HvJ EU, 14-04-2015, nr. C-527/13

Ingevolge artikel 2 ervan is richtlijn 79/7 van toepassing op de beroepsbevolking — met inbegrip van zelfstandigen, van werknemers en zelfstandigen wier arbeid is onderbroken door ziekte, ongeval of onvrijwillige werkloosheid en van werkzoekenden — alsmede op gepensioneerde of invalide werknemers en zelfstandigen.

Krachtens artikel 3, lid 1, ervan is richtlijn 79/7 onder meer van toepassing op de wettelijke regelingen die bescherming bieden tegen invaliditeit.

Artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7 bepaalt het volgende:

Volgens artikel 1 ervan is richtlijn 97/81 gericht op de uitvoering van de op 6 juni 1997 door de algemene brancheoverkoepelende organisaties, namelijk de Unie van industrie- en werkgeversfederaties in Europa (Unice), het Europees Centrum van gemeenschapsbedrijven (CEEP) en het Europees Verbond van vakverenigingen (EVV) gesloten raamovereenkomst inzake deeltijdarbeid, zoals opgenomen in de bijlage bij deze richtlijn (hierna: ‘raamovereenkomst’).

Relevant voor het hoofdgeding zijn de volgende bepalingen van de raamovereenkomst:

Artikel 140, lid 1, sub a, van de algemene wet op de sociale zekerheid (ley general de la seguridad social)4. preciseert dat de berekeningsgrondslag voor pensioenen wegens blijvende arbeidsongeschiktheid als gevolg van een andere ziekte dan een beroepsziekte, wordt bepaald door de bijdragegrondslagen die de betrokkene heeft betaald in de laatste 96 maanden onmiddellijk voorafgaand aan de maand waarin het ontstaansfeit zich heeft voorgedaan, te delen door 112.

Artikel 140, lid 4, van die wet bevat een nadere omschrijving van de wijze waarop het correctiemechanisme wordt uitgevoerd, waarbij in het kader van de berekening van het arbeidsongeschiktheidspensioen rekening kan worden gehouden met de tijdvakken waarin de betrokkene niet gehouden was om aan het socialezekerheidsstelsel bij te dragen. Deze bepaling is als volgt verwoord:

De zevende aanvullende betaling van de LGSS geeft nadere invulling aan de regels die op deeltijdwerkers van toepassing zijn.

De derde regel omschrijft de wijze waarop het correctiemechanisme wordt uitgevoerd, waarbij in het kader van de berekening van het arbeidsongeschiktheidspensioen de tijdvakken waarin de betrokkene niet heeft bijgedragen, kunnen worden meegeteld. Deze bepaling luidt als volgt:

Aan deze bepaling is uitvoering gegeven bij artikel 7, lid 2, van koninklijk besluit nr. 1131/2002 van 31 oktober 2002 betreffende de sociale zekerheid van deeltijdwerknemers en het deeltijdpensioen5.. Daarin is het volgende bepaald:

Ingevolge artikel 140, lid 1, van de LGSS, die een regel voor een algemene categorie van werknemers vastlegt, wordt het bedrag van het pensioen wegens blijvende arbeidsongeschiktheid berekend met inaanmerkingneming van de bijdragegrondslagen9. die in de acht jaar voorafgaand aan het ontstaansfeit zijn betaald (hierna: ‘referentieperiode’).

Voor de gevallen waarin in de loop van de referentieperiode sprake is van maanden waarin de betrokkenen geen bijdragen aan het socialezekerheidsstelsel heeft betaald, heeft de wetgever in artikel 140, lid 4, van de LGSS in een correctiemechanisme voorzien, op basis waarvan deze tijdvakken in de berekeningsgrondslag voor het arbeidsongeschiktheidspensioen kunnen worden meegenomen. Daartoe houden de bevoegde autoriteiten rekening met ‘fictieve’ bijdragegrondslagen. Voor de categorie van de voltijdwerkers stemmen deze grondslagen overeen met de laagste bijdragegrondslag die de eerste vier jaar geldt en 50 % van die minimumgrondslag voor de vier laatste jaren.

Deze bepaling is echter niet van toepassing op deeltijdwerkers.

De wetgever heeft namelijk een afzonderlijk en specifiek correctiemechanisme voor deze categorie van werknemers ingevoerd in het kader van de zevende aanvullende bepaling, lid 1, derde regel, sub b, van de LGSS, waarvan de verenigbaarheid met het Unierecht hier moet worden beoordeeld. Ik herinner eraan dat aan deze bepaling uitvoering is gegeven bij artikel 7, lid 2, van koninklijk besluit nr. 1131/2002.

