HvJ EU, 04-10-2012, nr. C-115/11

Volgens de Belgische regering betreft het hoofdgeding een werknemer die in het kader van opeenvolgende overeenkomsten heeft gewerkt in één lidstaat, te weten in Frankrijk en vervolgens in Finland. Aanvaarding van de aan de prejudiciële vragen ten grondslag liggende stelling zou ertoe leiden dat niet langer een onderscheid wordt gemaakt tussen een gedetacheerde werknemer in de zin van verordening nr. 1408/71 en een werknemer die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen zoals bedoeld in diezelfde verordening. Door een werknemer die door zijn werkgever meermaals is gedetacheerd achteraf te beschouwen als iemand die in werkelijkheid in meerdere staten elkaar ‘afwisselende’ werkzaamheden heeft verricht, zou rechtsonzekerheid kunnen ontstaan, zowel voor de betrokken werknemers en werkgevers als voor de bevoegde organen die in dergelijke gevallen moeten beslissen. De Belgische regering concludeert dat de prejudiciële vragen niet-ontvankelijk zijn.

Die argumenten van de Belgische regering raken in werkelijkheid niet de ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing, maar de gegrondheid ervan. De ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing hoeft dus niet te worden onderzocht.

Met zijn twee vragen, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 14, lid 2, sub b, van verordening nr. 1408/71 aldus moet worden uitgelegd dat in omstandigheden zoals in het hoofdgeding een persoon die in het kader van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten die het grondgebied van meerdere lidstaten als plaats van tewerkstelling vermelden, in werkelijkheid voor de duur van elke overeenkomst telkens slechts op het grondgebied van een van die staten werkt, onder het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ in de zin van die bepaling kan vallen en zo ja, of de situatie van een dergelijke persoon dan onder lid 2, sub b-i of ii, van dat artikel valt.

In dat verband zij herinnerd aan de vaste rechtspraak dat de bepalingen van titel II van verordening nr. 1408/71, waartoe dat artikel 14, lid 2, behoort, een volledig en eenvormig stelsel van conflictregels vormen, dat tot doel heeft, de werknemers die zich binnen de Unie verplaatsen onder het socialezekerheidsstelsel van één lidstaat te brengen, teneinde te voorkomen dat meerdere nationale wettelijke regelingen toepasselijk zijn en dat daaruit complicaties voortvloeien (zie in die zin onder meer arresten van 23 september 1982, Kuijpers, 276/81, Jurispr. blz. 3027, punt 10; 10 februari 2000, FTS, C-202/97, Jurispr. blz. I-883, punt 20 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 9 november 2000, Plum, C-404/98, Jurispr. blz. I-9379, punt 18).

Daartoe is in artikel 13, lid 2, sub a, van verordening nr. 1408/71 het algemene beginsel neergelegd dat op de werknemer de socialezekerheidsregeling van toepassing is van de lidstaat waar hij werkt (zie arrest van 17 mei 1984, Brusse, 101/83, Jurispr. blz. 2223, punt 15).

Dat beginsel geldt echter ‘[o]nder voorbehoud van het bepaalde in de artikelen 14 en 17’ van verordening nr. 1408/71. In een aantal bijzondere gevallen zou een strikte toepassing van de in artikel 13, lid 2, sub a, van die verordening neergelegde algemene regel immers ertoe kunnen leiden dat zowel voor de werknemer als voor de werkgever en de socialezekerheidsorganen juist administratieve complicaties worden geschapen in plaats van vermeden, waardoor de uitoefening van het vrije verkeer door de onder die verordening vallende personen zou kunnen worden belemmerd (zie in die zin arrest Busse, reeds aangehaald, punt 16). Voor dergelijke gevallen voorziet in het bijzonder artikel 14 van verordening nr. 1408/71 in bijzondere regels.

Blijkens de stukken gaat de verwijzende rechter uit van de veronderstelling dat artikel 14, lid 1, sub a, van verordening nr. 1408/71, betreffende de tijdelijke detachering van werknemers, niet van toepassing is op de situatie van Kita, omdat Format, zijn werkgever, doorgaans geen werkzaamheden van betekenis verricht in Polen, haar lidstaat van vestiging, zoals een juiste toepassing van die bepaling vereist (zie in die zin arrest van 17 december 1970, Manpower, 35/70, Jurispr. blz. 1251, punt 16; reeds aangehaalde arresten FTS, punten 23 en 45, en Plum, punt 22). Die veronderstelling wordt niet betwist voor het Hof.

Zoals de verwijzende rechter in wezen opmerkt en zoals voortvloeit uit artikel 14, lid 2, sub a, van verordening nr. 1408/71, kan voorts een persoon die min of meer gelijktijdig of naast elkaar op het grondgebied van meer dan een lidstaat werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen onder het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ in de zin van dat artikel 14, lid 2, vallen (zie naar analogie arrest van 16 februari 1995, Calle Grenzshop Andresen, C-425/93, Jurispr. blz. I-269, punt 15).

