HvJ EG, 15-10-2009, nr. C-101/08

Bij gebreke van eenduidige bepalingen in de communautaire basisverdragen kan uit het geschreven primaire recht zelf geen dergelijk algemeen rechtsbeginsel worden afgeleid. Noch de in artikel 3 EG genoemde doelstellingen van de Gemeenschap, noch de in de artikelen 56 e.v. EG opgenomen bepalingen inzake het kapitaal- en betalingsverkeer laten dienaangaande een ondubbelzinnige conclusie toe.

Als grondslag voor een recht van eisers in het hoofdgeding op gelijke behandeling van aandeelhouders zou het algemene gelijkheidsbeginsel in aanmerking kunnen komen. Het algemene gelijkheidsbeginsel, dat verschillende behandeling van vergelijkbare gevallen verbiedt tenzij differentiatie objectief is gerechtvaardigd, vormt een der grondslagen van de Gemeenschap.50. Bepalingen inzake gelijkheid voor de wet maken voorts deel uit van de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten.

In beginsel beschermen grondrechten, waartoe ook het gelijkheidsbeginsel behoort, de burger tegen de staatsmacht. Ik vind het bijgevolg twijfelachtig om, zoals Audiolux lijkt voor te stellen, het in de rechtspraak van het Hof erkende gelijkheidsbeginsel rechtstreeks van toepassing te verklaren op een gebied dat op het niveau van de lidstaten tot het privaatrecht behoort. Het gelijkheidsbeginsel, of het discriminatieverbod, behoort niet tot de traditionele grondbeginselen van het privaatrecht.51. Afgezien daarvan is een analoge toepassing van het algemene gelijkheidsbeginsel in zijn algemeenheid een nauwelijks begaanbare weg voor de beslechting van het hoofdgeding, aangezien uit het beginsel noch de materiële voorwaarden voor de toepassing ervan, noch enig voldoende bepaald rechtsgevolg in geval van schending ervan kan worden afgeleid.

Het is evenwel denkbaar dat het algemene gelijkheidsbeginsel als grondslag heeft gediend voor een specifiek vereiste van gelijke behandeling in het communautaire vennootschapsrecht. Ik zal daarom nagaan of er een vereiste van gelijke behandeling van aandeelhouders bestaat als species van het algemene gelijkheidsbeginsel.

De in 1999 aangenomen en in 2004 herziene OESO-beginselen inzake Corporate Governance geven een precies beeld van de wereldwijd geldende waarden voor beursgenoteerde vennootschappen. Daarom zijn in de eerste plaats deze beginselen van belang voor de beantwoording van de vraag of in volkenrechtelijke zin sprake is van een vereiste van gelijke behandeling van aandeelhouders onderling en of dit tot uiting komt in de vorm van een aanbiedingsrecht in geval van verkrijging van een meerderheidsdeelneming. In de OESO-aanbevelingen zijn de belangrijkste nationale en internationale standaards voor de stabiliteit van de financiële markten verwerkt. Bij de voorbereiding ervan zijn belangrijke internationale organisaties betrokken geweest en is een breed spectrum van ondernemersverenigingen gehoord.

De versie van 1999 kende geen regeling van de gelijke behandeling van aandeelhouders. Pas in de herziene versie van 2004 van de beginselen wordt in hoofdstuk III van deel 1 (‘De billijke behandeling van aandeelhouders’)52. voor het eerst het beginsel van gelijke behandeling genoemd. Volgens punt 2 ervan ‘dienen minderheidsaandeelhouders te worden beschermd tegen laakbare handelingen die direct of indirect door meerderheidsaandeelhouders of in hun belang worden verricht, en dienen zij te beschikken over doeltreffende rechtsmiddelen’.53. In de toelichting hierop in deel III wordt uiteengezet dat het gevaar bestaat dat meerderheidsaandeelhouders deelnemen aan activiteiten die weliswaar hun eigen belang dienen maar ten koste gaan van minderheidsaandeelhouders.54. Als oplossing worden talrijke methoden genoemd, zoals verbetering van de handhaving van de rechten van de minderheidsaandeelhouders, verbetering van de informatievoorziening, gekwalificeerde meerderheden voor bepaalde besluiten van de aandeelhouders enz. Een aanbiedingsrecht wordt niet uitdrukkelijk vermeld. Volstaan wordt met aan te geven dat onder bepaalde omstandigheden meerderheidsaandeelhouders ‘in een aantal landen’ verplicht zijn respectievelijk de mogelijkheid hebben de aandelen van de overige aandeelhouders tegen een door onafhankelijke deskundigen vastgestelde koers op te kopen. Hiermee is het duidelijk dat er volkenrechtelijk geen sprake is van een vereiste van gelijke behandeling in het vennootschapsrecht.