Wanneer volgens deze bepalingen in de loop van de referentieperiode sprake is van tijdvakken waarin de betrokkene niet verplicht was bijdragen te betalen, tellen de bevoegde autoriteiten deze tijdvakken mee op basis van de laagste bijdragegrondslag, die overeenstemt met het aantal uren dat contractueel was bepaald op de datum waarop de bijdrageverplichting is onderbroken of opgehouden.

Uit de verwijzingsbeslissing volgt dus dat de toepassing van de hierboven genoemde bepalingen afhangt van de aard van het laatste contract vóór de onderbreking van de bijdragen.

Zoals de Commissie erop heeft gewezen in haar opmerkingen, worden de tijdvakken waarin de betrokkene geen bijdragen heeft betaald, berekend en meegeteld op dezelfde wijze als het tijdvak onmiddellijk voorafgaand aan de beëindiging van de beroepswerkzaamheden.

Anders gezegd, houden de bevoegde autoriteiten wanneer de betrokkene zijn beroepswerkzaamheden onmiddellijk na een tijdvak van voltijdwerk beëindigt, rekening met de bijdragegrondslag die van toepassing is op de tijdvakken van voltijdwerk.

Wanneer de betrokkene daarentegen deeltijds heeft gewerkt in het tijdvak onmiddellijk voorafgaand aan de onderbreking van zijn bijdragen, wordt voor het meetellen van het tijdvak waarin hij geen bijdrage heeft betaald een lagere bijdragegrondslag als uitgangspunt voor de berekening genomen. Daar immers de deeltijdwerker een lager salaris ontvangt wegens de kortere werktijd, zijn ook de bijdragen, die een percentage van zijn salaris vormen, lager.

Hieruit resulteert dus een verschil tussen het bedrag aan pensioenrechten wegens invaliditeit voor werknemers die deeltijds hebben gewerkt in het tijdvak onmiddellijk voorafgaand aan de onderbreking van de bijdragen en dat voor de werknemers die voltijds hebben gewerkt, bij wie die tijdvakken worden meegeteld op een volledige bijdragebasis.

Voor het meetellen van de tijdvakken waarin de betaling van de bijdragen van Fernández was onderbroken, dus van maart 2002 tot en met november 2005, zijn de bevoegde autoriteiten uitgegaan van een verlaagde bijdragegrondslag, waarop het deeltijdcoëfficiënt is toegepast10., aangezien betrokkene deeltijds werkte op de datum waarop de bijdrageverplichting is onderbroken.

Anders gezegd, leidt de toepassing van de betrokken bepaling ertoe dat het tijdvak waarin betrokkene de betaling van haar bijdragen heeft onderbroken, voor de berekening van haar invaliditeitspensioen wordt meegeteld op basis van bijdragegrondslagen die tot een achtste zijn verlaagd, en dit terwijl zij voor een groot deel van haar loopbaan voltijds heeft gewerkt en ook zo aan het sociale zekerheidsstelsel heeft bijgedragen.

In omstandigheden als die in het hoofdgeding kan die berekeningsmethode er dus daadwerkelijk toe leiden dat het bedrag van de pensioenrechten wegens arbeidsongeschiktheid van de betrokkene onevenredig wordt verlaagd, wanneer dit wordt vergeleken met de bijdragen die zij in de loop van haar loopbaan heeft betaald, zodat deze voor haar een benadeling tot gevolg heeft gehad.

Zoals zij in haar schriftelijke opmerkingen en ter terechtzitting te kennen heeft gegeven, deelt de Commissie deze mening niet.

Zij stelt dat de methode die bij de betrokken bepaling is vastgesteld, in vele gevallen zeer gunstig kan blijken te zijn voor de deeltijdwerkers, wanneer de laatste overeenkomst vóór een tijdvak waarin geen beroepswerkzaamheden worden verricht een voltijds contract is.

