HvJ EU, 15-10-2019, nr. C-128/18

Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ondertekend te Rome op 4 november 1950 (hierna: ‘EVRM’), bepaalt in artikel 3, ‘Verbod van foltering’:

Bij de beantwoording van de gestelde vragen moet er vooraf aan worden herinnerd dat uit de rechtspraak van het Hof naar voren komt dat het Unierecht steunt op de fundamentele premisse dat elke lidstaat met alle andere lidstaten een reeks waarden gemeen heeft waarop de Unie berust, en dat elke lidstaat erkent dat de andere lidstaten deze waarden met hem gemeen hebben, zoals is bepaald in artikel 2 VEU. Deze premisse impliceert en rechtvaardigt dat de lidstaten er onderling op vertrouwen dat de andere lidstaten deze waarden erkennen en het Unierecht, dat deze waarden ten uitvoer brengt, dus in acht nemen [arresten van 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 35, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 48].

Zowel het beginsel van wederzijds vertrouwen tussen de lidstaten als het beginsel van wederzijdse erkenning, dat zelf op het wederzijdse vertrouwen tussen die lidstaten berust, is in het Unierecht van fundamenteel belang, aangezien zij de mogelijkheid bieden om een ruimte zonder binnengrenzen te verwezenlijken en in stand te houden. Meer in het bijzonder vereist het beginsel van wederzijds vertrouwen, met name wat de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht betreft, dat elk van de lidstaten, behoudens uitzonderlijke omstandigheden, ervan uitgaat dat alle andere lidstaten het Unierecht en met name de door dat recht erkende grondrechten in acht nemen [arresten van 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 36, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 49].

Wanneer de lidstaten het recht van de Unie ten uitvoer brengen, kunnen zij dus krachtens dit recht gehouden zijn om aan te nemen dat de andere lidstaten de grondrechten eerbiedigen, zodat zij noch kunnen eisen dat een andere lidstaat een hoger nationaal niveau van bescherming van de grondrechten biedt dan door het Unierecht wordt verzekerd, noch, behoudens uitzonderlijke gevallen, kunnen nagaan of die andere lidstaat in een concreet geval daadwerkelijk de door de Unie gewaarborgde grondrechten heeft geëerbiedigd [arresten van 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 37 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 50].

Op het door kaderbesluit 2002/584 geregelde gebied wordt aan het beginsel van wederzijdse erkenning, dat blijkens overweging 6 daarvan de hoeksteen van de justitiële samenwerking in strafzaken vormt, toepassing gegeven in artikel 1, lid 2, van dat kaderbesluit, waarin de regel is neergelegd dat de lidstaten zich ertoe verbinden om, op grond van het beginsel van wederzijdse erkenning en overeenkomstig de bepalingen van dat kaderbesluit, elk Europees aanhoudingsbevel ten uitvoer te leggen. De uitvoerende rechterlijke autoriteiten mogen in beginsel dus slechts weigeren een dergelijk bevel ten uitvoer te leggen op de limitatief in het kaderbesluit opgesomde gronden tot weigering van tenuitvoerlegging, en aan de tenuitvoerlegging van het Europees aanhoudingsbevel mogen enkel de in artikel 5 van dat kaderbesluit limitatief genoemde voorwaarden worden verbonden. De tenuitvoerlegging van het Europees aanhoudingsbevel is de regel en de weigering van de tenuitvoerlegging is de uitzondering, die strikt moet worden uitgelegd. Kaderbesluit 2002/584 noemt uitdrukkelijk de gronden tot verplichte (artikel 3) en tot facultatieve (de artikelen 4 en 4 bis) weigering van de tenuitvoerlegging van het Europees aanhoudingsbevel en de garanties die de uitvaardigende lidstaat in bijzondere gevallen moet geven (artikel 5) [arresten van 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punten 41 en 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punten 54 en 55].

Dit neemt niet weg dat het Hof tevens heeft erkend dat de beginselen van wederzijdse erkenning en wederzijds vertrouwen tussen lidstaten in ‘uitzonderlijke omstandigheden’ ook anderszins kunnen worden beperkt [arresten van 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 56].

In die context heeft het Hof erkend dat de uitvoerende rechterlijke autoriteit de bij kaderbesluit 2002/584 ingestelde overleveringsprocedure onder bepaalde voorwaarden kan beëindigen, wanneer een dergelijke overlevering ertoe kan leiden dat de gezochte persoon onmenselijk of vernederend wordt behandeld in de zin van artikel 4 van het Handvest [zie in die zin arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punt 84; 25 juli 2018, Minister for Justice and Equality (Gebreken in het gerechtelijk apparaat), C-216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 44, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 57].

