HvJ EU, 15-03-2012, nr. C-453/10

Artikel 52 van het Slowaakse burgerlijk wetboek bepaalt:

Artikel 53 van het burgerlijk wetboek luidt:

Artikel 4 van wet nr. 258/2001 op het consumentenkrediet bepaalt:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat een nationale rechter die vaststelt dat een overeenkomst tussen een beroepsbeoefenaar en een consument oneerlijke bedingen bevat, mag oordelen dat die overeenkomst in haar geheel de consument niet bindt wanneer dit voor die laatste gunstiger is.

Voor het antwoord op deze vraag zij er allereerst aan herinnerd dat het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13 berust op de gedachte dat de consument zich tegenover de beroepsbeoefenaar in een zwakke onderhandelingspositie bevindt en over minder informatie dan deze beschikt, wat ertoe leidt dat hij met de door de beroepsbeoefenaar tevoren opgestelde voorwaarden instemt zonder op de inhoud daarvan invloed te kunnen uitoefenen (arresten van 26 oktober 2006, Mostaza Claro, C-168/05, Jurispr. blz. I-10421, punt 25; 4 juni 2009, Pannon GSM, C-243/08, Jurispr. blz. I-4713, punt 22 en 6 oktober 2009, Asturcom Telecomunicaciones, C-40/08, Jurispr. blz. I-9579, punt 29).

Gelet op deze zwakke positie verplicht artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 de lidstaten te bepalen dat oneerlijke bedingen ‘onder de in het nationale recht geldende voorwaarden de consument niet binden’. Volgens de rechtspraak gaat het om een dwingende bepaling die beoogt het door de overeenkomst vastgelegde formele evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de contractpartijen te vervangen door een reëel evenwicht dat de gelijkheid tussen die partijen herstelt (zie arresten Mostaza Claro, reeds aangehaald, punt 36; Asturcom Telecomunicaciones, reeds aangehaald, punt 30, en van 9 november 2010, VB Pénzügyi Lízing, C-137/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 47).

Wat betreft de gevolgen voor de geldigheid ervan indien wordt vastgesteld dat bedingen in een overeenkomst oneerlijk zijn, zij benadrukt dat overeenkomstig artikel 6, lid 1, in fine, van richtlijn 93/13 die ‘overeenkomst voor de partijen bindend blijft indien de overeenkomst zonder de oneerlijke bedingen kan voortbestaan’.

In dat verband moet de nationale rechter die vaststelt dat bedingen in een overeenkomst oneerlijk zijn, overeenkomstig artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13, enerzijds alle volgens het nationale recht daaruit voortvloeiende gevolgen trekken, zodat de consument door die bedingen niet is gebonden (zie Asturcom Telecomunicaciones, reeds aangehaald, punten 58 en 59, en beschikking van 16 november 2010, Pohotovos’, C-76/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 62), en, anderzijds beoordelen of de betrokken overeenkomst zonder die oneerlijke bedingen kan voortbestaan (zie beschikking Pohotovos’, reeds aangehaald, punt 61).

Zoals immers blijkt uit de in punt 28 van het onderhavige arrest aangehaalde rechtspraak en zoals de advocaat-generaal in punt 63 van haar conclusie opmerkt, bestaat de door de Uniewetgever nagestreefde doelstelling wat betreft richtlijn 93/13 in het herstel van het evenwicht tussen de partijen, in principe met behoud van de geldigheid van een overeenkomst in haar geheel, en niet in een nietigverklaring van alle overeenkomsten met oneerlijke bedingen.

Wat betreft de criteria om te beoordelen of een overeenkomst daadwerkelijk kan voortbestaan zonder de oneerlijke bedingen, moet worden opgemerkt dat zowel de bewoordingen van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13, als de vereisten van rechtszekerheid voor economische activiteiten, pleiten voor een objectieve benadering van de uitlegging van die bepaling, in die zin dat, zoals uiteengezet in de punten 66 tot en met 68 van de conclusie van de advocaat-generaal, de situatie van een van de partijen bij de overeenkomst, in dit geval de consument, niet kan worden beschouwd als doorslaggevend criterium voor het verdere lot van de overeenkomst.

