HvJ EU, 03-04-2014, nr. C-515/12

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt en tot wijziging van richtlijn 84/450/EEG van de Raad, richtlijnen 97/7/EG, 98/27/EG en 2002/65/EG van het Europees Parlement en de Raad en van verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad (‘richtlijn oneerlijke handelspraktijken’) (PB L 149, blz. 22).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen enerzijds ‘4finance’ UAB (hierna: ‘4finance’) en anderzijds de Valstybinė vartotojų teisių apsaugos tarnyba (Nationale dienst voor de bescherming van consumentenrechten) en de Valstybinė mokesčių inspekcija prie Lietuvos Respublikos Finansų ministerijos (Nationale belastinginspectie bij het Ministerie van Financiën) betreffende een geldboete die 4finance heeft gekregen wegens schending van de Litouwse wet die oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten verbiedt.

Verzoekster in het hoofdgeding, 4finance, is een vennootschap die per brief snel kredieten voor kleine bedragen verstrekt. Op 28 juli 2011 is zij bij beschikking van de Valstybinė vartotojų teisių apsaugos tarnyba veroordeeld tot betaling van een geldboete van 8 000 Litouwse litas (LTL) wegens schending van artikel 7, punt 22, van de wet oneerlijke handelspraktijken. Blijkens deze beschikking heeft 4finance tussen 26 oktober 2010 en 15 februari 2011 een reclamecampagne gevoerd in de vorm van het opzetten van ‘een piramidesysteem voor de distributie van goederen waarbij consumenten kans maakten op een vergoeding die eerder voortkwam uit het aanbrengen van nieuwe consumenten in het systeem dat uit de verkoop of het verbruik van goederen’.

De Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionale bestuursrechter van Vilnius) heeft bij beslissing van 25 oktober 2011 deze beschikking bevestigd, waarna 4finance tegen deze beslissing hoger beroep heeft ingesteld bij de Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (hoogste bestuursrechter van Litouwen).

Aangaande de aan 4finance verweten feiten zet de verwijzende rechterlijke instantie uiteen dat deze vennootschap een premie van 20 LTL aanbood aan iedere nieuwe klant die een andere nieuwe klant had aangebracht. Om klant van 4finance te worden moest de nieuwe klant bij de inschrijving op de internetsite van deze laatste 0,01 LTL inschrijvingsgeld betalen.

In die context vraagt de verwijzende rechterlijke instantie zich in de eerste plaats af hoe punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 moet worden uitgelegd en of artikel 7, punt 22, van de wet oneerlijke handelspraktijken met deze bepaling verenigbaar is. In dit verband merkt zij op dat deze bepaling van Litouws recht weliswaar overeenstemt met de Duitse en de Litouwse taalversie van deze richtlijn, maar niet met andere taalversies ervan, zoals de Spaanse, de Franse en de Poolse. Deze laatste taalversies bepalen immers in dat punt 14 dat ‘de consument tegen betaling kans maakt op een vergoeding die eerder voortkomt uit het aanbrengen van nieuwe consumenten in het systeem’. De Duitse en de Litouwse taalversie van diezelfde bepaling voorzien echter niet in dit criterium van betaling door de consument.

Voor het geval dat het Hof zou oordelen dat een verkoopbevorderingssysteem slechts een piramidesysteem in de zin van richtlijn 2005/29 kan vormen indien is voldaan aan het criterium van betaling door een consument, wenst de verwijzende rechterlijke instantie in de tweede plaats van het Hof te vernemen hoe het begrip ‘betaling’ moet worden uitgelegd. Volgens haar is het van belang te vernemen, ten eerste, of elke betaalde som, hoe gering ook, kan worden geacht een betaling te vormen, en, ten tweede, of de betaling van een symbolische som, zoals die in het hoofdgeding, volstaat voor een verbod op het systeem. In dit verband merkt zij op dat de som van 0,01 LTL die door een nieuwe klant op de rekening van 4finance wordt overgemaakt, uit technisch oogpunt het kleinst mogelijke bedrag vormt dat kan worden overgemaakt, dat de overmaking slechts dient voor de exacte identificatie van deze klant om een kredietovereenkomst te kunnen sluiten en dat de aldus verrichte betalingen slechts in zeer geringe mate de in het kader van het verkoopbevorderingsmechanisme betaalde premies hebben gefinancierd.

Tegen die achtergrond heeft de Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Met zijn vragen, die samen moeten worden behandeld, wenst de verwijzende rechterlijke instantie in wezen te vernemen onder welke voorwaarden een verkoopbevorderingssysteem kan worden geacht een ‘piramidesysteem’ in de zin van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 te vormen en bijgevolg onder alle omstandigheden verboden te zijn.