Wanneer de rechterlijke autoriteit van de uitvoerende lidstaat bewijzen heeft dat er een reëel gevaar bestaat voor een onmenselijke of vernederende behandeling van personen die in de uitvaardigende lidstaat zijn gedetineerd — afgemeten aan de beschermingsnorm van grondrechten die door het Unierecht en met name door artikel 4 van het Handvest is gewaarborgd — moet zij dus toetsen of dit gevaar bestaat wanneer zij moet beslissen of de persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, wordt overgeleverd aan de autoriteiten van de uitvaardigende lidstaat. De tenuitvoerlegging van een dergelijk bevel mag immers niet leiden tot onmenselijke of vernederende behandeling van die persoon [arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punt 88, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 59].

Hiertoe dient de uitvoerende rechterlijke autoriteit zich allereerst te baseren op objectieve, betrouwbare, nauwkeurige en naar behoren bijgewerkte gegevens over de detentieomstandigheden die heersen in de uitvaardigende lidstaat en die kunnen duiden op gebreken die hetzij structureel of fundamenteel zijn, hetzij bepaalde groepen personen raken, hetzij bepaalde detentiecentra betreffen. Deze gegevens kunnen met name blijken uit internationale rechterlijke beslissingen, zoals de arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, uit rechterlijke beslissingen van de uitvaardigende lidstaat, alsook uit besluiten, rapporten en andere documenten die zijn opgesteld door de organen van de Raad van Europa of de organen die tot het systeem van de Verenigde Naties behoren [arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punt 89, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 60].

Zoals blijkt uit het dossier waarover het Hof beschikt, heeft de verwijzende rechter in casu op basis van arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over Roemenië, beslissingen van Duitse rechters en een verslag van het Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz vastgesteld dat er concrete aanwijzingen zijn voor structurele en fundamentele gebreken in de detentieomstandigheden in Roemenië. Zijn vragen berusten dus op de premisse dat dergelijke gebreken bestaan, die hij zelf aan de hand van naar behoren bijgewerkte gegevens op juistheid moet controleren [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 71].

Hoe dan ook impliceert het enkele bestaan van gegevens die duiden op gebreken die hetzij structureel of fundamenteel zijn, hetzij bepaalde groepen personen raken, hetzij bepaalde detentiecentra betreffen, en die betrekking hebben op de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat, niet noodzakelijkerwijs dat de betrokkene in een concreet geval bij overlevering aan de autoriteiten van die lidstaat onmenselijk of vernederend zal worden behandeld [arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punten 91 en 93, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 61].

Teneinde te verzekeren dat artikel 4 van het Handvest wordt geëerbiedigd in het bijzondere geval van een persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, is de uitvoerende rechterlijke autoriteit die wordt geconfronteerd met objectieve, betrouwbare, nauwkeurige en naar behoren bijgewerkte gegevens die duiden op dergelijke gebreken, verplicht om vervolgens concreet en nauwgezet na te gaan of er, in de omstandigheden van het geval, zwaarwegende en op feiten berustende gronden bestaan om aan te nemen dat de betrokkene na zijn overlevering aan de uitvaardigende lidstaat een reëel gevaar zal lopen daar te worden onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest vanwege de omstandigheden waarin hij in die lidstaat zal worden gedetineerd [zie in die zin arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punten 92 en 94, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 62].

De uitlegging van artikel 4 van het Handvest die in de punten 50 tot en met 55 van dit arrest in herinnering is geroepen, komt in wezen overeen met de inhoud die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens aan artikel 3 EVRM heeft toegekend.

Dat Hof heeft geoordeeld dat een rechter van een staat die partij is bij het EVRM de tenuitvoerlegging van een Europees arrestatiebevel niet kon weigeren op grond van het feit dat de gezochte persoon in de uitvaardigende staat het gevaar liep te worden onderworpen aan detentieomstandigheden die een onmenselijke en vernederende behandeling meebrengen, indien deze rechter niet voordien een geactualiseerd en gedetailleerd onderzoek had gedaan naar de situatie zoals die zich voordeed op het moment van zijn beslissing en niet had getracht structurele gebreken in de detentieomstandigheden en een reëel en individualiseerbaar risico van schending van artikel 3 EVRM in die staat vast te stellen (EHRM, 9 juli 2019, Romeo Castaño tegen België, CE:ECHR:2019:0709JUD00080835117, § 86).

