HvJ EU, 14-09-2023, nr. C-632/21

Artikel 1 van het Eerste Protocol betreffende de uitlegging door het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen van het Verdrag inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst, voor ondertekening opengesteld te Rome op 19 juni 1980 (PB 1989, L 48, blz. 1; hierna: ‘eerste protocol’), dat op 1 augustus 2004 in werking is getreden, bepaalt:

Artikel 2 van het eerste protocol bepaalt:

Volgens artikel 1, lid 1, van Ley 42/1998, sobre derechos de aprovechamiento por turno de bienes inmuebles de uso turístico y normas tributarias (wet 42/1998 inzake rechten van gebruik in deeltijd van voor toeristische doeleinden bestemde onroerende goederen en belastingvoorschriften ter zake) van 15 december 1998 (BOE nr. 300 van 16 december 1998, blz. 42076) regelt deze wet de vestiging, de uitoefening, de overdracht en het tenietgaan van het recht van gebruik in deeltijd van onroerende goederen — dat aan de houder ervan de mogelijkheid verleent om gedurende een bepaalde periode van elk jaar exclusief gebruik te maken van een woning die zelfstandig kan worden gebruikt, doordat de woning zelf uitkomt op de openbare weg of toegang geeft tot een gemeenschappelijk deel van het gebouw waarvan zij deel uitmaakt, en die voor dat gebruik permanent is uitgerust met geschikt meubilair — alsook van het recht op aanvullende dienstverlening. Het verleende genotsrecht omvat niet het recht om wijzigingen aan te brengen aan de woning of het meubilair. Het recht van gebruik in deeltijd kan een zakelijk recht zijn.

Ingevolge de tweede aanvullende bepaling van wet 42/1998 zijn ‘alle overeenkomsten betreffende rechten op het gebruik van een of meer in Spanje gelegen onroerende goederen gedurende een bepaalde of bepaalbare periode van het jaar […] onderworpen aan de bepalingen van deze wet, ongeacht de plaats en de datum van sluiting ervan’.

Artikel 1, lid 1, van Ley 4/2012 de contratos de aprovechamiento por turno de bienes de uso turístico, de adquisición de productos vacacionales de larga duración, de reventa y de intercambio y normas tributarias (wet 4/2012 inzake overeenkomsten betreffende gebruik in deeltijd van voor toeristische doeleinden bestemde onroerende goederen, vakantieproducten van lange duur, doorverkoop en uitwisseling, alsmede belastingvoorschriften ter zake) van 6 juli 2012 (BOE nr. 162 van 7 juli 2012, blz. 49192) bepaalt dat overeenkomsten inzake de marketing, verkoop en doorverkoop van rechten van gebruik in deeltijd van goederen en van vakantieproducten van lange duur, alsook overeenkomsten inzake uitwisseling worden beheerst door deze wet wanneer zij worden gesloten tussen een handelaar en een consument.

Volgens artikel 2 van wet 4/2012 wordt onder een overeenkomst betreffende gebruik in deeltijd van onroerend goed verstaan een overeenkomst met een looptijd van meer dan een jaar waarbij een consument tegen betaling het recht verkrijgt om een of meer woningen te gebruiken om er te overnachten en dit voor meer dan één verblijf.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de bepalingen van de Rome I-verordening van toepassing zijn op overeenkomsten waarbij beide partijen onderdaan zijn van dezelfde staat, in casu het Verenigd Koninkrijk.

In dit verband blijkt uit de bewoordingen van artikel 1 van de Rome I-verordening dat deze verordening in gevallen waarin uit het recht van verschillende landen moet worden gekozen, van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst in burgerlijke en handelszaken.

De bepalingen van deze verordening zijn dan ook van toepassing op elke contractuele verhouding die een grensoverschrijdend aspect bevat, zonder dat artikel 1 van die verordening nadere informatie of een vereiste bevat met betrekking tot een eventueel verband tussen dit grensoverschrijdende aspect en de nationaliteit of de woonplaats van de betrokken contractspartijen.

