HR, 14-12-2018, nr. 18/00674

In deze Caribische zaak uit Sint-Maarten is in cassatie uitsluitend de vraag aan de orde of [verzoekster] door (extinctieve) verjaring een perceel grond in eigendom heeft verkregen.

Het hof heeft geoordeeld dat [verzoekster] onvoldoende (nader) heeft toegelicht dat zij het perceel vóór 31 oktober 1993 in bezit heeft genomen. Voor zover het middel klachten richt tegen dat oordeel, treft het geen doel. Omdat dit oordeel ’s hofs beslissing zelfstandig draagt, bestaat geen belang bij bespreking van de overige klachten van het middel.

De afkorting ‘BW’ staat hierna voor het Burgerlijk Wetboek van Sint-Maarten. De aangehaalde bepalingen zijn steeds gelijkluidend aan de overeenkomstige bepalingen van het Burgerlijk Wetboek van Nederland.

Het middel richt zich tegen het oordeel van het hof dat [verzoekster] niet door (extinctieve) verjaring de eigendom heeft verkregen van het perceel. Het valt uiteen in drie onderdelen (genummerd I tot en met III). Mijns inziens heeft [verzoekster] bij verreweg de meeste klachten van het middel geen belang, omdat die klachten zich richten tegen oordelen die de beslissing van het hof niet dragen. Ik licht dit als volgt toe.

In rechtsoverweging 3.2 van het bestreden vonnis heeft het hof vooropgesteld wanneer een beroep op extinctieve verjaring als bedoeld in art. 3:105 BW slaagt:

‘3.2 Een beroep op extinctieve verjaring ex artikel 3:105 BW slaagt indien komt vast te staan dat een niet-rechthebbende bezitter is geworden, de rechtsvordering van de eigenaar strekkende tot beëindiging van dat bezit sindsdien is verjaard (artikel 3:314 lid 2), waarbij (mede gelet op artikel 8 Landsverordening overgangsrecht NBW) een verjaringstermijn van twintig jaar geldt en degene die het beroep op extinctieve verjaring doet bezitter was op het moment van verjaring van deze rechtsvordering. (…)’

Dit toetsingskader is in cassatie niet bestreden.

Het hof heeft in rechtsoverweging 3.5 overwogen, kort gezegd, dat [verzoekster] onvoldoende heeft toegelicht dat zij het perceel (op 1 november 19836.dan wel een ander moment gelegen) vóór 31 oktober 19937.in bezit heeft genomen. Daaraan voegt het hof vervolgens toe dat ook overigens niet is gebleken dat iemand vóór 31 oktober 1993 dusdanig de macht over het perceel heeft uitgeoefend dat duidelijk was dat de macht van de oorspronkelijke bezitter over de zaak was geëindigd. Gelet op het zojuist bedoelde toetsingskader, dragen deze overwegingen de beslissing van het hof zelfstandig.

Alleen in onderdeel III van het middel lees ik een klacht tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 3.5 (naast klachten tegen rechtsoverweging 3.6). Voordat ik die klacht bespreek, citeer ik het hof:

‘3.5. De tweede grief is gericht tegen het oordeel van het GEA dat [verzoekster] vanaf 1983 op het perceel haar eigen bedrijf had en dat zij zich door occupatie de feitelijke macht over het perceel, heeft verschaft. Deze grief slaagt. [verzoekster] heeft haar stelling dat zij in 1983 een bedrijf is begonnen op het perceel in het licht van de betwisting daarvan door de erven [A] onvoldoende onderbouwd. Zij heeft ter onderbouwing van die stelling een drietal schriftelijke verklaringen overgelegd van getuigen die verklaren dat zij het toen al enige tijd verlaten perceel halverwege de jaren ’80 in gebruik heeft genomen. De erven [A] hebben de juistheid daarvan, met verwijzing naar hetgeen zij ter betwisting van de gestelde beëindiging van de huurovereenkomst hebben aangevoerd, gemotiveerd betwist. [verzoekster] heeft bij de descente verklaard niet over verificatoire documenten te beschikken waaruit blijkt dat zij vanaf 1 november 1983 tot het aangaan van de huurovereenkomsten met derden in september 1998 een bedrijf heeft geëxploiteerd vanuit het winkelpand op het perceel. Dit terwijl – zoals door de erven [A] terecht is opgemerkt – op naam van [betrokkene 1] , al dan niet tevens op naam van [verzoekster] , tussen 1975 en 1990 tenminste zeven ondernemingen bij de Kamer van Koophandel zijn ingeschreven. Verder heeft [verzoekster] niet opgehelderd wat haar relatie was met de in de brief van 1996 van de hygiënische dienst genoemde onderneming “New York Fashion”, terwijl dit bedrijf blijkens de opgave van haar raadsman bij de descente van 1983 tot 1998 in het winkelpand was gevestigd. Hierdoor is onduidelijk gebleven hoe dit zich verhoudt tot de stelling van [verzoekster] dat zij daarin tussen 1983 en 1998 zelf een bedrijf exploiteerde. De door [verzoekster] overgelegde huurovereenkomsten van 1998 en 2003 waaruit volgt dat [verzoekster] het winkelpand sinds 1998 aan derden verhuurt en de meetbrief die in 2007 in opdracht van [verzoekster] is opgemaakt leveren geen bewijs op van bezitsdaden van meer dan twintig jaar voor de indiening van het inleidend verzoekschrift in de onderhavige zaak. Gezien het voorgaande heeft [verzoekster] – mede in het licht van hetgeen onder 3.4 is overwogen – onvoldoende nader toegelicht dat zij het perceel op 1 november 1983, dan wel een ander moment gelegen voor 31 oktober 1993, in bezit heeft genomen. Ook overigens is niet gebleken dat iemand voor 31 oktober 1993 dusdanig de macht over het perceel heeft uitgeoefend dat duidelijk was dat de macht van de oorspronkelijke bezitter over de zaak was geëindigd.’

