HvJ EU, 18-09-2019, nr. C-47/18

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 1, lid 2, onder b), en artikel 29, lid 1, van verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken2., alsook van artikel 41 van verordening (EG) nr. 1346/2000 van de Raad van 29 mei 2000 betreffende insolventieprocedures3..

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Skarb Państwa Rzeczypospolitej Polskiej — Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (schatkist van de Republiek Polen — nationaal directeur voor rijkswegen en snelwegen, Polen; hierna: ‘verzoekster’) en Stephan Riel, handelend in de hoedanigheid van curator in de hoofdinsolventieprocedure in Oostenrijk tegen Alpine Bau GmbH, over een vordering tot vaststelling van het bestaan van vorderingen.

Met zijn vierde en zijn vijfde prejudiciële vraag, die het hoofdonderwerp vormen van mijn analyse, vraagt het Oberlandesgericht Wien (hoogste rechterlijke instantie van de deelstaten Burgenland, Niederösterreich en Wenen, Wenen, Oostenrijk) zich af in welke mate op grond van het Unierecht moet worden voldaan aan de eis inzake de geldigheid van een indiening van een vordering in de hoofdinsolventieprocedure, wanneer hierin de datum van ontstaan van de vordering ontbreekt, maar deze datum kan worden afgeleid uit de overgelegde bewijsstukken.

Ik zal aantonen waarom artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 ruim dient te worden uitgelegd, hetgeen mij brengt tot de overweging dat aan de vereisten van deze bepaling wordt voldaan wanneer de vermelding van de datum van het ontstaan van de vordering uit de door de schuldeiser overgelegde stukken kan worden afgeleid. Ook breng ik in herinnering dat het recht van de lidstaat waar de procedure wordt geopend (lex concursus) van toepassing is op de gevolgen van het ontbreken van een dergelijke vermelding in de fase van de verificatie van de vordering.

Verzoekster, die verantwoordelijk is voor het beheer van het Poolse staatswegennet, heeft Alpine Bau belast met de uitvoering van meerdere wegenbouwprojecten in Polen, welke opdrachten haar zijn gegund na openbare aanbestedingen. De contracten inzake deze projecten bevatten specifieke bepalingen betreffende de verschuldigde schadevergoedingen en rente in geval van vertragingen in de uitvoering ervan.

Op 19 juni 2013 is in Oostenrijk een surseance van betaling jegens Alpine Bau ingesteld en Riel werd aangesteld als bewindvoerder van deze vennootschap.

Op 4 juli 2013 werd deze procedure omgezet in een faillissementsprocedure. De volgende dag werd, ingevolge een beslissing van het Handelsgericht Wien (handelsrechter Wenen, Oostenrijk), in het bestand van de insolventieprocedures vermeld dat het een hoofdinsolventieprocedure in de zin van verordening nr. 1346/2000 betrof.

Tegen Alpine Bau werd in Polen een secundaire insolventieprocedure geopend bij de Sąd Rejonowy Poznán-Stare Miasto w Poznaniu (rechter in eerste aanleg Poznán-Stare Miasto, Polen).

Door verzoekster zijn op 16 augustus 2013 en 22 juni 2016 vorderingen ingediend bij de in Oostenrijk geopende hoofdinsolventieprocedure, en op 16 mei 2014 en 16 juni 2015 bij de in Polen geopende secundaire insolventieprocedure.

De meeste van deze ingediende vorderingen werden betwist door de in het kader van de Oostenrijkse hoofdinsolventieprocedure aangestelde Riel, en door de in de Poolse secundaire insolventieprocedure aangestelde curator.

Op 1 april 2015 heeft verzoekster, in Polen, een vordering tot vaststelling van een vordering van 309 663 865 Poolse zloty (PLN) (ongeveer 73 898 402 EUR) ingediend.5.

Volgens verzoekster heeft Alpine Bau op 1 april 2015 de toelating van een vordering van 23 037 496,51 PLN (ongeveer 5 497 684 EUR) betwist. Zij bevestigt tevens dat de twee rechtsvorderingen zijn gevoegd, dat zij aanhangig zijn bij de Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu en dat deze rechtsvorderingen, ‘op enkele uitzonderingen na, die vrijwel verwaarloosbaar zijn’, hetzelfde voorwerp betreffen als het verzoek tot vaststelling van een vordering dat bij de Oostenrijkse rechter aanhangig werd gemaakt.