Het staat echter vast dat een dergelijke situatie feitelijk niet overeenstemt met die in het hoofdgeding, niettegenstaande de bepalingen in de overeenkomsten vermeld in de punten 16, 17 en 19 van het onderhavige arrest.

In die omstandigheden vraagt de verwijzende rechter zich af of het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ in de zin van artikel 14, lid 2, van verordening nr. 1408/71 niet alleen betrekking heeft op werknemers die naast elkaar werkzaamheden in loondienst verrichten op het grondgebied van meer dan een lidstaat, maar ook op degenen die, althans volgens de bepalingen van hun arbeidsovereenkomst, in meerdere lidstaten moeten werken, zonder dat dit werk in meerdere lidstaten tegelijk of nagenoeg tegelijk moet worden verricht.

In dat verband merkt de verwijzende rechter op dat artikel 14, lid 2, van verordening nr. 1408/71 geen beperkingen in de tijd stelt voor de eventuele opeenvolgende tijdvakken waarin werkzaamheden worden verricht op het grondgebied van meer dan een lidstaat.

Op dat punt meent de Europese Commissie dat tegen de achtergrond van artikel 14, lid 1, sub a, van die verordening een tijdvak van twaalf maanden als bovengrens kan worden beschouwd. ZUS en de Duitse regering daarentegen betogen in wezen dat de opeenvolgende tijdvakken van werkzaamheden slechts onder artikel 14, lid 2, van die verordening kunnen vallen wanneer geen enkel tijdvak langer duurt dan een maand. Volgens de Poolse regering kan, zonder criteria op grond waarvan de gevallen onder artikel 14, lid 2, sub b, van verordening nr. 1408/71 kunnen worden onderscheiden van die waarin artikel 13, lid 2, sub a, van die verordening moet worden toegepast, het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ niet ruim worden uitgelegd vanuit het oogpunt van de praktische toepassing van die verordening. Format voert aan dat, wanneer het moeilijk is de betrokken plaats van de werkzaamheden in loondienst vast te stellen, het criterium van de woonplaats van de werknemer in elk geval voorrang moet krijgen, met name om allerlei administratieve beslommeringen door veelvuldige verandering van socialezekerheidsstelsel te vermijden.

Daarover hoeft echter geen uitspraak te worden gedaan om de verwijzende rechter een nuttig antwoord te geven.

Zoals de Commissie heeft benadrukt moet een werknemer immers in elk geval werkzaamheden in loondienst ‘plegen’ uit te oefenen op het grondgebied van twee of meer lidstaten om onder artikel 14, lid 2, van verordening nr. 1408/71 te vallen.

Wanneer de betrokken persoon gewoonlijk werkzaamheden in loondienst verricht op het grondgebied van één lidstaat, kan hij dus niet onder de werkingssfeer van dat artikel 14, lid 2, vallen.

In deze omstandigheden moet er, voor een nuttig antwoord aan de verwijzende rechter, rekening mee worden gehouden dat in het hoofdgeding de aan de orde zijnde arbeidsovereenkomsten en de daarin bepaalde plaatsen van de werkzaamheden — op basis waarvan Format E 101-verklaringen heeft aangevraagd — verschillen van de wijze waarop de verplichtingen in de praktijk in het kader van die overeenkomsten zijn uitgevoerd.

In dat verband zij eraan herinnerd dat het orgaan dat een E 101-verklaring afgeeft de feiten die voor de toepassing van de regels betreffende de vaststelling van de geldende socialezekerheidsregeling relevant zijn, correct dient te beoordelen en derhalve dient in te staan voor de juistheid van de gegevens in de E 101-verklaring (zie in die zin arrest FTS, reeds aangehaald, punt 51, en arrest van 30 maart 2000, Banks e.a., C-178/97, Jurispr. blz. I-2005, punt 38).

Aangezien de E 101-verklaring in de regel wordt afgegeven vóór of bij de aanvang van het tijdvak waarop zij betrekking heeft, worden voornoemde feiten meestal beoordeeld op dat ogenblik, op grond van de verwachte arbeidssituatie van de betrokken werknemer. De omschrijving van de aard van de werkzaamheden in de contractdocumenten is dus in de praktijk van bijzonder belang voor die beoordeling.