Hieruit volgt dat de twee partijen die de in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomsten hebben gesloten, weliswaar dezelfde nationaliteit hebben, maar dat deze overeenkomsten binnen de werkingssfeer van de Rome I-verordening kunnen vallen, aangezien zij een of meer andere grensoverschrijdende aspecten bevatten.

In casu blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat die overeenkomsten, die zijn gesloten tussen twee onderdanen van het Verenigd Koninkrijk en een vennootschap naar het recht van Engeland en Wales, moesten worden uitgevoerd in verschillende Europese landen, waaronder met name Spanje.

Voorts moet worden opgemerkt dat de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie geen invloed heeft op de toepassing van de bepalingen van de Rome I-verordening op het hoofdgeding.

De in artikel 66, onder a), en artikel 126 van het terugtrekkingsakkoord vervatte regels die tijdens de overgangsperiode van toepassing waren, zijn opgesteld voor zaken die in behandeling waren bij de rechterlijke instanties en de instellingen van het Verenigd Koninkrijk, zodat zij geen invloed hebben op de positie van de Spaanse rechter bij wie het hoofdgeding aanhangig is.

Uit het voorgaande volgt dat de bepalingen van de Rome I-verordening in een bij een rechterlijke instantie van een lidstaat aanhangig gemaakt geding van toepassing zijn op overeenkomsten waarbij beide partijen onderdaan zijn van het Verenigd Koninkrijk, mits die overeenkomsten een grensoverschrijdend aspect bevatten.

Met zijn tweede en zijn derde vraag, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen welke bepaling van de Rome I-verordening moet worden toegepast om te bepalen welk recht van toepassing is op een overeenkomst betreffende gebruik in deeltijd van onroerend goed in de vorm van een abonnement op clubpunten.

Meer bepaald wenst deze rechter te vernemen of een dergelijke overeenkomst moet worden geacht betrekking te hebben op de verkrijging van zakelijke rechten op onroerend goed, hetgeen zou leiden tot de toepassing van artikel 4, lid 1, onder c), van deze verordening, dan wel op de verkrijging van persoonlijke rechten, in welk geval artikel 4, lid 1, onder c), of artikel 4, lid 1, onder b), van die verordening van toepassing zou zijn omdat er sprake zou zijn van respectievelijk de huur van een onroerend goed of het verlenen van diensten.

In elk geval vraagt de verwijzende rechter vraagt zich af of artikel 6, lid 1, van de Rome I-verordening in het geval van een consumentenovereenkomst niet bij voorrang moet worden toegepast, en wenst hij te vernemen wat de gevolgen zijn als de betrokken consument voor een ander toepasselijk recht kiest dan dat van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft.

Alvorens deze vragen te beantwoorden, moet de toepassing in de tijd van de Rome I-verordening worden verduidelijkt.

In dit verband moet worden opgemerkt dat de bepalingen van deze verordening ingevolge artikel 28 ervan slechts van toepassing zijn op contractuele verhoudingen die zijn ontstaan door wederzijdse instemming, welke aan het licht is getreden vanaf 17 december 2009. De Uniewetgever heeft immers een onmiddellijke toepasbaarheid van deze verordening waarbij de toekomstige gevolgen van vóór deze datum gesloten overeenkomsten binnen de werkingssfeer ervan zouden vallen, uitgesloten (zie in die zin arrest van 18 oktober 2016, Nikiforidis, C-135/15, EU:C:2016:774, punten 31 en 33).

Uit de rechtspraak blijkt dat voor de toepasselijkheid van de Rome I-verordening de datum waarop de betrokken overeenkomst is gesloten, bepalend is (zie in die zin arrest van 25 maart 2021, Obala i lučice, C-307/19, EU:C:2021:236, punt 56 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De bepalingen van de Rome I-verordening zijn dus uitsluitend van toepassing op overeenkomsten die zijn gesloten vanaf 17 december 2009, en niet op de toekomstige gevolgen van vóór deze datum gesloten overeenkomsten.

De eerste in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst, die op 14 april 2008 is ondertekend, valt dus niet binnen de temporele werkingssfeer van de Rome I-verordening.