Mogelijk bieden het secundaire recht of andere handelingen van de gemeenschapsinstellingen aanknopingspunten voor het bestaan van een dergelijk algemeen rechtsbeginsel. Verschillende communautaire bepalingen bevatten inderdaad verwijzingen naar het vereiste van gelijke behandeling van aandeelhouders, voor zover deze zich in gelijke omstandigheden bevinden.55.

Zo vermeldt de verwijzende rechter in zijn prejudiciële verzoek de navolgende bepalingen: artikel 42 van richtlijn 77/91, Schema C, punt 2, sub a, van richtlijn 79/279, overgenomen in artikel 65 van richtlijn 2001/34, en artikel 3, lid 1, sub a, van richtlijn 2004/25. Ook andere vennootschapsrichtlijnen bevatten verwijzingen naar dit vereiste, bijvoorbeeld artikel 17, lid 1, van in richtlijn 2004/109, waarin wordt bepaald dat ‘[d]e uitgevende instelling van tot de handel op een gereglementeerde markt toegelaten aandelen […] zorg [draagt] voor een gelijke behandeling van aandeelhouders die zich in identieke omstandigheden bevinden’. Voorts schrijft artikel 18, lid 1, van die richtlijn voor dat ‘[d]e uitgevende instelling van tot de handel op een gereglementeerde markt toegelaten obligaties, [zorg] draagt […] voor een gelijke behandeling van houders van obligaties van eenzelfde lening voor alle aan deze obligaties verbonden rechten’. Hetzelfde geldt voor richtlijn 2007/36/EG56. betreffende de uitoefening van bepaalde rechten van aandeelhouders in beursgenoteerde vennootschappen, waarvan artikel 4 bepaalt dat ‘[d]e vennootschap […] zorg [draagt] voor een gelijke behandeling van alle aandeelhouders die zich in identieke omstandigheden bevinden wat de deelneming aan en de uitoefening van stemrechten in de algemene vergadering betreft’.

Ook artikel 5, lid 1, van richtlijn 2004/25 bevat een specifieke verplichting ter bescherming van houders van effecten met een minderheidsbelang, teneinde de gelijke behandeling van alle aandeelhouders doeltreffend te waarborgen na een wijziging in de zeggenschapsverhouding in hun vennootschap. Deze regeling, die in punt 9 van de considerans van de richtlijn wordt toegelicht, houdt in dat degene die de zeggenschap over een vennootschap heeft verkregen, ertoe moet worden verplicht een tot alle houders van effecten van die vennootschap gericht bod te doen om al hun effecten te verwerven tegen een billijke prijs, die in een gemeenschappelijke definitie is omschreven.

Bij nadere beschouwing blijken echter de hierboven genoemde bepalingen in wezen enkel zeer specifieke vennootschapsrechtelijke situaties te regelen waar zij de vennootschap bepaalde verplichtingen opleggen ter bescherming van alle aandeelhouders. Deze bepalingen hebben bijgevolg niet het algemene overkoepelende karakter dat algemene rechtsbeginselen naar hun aard bezitten.

Zoals blijkt uit aanbeveling 77/534/EEG zijn bovendien niet alle genoemde bepalingen juridisch bindend. Evenals adviezen zijn aanbevelingen ingevolge artikel 249, vijfde alinea, EG niet-verbindende handelingen van gemeenschapsinstellingen, waaraan in voorkomend geval weliswaar betekenis als uitleggingsinstrument kan worden toegekend, maar die geen bron van verplichtingen of rechten van justitiabelen kunnen vormen.57. Het niet-verbindende karakter van deze handelingen van de gemeenschapsinstellingen blijkt bovendien uit het feit dat de in punt 17 van de aanvullende bepalingen bij de Europese gedragscode voor effectentransacties genoemde mogelijkheid voor alle aandeelhouders om in geval van overdracht van de zeggenschap over hun vennootschap hun effecten onder dezelfde voorwaarden van de hand te doen, enkel als ‘gewenst’ wordt aangeduid. Dit is hoe dan ook onvoldoende grondslag voor een communautair aanbiedingsrecht van minderheids- jegens meerderheidsaandeelhouders. Mijns inziens hebben de Commissie en Bertelsmann dan ook gelijk waar zij stellen dat het Hof de mogelijkheid van een rechtstreeks beroep op de inhoud van deze aanbeveling voor het aannemen van een individuele rechtspositie moet afwijzen.