Met betrekking tot, in de eerste plaats, de vragen van de verwijzende rechter over de intensiteit en de omvang van de toetsing van de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat door de uitvoerende rechterlijke autoriteit in het licht van artikel 1, lid 3, van kaderbesluit 2002/584, gelezen in samenhang met artikel 4 van het Handvest, moet er vooraf aan worden herinnerd dat de inhoud en de reikwijdte van het recht in artikel 4 van het Handvest, voor zover dat overeenkomt met het door artikel 3 EVRM gewaarborgde recht, overeenkomstig artikel 52, lid 3, eerste volzin, van dat Handvest dezelfde zijn als de inhoud en de reikwijdte die er door dat verdrag aan worden toegekend. Bovendien verduidelijken de toelichtingen bij artikel 52, lid 3, van het Handvest dat de inhoud en reikwijdte van de door het EVRM gewaarborgde rechten niet alleen worden bepaald door de tekst van dat verdrag, maar ook door de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en door het Hof van Justitie van de Europese Unie.

Nu dit punt duidelijk is, moet ten eerste worden onderstreept dat een slechte behandeling, om onder artikel 3 EVRM te vallen, een minimale mate van ernst moet bereiken, die moet worden beoordeeld aan de hand van alle gegevens van het geval, met name de duur van de behandeling en de lichamelijke en geestelijke gevolgen ervan en, in sommige gevallen, het geslacht, de leeftijd en de gezondheidstoestand van de persoon [zie in die zin in arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 91 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Artikel 3 EVRM strekt ertoe zeker te stellen dat elke gevangene wordt gedetineerd in omstandigheden die de eerbiediging van de menselijke waardigheid waarborgen, dat de wijze waarop de maatregel wordt uitgevoerd de betrokkene niet blootstelt aan lijden of aan een beproeving waarvan de intensiteit het onvermijdelijke niveau van lijden dat inherent is aan de detentie overstijgt, alsook dat de gezondheid en het welzijn van de gevangene, gelet op de praktische vereisten van de opsluiting, afdoende zijn gewaarborgd [arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punt 90, en 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 90 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

In die context moet de toetsing van de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat die de uitvoerende rechterlijke autoriteit in de in de punten 50 tot en met 52 van dit arrest genoemde buitengewone omstandigheden moet verrichten om te beoordelen of er zwaarwegende en op feiten berustende gronden zijn om aan te nemen dat de persoon tegen wie het Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, na zijn overlevering aan die lidstaat een reëel gevaar zal lopen daar te worden onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling, berusten op een alomvattende beoordeling van de relevante materiële detentieomstandigheden.

Gelet op het feit dat het verbod van onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest absoluut is, zoals de advocaat-generaal in punt 107 van zijn conclusie heeft opgemerkt (zie in die zin arresten van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punten 85 en 87, en 19 maart 2019, Jawo, C-163/17, EU:C:2019:218, punt 78), zou de eerbiediging van de menselijke waardigheid, die uit hoofde van dat artikel moet worden verzekerd, niet gewaarborgd zijn indien de toetsing van de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat door de uitvoerende rechterlijke autoriteit tot evidente gebreken beperkt zou zijn.

Met betrekking tot, ten tweede, de omvang van deze toetsing van de penitentiaire inrichtingen van de uitvaardigende lidstaat, moet eraan worden herinnerd dat deze autoriteit, die moet beslissen over de overlevering van een persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, concreet en nauwgezet moet beoordelen of er een reëel gevaar bestaat dat deze persoon, in de omstandigheden van het geval, in die lidstaat zal worden onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 77].

Hieruit volgt dat het onderzoek dat deze autoriteit moet uitvoeren, gelet op de concrete en nauwkeurige aard ervan, geen betrekking kan hebben op de fundamentele detentieomstandigheden in alle penitentiaire inrichtingen van de uitvaardigende lidstaat waar de betrokken persoon zou kunnen worden gedetineerd [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 78].

De uitvoerende rechterlijke autoriteiten verplichten om de detentieomstandigheden te onderzoeken in alle penitentiaire inrichtingen waar de betrokkene in de uitvaardigende lidstaat kan worden gedetineerd, zou overigens kennelijk buitensporig zijn. Deze verplichting zou bovendien onmogelijk kunnen worden nagekomen binnen de in artikel 17 van het kaderbesluit bedoelde termijnen. Een dergelijk onderzoek zou de overlevering van deze persoon dus substantieel kunnen opschorten en bijgevolg elk nuttig effect aan de werking van het stelsel van het Europees aanhoudingsbevel kunnen ontnemen. Dit zou een gevaar voor straffeloosheid van de gezochte persoon tot gevolg hebben [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punten 84 en 85].