Op 31 oktober 2016 heeft verzoekster namelijk ook bij het Handelsgericht Wien een vordering tot vaststelling van een vordering van 64 784 879,43 EUR ingesteld, met het verzoek tot aanhouding van de uitspraak, overeenkomstig de artikelen 29 en 30 van verordening nr. 1215/2012, totdat de uitspraken in de lopende procedures in Polen betreffende de verificatie van de schuldvorderingen gezag van gewijsde hebben.

Bij tussenvonnis van 25 juli 2017 heeft deze rechter het beroep van verzoekster tot een bedrag van 265 132,81 EUR verworpen, zonder zich uit te spreken over haar verzoek tot aanhouding van de uitspraak in de zaak.

Verzoekster heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld bij het Oberlandesgericht Wien en heeft zich hierbij met name beroepen op een procedurefout, zijnde een weigering van het Handelsgericht Wien om de uitspraak in de zaak aan te houden, terwijl artikel 29 van verordening nr. 1215/2012 dit absoluut vereist.

De verwijzende rechter vraagt zich in de eerste plaats af of de bij hem ingestelde vordering tot vaststelling van een vordering binnen de werkingssfeer van de bepalingen van verordening nr. 1215/2012 valt, of binnen die van verordening nr. 1346/2000.

In de tweede plaats vraagt de verwijzende rechter zich af of de litispendentieregels van de eerste van die verordeningen hetzij direct, hetzij naar analogie, moeten worden toegepast in geval van toepassing van de tweede verordening waarin soortgelijke bepalingen niet voorkomen.

In de derde plaats heeft hij twijfels over de omvang van de vereisten van artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 betreffende de inhoud van de indiening van een vordering door de schuldeisers die in een lidstaat zijn gevestigd. Aangezien de opgave van aard, datum van ontstaan en bedrag van de vordering in dit artikel is opgenomen om de uitoefening door de schuldeisers van hun rechten te vergemakkelijken, is deze opgave verplicht, ook al vloeit zij niet voort uit het toepasselijke recht, te weten het recht van de lidstaat waar de procedure wordt geopend (lex concursus).

De verwijzende rechter benadrukt om te beginnen dat volgens de nationale rechtspraak betreffende de §§ 103 IO en volgende, de wettelijke voorwaarden inzake de inhoud van de indiening van schuldvorderingen van de schuldenaar strikt moeten worden toegepast om, op de zitting ter verificatie van de ingediende vorderingen, over alle feiten te kunnen beschikken die ten grondslag liggen aan de rechten waarop de vordering tot vaststelling van de vordering uiteindelijk zal worden gebaseerd. Vervolgens voegt hij daaraan toe dat, volgens Oostenrijks recht, de datum van ontstaan van de vordering niet hoeft te worden opgegeven. Ten slotte wijst hij erop dat in het onderhavige geval alleen globaal uitleg is gegeven over de gegrondheid van de vordering en dat de datum van ontstaan van de vordering slechts volgt uit de door de schuldeiser overgelegde stukken.

Hij twijfelt derhalve of kan worden geoordeeld dat artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 een maximumnorm instelt en dat de gunstigere bepalingen van de lex concursus kunnen worden toegepast, waarbij hij benadrukt dat dit recht de gevolgen van een onvolledige indiening in de zin van deze verordening regelt.

Daarom heeft het Oberlandesgericht Wien de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Alvorens over te gaan tot mijn analyse, die op verzoek van het Hof is beperkt tot de vierde en de vijfde prejudiciële vraag betreffende artikel 41 van verordening nr. 1346/2000, bespreek ik in het kort wat, mijns inziens, rechtvaardigt om het antwoord op de eerste prejudiciële vraag als een uitgemaakte zaak en een uitgangspunt voor mijn analyse te beschouwen, namelijk dat de vordering die aan de orde is in het hoofdgeding binnen de werkingssfeer van deze verordening valt.