De betrokken regelingen weerspiegelen duidelijk het streven van de communautaire wetgever om willekeurige, dat wil zeggen objectief niet-gerechtvaardigde, verschillen in behandeling tussen aandeelhouders te voorkomen. Hieruit kan evenwel niet rechtstreeks het bestaan van een algemeen beginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders in gemeenschapsrechtelijke zin worden afgeleid.

Zoals reeds uiteengezet, worden algemene rechtsbeginselen namelijk in de eerste plaats gekenmerkt door de constitutionele rang die zij binnen de communautaire rechtsorde hebben. In de regel belichamen algemene rechtsbeginselen fundamentele rechtsopvattingen en waarden die inherent zijn aan een rechtsorde. Voorts verschillen zij in die zin van specifieke rechtsregels dat zij aanspraak maken op een bepaalde mate van algemene gelding en zich niet beperken tot een bepaald rechtsgebied.58.

De gelijke behandeling van aandeelhouders loopt als een rode draad door het vennootschapsrecht van de Gemeenschap en haar lidstaten en vormt klaarblijkelijk een wezenlijk ideaal op dit rechtsgebied.59. Tot nu toe heeft deze gedachte evenwel in geen enkele rechtsorde constitutionele rang verkregen. Evenals in het communautaire recht is de codificatie ervan in het nationale recht beperkt tot losse specifieke regelingen in gewone wetten.

Bovendien blijken bij nadere beschouwing van de rechtsleer grote verschillen in de beoordeling van het precieze rechtskarakter van de gedachte van gelijke behandeling van aandeelhouders en de plaats ervan binnen het systeem van de rechtsstelsels van de lidstaten. Terwijl een aantal auteurs uitgaat van een ‘fundamenteel rechtsbeginsel van het vennootschapsrecht’60., bestempelen anderen de gelijke behandeling van aandeelhouders enkel als een ‘grondidee’61. of als een ‘vereenvoudigd ideaal ter voorkoming van willekeurige, ongelijke behandeling door de vennootschapsorganen’.62. Vele auteurs zien hierin zelfs een ‘uitvloeisel van het algemene rechtvaardigheidsbeginsel, dat zijn oorsprong niet in de wet heeft, maar dat buitenrechtelijk is en boven het positieve recht staat’.63.

Los van de precieze kwalificatie lijkt men het echter erover eens dat het beginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders een exacte definitie ontbeert en bijgevolg ‘begripsmatig niet kan worden afgebakend en enkel een flexibel instrument vormt voor het bereiken van bepaalde doelen’.64. Gegeven de ontbrekende bepaaldheid van dit beginsel met betrekking tot de grondslag, de werkingssfeer, de inhoud en de rechtsgevolgen van schendingen ervan, komt de rechtsleer in meerderheid tot de slotsom dat dit beginsel noodzakelijkerwijs inhoudelijke concretisering behoeft door de wetgever respectievelijk de rechter om te kunnen worden toegepast.65.

Ook aan de rapporten Winter I en Winter II66. kan geen bewijs worden ontleend voor een rechtsovertuiging in de doctrine of in de nationale stelsels met betrekking tot het bestaan van een dergelijk algemeen rechtsbeginsel.

Zo laat het rapport Winter I ondubbelzinnig zien dat er vóór de vaststelling van richtlijn 2004/25 talrijke verschillen tussen de lidstaten bestonden wat de regeling van overnamebiedingen betreft, hetgeen betekende dat overnamebiedingen niet met dezelfde kans op resultaat konden worden gedaan en de aandeelhouders in de lidstaten niet over dezelfde mogelijkheden beschikten om hun aandelen te koop aan te bieden. Dit bracht de deskundigengroep ertoe te pleiten voor een regeling ter vergemakkelijking van overnamebiedingen.67. De nationale bepalingen inzake de te betalen tegenprestatie liepen eveneens sterk uiteen, zowel wat de hoogte als het type aan te bieden prestatie betreft.68. In het belang van een toereikende voorspelbaarheid van deze tegenprestatie, volgens de groep noodzakelijk voor de doeltreffende werking van de kapitaalmarkten in de Europese Unie, pleitte zij uitdrukkelijk voor de invoering van geharmoniseerde criteria op communautair niveau.