De Commissie baseert haar analyse op het voorbeeld van een vrouw die in de referentieperiode vier jaar deeltijds heeft gewerkt, vervolgens zes maanden voltijds, dan haar beroepswerkzaamheden voor drie jaar heeft gestaakt en tot slot weer voltijds is gaan werken voor zes maanden. In de loop van die acht jaar heeft deze persoon dus vier jaar deeltijds gewerkt en een jaar voltijds. In die omstandigheden benadrukt de Commissie dat de periode waarin geen beroepswerkzaamheden zijn verricht, zal worden gelijkgesteld aan de situatie waarin de betrokkene voltijds heeft gewerkt, aangezien de bevoegde autoriteiten in hun berekening dan voor vier jaar een volledige bijdragegrondslag in aanmerking nemen, terwijl de betrokkene slechts een jaar onder dit soort contract heeft gewerkt.

Ik deel het standpunt van de Commissie niet.

Zoals ik immers heb opgemerkt in de punten 42 en 43 van deze conclusie, hangt de toepassing van de betrokken bepaling af van de aard van het laatste contract vóór de onderbreking van de bijdragen. In haar opmerkingen heeft de Commissie er zelf op gewezen dat de tijdvakken waarin er geen beroepswerkzaamheden worden verricht, gelijk worden gesteld aan het onmiddellijk voorafgaande tijdvak, alsof dit het kader zouden hebben gevormd voor gelijkwaardige prestaties. Bijgevolg lijkt het me dat in een situatie zoals de Commissie die voor ogen heeft, waarin de betrokkene voltijds werkt in het tijdvak onmiddellijk voorafgaand aan een onderbreking van de betaling van zijn bijdragen, alleen de algemene regels in artikel 140, leden 1 en 4, van de LGSS van toepassing zijn, met uitsluiting van de bijzondere regels in de aan de orde zijnde bepaling. Volgens mij kan dus moeilijk worden gesteld dat dat bedoelde bepaling zeer gunstig kan blijken te zijn, aangezien zij niet eens van toepassing is.

In dit stadium van de analyse ben ik dus van mening dat de berekeningsmethode die bij de zevende aanvullende bepaling, lid 1, derde regel, sub b, van de LGSS is vastgesteld, leidt tot een benadeling van de werknemers die deeltijds hebben gewerkt in het tijdvak onmiddellijk voorafgaand aan een onderbreking van de betaling van hun bijdragen aan het socialezekerheidsstelsel.

De vraag die ik nu moet beantwoorden is of die berekeningsmethode ook leidt tot discriminatie ten nadele van vrouwen, hetgeen in strijd zou zijn met artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7.

Ik stel vast dat de aan de orde zijnde bepaling zonder onderscheid van toepassing is op mannelijke en vrouwelijke werknemers, zodat zij niet leidt tot rechtstreekse discriminatie op basis van geslacht.

Zij lijkt evenwel in strijd met artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7 tot verkapte discriminatie te leiden, omdat zij, gezien de statistische gegevens over de situatie op de Spaanse arbeidsmarkt, in feite een veel groter aantal vrouwen dan mannen kan benadelen.11.

Om te beginnen breng ik meteen de precisering aan dat ik in deze conclusie niet inga op de beoordelingsbevoegdheid die alleen de nationale rechter volgens het Hof wordt geacht te hebben. Uit vaste rechtspraak volgt immers dat het alleen aan de verwijzende rechter staat om te beoordelen of sprake is van verkapte discriminatie en om te onderzoeken of de statistische gegevens waarop hij zich zal hebben te baseren, volstaan voor de oplossing van het geschil en geldig zijn12.. Dit veronderstelt volgens het Hof dat deze gegevens betrekking hebben op een voldoende groot aantal personen, dat zij in het algemeen relevant kunnen worden geacht en dat er niet zuiver toevallige of conjuncturele verschijnselen in tot uitdrukking komen.

In de onderhavige zaak baseert de verwijzende rechter zijn beoordeling op de statistische gegevens die zijn opgesteld door het Instituto Nacional de Estadistica (nationaal instituut voor statistiek). Volgens die gegevens bestond de categorie deeltijdwerknemers ten tijde van het ontstaansfeit in het hoofdgeding voor 80 % uit vrouwen. Hoewel in 2013 een belangrijke intrede van mannelijke werknemers in deze categorie te zien is geweest, tonen deze statistieken aan dat het percentage vrouwelijke werknemers in deze categorie niettemin nog steeds 73 % bedroeg.