Uit het verzoek om een prejudiciële beslissing blijkt dat artikel 7, punt 22, van de wet oneerlijke handelspraktijken een nauwgezette omzetting in het Litouwse recht vormt van de Duitse en de Litouwse taalversie van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29. Volgens de verwijzende rechterlijke instantie vermelden verschillende andere taalversies van deze laatste bepaling echter een bijkomende voorwaarde voor een verbod op een piramidesysteem, namelijk dat ‘de consument tegen betaling’ voor dit systeem in aanmerking komt. De verwijzende rechterlijke instantie wenst van het Hof te vernemen of ditzelfde punt 14 eist dat de consument een dergelijke betaling verricht. Bij een bevestigend antwoord wenst zij te vernemen of elk bedrag, ongeacht de hoogte ervan, als een betaling in de zin van dat punt 14 moet worden aangemerkt.

Tot slot wenst de verwijzende rechterlijke instantie van het Hof te vernemen of voor de kwalificatie als piramidesysteem is vereist dat wordt aangetoond dat de vergoeding die een consument kan ontvangen gedeeltelijk of grotendeels wordt gefinancierd uit de bedragen die later door andere consumenten worden betaald.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof brengt het vereiste van een uniforme toepassing en uitlegging van een Uniehandeling mee dat deze handeling niet op zichzelf in een van haar taalversies mag worden beschouwd, maar moet worden uitgelegd zowel naar de werkelijke bedoeling van de auteur ervan als naar het door deze laatste nagestreefde doel, gelet op onder meer de in alle talen geredigeerde versies (zie arrest Internetportal und Marketing, C-569/08, EU:C:2010:311, punt 35 en aangehaalde rechtspraak).

In dit verband moet worden opgemerkt dat het verbod op piramidesystemen in alle taalversies van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 berust op drie gemeenschappelijke voorwaarden. Allereerst is een dergelijk systeem gebaseerd op de belofte dat de consument een economisch voordeel zal kunnen krijgen. Voorts hangt de verwezenlijking van deze belofte af van de toetreding van nieuwe consumenten tot het systeem. Tot slot komt het grootste deel van de inkomsten waaruit de aan de consumenten beloofde vergoeding kan worden betaald, niet voort uit een werkelijke economische activiteit.

Vaststaat immers vast dat zonder een werkelijke economische activiteit die voldoende inkomsten oplevert om de aan de consumenten beloofde vergoeding te betalen, een dergelijk verkoopbevorderingsysteem noodzakelijkerwijs berust op de economische bijdrage van de deelnemers eraan, aangezien de mogelijkheid voor een lid van dit systeem om een vergoeding te ontvangen in wezen afhangt van de door de nieuwe leden betaalde bijdragen.

Een dergelijk systeem kan alleen maar ‘piramidaal’ zijn, in de zin dat het voortbestaan ervan afhangt van de toetreding van een steeds groter aantal nieuwe deelnemers om de aan de bestaande leden betaalde vergoedingen te financieren. Het impliceert tevens dat de laatst toegetreden leden minder kans maken om een vergoeding te ontvangen voor hun betaling. Dit systeem stort in elkaar zodra de toename van het aantal leden, die voor het voortbestaan van het systeem in theorie eeuwig moet blijven doorgaan, niet langer volstaat om de aan alle deelnemers beloofde vergoedingen te financieren.

Uit wat voorafgaat, volgt dat voor de kwalificatie als ‘piramidesysteem’ in de zin van punt 14 bij bijlage I van richtlijn 2005/29, in de eerste plaats is vereist dat de leden van een dergelijk systeem een financiële bijdrage betalen.

Deze uitlegging vindt steun in het doel van richtlijn 2005/29, die overeenkomstig punt 8 van de considerans ervan ‘de economische belangen van de consument op rechtstreekse wijze tegen oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten [beschermt]’ en volgens artikel 1 ervan ‘een hoog niveau van consumentenbescherming tot stand [brengt] door de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake oneerlijke handelspraktijken die de economische belangen van de consumenten schaden, te harmoniseren’ (arrest Köck, C-206/11, EU:C:2013:14, punt 29 en aangehaalde rechtspraak). Zoals de advocaat-generaal in punt 32 van haar conclusie heeft opgemerkt, is het zonder een betaling door de consument moeilijk het economische gedrag te identificeren waartegen deze krachtens de richtlijn moet worden beschermd.

Bovendien bevestigen de bewoordingen van de meeste taalversies van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 dat de betaling door de consument een wezenlijk onderdeel van een piramidesysteem in de zin van deze bepaling vormt.