In het licht van het wederzijdse vertrouwen dat tussen de lidstaten moet bestaan, waarop het stelsel van het Europees aanhoudingsbevel berust, en gelet op met name de termijnen die de uitvoerende rechterlijke autoriteiten krachtens artikel 17 van kaderbesluit 2002/584 zijn gesteld voor de vaststelling van de definitieve beslissing tot uitvoering van een dergelijk bevel, zijn deze autoriteiten enkel verplicht de detentieomstandigheden te onderzoeken in de penitentiaire inrichtingen waar deze persoon, volgens de informatie waarover zij beschikken, naar concreet voornemen zal worden gedetineerd, waaronder op tijdelijke of voorlopige basis [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 87].

Daartoe moet de uitvoerende rechterlijke autoriteit krachtens artikel 15, lid 2, van kaderbesluit 2002/584 de rechterlijke autoriteit van de uitvaardigende lidstaat dringend verzoeken om alle noodzakelijke aanvullende gegevens met betrekking tot de omstandigheden waaronder de betrokkene naar concreet voornemen in die lidstaat zal worden gedetineerd [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 63 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Indien de garantie is gegeven of althans goedgekeurd door de uitvaardigende rechterlijke autoriteit, zo nodig na de bijstand te hebben gevorderd van de centrale autoriteit of een van de centrale autoriteiten van de uitvaardigende lidstaat in de zin van artikel 7 van kaderbesluit 2002/584, dat de betrokkene niet zal worden onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling vanwege de concrete en nauwkeurige omstandigheden van zijn detentie, ongeacht de penitentiaire inrichting waarin hij zal worden ondergebracht in de uitvaardigende lidstaat, moet de uitvoerende rechterlijke autoriteit afgaan op deze garantie, althans bij gebreke van enig nauwkeurig gegeven dat erop wijst dat de detentieomstandigheden in een bepaalde detentie-inrichting strijdig zijn met artikel 4 van het Handvest [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 112].

De uitvoerende rechterlijke autoriteit kan dus enkel in buitengewone omstandigheden en op basis van nauwkeurige gegevens vaststellen dat er, ondanks een garantie zoals bedoeld in het vorige punt, een reëel gevaar is dat de betrokken persoon wordt onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest vanwege de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat.

Met betrekking tot, in de tweede plaats, de beoordeling van de detentieomstandigheden door de uitvoerende rechterlijke autoriteit in het licht van de persoonlijke ruimte per gedetineerde in een cel van een penitentiaire inrichting moet worden opgemerkt dat uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat Dorobantu in geval van overlevering aan de Roemeense autoriteiten zal worden geplaatst in een meerpersoonscel en niet in een individuele cel. Niettegenstaande de bewoordingen van de eerste vraag hoeven de minimumeisen voor de persoonlijke ruimte per gedetineerde in het kader van de onderhavige zaak derhalve enkel te worden bepaald voor plaatsing in een meerpersoonscel.

Gelet op hetgeen in punt 58 van dit arrest in herinnering is gebracht en bij gebreke van minimumvoorschriften op dit gebied in het geldende recht van de Unie, heeft het Hof zich daarvoor gebaseerd op de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens over artikel 3 EVRM en, meer bepaald, op het arrest van 20 oktober 2016, Muršić tegen Kroatië (CE:ECHR:2016:1020JUD000733413).

