HvJ EU, 14-06-2011, nr. C-196/09

De Europese scholen zijn aanvankelijk opgericht bij twee instrumenten, te weten het Statuut van de Europese school, ondertekend te Luxemburg op 12 april 1957 (Recueil des traités des Nations Unies, deel 443, blz. 129), en het Protocol van 13 april 1962 nopens de oprichting van Europese scholen, vastgesteld onder verwijzing naar het Statuut van de Europese school, ondertekend te Luxemburg op 13 april 1962 (Recueil des traités des Nations Unies, deel 752, blz. 267).

Deze instrumenten zijn vervangen door het op 21 juni 1994 te Luxemburg gesloten Verdrag houdende het Statuut van de Europese scholen (PB L 212, blz. 3; hierna: ‘Verdrag inzake de Europese scholen’), dat in werking is getreden op 1 oktober 2002 en het thans geldende instrument vormt. Anders dan de oorspronkelijke instrumenten, waarbij alleen de lidstaten partij waren, is het Verdrag inzake de Europese scholen ook gesloten door de Europese Gemeenschappen, die daartoe zijn gemachtigd bij besluit 94/557/EG, Euratom van de Raad van 17 juni 1994 waarbij de Europese Gemeenschap en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie worden gemachtigd het Verdrag houdende het Statuut van de Europese scholen te ondertekenen (PB L 212, blz. 1).

De eerste tot en met de vierde overweging van de preambule van het Verdrag inzake de Europese scholen bepalen:

Volgens artikel 7 van het Verdrag inzake de Europese scholen is de Kamer van Beroep van de Europese scholen (hierna: ‘Kamer van Beroep’) samen met de Raad van Bestuur, de Secretaris-Generaal en de Commissies van inspecteurs, een van de gemeenschappelijke organen van de Europese scholen.

Artikel 26 van het Verdrag inzake de Europese scholen luidt: ‘Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen is bij uitsluiting bevoegd om uitspraak te doen in geschillen tussen de verdragsluitende partijen inzake de uitlegging en toepassing van dit Verdrag waarvoor in de Raad van Bestuur geen oplossing kan worden gevonden.’

Artikel 27 van het Verdrag inzake de Europese scholen luidt:

Artikel 1 van het Statuut van de Kamer van Beroep van de Europese scholen (hierna: ‘Statuut van de Kamer van Beroep’) bepaalt:

Volgens artikel 3 van dit Statuut mogen de ‘leden van de Kamer van Beroep […] tijdens de duur van hun mandaat geen politieke of bestuursrechtelijke activiteiten verrichten, noch een beroepsactiviteit die onverenigbaar is met hun plicht tot onafhankelijkheid en onpartijdigheid.’

Artikel 5 van dit Statuut bepaalt dat een ‘lid van de Kamer van Beroep […] slechts van zijn functie [kan] worden ontheven indien de overige leden, in voltallige zitting bijeen, met een meerderheid van twee derden van de in functie zijnde leden besluiten dat het betrokken lid niet langer aan de vereiste voorwaarden voldoet.’

Artikel 15 van dit Statuut bepaalt:

Het Statuut van het gedetacheerd personeel van de Europese Scholen (hierna: ‘Statuut van het gedetacheerd personeel’) is goedgekeurd door de Raad van Bestuur op basis van de hem dienaangaande bij het Verdrag inzake de Europese scholen toegekende bevoegdheid.