Bijgevolg heeft de uitlegging van de bepalingen van de Rome I-verordening die het Hof aan de verwijzende rechter zal verstrekken in antwoord op de door hem gestelde vragen, enkel betrekking op de tweede in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst, die op 28 juni 2010 is ondertekend (hierna: ‘litigieuze overeenkomst’).

Met betrekking tot de vraag welk recht van toepassing is op een overeenkomst betreffende gebruik in deeltijd van onroerend goed in de vorm van een abonnement op clubpunten, zij eraan herinnerd dat uit overweging 6 van de Rome I-verordening blijkt dat deze verordening beoogt collisieregels vast te stellen die hetzelfde nationale recht aanwijzen, ongeacht bij welke rechter het geding aanhangig is gemaakt, om de voorspelbaarheid van de uitslag van rechtsgedingen, de rechtszekerheid en de wederzijdse erkenning van beslissingen te bevorderen.

Zo voorziet hoofdstuk II van de Rome I-verordening in eenvormige regels waarin in het beginsel is neergelegd dat voorrang wordt verleend aan de wil van partijen, aan wie artikel 3 van die verordening het recht verleent het op de overeenkomst toepasselijk recht te kiezen.

In dit verband vereist artikel 3, lid 1, dat de rechtskeuze uitdrukkelijk wordt gedaan of duidelijk blijkt uit de bepalingen van de overeenkomst of de omstandigheden van het geval.

Bij gebreke van een rechtskeuze door de partijen voorziet artikel 4, lid 1, van de Rome I-verordening in aanknopingscriteria op basis van verschillende soorten overeenkomsten, waaronder ook de door de verwijzende rechter genoemde overeenkomsten, te weten overeenkomsten die een zakelijk recht op een onroerend goed of de huur ervan tot onderwerp hebben en overeenkomsten inzake dienstverlening.

In casu blijkt uit het dossier waarover het Hof beschikt dat de litigieuze overeenkomst het Engelse recht aanwijst als het op die overeenkomst toepasselijke recht en dat deze overeenkomst met een consument is gesloten.

Volgens artikel 6, lid 2, van de Rome I-verordening kunnen partijen bij een door een consument en een verkoper gesloten overeenkomst het op die overeenkomst toepasselijke recht kiezen, maar mag die rechtskeuze er niet toe leiden dat de consument de bescherming verliest die hij geniet op grond van bepalingen waarvan niet bij overeenkomst kan worden afgeweken volgens het recht dat bij gebreke van een rechtskeuze toepasselijk zou zijn geweest overeenkomstig artikel 6, lid 1, van die verordening, dat bepaalt dat een dergelijke overeenkomst wordt beheerst door het recht van het land waar de consument zijn gewone verblijfplaats heeft (zie in die zin arrest van 10 februari 2022, ShareWood Switzerland, C-595/20, EU:C:2022:86, punten 15 en 16).

Daarenboven moet de overeenkomst in kwestie voldoen aan de in lid 1 van dat artikel 6 gestelde voorwaarden, te weten dat zij door de consument is gesloten voor een gebruik dat als niet bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd, dat de verkoper zijn commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in het land waar de consument zijn gewone verblijfplaats heeft, of dergelijke activiteiten met ongeacht welke middelen richt op dat land of op verscheidene landen, met inbegrip dat land, en dat die overeenkomst onder die activiteiten valt.

In casu mag, indien de litigieuze overeenkomst voldoet aan de in artikel 6, lid 1, van de Rome I-verordening gestelde voorwaarden, hetgeen de verwijzende rechter dient na te gaan, de rechtskeuze van de partijen er overeenkomstig artikel 6, lid 2, van die verordening niet toe leiden dat de betrokken consument de bescherming verliest die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het recht van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft.

Dit kan echter niet het geval zijn in de situatie die in het hoofdgeding aan de orde is, aangezien is gekozen voor het recht van het land waar de betrokken consumenten hun gewone verblijfplaats hebben, namelijk het Engelse recht.