Wat de vraag betreft of elke door een lid van een verkoopbevorderingssysteem betaalde som, ongeacht het bedrag ervan, moet worden geacht een betaling in de zin van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 te zijn, dient erop te worden gewezen dat de taalversies waarin sprake is van een betaling door de consument niet in een minimumbedrag voorzien (zie naar analogie arrest Purely Creative e.a., C-428/11, EU:C:2012:651, punt 30). Bovendien zou de in punt 17 van de considerans van diezelfde richtlijn genoemde doelstelling van een grotere rechtszekerheid bij de identificatie van oneerlijke handelspraktijken niet worden bereikt indien de lidstaten zouden kunnen beslissen welke bedragen kunnen worden geacht een betaling te vormen. Bijgevolg omvat het begrip betaling door de consument elke door hem geleverde financiële bijdrage, ongeacht het bedrag ervan.

In de tweede plaats volgt uit de punten 20 tot en met 22 van het onderhavige arrest noodzakelijkerwijs dat de kwalificatie als ‘piramidesysteem’ in de zin van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 een band vereist tussen de door nieuwe leden verrichte betalingen en de door de bestaande leden ontvangen vergoedingen.

Deze uitlegging wordt bevestigd door de bewoordingen van de meeste taalversies van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29, waaruit blijkt dat de financiering van de vergoeding die een consument kan ontvangen, ‘eerder’ of ‘hoofdzakelijk’ afhangt van de betalingen die later door nieuwe deelnemers aan het systeem zijn verricht.

Anders dan de Litouwse regering betoogt, brengt deze uitlegging van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 het doel om een hoog niveau van consumentenbescherming te verzekeren, niet in gevaar.

In dit verband dient erop te worden gewezen dat de krachtens artikel 5 van deze richtlijn verboden praktijken in twee categorieën zijn verdeeld.

Enerzijds omvat bijlage I bij richtlijn 2005/29 de handelspraktijken die in alle omstandigheden oneerlijk zijn en waarvoor bijgevolg geen individuele toetsing krachtens de artikelen 5 tot en met 9 van deze richtlijn nodig is. Anderzijds kunnen niet in deze bijlage vermelde handelspraktijken oneerlijk worden verklaard na een individueel onderzoek van de kenmerken ervan tegen de achtergrond van de in deze artikelen 5 tot en met 9 vermelde criteria (arresten Purely Creative e.a., EU:C:2012:651, punt 45, en Köck, EU:C:2013:14, punt 35).

Daaruit volgt dat alleen de handelspraktijken die de consumenten het meest schaden, absoluut verboden zijn, maar dat een handelspraktijk die niet onder bijlage I bij richtlijn 2005/29 valt, toch kan worden verboden indien op grond van een specifieke en concrete evaluatie kan worden vastgesteld dat zij oneerlijk is in de zin van de artikelen 5 tot en met 9 van diezelfde richtlijn.

In casu blijkt uit het verzoek om een prejudiciële beslissing dat in het kader van het door 4finance opgezette verkoopbevorderingsysteem de aan de bestaande leden betaalde vergoedingen slechts voor een zeer klein worden gefinancierd uit de betalingen die van de nieuwe leden worden gevraagd. Een dergelijk systeem lijkt dus niet te voldoen aan de tweede in punt 27 van het onderhavige arrest vermelde voorwaarde. Indien dit het geval is — en het staat het aan de verwijzende rechterlijke instantie om staat dit na te gaan — kan dit systeem niet op grond van punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 worden verboden.

Gelet op een en ander moet op de gestelde vragen worden geantwoord dat punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29 aldus moet worden uitgelegd dat een piramidesysteem slechts dan een in alle omstandigheden oneerlijke handelspraktijk vormt wanneer van de consument een betaling wordt verlangd, ongeacht het bedrag ervan, in ruil voor de mogelijkheid voor deze laatste om een vergoeding te ontvangen die eerder voortkomt uit de toetreding van andere consumenten tot het systeem dan uit de verkoop of het verbruik van goederen.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechter over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Tweede kamer) verklaart voor recht:

Punt 14 van bijlage I bij richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt en tot wijziging van richtlijn 84/450/EEG van de Raad, richtlijnen 97/7/EG, 98/27/EG en 2002/65/EG van het Europees Parlement en de Raad en van verordening (EG) nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad (‘richtlijn oneerlijke handelspraktijken’) moet aldus worden uitgelegd dat een piramidesysteem slechts dan een in alle omstandigheden oneerlijke handelspraktijk vormt wanneer van de consument een betaling wordt verlangd, ongeacht het bedrag ervan, in ruil voor de mogelijkheid voor deze laatste om een vergoeding te ontvangen die eerder voortkomt uit de toetreding van andere consumenten tot het systeem dan uit de verkoop of het verbruik van goederen.

ondertekeningen