In de versie die gold van oktober 2004 tot en met 30 juni 2008, bepaalde artikel 49 van het Statuut van het gedetacheerd personeel:

De commentaar bij artikel 49, lid 2, sub b, van het Statuut van het gedetacheerd personeel luidde:

In oktober 2008 heeft de Raad van Bestuur besloten tot wijziging, met ingang van 1 juli 2008, van artikel 49, lid 2, sub b, van het Statuut van het gedetacheerd personeel door tussen de tweede en de derde alinea van deze bepaling de volgende alinea in te voegen:

Krachtens artikel 79 van het Statuut van het gedetacheerd personeel is tegen besluiten in administratieve of financiële zaken administratief verzet mogelijk bij de Secretaris-Generaal. Tegen een uitdrukkelijk of stilzwijgend besluit tot afwijzing van de Secretaris-Generaal kan een beroep worden ingesteld krachtens artikel 80 van dit Statuut, waarvan lid 1 als volgt luidt:

Artikel 86 van het Statuut van het gedetacheerd personeel luidt: ‘Interpretatie van de artikelen in dit Statuut, die gelijk zijn aan de artikelen uit het Statuut van de ambtenaren van de Gemeenschap, geschiedt volgens de door de Commissie gehanteerde criteria.’

Verzoekers in het hoofdgeding en de Commissie zijn van mening dat het Hof bevoegd is om te antwoorden op een verzoek van de Kamer van Beroep om een prejudiciële beslissing en dat deze Kamer van Beroep krachtens artikel 234, derde alinea, EG het Hof niet alleen prejudiciële vragen kan stellen, maar hiertoe ook gehouden is. De Europese scholen zijn daarentegen een andere mening toegedaan en stellen bijgevolg voor de eerste vraag ontkennend te beantwoorden.

Verzoekers in het hoofdgeding en de Commissie bevestigen dat de Kamer van Beroep voldoet aan alle criteria voor de kwalificatie van een orgaan als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 234 EG, zoals vastgesteld in de rechtspraak van het Hof. Zo heeft de Kamer van Beroep een wettelijke grondslag en een permanent karakter, bieden haar leden alle waarborgen van onafhankelijkheid, heeft zij verplichte rechtsmacht, past zij de regelen van het recht toe en volgt zij een soortgelijke procedure als die voor de gewone rechtbanken, die voldoet aan het beginsel van hoor en wederhoor. De Commissie voegt daaraan toe dat de Kamer van Beroep in casu een rechtsprekende taak uitoefent wanneer zij uitspraak doet in een geding tussen verzoekers in het hoofdgeding en de Europese scholen als werkgever.

Verzoekers in het hoofdgeding en de Commissie zijn van mening dat de Kamer van Beroep, al valt zij niet rechtstreeks onder een bepaalde lidstaat, als ‘een rechterlijke instantie van een der lidstaten’ in de zin van artikel 234 EG moet worden aangemerkt. Het Hof heeft in het arrest van 4 november 1997, Parfums Christian Dior (C-337/95, Jurispr. blz. I-6013, punten 20-26), immers reeds verklaard dat een rechterlijke instantie die verschillende lidstaten gemeen hebben, hem prejudiciële vragen kon stellen. Het heeft deze oplossing gebaseerd op een teleologische uitlegging van artikel 234 EG, gelet op het aan deze bepaling ten grondslag liggende doel de eenheid van uitlegging van het Unierecht te bewaren. Deze oplossing moet ook worden toegepast met betrekking tot de Kamer van Beroep, die moet worden beschouwd als een rechterlijke instantie die alle lidstaten en de Unie gemeen hebben en die net als de nationale rechter het Unierecht moet toepassen. De bevoegdheid van de Kamer van Beroep om het Hof om een prejudiciële beslissing te verzoeken wanneer zij Unierechtelijke bepalingen moet uitleggen, beantwoordt met name aan het doel de eenheid van uitlegging van het Unierecht te bewaren.

De Commissie geeft toe dat een internationaal gerecht het Hof weliswaar niet om een prejudiciële beslissing kan verzoeken op de uitsluitende grond dat het Unierechtelijke bepalingen toepast. In casu gaat het echter om het bijzondere geval van een rechterlijke instantie die alle lidstaten gemeen hebben en die zich in de plaats stelt van de nationale rechters, die anders bevoegd zouden zijn geweest. Verzoekers in het hoofdgeding stellen dat niet kan worden aanvaard dat de lidstaten zich onttrekken aan hun verplichtingen die voortvloeien uit de Verdragen door het sluiten van het Verdrag inzake de Europese scholen, dat overigens kennelijk niet beoogt de werkingssfeer van het Unierecht te beperken.