Deze gegevens wijzen erop dat de toepassing van de aan de orde zijnde regelgeving een aanzienlijk groter percentage vrouwelijke werknemers dan mannelijke werknemers kan beïnvloeden. Zij tonen bovendien aan dat sprake is van een blijvend en constant verschijnsel over drie jaar, hetgeen volgens mij niet kan worden gekwalificeerd als toevallig of louter conjunctureel in de zin van de rechtspraak van het Hof. Hoewel de statistische gegevens over het jaar 2013 laten zien dat de afstand tussen de mannelijke en de vrouwelijke werknemers die de categorie van de deeltijdwerknemers vormen minder groot wordt, neemt dit niet weg dat de afstand tussen de vrouwelijke en de mannelijke vertegenwoordiging duidelijk bijzonder groot blijft. Bovendien, en zoals volgt uit het ter terechtzitting gevoerde debat, is het zeer wel mogelijk dat het aandeel mannen dat ten tijde van het ontstaansfeit deeltijds werkte, aanzienlijk kleiner was, aangezien Spanje toen nog niet de economische crisis doormaakte die het thans kent.

Deze gegevens vormen volgens mij een betrouwbare en relevante indicatie, die als grondslag kan dienen voor de conclusie — die echter alleen door de verwijzende rechter kan worden getrokken — dat een aanzienlijk groter percentage vrouwelijke werknemers dan mannelijke werknemers daadwerkelijk door het aan de orde zijnde correctiemechanisme kan worden benadeeld.

De Spaanse regering deelt dit standpunt niet, waarbij zij verwijst naar de gegevens die door het INSS zijn meegedeeld.13.

Deze gegevens zouden aantonen dat de toepassing van het aan de orde zijnde correctiemechanisme in werkelijkheid betrekking heeft op een licht hoger aantal mannen dan vrouwen. In 2010 is dit mechanisme toegepast op 5 657 mannen tegenover slechts 5 237 vrouwen; in 2011 waren deze cijfers 5 566 mannen en 5 129 vrouwen; in 2012 waren het 5 568 mannen en 4 830 vrouwen en tot slot, in 2013, 5 935 mannen en 5 066 vrouwen.

Ik denk niet dat deze gegevens kunnen afdoen aan de statistieken waarop de verwijzende rechter zich baseert of aan de conclusies die ik voorstel daaruit te trekken.

Zoals immers uit vaste rechtspraak volgt, volstaat het niet dat alleen het aantal betrokken mannelijke en vrouwelijke werknemers bij de toepassing van de aan de orde zijnde regelgeving in aanmerking wordt genomen.14. Het gaat om een relatief gegeven dat afhangt van het aantal werknemers dat in de lidstaat actief is. Daaruit kan niet worden afgeleid wat het respectieve aandeel van mannen en vrouwen is in de categorie van deeltijdwerkers.

Bijgevolg en ondanks de door de Spaanse regering in haar opmerkingen meegedeelde gegevens, blijf ik bij mijn standpunt dat de aan de orde zijnde bepaling een veel groter aantal vrouwen dan mannen kan benadelen, zodat sprake is van verkapte discriminatie in strijd met artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7.

De vraag is nu of de gronden die de bevoegde nationale autoriteiten hebben ingeroepen, dergelijke discriminatie kunnen rechtvaardigen.

Het Hof erkent dat de lidstaten over een ruime beoordelingsmarge beschikken bij de keuze van de maatregelen die geschikt zijn ter verwezenlijking van hun doelstellingen op het gebied van sociaal beleid en werkgelegenheidsbeleid. Wanneer zij een vermeend discriminatoire regeling uitvaardigen, zijn zij niettemin verplicht om aan te tonen dat zij haar rechtvaardiging kan vinden in objectieve factoren die geen verband houden met discriminatie op grond van geslacht.15.

Zo moeten zij het bewijs leveren dat de betrokken regeling een legitieme doelstelling van sociaal beleid nastreeft. Voorts moeten zij aantonen dat de daartoe gekozen middelen geschikt zijn om dat doel te bereiken en dat zij op coherente en stelselmatige wijze ten uitvoer worden gelegd.16.

De Spaanse regering stelt in de onderhavige zaak dat de betrokken regeling ertoe strekt om, overeenkomstig artikel 41 van de Spaanse grondwet, voor een rechtvaardig, evenwichtig en solidair wettelijk pensioenstelsel te zorgen, door de levensvatbaarheid en het financiële evenwicht van het socialezekerheidsstelsel te waarborgen.