In de eerste plaats is verordening nr. 1346/2000, die van kracht was tussen 31 mei 20026. en 25 juni 20177., van toepassing op de onderhavige zaak, aangezien de datum van indiening van de hoofdinsolventieprocedure 19 juni 2013 was.

In de tweede plaats, gezien de beginselen die werden aangehaald in de punten 24 tot en met 27 en 37 van het arrest van 20 december 2017, Valach e.a.8., inzake de respectieve werkingssfeer van de verordeningen nr. 1346/2000 en nr. 1215/20129., en die in essentie zijn gehandhaafd in drie recente arresten, namelijk van 4 oktober 2018, Feniks10., en van 14 november 2018, Wiemer & Trachte(11), en 6 februari 2019, NK12., betreffende het toepassingsgebied van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken13., die is ingetrokken bij verordening nr. 1215/2012, ben ik van mening dat de vordering tot vaststelling van vorderingen als bedoeld in § 110 IO binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1346/2000 valt.

Deze vordering tot vaststelling van vorderingen kan immers slechts in het kader van een insolventieprocedure worden ingediend, in geval van betwisting van het bedrag, de juistheid, of de rang van de vorderingen die door de schuldeisers in deze procedure zijn ingediend. Bovendien heeft deze procedure tot doel na te gaan of aan de eisen inzake de indiening van de vorderingen is voldaan. Ten slotte wordt, na afloop van deze vordering tot vaststelling van de vorderingen, het bedrag van de te verdelen insolvente boedel vastgesteld en kan dit bedrag, afhankelijk van het bestaan en de rang van de bestreden vorderingen, jegens alle schuldeisers die partij zijn in de insolventieprocedure worden ingeroepen.

Hieruit volgt mijns inziens dat dat een vordering als aan de orde in het hoofdgeding rechtstreeks voortvloeit uit een insolventieprocedure en daar nauw op aansluit, zodat zij niet binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1215/2012 valt.

Dit gezegd zijnde, kan nu een antwoord op de laatste twee vragen van de verwijzende rechter worden geformuleerd inzake de draagwijdte van artikel 41 van verordening nr. 1346/2000, en ik geeft het Hof in overweging deze vragen gezamenlijk te onderzoeken.

De verwijzende rechter twijfelt aan de gevolgen van het niet vermelden van de datum waarop de vordering is ontstaan in de opgave van de verzoekster, terwijl deze datum kan worden afgeleid uit de overgelegde bewijsstukken en niet door het nationale recht wordt geëist.

Het Hof wordt dus verzocht om voor het eerst een uitlegging te geven van artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 en zich uit te spreken over het dwingende karakter van de inhoud van de indiening van een vordering als bedoeld in deze bepaling.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof dient bij de uitlegging van een bepaling van Unierecht niet alleen rekening dient te worden gehouden met de bewoordingen en de doelstellingen ervan, maar ook met de context ervan en met het Unierecht in zijn geheel.14.

Derhalve moet in de eerste plaats worden vastgesteld dat er geen discussie is over een eventueel verschil in de bewoordingen van artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 in de taalversies die ik heb kunnen nagaan.15.

In de tweede plaats kan worden vastgesteld dat een dergelijke bepaling in dezelfde bewoordingen reeds bestond in het Verdrag betreffende insolventieprocedures van 23 november 199516.. Ook al is dit verdrag niet in werking getreden omdat een lidstaat het niet heeft ondertekend, het vormde de basis voor de opstelling van verordening nr. 1346/2000.17.

In de derde plaats, zoals reeds aan het Hof is verduidelijkt, moet worden overwogen dat het toelichtend rapport van Miguel Virgós en Etienne Schmit over het Verdrag betreffende insolventieprocedures18. als referentie dient voor de uitlegging van verordening nr. 1346/200019., in het bijzonder wat de nagestreefde doeleinden betreft.

Deze auteurs hebben benadrukt dat de bijzondere bepalingen van het verdrag van 23 november 1995 betreffende de indiening van vorderingen, die afwijken van het toepasselijke recht van de lidstaat waar de procedure is geopend, ertoe strekken om de uitoefening van de rechten van de schuldeisers in de Europese ruimte te vergemakkelijken, door relevante eisen op te nemen voor de identificatie van hun aanvragen.20.