De Commissie en verzoekers in het hoofdgeding stellen zich op het standpunt dat, aangezien de Unie partij is bij het Verdrag inzake de Europese scholen, dit Verdrag en al het hieruit voortvloeiende recht zonder meer deel uitmaken van het Unierecht. Verzoekers in het hoofdgeding leiden daaruit af dat het Hof bevoegd is, bij wijze van prejudiciële beslissing, een uitspraak te doen over zowel dit Verdrag als het Statuut van het gedetacheerd personeel.

De Europese scholen zijn van mening dat uit artikel 27 van het Verdrag inzake de Europese scholen blijkt dat de Kamer van Beroep een rechterlijke instantie is. Het gaat echter duidelijk niet om een nationale rechterlijke instantie. Het Hof heeft met name in het reeds aangehaalde arrest Parfums Christian Dior het begrip ‘nationale rechterlijke instantie’ kunnen uitbreiden tot het Beneluxhof wegens het feit dat er inzake intellectuele eigendom een Unieregeling bestaat. Het Statuut van het gedetacheerd personeel kan echter niet worden beschouwd als een materie waarvoor een Unieregeling bestaat, maar alleen als uitdrukking van het afstaan van bevoegdheden door de lidstaten aan de organen van de Europese scholen, zodat deze scholen hun betrekkingen met de hun ter beschikking gestelde leerkrachten regelen. Voorts zou het aanhangig maken van een merkenzaak bij het Beneluxhof een in een voor de nationale rechterlijke instanties aanhangige procedure gerezen incident vormen, terwijl er geen verband bestaat tussen de rechtsprekende functie van de Kamer van Beroep en die van de nationale rechtbanken. De enkele omstandigheid dat het exequatur van beslissingen van de Kamer van Beroep bij de nationale rechterlijke instanties kan worden gevorderd, is in dat opzicht irrelevant.

De Europese scholen stellen zich op het standpunt dat de weliswaar nauwe banden die zij met de Unie hebben niet volstaan om het Statuut van het gedetacheerd personeel als een onderdeel van het Unierecht te beschouwen. Hoewel uit de rechtspraak van de Kamer van Beroep blijkt dat de beginselen van gelijke behandeling en het vrije verkeer van werknemers fundamentele beginselen zijn waaraan de organen van de Europese scholen, met inbegrip van de Kamer van Beroep, zich moeten houden, kan hieruit echter niet worden afgeleid dat de door de Raad van Bestuur van de Europese scholen goedgekeurde regelgevende teksten als Unierecht moeten worden aangemerkt. De prejudiciële vragen betreffen uitsluitend de betrekkingen van de Europese scholen met hun gedetacheerd personeel, zonder dat er een rechtstreekse band met het Unierecht bestaat. In die omstandigheden is het Hof niet bevoegd om te antwoorden op een verzoek van de Kamer van Beroep om een prejudiciële beslissing, omdat er geen toereikende band met het Unierecht bestaat.

Er zij aan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak het Hof, om te beoordelen of het verwijzende orgaan een ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU is, hetgeen uitsluitend door het Unierecht wordt bepaald, rekening houdt met een samenstel van factoren, zoals de wettelijke grondslag van het orgaan, het permanente karakter, de verplichte rechtsmacht, het uitspraak doen na een procedure op tegenspraak, de toepassing door het orgaan van de regelen van het recht, alsmede de onafhankelijkheid van het orgaan (zie met name arresten van 17 september 1997, Dorsch Consult, C-54/96, Jurispr. blz. I-4961, punt 23; 31 mei 2005, Syfait e.a., C-53/03, Jurispr. blz. I-4609, punt 29; 14 juni 2007, Häupl, C-246/05, Jurispr. blz. I-4673, punt 16, en 22 december 2010, Koller, C-118/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 22).

