HvJ EU, 19-07-2012, nr. C-31/11

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van de artikelen 63, lid 1, VWEU en 65 VWEU.

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Scheunemann en het Finanzamt Bremerhaven (hierna: ‘Finanzamt’) over de beschikking betreffende de berekening van de successierechten op een nalatenschap die onder meer een deelneming in een in een derde staat gevestigde kapitaalvennootschap omvat.

Scheunemann, woonachtig in Duitsland, is enig erfgename van haar in februari 2007 overleden vader, die eveneens in Duitsland woonde. De nalatenschap, waartoe onder meer behoorde een deelneming als enig vennoot in een Canadese kapitaalvennootschap, werd in Duitsland onderworpen aan de successiebelasting.

Bij beschikking van 24 november 2008 heeft het Finanzamt de door Scheunemann verschuldigde successiebelasting op 299 381,95 EUR vastgesteld, uitgaande van een waarde van de deelneming van de erflater in de betrokken kapitaalvennootschap van 1 142 115 EUR. Aangezien de kapitaalvennootschap niet gevestigd was in of bestuurd werd vanuit het binnenland of het grondgebied van een lidstaat, werden de in § 13a, lid 1, ErbStG voorziene vrijgestelde som van 225 000 EUR en het waardeverminderingspercentage van § 13a, lid 2, ErbStG niet toegekend.

Van oordeel dat zij aanspraak kon maken op deze voordelen, heeft Scheunemann een bezwaarschrift ingediend tegen de beschikking van het Finanzamt.

Na de afwijzing van haar bezwaarschrift heeft zij beroep ingesteld bij het Finanzgericht Bremen, dat haar in het ongelijk heeft gesteld. Volgens deze rechterlijke instantie moeten de belastingvoordelen van § 13a, lid 4, punt 3, ErbStG niet worden beoordeeld gelet op het vrije verkeer van kapitaal, maar uitsluitend aan de hand van de vrijheid van vestiging, daar met de in deze bepaling bedoelde minimumdeelneming van de erflater in het nominale kapitaal van de kapitaalvennootschap van meer dan een kwart inspraak in die vennootschap mogelijk is. De vrijheid van vestiging vindt echter geen toepassing op een deelneming in een vennootschap in een derde staat, zoals die aan de orde in het hoofdgeding.

Het Bundesfinanzhof, waar beroep tot ‘Revision’ is ingesteld tegen bovenvermelde uitspraak, is van oordeel dat de bepalingen van het VEU betreffende de vrijheid van vestiging niet van toepassing zijn op de onderhavige situatie. Deze rechterlijke instantie overweegt dat volgens de rechtspraak van het Hof de fiscale behandeling van nalatenschappen, ongeacht van welke aard, onder de verdragsbepalingen inzake het vrije kapitaalverkeer vallen. Zij vraagt zich dan ook af of deze laatste bepalingen in de weg staan aan de in het hoofdgeding aan de orde zijnde wetgeving.

Het Bundesfinanzhof heeft dan ook de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag gesteld:

Met haar vraag wenst de verwijzende rechterlijke instantie in hoofdzaak te vernemen of de verdragsbepalingen betreffende het vrije kapitaalverkeer aldus moeten worden uitgelegd dat zij in de weg staan aan wettelijke bepalingen van een lidstaat die, voor de berekening van de successierechten, de toepassing van bepaalde belastingvoordelen op een nalatenschap in de vorm van een deelneming in een kapitaalvennootschap die in een derde staat is gevestigd uitsluit, terwijl die voordelen wel worden toegekend op de nalatenschap van een dergelijke deelneming wanneer de vennootschap in een lidstaat gevestigd is.

Om te beginnen geven zowel de Duitse regering als de Europese Commissie te kennen dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale wetgeving niet valt onder het vrije kapitaalverkeer, maar onder de vrijheid van vestiging, daar met de deelneming die in het hoofdgeding aan de orde is de besluiten van de betrokken vennootschap duidelijk kunnen worden beïnvloed.

Allereerst moet dus worden bepaald of op bedoelde wetgeving artikel 49 VWEU, betreffende de vrijheid van vestiging, of artikel 63 VWEU, betreffende het vrijde kapitaalverkeer, toepassing moet vinden.