Bijgevolg kan artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 niet aldus worden uitgelegd dat de rechter bij wie de zaak aanhangig is, zijn beoordeling van de vraag of een overeenkomst met een of meerdere oneerlijke bedingen kan voortbestaan zonder die bedingen, uitsluitend baseert op de voor de consument eventueel gunstige gevolgen van de nietigverklaring van die overeenkomst in haar geheel.

Niettemin moet worden opgemerkt dat richtlijn 93/13 slechts een gedeeltelijke en minimale harmonisering van de nationale wettelijke regelingen inzake oneerlijke bedingen tot stand heeft gebracht, waarbij aan de lidstaten de mogelijkheid is gelaten om de consument een hoger beschermingsniveau te waarborgen dan dat waarin de richtlijn voorziet. Krachtens artikel 8 van die richtlijn hebben de lidstaten immers uitdrukkelijk de mogelijkheid om ‘[t]er verhoging van het beschermingsniveau van de consument […] op het onder [de] richtlijn vallende gebied strengere bepalingen aan [te nemen] of [te] handhaven, voor zover deze verenigbaar zijn met het Verdrag’ (zie arrest van 3 juni 2010, Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08, Jurispr. blz. I-4785, punten 28 en 29).

Bijgevolg verbiedt richtlijn 93/13 een lidstaat niet om, binnen de grenzen van het Unierecht, te voorzien in een nationale regeling op grond waarvan een overeenkomst tussen een beroepsbeoefenaar en een consument die een of meerdere oneerlijke bedingen bevat, in haar geheel nietig kan worden verklaard wanneer blijkt dat zulks de consument een betere bescherming biedt.

Gelet op deze overwegingen moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat de rechter bij wie de zaak aanhangig is, zijn beoordeling van de vraag of een overeenkomst tussen een consument en een beroepsbeoefenaar met een of meerdere oneerlijke bedingen kan voortbestaan zonder die bedingen, niet uitsluitend kan baseren op de eventueel gunstige gevolgen van de nietigverklaring van de betrokken overeenkomst in haar geheel voor een van de partijen, in dit geval de consument. Die richtlijn verbiedt een lidstaat echter niet om, binnen de grenzen van het Unierecht, te voorzien in een nationale regeling op grond waarvan een overeenkomst die een beroepsbeoefenaar sluit met een consument en die een of meerdere oneerlijke bedingen bevat, in haar geheel nietig is wanneer zulks de consument een betere bescherming biedt.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de opgave in een consumentenkredietovereenkomst van een lager dan het daadwerkelijke WJRP kan worden beschouwd als een oneerlijke handelspraktijk in de zin van richtlijn 2005/29. Voor het geval dat deze vraag bevestigend wordt beantwoord, wordt het Hof gevraagd wat de gevolgen van een dergelijke vaststelling zijn voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van de bedingen in die overeenkomst op grond van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13, en van de geldigheid van die overeenkomst in haar geheel op grond van artikel 6, lid 1, van die richtlijn.

Voor het antwoord op deze vraag zij er vooreerst aan herinnerd dat artikel 2, sub d, van richtlijn 2005/29 het begrip ‘handelspraktijk’ in bijzonder ruime bewoordingen definieert als ‘iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken of commerciële communicatie, met inbegrip van reclame en marketing, van een handelaar, die rechtstreeks verband houdt met de verkoopbevordering, verkoop of levering van een product aan consumenten’ (arresten van 14 januari 2010, Plus Warenhandelsgesellschaft, C-304/08, Jurispr. blz. I-217, punt 36, en 9 november 2010, Mediaprint Zeitungs- und Zeitschriftenverlag, C-540/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 17).

Vervolgens is richtlijn 2005/29 overeenkomstig artikel 3, lid 1, juncto artikel 2, sub c, ervan, van toepassing op oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten, vóór, gedurende of na een commerciële transactie met betrekking tot een goed of dienst. Volgens artikel 5, lid 4, van de richtlijn zijn in het bijzonder als oneerlijk te beschouwen, handelspraktijken die misleidend zijn.