In die optiek moet in het bijzonder rekening worden gehouden met de aard van de werkzaamheden in loondienst zoals omschreven in de contractdocumenten, om te beoordelen of de te verwachten werkzaamheden werkzaamheden in loondienst zijn die — niet louter incidenteel — op het grondgebied van meerdere lidstaten worden verricht, voor zover de bewoordingen van die documenten evenwel overeenkomen met de betrokken te verwachten werkzaamheden op het ogenblik van de aanvraag van de E 101-verklaring of, in voorkomend geval, de vóór of na een dergelijke aanvraag daadwerkelijk uitgeoefende werkzaamheden.

Bij de beoordeling van de feiten voor de vaststelling van de toepasselijke socialezekerheidswetgeving in het kader van de afgifte van een E 101-verklaring, kan het betrokken orgaan in voorkomend geval, behalve met de bewoordingen van de contractdocumenten, rekening houden met diverse factoren, zoals de wijze waarop overeenkomsten tussen de betrokken werkgever en werknemer voorheen werden uitgevoerd, de omstandigheden waarin deze overeenkomsten zijn gesloten en, meer algemeen, de kenmerken en uitvoeringswijzen van de door de betrokken onderneming verrichte werkzaamheden, voor zover die factoren licht kunnen werpen op de werkelijke aard van de werkzaamheden in kwestie.

Wanneer uit andere relevante factoren dan contractdocumenten blijkt dat de arbeidssituatie van een werknemer feitelijk afwijkt van de omschrijving ervan in die documenten, brengt de in punt 42 van het onderhavige arrest genoemde verplichting tot juiste toepassing van verordening nr. 1408/71 mee dat het betrokken orgaan zijn bevindingen, niettegenstaande de bewoordingen van de contractdocumenten, moet baseren op de werkelijke situatie van de werknemer en in voorkomend geval moet weigeren de E 101-verklaring af te geven.

Bovendien moet volgens de rechtspraak het orgaan dat al een E 101-verklaring heeft afgegeven, de juistheid van die afgifte opnieuw onderzoeken en de verklaring zo nodig intrekken, wanneer het bevoegde orgaan van de lidstaat waarin de werknemer zijn werk verricht twijfels uit over de juistheid van de feiten die aan die verklaring ten grondslag liggen en/of over het naleven van de vereisten van titel II van verordening nr. 1408/71 (zie naar analogie in verband met artikel 14, lid 1, van verordening nr. 1408/71, reeds aangehaalde arresten FTS, punt 56, en Banks e.a., punt 43).

De in de punten 16 en 17 van het onderhavige arrest genoemde overeenkomsten die in het hoofdgeding aan de orde zijn, omschreven de plaats van de werkzaamheden als ‘bouwplaatsen in Polen en op het grondgebied van de Europese Unie (Ierland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland, Finland), volgens de instructies van de werkgever’. Zoals echter blijkt uit de niet-betwiste inlichtingen die aan het Hof zijn verstrekt door de verwijzende rechter, Format en ZUS, verrichtte Kita op basis van de betreffende overeenkomsten op permanente basis werkzaamheden gedurende meerdere maanden of meer dan tien maanden op het grondgebied van één lidstaat, te weten Frankrijk. Voorts werkte Kita in het kader van de volgende overeenkomst, die hij opnieuw voor bepaalde duur met Format sloot, enkel op Fins grondgebied. Blijkens de stukken kreeg Kita in de context van alledrie de overeenkomsten na beëindiging van de werkzaamheden onbetaald verlof, waarna de betrokken overeenkomst in onderlinge overeenstemming voortijdig werd beëindigd.

In die omstandigheden kan gelet op de in de punten 39 en 40 van het onderhavige arrest bedoelde ontwikkelingen niet worden geoordeeld dat een werknemer in de situatie van Kita onder het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ in de zin van artikel 14, lid 2, van verordening nr. 1408/71 kan vallen.

Daarentegen kan in dergelijke omstandigheden het in artikel 13, lid 2, sub a, van verordening nr. 1408/71 neergelegde beginsel toepassing vinden en in voorkomend geval, gedurende tijdvakken van onderbreking tussen arbeidsovereenkomsten, het beginsel dat voortvloeit uit diezelfde bepaling, sub f.

Het staat aan de verwijzende rechter om uit de punten 49 en 50 van dit arrest de gevolgen te trekken voor het hoofdgeding.

Gelet op een en ander moet op de prejudiciële vragen worden geantwoord dat artikel 14, lid 2, sub b, van verordening nr. 1408/71 aldus moet worden uitgelegd dat in omstandigheden zoals in het hoofdgeding een persoon die in het kader van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten die het grondgebied van meerdere lidstaten als plaats van de werkzaamheden vermelden, feitelijk voor de duur van elke overeenkomst telkens slechts op het grondgebied van een van die staten werkt, niet onder het begrip ‘degene die op het grondgebied van twee of meer lidstaten werkzaamheden in loondienst pleegt uit te oefenen’ in de zin van die bepaling kan vallen.