Aldus heeft het Hof geoordeeld dat het feit dat een gedetineerde over minder dan 3 m² persoonlijke ruimte in een collectieve cel beschikt, gelet op het belang dat bij de alomvattende beoordeling van de detentieomstandigheden aan de factor ruimte wordt gehecht, een sterk vermoeden van schending van artikel 3 EVRM doet rijzen [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 92 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Dat sterke vermoeden van schending van artikel 3 EVRM kan normaliter enkel worden weerlegd indien, ten eerste, de persoonlijke ruimte enkel voor korte tijd, bij gelegenheid en in geringe mate wordt gereduceerd ten opzichte van de vereiste minimale 3 m², ten tweede hierbij voldoende bewegingsvrijheid buiten de cel wordt geboden en buiten de cel passende activiteiten worden aangeboden en, ten derde, in de inrichting in het algemeen sprake is van decente detentieomstandigheden en de betrokkene niet wordt onderworpen aan andere elementen die worden beschouwd als verzwarende omstandigheden voor slechte detentieomstandigheden [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 93 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Daarnaast kan de duur van een detentieperiode inderdaad een relevante factor zijn bij de toetsing van de mate van lijden of vernedering die een gedetineerde vanwege zijn slechte detentieomstandigheden ondergaat. De litigieuze behandeling wordt door de relatief korte duur van een detentieperiode echter niet automatisch onttrokken aan de werkingssfeer van artikel 3 EVRM wanneer andere elementen volstaan om deze behandeling onder deze bepaling te laten vallen [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punten 97 en 98 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Bovendien komt uit de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in wezen naar voren dat de ruimte een belangrijke factor blijkt bij de beoordeling of de detentieomstandigheden adequaat zijn wanneer een gedetineerde in een meerpersoonscel beschikt over 3 à 4 m² persoonlijke ruimte. In een dergelijk geval kan worden geconcludeerd dat er sprake is van een schending van artikel 3 EVRM indien het gebrek aan ruimte gepaard gaat met andere slechte materiële detentieomstandigheden, in het bijzonder het ontbreken van toegang tot een binnenplaats of tot frisse lucht en daglicht, slechte ventilatie, te lage of te hoge binnentemperaturen, gebrek aan privacy op het toilet of slechte sanitaire en hygiënische omstandigheden (zie in die zin EHRM, 20 oktober 2016, Muršić tegen Kroatië, CE:ECHR:2016:1020JUD000733413, § 139).

Wanneer een gedetineerde beschikt over meer dan 4 m² persoonlijke ruimte in een meerpersoonscel en dit aspect van zijn materiële detentieomstandigheden dus geen problemen oplevert, blijven de andere aspecten van deze omstandigheden, zoals genoemd in het vorige punt, relevant voor de beoordeling of de detentieomstandigheden van de betrokkene adequaat zijn in het licht van artikel 3 EVRM (zie in die zin EHRM, 20 oktober 2016, Muršić tegen Kroatië, CE:ECHR:2016:1020JUD000733413, § 140).

Om te beoordelen of er een reëel gevaar bestaat dat de betrokkene wordt onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest, is het, bij gebreke van minimumeisen in het geldende recht van de Unie, noodzakelijk dat ook bij de berekening van de minimumruimte voor een gedetineerde in een meerpersoonscel met meubilair en sanitaire voorzieningen, de criteria in aanmerking worden genomen die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in het licht van artikel 3 EVRM heeft vastgesteld. Deze rechter overweegt dat sanitaire voorzieningen weliswaar niet mogen worden meegenomen bij de berekening van de beschikbare ruimte in een dergelijke cel, maar de ruimte die wordt ingenomen door meubels wel, zij het dat de gedetineerden de mogelijkheid moeten behouden om zich normaal in de cel te bewegen (zie in die zin EHRM, 20 oktober 2016, Muršić tegen Kroatië, CE:ECHR:2016:1020JUD000733413, §§ 75 en 114 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu komt uit de opmerkingen van de Roemeense regering ter terechtzitting naar voren dat voor Dorobantu na zijn overlevering een regime zou gelden waarin hij een grote bewegingsvrijheid zou genieten en bovendien zou kunnen werken, zodat de tijd die hij in een meerpersoonscel zou doorbrengen, beperkt zou zijn. Het is aan de verwijzende rechter deze gegevens te verifiëren en alle andere omstandigheden te beoordelen die relevant zijn voor de analyse die hij overeenkomstig de aanwijzingen in de punten 71 tot en met 77 van dit arrest moet uitvoeren, in voorkomend geval door de uitvaardigende rechterlijke autoriteit om de nodige aanvullende informatie te vragen indien hij van mening is dat de reeds door deze autoriteit verstrekte informatie ontoereikend is om over de overlevering te kunnen beslissen.

Tot slot zij benadrukt dat het de lidstaten weliswaar vrijstaat om voor hun eigen penitentiaire stelsel minimumeisen voor de detentieomstandigheden te stellen die uitstijgen boven de minimumeisen van artikel 4 van het Handvest en artikel 3 EVRM, zoals uitgelegd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, maar dat een lidstaat, als uitvoerende lidstaat, de overlevering van de persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, enkel afhankelijk kan stellen van de inachtneming van de minimumeisen in die artikelen en niet van de inachtneming van de minimumeisen die uit zijn nationale recht voortvloeien. De omgekeerde oplossing zou namelijk afbreuk doen aan de beginselen van wederzijds vertrouwen en wederzijdse erkenning, die kaderbesluit 2002/584 beoogt te versterken, en zou de doelmatigheid van dat kaderbesluit in het gedrang brengen doordat de uniformiteit van de in het recht van de Unie vastgestelde grondrechtenbescherming ter discussie wordt gesteld (zie in die zin arrest van 26 februari 2013, Melloni, C-399/11, EU:C:2013:107, punt 63).