Volgens de klacht van het middel is ‘onbegrijpelijk dat het Hof in het licht van het door [verzoekster] aangevoerde, niet door de Gezamenlijke Erfgenamen betwiste en het door het Hof zelf vastgestelde, tot het oordeel heeft kunnen komen dat [verzoekster] geen “bezitsdaden” heeft verricht’.

Als ik de klacht lees volgens wat er staat, dan berust zij op een onjuiste lezing van het vonnis van het hof. Het is onmiskenbaar dat het hof niet heeft geoordeeld dat [verzoekster] geen bezitsdaden heeft verricht. In plaats daarvan heeft het hof geoordeeld dat [verzoekster] haar stelling dat zij het perceel vóór 31 oktober 1993 in bezit heeft genomen onvoldoende heeft onderbouwd en dat voor die stelling ook geen bewijs is te vinden in de door [verzoekster] overgelegde huurovereenkomsten van 1998 en 2003 en de meetbrief die in 2007 in opdracht van [verzoekster] is opgemaakt. Het hof laat dus in het midden of [verzoekster] op of na 31 oktober 1993 bezitsdaden heeft verricht.

Wanneer ik welwillend in de klacht iets anders lees dan er staat, namelijk dat onbegrijpelijk is dat het hof heeft geoordeeld dat [verzoekster] niet vóór 31 oktober 1993 bezitsdaden heeft verricht, treft de klacht mijns inziens evenmin doel. Ik werk dat hierna uit.

In de toelichting op de klacht (blad 14 van het verzoekschrift in cassatie) heeft de steller van het middel aangevoerd dat het bestreden oordeel onbegrijpelijk is in het licht van de volgende stellingen van [verzoekster] :

1. [verzoekster] exploiteerde van 1 november 1983 tot september 1998 haar eigen bedrijf op het terrein.8.

2. Vanaf 1 september 1998 heeft [verzoekster] het perceel aan derden verhuurd.9.

3. [verzoekster] heeft grote onderhouds- en reparatiewerkzaamheden – in het bijzonder na orkaan ‘Luis’ – aan het gebouw verricht.10.

Een en ander zou volgens de steller van het middel temeer klemmen omdat het hof zou hebben vastgesteld dat [verzoekster] in elk geval sinds de verhuur aan derden vanaf 1998 het exclusieve beheer heeft gevoerd en onderhouds- en reparatiewerkzaamheden heeft verricht, dat zij in de uitbouw van het winkelpand heeft geïnvesteerd en dat de erven [A] geen bemoeienis met de uitbouw hebben gehad.11.

Het hof heeft de stelling (onder 1) dat [verzoekster] in 1983 een bedrijf is begonnen op het perceel, uitgebreid besproken en gemotiveerd verworpen als onvoldoende onderbouwd in het licht van de gemotiveerde betwisting hiervan door de erven [A] (rechtsoverweging 3.5, derde tot en met negende volzin). Zonder nadere toelichting, die het onderdeel niet bevat, valt niet in te zien waarom het oordeel van het hof in zoverre onbegrijpelijk zou zijn.