Een uitlegging volgens welke voor de vaststelling van het op consumentenovereenkomsten toepasselijke recht kan worden afgeweken van de in de Rome I-verordening opgenomen collisieregels omdat een ander recht voor de consument gunstiger zou zijn, zou onvermijdelijk ernstig afbreuk doen aan het algemene vereiste dat het recht voorspelbaar moet zijn, en daarmee ook aan het rechtzekerheidsbeginsel wanneer het gaat om contractuele betrekkingen met consumenten (zie naar analogie arrest van 12 september 2013, Schlecker, C-64/12, EU:C:2013:551, punt 35).

Verder dient te worden opgemerkt dat artikel 6 van de Rome I-verordening niet alleen specifiek maar ook uitputtend is, zodat de collisieregels waarin dat artikel voorziet slechts door andere collisieregels van die verordening kunnen worden gewijzigd of aangevuld voor zover een bijzondere bepaling in dat artikel uitdrukkelijk daarnaar verwijst (zie naar analogie arrest van 20 oktober 2022, ROI Land Investments, C-604/20, EU:C:2022:807, punten 40 en 41).

Uit het voorgaande volgt dat de tweede en de derde prejudiciële vraag als volgt moeten worden beantwoord:

Met zijn vierde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het Unierecht aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale wettelijke regeling op grond waarvan alle overeenkomsten betreffende gebruik in deeltijd van onroerend goed aan de bepalingen van die wettelijke regeling zijn onderworpen, ongeacht de keuze die de partijen hebben gemaakt met betrekking tot het op de overeenkomst in kwestie toepasselijke recht.

Er zij aan herinnerd, net als de meeste partijen hebben gedaan die schriftelijke opmerkingen hebben ingediend in het hoofdgeding, dat volgens artikel 9 van de Rome I-verordening niets in deze verordening de toepassing beperkt van de bepalingen van bijzonder dwingend recht van de rechter bij wie de zaak aanhangig is, wanneer er sprake is van dwingende bepalingen aan de inachtneming waarvan een land zoveel belang hecht voor de handhaving van zijn openbare belangen zoals zijn politieke, sociale of economische organisatie, dat zij moeten worden toegepast op elk geval dat onder de werkingssfeer ervan valt, ongeacht welk recht krachtens deze verordening van toepassing is op de overeenkomst (zie in die zin arrest van 17 oktober 2013, Unamar, C-184/12, EU:C:2013:663, punt 48).

Zonder artikel 9 van de Rome I-verordening zelfs maar te noemen, beperkt de verwijzende rechter zich in het kader van zijn vierde vraag echter tot het citeren van een fragment uit de tweede aanvullende bepaling van wet 42/1998, op grond waarvan alle overeenkomsten betreffende rechten op het gebruik van een in Spanje gelegen onroerend goed aan de bepalingen van deze wet zijn onderworpen. Hij verwijst daarentegen niet naar de inhoud van wet 4/2012, die voor een dergelijk gebruik minder strenge bepalingen lijkt te bevatten. Zoals blijkt uit de verwijzingsbeslissing, sluit de verwijzende rechter niet uit dat die wet ook van toepassing kan zijn.

Aangezien die verwijzingsbeslissing niet de precieze inhoud van de relevante bepalingen van de betrokken nationale wettelijke regeling bevat en zelfs geen uitleg geeft over de procedurele aspecten van de door deze wettelijke regeling opgelegde verplichtingen of over de uitzonderlijke omstandigheden die zouden rechtvaardigen dat rekening wordt gehouden met de overwegingen van openbaar belang die deze bepalingen beogen te beschermen, is het Hof niet in staat om de redenen te kennen waarom de verwijzende rechter zich afvraagt of die wettelijke regeling verenigbaar is met het Unierecht.

In die omstandigheden bevindt het Hof zich, gelet op het feit dat de vierde vraag niet voldoet aan de vereisten van artikel 94 van het Reglement voor de procesvoering, in de onmogelijkheid de verwijzende rechter een nuttig antwoord op deze vraag te geven. Bijgevolg moet deze vraag niet-ontvankelijk worden verklaard.