Hetzelfde geldt voor verordening nr. 1346/2000. Op grond van artikel 4, lid 2, onder h), van de regels betreffende de indiening, worden de verificatie en de toelating van de vorderingen beheerst door het recht van de lidstaat waar de procedure is geopend. Hoofdstuk IV van deze verordening, met als opschrift ‘Informatie aan de schuldeisers en indiening van hun vorderingen’, waarin de artikelen 39 tot en met 42 zijn opgenomen, vormt een uitzondering op dit beginsel, aangezien in de artikelen 39 en 41 en artikel 42, lid 2, van die verordening, bepaalde uitvoeringsbepalingen staan voor de wijze waarop de schuldeisers, die zich in een andere lidstaat bevinden dan de lidstaat waar de procedure is geopend, hun recht op indiening van hun vordering in de insolventieprocedure kunnen uitoefenen.

In de vierde plaats, wat de reikwijdte van die voorschriften voor de indiening van de vorderingen betreft, kan het nationaal recht, volgens het rapport-Virgós-Schmit, gelet op het nagestreefde doel21., geen aanvullende voorwaarden opleggen inzake de inhoud van deze indiening.22. Deze regels maken het mogelijk de geldigheid van de indiening van de vordering volgens het recht van de lidstaat waar de verificatieprocedure is geopend, te waarborgen.

Deze analyse wordt gedeeld door veel commentatoren van verordening nr. 1346/2000(23), die rekening houden met de vernieuwende context waarin de kwestie van het recht van de schuldeisers vanuit een zeer pragmatische invalshoek is behandeld.

Na eerst de idee van universaliteit van het faillissement, in de hoofdinsolventieprocedure, te hebben verankerd door het beginsel van de vrijheid van indiening van de vorderingen in artikel 39 van verordening nr. 1346/2000 op te nemen ten behoeve van de schuldeisers die hun gewone verblijfplaats, woonplaats of zetel in een andere lidstaat hebben dan de lidstaat waar de procedure is geopend, en hieraan de in artikel 32, lid 1, van verordening nr. 1346/2000 bedoelde mogelijkheid te verbinden om vorderingen niet alleen in de hoofdprocedure maar ook in secundaire procedures in te dienen, heeft de Uniewetgever aldus regels opgesteld die de gelijkheid van de schuldeisers waarborgen.

Deze gelijkheid is gebaseerd op de eenheid van het vermogen en het beginsel van non-discriminatie, hoewel hier het criterium van de woonplaats van de betrokken schuldeisers en niet dat van hun nationaliteit moet worden toegepast.24.

Om te zorgen voor een efficiënt verloop van de insolventieprocedure25., heeft de Uniewetgever ervoor gekozen om in artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 maximale gemeenschappelijke beschermingsnormen op te nemen voor de schuldeisers die zich in een andere lidstaat bevinden dan die waar de insolventieprocedure is geopend. Opgemerkt moet worden dat, om dezelfde redenen, de inhoud van de indiening is gedefinieerd zonder wijziging in verordening 2015/848.26.

Het gaat om regels van materieel recht.27. In navolging van de Spaanse en de Poolse regering, ben ik van mening dat zij flexibel moeten worden uitgelegd om de hiernavolgende redenen.

In de eerste plaats stel ik vast dat de Uniewetgever het kader van de indiening van de vorderingen heeft beperkt tot de inhoud ervan en de toelating van de door de schuldeiser overgelegde stukken waaruit het bestaan en het bedrag van de vordering blijkt. Zoals kort na de inwerkingtreding van verordening nr. 1346/2000 werd benadrukt, worden niet alle vragen betreffende de indieningsprocedure behandeld.28. Artikel 41 van deze verordening kan dus aangemerkt worden als een niet volledig uitgewerkte uniformering van de procedure van de indiening van de vorderingen.29.

Dientengevolge ben ik van mening dat, daar geen uniforme procedure is ingesteld voor de uitoefening van het recht op indiening van de vorderingen en van de mogelijkheid om bewijsstukken over te leggen, slechts kan worden verplicht dat de aanwijzingen inzake de vordering die zijn opgesomd in artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 in de schriftelijke indiening zijn opgenomen en niet mogen worden afgeleid uit de overgelegde bewijsstukken.