De stelling (onder 2) dat [verzoekster] vanaf 1 september 1998 het perceel aan derden heeft verhuurd en de vaststelling door het hof12.die betrekking heeft op met deze verhuur verband houdende werkzaamheden, zien op eventuele bezitsdaden van [verzoekster] van ná 31 oktober 1993 en kunnen het oordeel van het hof omtrent de periode tot en met 31 oktober 1993 dus onmogelijk onbegrijpelijk maken.

Met betrekking tot de stelling onder 3 merk ik op dat de orkaan ‘Luis’ najaar 1995 plaatsvond, dus na 31 oktober 1993. Voor zover in de stelling besloten ligt dat ook voorafgaand aan die orkaan door [verzoekster] reeds grote onderhouds- en reparatiewerkzaamheden aan het gebouw zijn verricht, geldt dat die stellingname zodanig ongespecificeerd is, dat het hof daarop niet behoefde in te gaan.

Uit het voorgaande volgt dat de enige klacht die zich richt tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 3.5 doel mist. Zoals ik hiervoor al zei, draagt dat oordeel de beslissing van het hof zelfstandig. Dat betekent dat [verzoekster] bij een bespreking van de overige klachten van het middel geen belang meer heeft. Bij wijze van nadere toelichting loop ik die klachten hierna kort na.

Onderdeel I en onderdeel II richten zich tegen rechtsoverwegingen 3.3 en 3.4. Daar bespreekt het hof de eerste grief van de erven [A] , die betoogt dat het GEA er ten onrechte vanuit is gegaan dat de huurovereenkomst tussen [betrokkene 1] (de echtgenoot van [verzoekster] ) en [A] vóór 1983 was geëindigd. Het hof oordeelt dat deze grief terecht is voorgesteld. Volgens het hof heeft [verzoekster] haar stelling dat de huur vóór 1983 is geëindigd onvoldoende nader onderbouwd, gelet op de door de erven [A] overgelegde producties. Ook overigens zijn volgens het hof geen omstandigheden aangevoerd of gebleken op grond waarvan kan worden vastgesteld dat, en zo ja wanneer, de huurovereenkomst tussen [betrokkene 1] en [betrokkene 2] is geëindigd.

In de kern samengevat komen de klachten van onderdeel I en onderdeel II er op neer dat het bestreden oordeel van het hof onjuist althans onbegrijpelijk is. Bij deze klachten heeft [verzoekster] geen belang. Zelfs al zou het hof er ten onrechte vanuit zijn gegaan dat de huurovereenkomst tussen [betrokkene 1] en [A] niet vóór 1983 was geëindigd, dan nog is van (extinctieve) verjaring ten gunste van [verzoekster] geen sprake. Volgens hetgeen het hof in rechtsoverweging 3.5 heeft beslist, heeft [verzoekster] het perceel (in ieder geval) niet vóór 31 oktober 1993 in bezit genomen en is de rechtsvordering van de erven [A] strekkende tot beëindiging van (eventueel) bezit (op of na 31 oktober 1993) niet verjaard.

Onderdeel III richt zich – behalve tegen rechtsoverweging 3.5 (in zoverre is het onderdeel hiervoor al besproken) – tegen rechtsoverweging 3.6. Daar bespreekt het hof de derde grief van de erven [A] , die gericht is tegen het oordeel van het GEA dat [verzoekster] niet als houder van het perceel kan worden aangemerkt omdat niet [verzoekster] maar haar echtgenoot huurder was. Het hof oordeelt (impliciet) dat deze grief terecht is voorgesteld. Daartoe wordt (onder meer) overwogen dat de verkeersopvattingen meebrengen dat [verzoekster] – als zou komen vast te staan dat zij in 1983 een eigen bedrijf is gestart op het perceel – het perceel niet voor zichzelf is gaan houden, omdat bij de beoordeling van de vraag of [verzoekster] het perceel in bezit heeft genomen, ervan moet worden uitgegaan dat de huurovereenkomst met [betrokkene 1] niet is geëindigd en dat [verzoekster] dat wist. In dat verband is volgens het hof met name van belang dat gesteld noch gebleken is dat uiterlijk zichtbaar of kenbaar was dat niet [betrokkene 1] maar [verzoekster] de grond ging gebruiken.

De bestreden rechtsoverweging betreft een zuivere overweging ten overvloede. De overweging heeft immers betrekking op een situatie (‘als zou komen vast te staan dat zij in 1983 een eigen bedrijf is gestart op het perceel’) waarvan het hof (in rechtsoverweging 3.5) heeft overwogen dat die zich hier niet voordoet.

Slotsom is dat het cassatieberoep dient te worden verworpen. Ik geef uw Raad in overweging om toepassing te geven aan art. 81 Wet RO.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G