Zoals het INSS eerder heeft aangevoerd voor de verwijzende rechter, baseert de Spaanse regering zich op het feit dat deze regeling op bijdragebetaling is gebaseerd en op het feit dat het evenredigheidsbeginsel moet worden nageleefd. De bescherming die dit stelsel biedt, mag nooit de voorafgaande bijdrage daaraan overschrijden, waarbij de betrokkenen een pensioen krijgen dat evenredig moet zijn aan hun bijdrage aan het stelsel. Het is dus met dit beginsel in overeenstemming dat er een gerechtvaardigd verschil is tussen het bedrag van de prestaties die aan een voltijdwerknemer worden toegekend en die welke aan een deeltijdwerknemer worden toegekend.

Ook is het met dit beginsel in overeenstemming dat de bevoegde autoriteiten de tijdvakken meetellen waarin de betrokkene onmiddellijk na de beëindiging van deeltijdwerkzaamheden de betaling van zijn bijdragen heeft onderbroken. De Spaanse regering is dus van oordeel dat zodra de betrokkene een bijdrage betaalt die evenredig is aan de tijd die hij heeft gewerkt, overeenstemmend met een tijdvak waarin deeltijdwerkzaamheden zijn verricht, het evenredigheidsbeginsel vereist dat de bevoegde autoriteiten bij de toepassing van het correctiemechanisme rekening houden met de bijdrage die hij zou hebben betaald indien de verplichting tot bijdragebetaling niet zou zijn onderbroken.

Om dezelfde redenen als die welke de verwijzende rechter heeft aangevoerd, meen ik dat die gronden niet de verkapte discriminatie kunnen rechtvaardigen waarvan betrokkene het slachtoffer is.

Zoals immers volgt uit de verwijzingsbeslissing heeft Cachaldora Fernández van 15 september 1971 tot 25 april 2010 aan het socialezekerheidsstelsel bijgedragen, dus een totaal van 5 523 dagen die zij voltijds heeft gewerkt, met uitzondering van de volgende tijdvakken: 1 september 1998 tot en met 28 februari 1999, vervolgens 1 maart 1999 tot 23 maart 2001 en tot slot van 24 maart 2001 tot 23 januari 2002. Zoals de verwijzende rechter heeft opgemerkt, heeft Cachaldora Fernández deeltijds gewerkt gedurende 3 jaar en 10 maanden, hetgeen een miniem deel van haar loopbaan van ongeveer 39 jaar vertegenwoordigt.

De aan de orde zijnde bepaling leidt ertoe dat het tijdvak waarin zij de betaling van haar bijdragen aan het socialezekerheidsstelsel heeft onderbroken, voor de berekening van haar arbeidsongeschiktheidspensioen meetelt op basis van de laagste bijdragegrondslagen die tot een achtste zijn beperkt, terwijl zij een zeer groot deel van haar loopbaan voltijds heeft gewerkt en ook als voltijdwerker aan het sociale zekerheidstelsel heeft bijgedragen.

Hoewel de Spaanse regering in haar opmerkingen stelt dat met een dergelijke methode een direct verband kan worden gelegd tussen het bedrag van het pensioen en de moeite die de werknemer heeft gedaan om bijdragen te betalen, heb ik evenwel de indruk dat deze methodole ertoe leidt dat een pensioen wegens blijvende arbeidsongeschiktheid wordt berekend op basis van de bijdragen die op een ‘tijdstip T’ in de loopbaan van de betrokkene zijn betaald, hetgeen niet noodzakelijkerwijs overeenstemt met de moeite die laatstgenoemde heeft gedaan om bij te dragen.

Bijgevolg lijkt mij een dergelijke methode er in omstandigheden als die in het hoofdgeding toe te leiden dat het bedrag aan pensioenrechten wegens blijvende arbeidsongeschiktheid op onevenredige wijze wordt verlaagd in vergelijking met de bijdragen die de betrokkene in de loop van zijn gehele loopbaan heeft betaald, zodat dit niet objectief kan worden gerechtvaardigd door het feit dat het socialezekerheidsstelsel op bijdragebetalingen is gebaseerd en het feit dat het evenredigheidsbeginsel in acht moet worden genomen.

Gelet op een en ander ben ik dan ook van mening dat artikel 4, lid 1, van richtlijn 79/7 aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een regeling als die in het hoofdgeding, voor zover zij voor werknemers die deeltijds hebben gewerkt in de periode onmiddellijk voorafgaand aan een onderbreking van de betaling van de socialezekerheidsbijdragen, leidt tot een verlaging van het bedrag aan pensioenrechten wegens blijvende arbeidsongeschiktheid.