Weliswaar voldoet de Kamer van Beroep, zoals opgemerkt door alle betrokkenen die in deze zaak opmerkingen hebben ingediend, aan al deze factoren en moet zij derhalve worden aangemerkt als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU, maar opgemerkt moet worden dat deze bepaling naar ‘een rechterlijke instantie van een der lidstaten’ verwijst.

Vastgesteld moet echter worden dat de Kamer van Beroep niet onder ‘een der lidstaten’ valt, maar onder de Europese Scholen die, zoals bepaald in de eerste en de derde overweging van de preambule van het Verdrag inzake de Europese scholen, een stelsel ‘sui generis’ zijn, waarmee middels een internationale overeenkomst een vorm van samenwerking tussen de lidstaten onderling en tussen de lidstaten en de Europese Unie tot stand komt ter waarborging van het gezamenlijk onderwijs aan kinderen van het personeel van de Europese instellingen met het oog op de goede werking van deze instellingen.

Stellig heeft het Hof in punt 21 van het reeds aangehaalde arrest Parfums Christian Dior, waarop verzoekers en de Commissie zich beroepen, geoordeeld dat er geen enkele reden is waarom een rechterlijke instantie die verschillende lidstaten gemeen hebben, zoals het Beneluxhof, anders dan de rechterlijke instanties van elk van deze lidstaten, het Hof geen prejudiciële vragen zou kunnen voorleggen.

Anders dan het Beneluxhof, is de Kamer van Beroep echter geen dergelijke rechterlijke instantie die verschillende lidstaten gemeen hebben. Terwijl het Beneluxhof tot taak heeft de uniforme toepassing van de gemeenschappelijke rechtsregels van de drie Beneluxlanden te verzekeren, en voorts de procedure voor het Beneluxhof een in een voor de nationale rechterlijke instanties aanhangige procedure gerezen incident vormt waarin definitief uitspraak wordt gedaan over de uitlegging van de gemeenschappelijke rechtsregels van de Benelux (zie arrest Parfums Christian Dior, reeds aangehaald, punt 22), heeft de Kamer van Beroep immers geen dergelijke banden met de gerechtelijke stelsels van de lidstaten.

Voorts is de Kamer van Beroep weliswaar opgericht door alle lidstaten en de Unie, maar dit neemt niet weg dat zij een orgaan van een internationale organisatie is die, hoewel zij functionele banden met de Unie heeft, formeel van de Unie en deze lidstaten onderscheiden blijft.

In die omstandigheden volstaat het loutere feit dat de Kamer van Beroep de algemene beginselen van het Unierecht moet toepassen wanneer bij haar een geding aanhangig is gemaakt, niet om deze Kamer onder het begrip ‘rechterlijke instantie van een der lidstaten’, en dus binnen de werkingssfeer van artikel 267 VWEU, te doen vallen.

Verzoekers in het hoofdgeding en de Commissie zijn echter van mening dat de mogelijkheid, of zelfs de verplichting, van de Kamer van Beroep om zich in het kader van een dergelijk geding tot het Hof te wenden onontbeerlijk is ter waarborging van de eenvormige uitlegging van deze beginselen en de daadwerkelijke naleving van de rechten die de gedetacheerde leerkrachten aan deze beginselen ontlenen.

Dienaangaande zij opgemerkt dat een ontwikkeling, in de zin van het vorige punt, van het door het Verdrag inzake de Europese scholen ingestelde stelsel van rechterlijke bescherming weliswaar denkbaar is, maar dat het aan de lidstaten staat om het thans geldende stelsel te herzien (zie naar analogie arrest van 25 juli 2002, Unión de Pequeños Agricultores/Raad, C-50/00 P, Jurispr. blz. I-6677, punten 44 en 45).

Uit het voorgaande volgt dat het Hof niet bevoegd is om te antwoorden op een verzoek van de Kamer van Beroep van de Europese scholen om een prejudiciële beslissing.