Het is thans vaste rechtspraak dat voor het antwoord op de vraag of een nationale wettelijke regeling onder de ene of onder de andere vrijheid van verkeer valt, het voorwerp van de betrokken wettelijke regeling in de beschouwing moet worden betrokken (zie in die zin arresten van 10 februari 2011, Haribo Lakritzen Hans Riegel en Österreichische Salinen, C-436/08 en C-437/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 33, en 15 september 2011, Halley e.a., C-132/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 17).

In het hoofdgeding heeft de litigieuze maatregel tot voorwerp de fiscale behandeling van nalatenschappen die onder meer een deelneming in kapitaalvennootschappen omvatten.

Ook volgt uit de rechtspraak van het Hof dat de fiscale behandeling van nalatenschappen in beginsel valt onder artikel 63 VWEU, betreffende het vrije kapitaalverkeer. Bij nalatenschappen, waarbij één of meerdere personen het door een overledene nagelaten vermogen verkrijgen, gaat het immers, daar zij vallen onder rubriek XI (‘Kapitaalverkeer van persoonlijke aard’) van bijlage I bij richtlijn 88/361, om kapitaalverkeer in de zin van artikel 63 VWEU (zie onder meer arresten van 11 september 2008, Eckelkamp e.a., C-11/07, Jurispr. blz. I-6845, punt 39, en Arens-Sikken, C-43/07, Jurispr. blz. I-6887, punt 30; 15 oktober 2009, Busley en Cibrian Fernandez, C-35/08, Jurispr. blz. I-9807, punt 18, en 10 februari 2011, Missionswerk Werner Heukelbach, C-25/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 16).

Hierbij moet echter in herinnering worden gebracht dat volgens vaste rechtspraak een nationale wettelijke regeling die alleen van toepassing is op deelnemingen waarmee een duidelijke invloed op de besluiten van een vennootschap kan worden uitgeoefend en waarmee de activiteiten ervan kunnen worden bepaald, onder de verdragsbepalingen inzake de vrijheid van vestiging valt. Nationale bepalingen die van toepassing zijn op deelnemingen waartoe enkel wordt besloten om geld te beleggen, zonder dat het de bedoeling is invloed op het bestuur en de zeggenschap van de onderneming uit te oefenen, moeten daarentegen uitsluitend aan het beginsel van het vrije verkeer van kapitaal worden getoetst (arrest Haribo Lakritzen Hans Riegel en Österreichische Salinen, reeds aangehaald, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Om te bepalen onder welke vrijheid de in het hoofdgeding aan de orde zijnde wetgeving valt moet dan ook worden onderzocht of de in genoemde wetgeving bedoelde deelneming volstaat om het de houder ervan mogelijk te maken, een duidelijke invloed op de besluitvorming van de onderneming uit te oefenen en de activiteiten ervan te bepalen.

In casu blijkt uit § 13a, leden 1 en 2, ErbStG, gelezen in samenhang met lid 4, punt 3, van dat artikel, dat de betrokken belastingvoordelen kunnen worden genoten mits een rechtstreekse deelneming van meer dan 25 % in het kapitaal van de vennootschap wordt gehouden.

Volgens de Duitse regering kan naar Duits recht met een dergelijke deelneming in het kapitaal van een vennootschap een duidelijke invloed op de besluitvorming van de vennootschap worden uitgeoefend en kunnen de activiteiten van de vennootschap ermee worden bepaald. Een dergelijke deelneming verleent de aandeelhouder een blokkerende minderheid bij belangrijke beslissingen die bepalend zijn voor het voortbestaan van de onderneming.

De belastingvoordelen waarin de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale bepalingen voorzien hebben voornamelijk tot doel, de erfgenaam van aanzienlijke deelnemingen in een vennootschap ertoe aan te zetten, zich om het bestuur van deze laatste te bekommeren om tot slot het voortbestaan van de onderneming en het behoud van de arbeidsplaatsen te verzekeren.

Dat doel wordt gewaarborgd doordat de in § 13, lid 5, ErbStG bedoelde belastingvoordelen met terugwerkende kracht vervallen wanneer de erfgenaam zijn aandelen in de vennootschap binnen vijf jaar te rekenen vanaf de verkrijging geheel of ten dele vervreemdt.

De Duitse wetgever heeft dus voor de toekenning van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde belastingvoordelen een minimumdeelneming vastgesteld waarmee de houder van aandelen in een kapitaalvennootschap het bestuur en de zeggenschap voor deze laatste kan beïnvloeden, en heeft voorwaarden vastgelegd waarmee moet worden verzekerd dat die houder niet enkel de bedoeling heeft geld te beleggen.

Geconstateerd moet dus worden dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde wetgeving overwegend de vrijheid van vestiging raakt en — overeenkomstig de rechtspraak van het Hof — enkel onder de verdragsbepalingen betreffende die vrijheid valt. Zo een dergelijke nationale maatregel restrictieve gevolgen mocht hebben voor het vrije kapitaalverkeer, moeten die gevolgen worden beschouwd als de onvermijdelijke consequentie van een eventuele belemmering van de vrijheid van vestiging en vormen zij geen rechtvaardiging voor een toetsing van bedoelde maatregel aan de verdragsbepalingen betreffende het vrije kapitaalverkeer (zie in die zin arrest van 25 oktober 2007, Geurts en Vogten, C-464/05, Jurispr. blz. I-9325, punt 16 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In het hoofdgeding staat hoe dan ook vast dat de erflater een 100 % deelneming in het kapitaal van de betrokken vennootschap had, zodat niet kan worden ontkend dat deze laatste een duidelijke invloed kon uitoefenen op de besluitvorming van de vennootschap en de activiteiten ervan kon bepalen.

Hieruit volgt dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale maatregel niet aan de verdragsbepalingen betreffende het vrije kapitaalverkeer hoeft te worden getoetst.

Het hoofdstuk van het Verdrag betreffende de vrijheid van vestiging bevat geen enkele bepaling op grond waarvan de voorschriften ervan ook gelden voor situaties betreffende de deelneming in een vennootschap die in een derde staat gevestigd is (zie in die zin beschikking van 10 mei 2007, A en B, C-102/05, Jurispr. blz. I-3871, punt 29, en arrest van 24 mei 2007, Holböck, C-157/05, Jurispr. blz. I-4051, punt 28). In het hoofdgeding gaat het om een deelneming in een in Canada gevestigde kapitaalvennootschap.

De artikelen 49 VWEU en volgende vinden dus geen toepassing in een situatie als aan de orde in het hoofdgeding.

Gelet op het voorgaande moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat wettelijke bepalingen van een lidstaat zoals die aan de orde in het hoofdgeding, die voor de berekening van de successierechten de toepassing van bepaalde belastingvoordelen op een nalatenschap in de vorm van een deelneming in een kapitaalvennootschap die in een derde staat is gevestigd uitsluit, terwijl die voordelen wel worden toegekend op de nalatenschap van een dergelijke deelneming wanneer de vennootschap in een lidstaat gevestigd is, overwegend de uitoefening van de vrijheid van vestiging in de zin van de artikelen 49 VWEU en volgende raken, aangezien de houder van de deelneming daardoor een duidelijke invloed op de besluitvorming van de onderneming kan uitoefenen en de activiteiten ervan kan bepalen. Die artikelen vinden geen toepassing in een situatie betreffende de deelneming in een vennootschap die in een derde staat gevestigd is.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Tweede kamer) verklaart voor recht:

Wettelijke bepalingen van een lidstaat zoals die aan de orde in het hoofdgeding, die voor de berekening van de successierechten de toepassing van bepaalde belastingvoordelen op een nalatenschap in de vorm van een deelneming in een kapitaalvennootschap die in een derde staat is gevestigd uitsluit, terwijl die voordelen wel worden toegekend op de nalatenschap van een dergelijke deelneming wanneer de vennootschap in een lidstaat gevestigd is, raken overwegend de uitoefening van de vrijheid van vestiging in de zin van de artikelen 49 VWEU en volgende, aangezien de houder van de deelneming daardoor een duidelijke invloed op de besluitvorming van de onderneming kan uitoefenen en de activiteiten ervan kan bepalen. Die artikelen vinden geen toepassing in een situatie betreffende de deelneming in een vennootschap die in een derde staat gevestigd is.

ondertekeningen