Zou er een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders hebben bestaan dat de modaliteiten van een overnamebieding voldoende nauwkeurig regelt, zoals bijvoorbeeld Audiolux aangeeft69., zouden geen communautaire harmonisatieregelingen nodig zijn ter beëindiging van de versnippering van de regelgeving in de lidstaten. Deze rapporten geven daarentegen juist blijk van een dringende behoefte aan regels op communautair niveau.

Daar komt bij dat de gedachte van gelijke behandeling van aandeelhouders beperkt blijft tot het vennootschapsrecht van de Gemeenschap en haar lidstaten, dat wil zeggen tot een bepaald toepassingsgebied. Dit betekent dat het algemene gelding mist. Hiermee is niet voldaan aan een ander kenmerk dat de algemene rechtsbeginselen in de regel eigen is.70.

De gelijke behandeling van aandeelhouders onderscheidt zich hierdoor duidelijk van de algemene rechtsbeginselen met constitutionele rang die het Hof werkelijk als zodanig heeft erkend, zoals het legaliteitsbeginsel dat alle lidstaten van de Unie met elkaar delen en waarop de Unie krachtens artikel 6, lid 1, EU is gegrondvest, dat in de rechtspraak van het Hof is erkend en dat in het secundaire recht in velerlei gedaante tot uitdrukking is gekomen in de vorm van de rechtszekerheid, het recht van hoor en wederhoor en een doeltreffende rechtsbescherming.

In zoverre pleit het ontbreken van zowel constitutionele status als algemene gelding van deze gedachte tegen een kwalificatie als algemeen beginsel van gemeenschapsrecht.

Hiermee is het in feite niet langer nodig de vervolgvraag te beantwoorden, of er een algemeen rechtsbeginsel bestaat dat de minderheidsaandeelhouders van een vennootschap zodanig beschermt dat zij in geval van een overname van de zeggenschap over hun vennootschap hun stukken onder dezelfde voorwaarden van de hand kunnen doen als andere aandeelhouders.

Niettemin, en ook voor het geval het Hof, anders dan ik, wel het bestaan van een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders aanvaardt, moet mijns inziens ernstig worden betwijfeld of een dergelijk algemeen rechtsbeginsel eigenlijk wel voldoende bepaald kan zijn om de door eisers in het hoofdgeding gewenste rechtsgevolgen te bewerkstelligen. Zoals de Commissie terecht opmerkt, zou een dergelijk algemeen rechtsbeginsel veel te specifiek zijn om nog als ‘algemeen’ te kunnen worden aangemerkt.

De door de verwijzende rechter in zijn eerste prejudiciële vraag genoemde bepalingen bevatten geen enkele regel die de door eisers in het hoofdgeding gestelde rechtsgevolgen uitdrukkelijk voorschrijft.

Een uitzondering zou artikel 5, lid 1, van richtlijn 2004/25 kunnen zijn, dat een natuurlijke of rechtspersoon die de zeggenschap over een vennootschap verwerft, verplicht een bod uit te brengen. Ingevolge deze bepaling moeten de lidstaten ervoor zorgen dat aan alle houders van effecten voor al hun effecten en tegen een billijke prijs een bod wordt gedaan. Hiermee wordt in zekere zin nadere invulling gegeven aan artikel 3, lid 1, sub a, van dezelfde richtlijn, waarin het algemene beginsel van gelijke behandeling van alle houders van effecten van een doelvennootschap is verankerd. Laatstgenoemde bepaling schrijft verder voor dat indien een persoon de zeggenschap over een vennootschap verkrijgt, de overige houders van effecten moeten worden beschermd.

Een rechtstreekse toepassing van deze richtlijn komt in casu evenwel niet in aanmerking. In de eerste plaats hebben de feiten van het hoofdgeding plaatsgevonden vóór de inwerkingtreding van de richtlijn, althans vóór het einde van de omzettingstermijn, hetgeen betekent dat op het desbetreffende tijdstip het Groothertogdom Luxemburg nog niet verplicht was de richtlijn toe te passen.71. Dit heeft tweeërlei gevolg. In de eerste plaats kunnen eisers in het hoofdgeding geen rechtstreeks beroep op deze bepaling doen. In de tweede plaats moet worden bedacht dat de erkenning van een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders, dat in wezen hetzelfde rechtsgevolg als artikel 5, lid 1, van richtlijn 2004/25 met zich brengt, hoe dan ook retroactieve werking verleent aan richtlijn 2004/25, hetgeen zeker niet de bedoeling van de communautaire wetgever kan zijn, aangezien in dat geval de vaststelling van een speciale regeling overbodig zou zijn geweest.