Met betrekking tot, in de derde plaats, de vaststelling in de uitvaardigende lidstaat van maatregelen om het toezicht op de detentieomstandigheden in die lidstaat te versterken, zoals de invoering van een ombudsmansysteem of de instelling van rechterlijke instanties die bevoegd zijn voor de tenuitvoerlegging van sancties, moet worden onderstreept dat een toetsing achteraf door — met name — een rechter van deze detentieomstandigheden weliswaar een belangrijk element vormt, dat de autoriteiten in die lidstaat mede kan aansporen om deze omstandigheden te verbeteren en dus door de uitvoerende rechterlijke autoriteiten in aanmerking kan worden genomen bij de alomvattende beoordeling van de omstandigheden waaronder een persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, zal worden gedetineerd, met het oog op de beslissing over de overlevering van deze persoon, maar zij kan als zodanig niet het gevaar uitsluiten dat deze persoon na zijn overlevering wordt onderworpen aan een behandeling die onverenigbaar is met artikel 4 van het Handvest, vanwege zijn detentieomstandigheden [zie in die zin arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 74].

Zelfs indien de uitvaardigende lidstaat voorziet in de nodige beroepswegen waarmee de rechtmatigheid van de detentieomstandigheden aan de grondrechten kan worden getoetst, blijven de uitvoerende rechterlijke autoriteiten verplicht de situatie van elke betrokkene individueel te onderzoeken om te verzekeren dat hun beslissing over de overlevering van deze persoon hem, vanwege deze omstandigheden, niet zal blootstellen aan een reëel gevaar om te worden onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van die bepaling [arrest van 25 juli 2018, Generalstaatsanwaltschaft (Detentieomstandigheden in Hongarije), C-220/18 PPU, EU:C:2018:589, punt 75].

Met betrekking tot, in de vierde plaats, de vraag of het reële gevaar dat de betrokkene wordt onderworpen aan een onmenselijke of vernederende behandeling omdat de detentieomstandigheden in de uitvaardigende lidstaat niet beantwoorden aan de minimumeisen die voortvloeien uit de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, door de uitvoerende rechterlijke autoriteit die over de overlevering moet beslissen, kan worden afgewogen tegen de doeltreffendheid van de justitiële samenwerking in strafzaken en tegen de beginselen van wederzijds vertrouwen en wederzijdse erkenning, moet worden opgemerkt dat de absolute aard van het verbod van onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest, waaraan in punt 62 van dit arrest is herinnerd, zich ertegen verzet dat het fundamentele recht om niet te worden onderworpen aan een dergelijke behandeling op welke manier dan ook door dergelijke overwegingen wordt beperkt.

Onder deze omstandigheden rechtvaardigt de noodzaak om te waarborgen dat de betrokkene in geval van overlevering aan de uitvaardigende lidstaat aan geen enkele onmenselijke of vernederende behandeling in de zin van artikel 4 van het Handvest wordt onderworpen bij wijze van uitzondering een beperking van de beginselen van wederzijds vertrouwen en wederzijdse erkenning (zie in die zin arrest van 5 april 2016, Aranyosi en Căldăraru, C-404/15 en C-659/15 PPU, EU:C:2016:198, punten 82, 98-102 en 104).

Daaruit volgt dat eventueel door de uitvoerende rechterlijke autoriteit vastgestelde zwaarwegende en op feiten berustende gronden om aan te nemen dat er een reëel gevaar is dat de persoon tegen wie een Europees aanhoudingsbevel is uitgevaardigd na zijn overlevering wordt onderworpen aan een dergelijke behandeling vanwege de detentieomstandigheden in de penitentiaire inrichting waarin hij naar concreet voornemen zal worden geplaatst, met het oog op de beslissing over een dergelijke overlevering niet mogen worden afgewogen tegen de doeltreffendheid van de justitiële samenwerking in strafzaken of tegen de beginselen van wederzijds vertrouwen en wederzijdse erkenning.

Gelet op een en ander moet op de vragen worden geantwoord als volgt: