HR, 23-03-2010, nr. 08/04445 J

‘Het hof gaat bij de beoordeling van dit verweer uit van de navolgende feiten.

Verdachte — destijds 17 jaar oud — reed op zaterdag, 10 november 2007, omstreeks 11.50 uur, als passagier van een personenauto met drie overige inzittenden van destijds 20,22 en 23 jaar oud over de Duitslandweg te Hardenberg, komend uit de richting van de Duitse grens. Door middel van een stopteken van een niet als zodanig herkenbaar politievoertuig werd gevorderd dat de auto tot stilstand werd gebracht. De bestuurder voldeed daaraan. Toen een verbalisant één van de passagiers van de auto vervolgens aansprak, zag hij dat bij deze passagier een witte plastic tas zonder opdruk lag. Bij onderzoek van het voertuig werden in deze en andere witte plastic tassen onder meer vuurwerkpistolen en munitie aangetroffen.

Artikel 51, eerste lid, van de Wet wapens en munitie bepaalt onder meer dat — daartoe aangewezen — ambtenaren bevoegd zijn vervoermiddelen te onderzoeken indien daartoe redelijkerwijs aanleiding bestaat op grond van een gepleegd strafbaar feit, waarbij wapens zijn gebruikt of op grond van aanwijzingen dat een dergelijk strafbaar feit zal worden gepleegd. In het tweede lid van dit artikel wordt bepaald dat bedoelde bevoegdheid slechts kan worden uitgeoefend ten aanzien van bepaalde vervoermiddelen, indien daartoe jegens deze aanleiding bestaat.

Bij de beoordeling van de vraag of verbalisanten op rechtmatige wijze gebruik hebben gemaakt van de hun ingevolge genoemde bepaling gegeven bevoegdheden, heeft het hof acht geslagen op het (aanvullende) proces-verbaal van bevindingen, op 17 april 2008 op ambtseed opgemaakt door [verbalisant 1], brigadier Regiopolitie IJsselland, team Hardenberg. Daaruit komt onder meer naar voren dat bij voornoemd team reeds jarenlang bekend is dat jongeren veelvuldig groepsgewijs en — met name — op de zaterdagochtenden in de maanden november en december naar Duitsland reizen om aldaar vuurwerk te kopen voor de naderende jaarwisseling. Alsdan worden ook gaspistolen aangeschaft, bestemd voor het afschieten van zogenaamde vuurwerkcrackers. Het voorhanden hebben daarvan is in Nederland verboden op grond van de Wet wapens en munitie. In Duitsland zijn dergelijke wapens evenwel vrij verkrijgbaar. Voorts is bij het team Hardenberg ambtshalve bekend dat deze goederen worden verpakt in witte plastic tassen zonder opdruk. Het team Hardenberg controleert daarom speciaal in de maanden november en december, op zaterdagen tot omstreeks 13.00 uur (de sluitingstijd van de Duitse winkels) op uit Duitsland komende Nederlandse auto's, waarvan de inzittenden tot de ‘doelgroep’ lijken te behoren. Verbalisant omschrijft deze ‘doelgroep’ nog nader als: ‘jonge jongens die veelal gezamenlijk naar Duitsland reizen (…), daarbij gebruikmakend van passend autovervoer’.

Het hof is van oordeel dat voor verbalisanten — gelet op hetgeen de ervaring over een ruime periode hun op dit vlak heeft geleerd — redelijkerwijs aanleiding bestond om de auto, waarin verdachte zich bevond, te onderzoeken, zoals bedoeld in artikel 51, tweede lid, van de Wet wapens en munitie. Immers, verdachte bevond zich op een zaterdagochtend in november met drie andere jongeren in een auto, die uit de richting van de Duitse grens kwam. Bovendien werd, nadat de auto tot stilstand was gekomen, door een verbalisant in de auto een witte plastic tas waargenomen, waarin — zoals bij het team ambtshalve bekend was — in Duitsland aangeschaft vuurwerk (dat in Nederland verboden is op grond van de Wet wapens en munitie) placht te worden verpakt. Alles afwegende acht het hof het optreden van verbalisanten rechtmatig. Dit brengt mee dat de als gevolg van dit optreden gevonden wapens en de bekennende verklaring van verdachte, welke hij overigens heeft bevestigd ter terechtzitting in eerste aanleg en ter terechtzitting van het hof, kunnen worden gebezigd voor het bewijs.’

‘De in artikel 45, onder 1^o, bedoelde ambtenaren zijn bevoegd vervoermiddelen te onderzoeken indien er redelijkerwijs aanleiding bestaat deze op aanwezigheid van wapens en munitie te controleren. Zij kunnen daartoe van de bestuurders van voertuigen en de schippers van vaartuigen vorderen dat deze de vervoermiddelen tot stilstand brengen en deze vervoermiddelen naar een door hen aangewezen plaats overbrengen.’

‘Wil men tot opsporing van een strafbaar feit kunnen overgaan, dan is een verdenking, dat wil zeggen een redelijk vermoeden dat een strafbaar feit is begaan, echter noodzakelijk. Veel bijzondere wetten bevatten daarnaast zogenaamde controlebevoegdheden, die mogen worden uitgeoefend zonder dat sprake is van verdenking van het begaan hebben van een strafbaar feit. Aantal en omvang van deze bevoegdheden zijn de laatste jaren sterk toegenomen, hoewel sommige daarvan (bij voorbeeld in de douanewetgeving) reeds oud zijn.

Op zich zelf genomen baart deze ontwikkeling wel enige zorg. Hierover is de afgelopen jaren trouwens herhaaldelijk in de Staten-Generaal gesproken. De eerste ondergetekende is van mening dat controlebevoegdheden, zowel in aantal als in omvang, zo beperkt mogelijk dienen te zijn. Dat wil vooral zeggen dat zij noodzakelijk moeten zijn voor het toezicht op de naleving van de betrokken wet en bovendien dat het belang dat met de naleving van die wet is gemoeid opweegt tegen de inbreuken op de vrijheid en privacy van de burgers, die het gevolg van de toepassing van de controlebevoegdheden kunnen zijn. In verschillende gevallen heeft de eerste ondergetekende zich in de afgelopen jaren verzet tegen het scheppen van bevoegdheden om, zonder dat er sprake is van enige verdenking, particuliere gebouwen binnen te dringen, voertuigen aan te houden, boeken en bescheiden in te zien e.d.

Verboden wapenbezit is echter een maatschappelijk kwaad van een dergelijke omvang dat in dit geval betrekkelijk vérgaande controlebevoegdheden gerechtvaardigd zijn. Desondanks zijn de in § 11 gegeven toezichthoudende bevoegdheden waar mogelijk geclausuleerd. Van de meeste bevoegdheden wordt gezegd dat daarvan slechts gebruik mag worden gemaakt wanneer dit naar het redelijk oordeel van de toezichthoudende ambtenaren nodig is. Wanneer een toezichthoudende ambtenaar zonder enige aanleiding van een controlebevoegdheid gebruik zou maken, zou aangenomen kunnen worden dat hij redelijkerwijs niet tot het oordeel had kunnen komen dat het gebruik maken van die bevoegdheid noodzakelijk is, zodat hij niet in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening handelde.2. (…)

De bevoegdheid vervoermiddelen staande te houden komt eveneens slechts aan de algemene opsporingsambtenaren toe. Deze bevoegdheid vindt men in vele wetten en werd tot dusverre in de wapenwetgeving node gemist. De wet eist dat er aanleiding tot controle moet zijn. Dat betekent dat vervoermiddelen niet zonder meer mogen worden aangehouden. Aanleiding is echter iets anders dan verdenking. Indien een gewapende overval is gepleegd en de daders zijn gevlucht in een auto van een bepaald type en kleur, dan kan dit voldoende aanleiding zijn om auto's die aan die omschrijving voldoen te onderzoeken, zonder dat men kan zeggen dat de bestuurders van dergelijke auto's verdacht zijn.

De bevoegde autoriteiten kunnen voorts van oordeel zijn dat er aanleiding bestaat om in een bepaald gebied en op een bepaald moment een algemene controle-actie op de aanwezigheid van wapens in vervoermiddelen te houden. De aanleiding heeft dan betrekking op de collectiviteit. Het is niet nodig dat elke afzonderlijke bestuurder aanleiding geeft om hem aan controle te onderwerpen. Dit is een verschil met verdenking die wel geïndividualiseerd moet zijn.’3.

‘Mede naar aanleiding van de over dit artikel gemaakte opmerkingen hebben wij onderzocht of het mogelijk zou zijn de erin geregelde bevoegdheid nader te clausuleren. Dat heeft ons ertoe gebracht in de nota van wijzigingen het oorspronkelijk criterium ‘voor zover dit redelijkerwijs voor de vervulling van hun taak met betrekking tot deze wet nodig is’ te vervangen door de zwaardere eis, dat er redelijkerwijs aanleiding moet zijn die bevoegdheid uit te oefenen. Deze eis, die ook te vinden is in artikel 51, houdt zoals ook in de toelichting op dat artikel al is uiteengezet niet in dat er een concrete verdenking moet zijn. Wel wordt verlangd dat zich omstandigheden voordoen, die voor het doen openmaken van tassen etc. een bijzondere rechtvaardiging opleveren. In de toelichting bij artikel 51 is als voorbeeld van een aanleiding tot het doen stilhouden en onderzoeken van vervoermiddelen genoemd een gewapende overval. Ook het doen openmaken van bagage zou hierdoor gerechtvaardigd kunnen worden. Een andere aanleiding zou kunnen bestaan in aanwijzingen dat op een bepaalde plaats een gewapende actie te verwachten is. Het inspecteren van de bagage van allen, die zich in de richting van die plaats begeven, vormt mogelijkerwijs een redelijk middel om zo'n actie te voorkomen.’4.

‘De bepaling van het oude artikel 47, die in de tweede nota van verbeteringen van wijzigingen is opgenomen in artikel 50, verklaart toezichthoudende ambtenaren bevoegd te vorderen dat reisbagage en andere goederen ter controle worden geopend. Deze bevoegdheid is beperkt tot de situatie dat ‘daartoe redelijkerwijs aanleiding bestaat’. Het is goed over de achtergrond van deze bepaling duidelijkheid te verschaffen. Het is onomstreden dat enige clausulering gewenst is. Zou deze afwezig zijn, dan zou iedere burger die op straat loopt of anderszins zich in het openbaar begeeft, moeten tolereren dat hij wordt staande gehouden en moeten toestaan dat van overheidswege zijn goederen worden ingezien. Dit past niet in de gewone verhouding tussen overheid en burger. Voor zulk een bevoegdheid is nodig dat er iets bijzonders aan de hand is. Het gaat te ver om te eisen dat er een concrete verdenking is dat de betrokken burger zich heeft schuldig gemaakt aan een strafbaar feit. De burger zou dan overheidsoptreden jegens hem zich slechtste hoeven laten welgevallen indien hij overeenkomstig artikel 27 van het Wetboek van Strafvordering als verdachte kan worden aangemerkt. Het is echter nodig om in bepaalde omstandigheden een bevoegdheid jegens een groep van personen te kunnen uitoefenen, zonder dat al een bepaalde persoon als verdachte aanwijsbaar is. In het wetsontwerp is deze groep niet gekenmerkt door een bepaalde functie. Een vergelijking kan worden getrokken met artikel 85 van de Algemene wet inzake de douane en de accijnzen, ingevolge welk artikel personen die goederen vervoeren, moeten toestaan dat deze van overheidswege worden onderzocht. Voor de controle-bevoegdheid van het oude artikel 47 (nieuw artikel 50) van het wetsontwerp, is vereist dat er een bijzondere aanleiding bestaat om de controle-bevoegdheid uit te oefenen. Er moet dus een concreet aanwijsbare aanleiding zijn om te veronderstellen dat de wet wordt of dreigt te worden overtreden. Zulk een aanleiding kan bij voorbeeld zijn een zojuist gepleegde gewapende overval of een serieus te nemen aanwijzing dat deze zal worden gepleegd. De tekst van het artikel hebben wij in bijgaande tweede nota van verbeteringen en van wijzigingen gepreciseerd. Aan het slot van paragraaf 1 gingen wij hierop reeds in. Het moge duidelijk zijn dat de bevoegdheid van het oude artikel 47 (nieuw artikel 50) niet kan worden gebruikt met het doel om vast te stellen dat de wet goed wordt nageleefd. Er moet steeds een concrete aanwijzing zijn van wapengebruik of de dreiging daartoe, die de aanleiding vormt tot gebruikmaking van de bevoegdheid.

De bevoegdheid van het oude artikel 47 (nieuw artikel 50) is niet toegespitst op individuele personen, zoals in het Wetboek van Strafvordering, of op bepaalde groepen, zoals in bijzondere wetten die zich richten op een bepaalde beroepsgroep, maar op bepaalde situaties. In het onderhavige wetsontwerp is het de situatie dat er een concrete aanwijzing is van wapengebruik of de dreiging daartoe. De aanvullende eis dat er ‘redelijkerwijs’ aanleiding moet zijn, betekent dat niet elke aanwijzing de bevoegdheid doet ontstaan, doch slechts zodanige aanwijzingen dat het belang van toepassing van de bevoegdheid zwaarder weegt dan het belang dat de burger zich vrijelijk en ongemoeid kan bewegen.5. (…)

De bepaling van artikel 51 opent de bevoegdheid tot het onderzoek van vervoermiddelen indien daartoe redelijkerwijs aanleiding bestaat. Ook hier geldt hetzelfde als voor artikel 47 (nieuw artikel 50). Zie ook het gestelde hierboven aan het slot van paragraaf 1. Artikel 51 dient te worden onderscheiden van de toezichthoudende bevoegdheid van artikel 33 van de Wegenverkeerswet, ingevolge welke motorrijtuigen, ook zonder dat daartoe aanleiding bestaat, kunnen worden gecontroleerd, in dat geval op de aanwezigheid van de vereiste papieren. Het onderzoek op de aanwezigheid van wapens is nu slechts mogelijk naar aanleiding van daadwerkelijk wapengebruik of de dreiging daartoe.’6.

‘In de huidige situatie heeft een opsporingsambtenaar de bevoegdheid tot het onderzoeken van vervoermiddelen op de aanwezigheid van verboden wapens enkel indien daartoe redelijkerwijs aanleiding bestaat op grond van een gepleegd strafbaar feit waarbij wapens zijn gebruikt of op grond van aanwijzingen dat een dergelijk strafbaar feit zal worden gepleegd (artikel 51 WWM). Deze bevoegdheid kan slechts worden uitgeoefend ten aanzien van bepaalde vervoermiddelen, indien daartoe ‘jegens deze aanleiding bestaat’. Het ‘begrip aanleiding’ is in de nota naar aanleiding van het eindverslag bij de Wet wapens en munitie als volgt uitgelegd: ‘(…)’10. De gevallen waarin opsporingsambtenaren onderzoek kunnen verrichten aan vervoermiddelen op illegaal wapenbezit zijn in de bestaande wet tot uitzonderlijke situaties beperkt, te weten een directe relatie met een misdrijf waarbij wapens worden gebruikt. De aanleiding kan derhalve niet liggen in bijvoorbeeld concrete aanwijzingen dat sprake is van overtreding van de Wet wapens en munitie door het dragen of voorhanden hebben van een wapen. Met dit wetsvoorstel wordt beoogd dat wel mogelijk te maken. Een effectiever optreden vereist dat niet moet behoeven te worden gewacht totdat wapens zijn gebruikt of dreigen te worden gebruikt.