Uit punt 1 van de considerans van richtlijn 2004/25 blijkt namelijk dat er een behoefte bestond om overeenkomstig artikel 44, lid 2, sub g, EG bepaalde nationale waarborgen te coördineren teneinde die waarborgen in de gehele Gemeenschap gelijkwaardig te maken. Dat op dit gebied de noodzaak van een optreden van de communautaire wetgever bestond om nauwkeurige door de marktdeelnemers in acht te nemen verplichtingen op te stellen, alsmede de modaliteiten te bepalen volgens welke de gelijke behandeling van aandeelhouders moest plaatsvinden, toont aan dat noch vóór, noch na de inwerkingtreding van richtlijn 2004/25 sprake was van een juridisch zelfstandig algemeen beginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders.

Voorts zou een erkenning door het Hof van een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders, dat op grond van zijn materieel-juridische bepaaldheid eerder een rechtsregel lijkt, het door het Verdrag beoogde institutionele evenwicht kunnen verstoren, temeer omdat de wetgevende bevoegdheid van de Gemeenschap bij de Raad en het Europees Parlement gezamenlijk berust.

Het institutionele evenwicht binnen de Gemeenschap berust niet op het beginsel van machtenscheiding in staatsrechtelijke zin72., maar op het beginsel van functiescheiding, inhoudende dat de functies van de Gemeenschap door die instellingen worden uitgeoefend die hiertoe op grond van de verdragen het best zijn toegerust. In tegenstelling tot het beginsel van de machtenscheiding, dat het individu beoogt te beschermen door de staatsmacht te matigen, is het beginsel van de functiescheiding gericht op een doeltreffende verwezenlijking van de communautaire doelen.73.

In het besef hiervan heeft het Hof reeds in 1958 in zijn arresten in de zaak Meroni74., en later in zijn vaste rechtspraak, op basis van de organisatiebeginselen en machtigingen tot handelen van de verdragen waarop de Europese Gemeenschappen gegrondvest zijn, met name het EG-Verdrag, het begrip ‘institutioneel evenwicht’ gemunt en dit de rol verleend van een normatief, in rechte inroepbaar grondbeginsel.75.

Zoals het Hof in het arrest Parlement/Raad76. heeft verklaard, hebben de verdragen een stelsel van verdeling van de bevoegdheden tussen de verschillende instellingen van de Gemeenschap ingevoerd, waarbij aan elke instelling binnen de institutionele structuur van de Gemeenschap ter verwezenlijking van aan de Gemeenschap opgedragen doelstellingen haar eigen taak wordt toebedeeld. De eerbiediging van het institutionele evenwicht houdt in, dat elke instelling haar bevoegdheden dient uit te oefenen met inachtneming van de bevoegdheden van de andere instellingen en dat elke mogelijke schending van deze regel moet kunnen worden bestraft. Het Hof heeft in hetzelfde arrest bovendien verklaard krachtens de verdragen tot taak te hebben om toe te zien op de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de verdragen. Het moet dus de handhaving van het institutionele evenwicht en bijgevolg het rechterlijk toezicht op de eerbiediging van de bevoegdheden van de gemeenschapsinstellingen kunnen verzekeren.77.

Het Hof maakt als instelling van de Gemeenschap in de zin van artikel 7, lid 1, EG eveneens deel uit van dit institutionele evenwicht. Deze omstandigheid brengt mee dat het Hof in zijn hoedanigheid van rechtsprekende instelling van de Gemeenschap, die krachtens artikel 220, eerste alinea, EG tot taak heeft om in het kader van zijn bevoegdheid de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van het Verdrag te verzekeren, de wetgevende bevoegdheden van de Raad en het Parlement respecteert.78. Dit stelt noodzakelijkerwijs voorop dat het Hof in de eerste plaats de in het Verdrag aan de communautaire wetgever toegewezen taak wetgevend op te treden op het gebied van het vennootschaprecht, aan hem overlaat, en in de tweede plaats bij de formulering van algemene beginselen van gemeenschapsrecht die mogelijk botsen met doelen van de wetgever zoals tot dusver de nodige terughoudendheid in acht neemt. Het Hof kan weliswaar teruggrijpen op de algemene rechtsbeginselen teneinde vanuit het oogpunt van de doelstellingen van het Verdrag adequate oplossingen te vinden voor aan hem gestelde uitleggingsvragen, maar mag niet op de stoel van de communautaire wetgever plaatsnemen wanneer deze een hiaat in een regeling kan dichten.79.