Tot slot, zoals volgt uit artikel 6, lid 1, van richtlijn 2005/29, wordt als misleidend beschouwd een handelspraktijk die gepaard gaat met onjuiste informatie en derhalve op onwaarheden berust of de gemiddelde consument op enigerlei wijze, inclusief door de algemene presentatie, bedriegt of kan bedriegen ten aanzien van een of meer van de in dat artikel 6, lid 1 opgesomde elementen, en de gemiddelde consument er zowel in het ene als in het andere geval toe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen. Een van de in die bepaling opgesomde elementen is in het bijzonder de prijs of de wijze waarop de prijs wordt berekend.

Een handelspraktijk zoals die in het hoofdgeding, waarbij in een kredietovereenkomst een lager dan het daadwerkelijke WJRP wordt opgegeven, vormt onjuiste informatie over de totale kosten van het krediet en, bijgevolg, over de in artikel 6, lid 1, sub d, van richtlijn 2005/29 genoemde prijs. Wanneer de opgave van een dergelijk WJRP de gemiddelde consument ertoe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen — wat aan de nationale rechter staat om na te gaan — dan moet die onjuiste informatie worden aangemerkt als een ‘misleidende’ handelspraktijk in de zin van artikel 6, lid 1, van die richtlijn.

Wat betreft de gevolgen van die vaststelling voor de beoordeling of de bedingen in die overeenkomst oneerlijk zijn op grond van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13, zij erop gewezen dat die bepaling een bijzonder ruime definitie geeft van de mogelijke criteria voor een dergelijke beoordeling, en daarbij uitdrukkelijk ‘alle omstandigheden’ rond de sluiting van de betrokken overeenkomst vermeldt.

Derhalve, zoals ook de advocaat-generaal in wezen opmerkt in punt 125 van haar conclusie, is de kwalificatie van een handelspraktijk als oneerlijk, een van de elementen die de bevoegde rechter kan betrekken in zijn beoordeling van het oneerlijke karakter van de bedingen in een overeenkomst in de zin van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13.

Dat element volstaat echter als zodanig niet om vast te stellen dat de bedingen in het hoofdgeding oneerlijk zijn. Het staat immers aan de verwijzende rechter om zich uit te spreken over de toepassing van de algemene criteria van de artikelen 3 en 4 van richtlijn 93/13, op een specifiek beding, dat moet worden onderzocht tegen de achtergrond van alle omstandigheden van het betrokken geval (zie in die zin, arresten van 1 april 2004, Freiburger Kommunalbauten, C-37/02, Jurispr. blz. I-3403, punten 19 tot en met 22; Pannon GSM, reeds aangehaald, punten 37 tot en met 43; VB Pénzügyi Lízing, reeds aangehaald, punten 42 en 43, en beschikking Pohotovos’, reeds aangehaald, punten 56 tot en met 60).

Aangaande de gevolgen van de vaststelling dat de onjuiste opgave van het WJRP een oneerlijke handelspraktijk is, voor de beoordeling uit het oogpunt van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 van de geldigheid van de overeenkomst in haar geheel, kan worden volstaan met op te merken dat overeenkomstig artikel 3, lid 2, ervan, richtlijn 2005/29 het contractenrecht en, in het bijzonder, de regels betreffende de geldigheid, het ontstaan en de rechtsgevolgen van overeenkomsten onverlet laat.

Bijgevolg heeft de kwalificatie als oneerlijke handelspraktijk geen rechtstreekse gevolgen voor de vraag of de overeenkomst geldig is uit het oogpunt van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13.

Gelet op een en ander dient de tweede vraag aldus te worden beantwoord dat een handelspraktijk, zoals die in het hoofdgeding, waarbij in een kredietovereenkomst een lager dan het daadwerkelijke WJRP wordt opgegeven, moet worden aangemerkt als ‘misleidend’ in de zin van artikel 6, lid 1, van richtlijn 2005/29, indien zij de gemiddelde consument ertoe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen. Het staat aan de nationale rechter om na te gaan of dit in het hoofdgeding het geval is. De kwalificatie van een dergelijke handelspraktijk als oneerlijk is een van de elementen die de bevoegde rechter kan betrekken in zijn beoordeling overeenkomstig artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 van het oneerlijke karakter van de bedingen in een overeenkomst die betrekking hebben op de kosten van de aan de consument verstrekte lening. Een dergelijke kwalificatie heeft echter geen rechtstreekse gevolgen voor de beoordeling van de geldigheid van de gesloten kredietovereenkomst uit het oogpunt van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13.