Wetgeving vindt in de regel plaats door afweging van uiteenlopende politieke en maatschappelijke belangen die door de bij het wetgevingsproces betrokken instellingen en comités worden vertegenwoordigd. Naast de vereiste democratische legitimatie beschikken zij over de noodzakelijke deskundigheid om de aan hen overgedragen politieke verantwoordelijkheid te dragen. Overigens heeft de communautaire rechter in zijn rechtspraak de afwegings- en beslissingsprerogatieven die de communautaire wetgever op bepaalde gebieden heeft, uitdrukkelijk heeft erkend.80.

Voorts verdienen de door de Ierse regering geuite bedenkingen aandacht.81. Ik ben het met haar eens dat, gelet op de complexiteit van het vennootschapsrecht en de grote verscheidenheid aan nationale regelingen, die vaak verband houden met de economische situatie van de betrokken lidstaat, voorzichtigheid geboden is. Zij wijst er terecht op dat over een wijziging van het vennootschapsrecht, ongeacht of deze door wetgeving of de rechtspraak gebeurt, eerst goed moet worden nagedacht. Wat dit betreft, is de communautaire wetgever het best in staat om de standpunten van de afzonderlijke lidstaten met elkaar in overeenstemming te brengen. Een erkenning door het Hof van een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders zoals eisers in het hoofdgeding bepleiten, brengt gevolgen met zich die niet kunnen worden overzien.

Ten slotte is met betrekking tot de aanvullende werking82. van algemene rechtsbeginselen van belang dat op gebieden met een hoge regeldichtheid zoals het vennootschapsrecht, een beroep op die beginselen minder noodzakelijk is dan op minder zwaar gereguleerde terreinen.

Een terughoudende opstelling van de rechter is niet in de laatste plaats ook geboden vanuit het oogpunt van het vertrouwens- en het rechtszekerheidsbeginsel. De beginselen van vertrouwensbescherming en rechtszekerheid maken deel uit van de communautaire rechtsorde. Uit dien hoofde moeten zij worden nageleefd door de gemeenschapsinstellingen én door de lidstaten in de uitoefening van de hun door de communautaire richtlijnen verleende bevoegdheden.83.

Het rechtszekerheidsbeginsel dient te waarborgen, dat de door het gemeenschapsrecht beheerste rechtssituaties en -betrekkingen voorzienbaar zijn.84. De erkenning van een algemeen rechtsbeginsel van gelijke behandeling van aandeelhouders zou evenwel vele vragen met betrekking tot de materiële, personele en temporele werkingssfeer ervan opwerpen. Het Hof zou in voorkomend geval moeten aangeven welke voorwaarden in een concreet geval moeten zijn vervuld voor de toepassing van dit algemene rechtsbeginsel.

Een ander heikel punt is de vaststelling van het exacte tijdstip waarop dit algemene rechtsbeginsel in het gemeenschapsrecht gelding heeft gekregen. Zoals reeds uiteengezet, zou de erkenning van een dergelijk beginsel uiteindelijk een retroactieve toepassing van artikel 5, lid 1, van richtlijn 2004/25 tot gevolg hebben, hetgeen, gezien het ondubbelzinnige besluit van de wetgever met betrekking tot het precieze tijdstip van de inwerkingtreding van deze regeling, in strijd zou zijn met het verbod van retroactieve werking. Het beginsel van rechtszekerheid verzet zich in het algemeen ertegen dat een gemeenschapsbesluit reeds vóór de afkondiging ervan van kracht is. Hiervan kan bij uitzondering worden afgeweken indien dit voor het te bereiken doel noodzakelijk is en het rechtmatige vertrouwen van de betrokkenen naar behoren in acht wordt genomen.85. In het onderhavige geval valt evenwel niet in te zien waarom het algemene belang gediend is bij de niet-inachtneming van het verbod van terugwerkende kracht.