In de tweede plaats lijkt de door de Uniewetgever verplicht gestelde toelating van bewijsstukken bij de beoordeling van de geldigheid van de indiening of de regularisatie ervan een zekere beoordelingsmarge te bieden, die, bij ontstentenis van een uniforme maatregel, is gebaseerd op de toepasselijke nationale wetgevingen.

De fase van de indiening van de vorderingen moet namelijk noodzakelijkerwijs onderscheiden worden van die van de verificatie ervan, die overeenkomstig artikel 4, lid 2, onder h), van verordening nr. 1346/2000 onderworpen blijft aan het nationale recht. Zo bepaalt dat recht de gevolgen van de onrechtmatige indieningen van de schuldeiser en kan het, indien deze onvolledig zijn, zoals in de onderhavige zaak het geval is, bepalen dat zij worden aangevuld met behulp van verschillende stukken, in voorkomend geval, op verzoek van de autoriteit die verantwoordelijk is voor hun controle.30.

Dergelijke procedures lijken mij een antwoord te geven op de gegronde bezorgdheid van de Europese Commissie dat de taak van de curator niet ingewikkelder moet worden gemaakt door hem te verplichten tal van documenten te moeten onderzoeken.

In de derde plaats impliceert de doelstelling van de bescherming van de schuldeisers, zowel in verordening nr. 1346/2000 als in verordening 2015/848, dat de mate waarin eisen worden gesteld aan de schuldeisers bij de indiening van hun vorderingen in een andere lidstaat, afhangt van de wijze waarop zij zijn geïnformeerd, van de termijn die is gesteld voor de indiening van de vorderingen en van de taalproblemen waaraan zij het hoofd moeten bieden.

In het bijzonder moet in aanmerking worden genomen dat de onvolledigheid van de bepalingen van verordening nr. 1346/2000 substantiële wijzigingen heeft gerechtvaardigd vanwege de praktische problemen in verband met bepaalde aspecten van de indiening van de vorderingen, die zijn opgetekend in een evaluatieonderzoek naar de toepassing van die verordening, welk onderzoek is gepresenteerd in een overeenkomstig artikel 46 van die verordening door de Commissie opgesteld verslag.31.

Gezien de ernst van deze problemen, was het gerechtvaardigd dat de Commissie naar oplossingen zocht om — bij het ontbreken van harmonisatie van de nationale wetgevingen op dit punt32.— de doeltreffendheid van het recht op indiening van de vorderingen alsmede de gelijke behandeling van schuldeisers te waarborgen. Hieraan is invulling gegeven door de mogelijkheid van indiening van de vorderingen via elk communicatiemiddel dat door het recht van de lidstaat waar de procedure is geopend, wordt aanvaard33. en door de opstelling van een gestandaardiseerd aanvraagformulier waarin de verplichte informatie is opgenomen34. om een juiste indiening van vorderingen te vergemakkelijken en te waarborgen.35.

In dit verband ben ik van mening dat een strikte uitlegging van artikel 41 van verordening nr. 1346/2000, zoals door de Commissie is voorgestaan, die leidt tot de afwijzing van de indiening van een schuldvordering, vergezeld van de bewijsstukken waaruit, zonder veel moeite door de curator of de aangezochte rechter, de informatie kan worden afgeleid die dienstig is voor het bepalen van de datum van het ontstaan van de schuldvordering, terwijl het bovendien niet zeker is dat de schuldeiser naar behoren of tijdig genoeg over een dergelijke verplichting is geïnformeerd om hem in staat te stellen aan deze verplichting te voldoen, niet verenigbaar is met het nagestreefde doel van verordening nr. 1346/2000, de procedure voor de schuldeisers te vereenvoudigen, noch met de verplichting te waken voor de eerbiediging van de gelijkheid van deze schuldeisers.

De vergelijking met de substantieel in verordening 2015/848 geregelde procedure36. lijkt mij in dit verband doorslaggevend. Er kan immers worden benadrukt dat door gebruikmaking van het standaardformulier voor de indiening van vorderingen, de schuldeiser voortaan duidelijk wordt geïnformeerd over de verplichting van het vermelden van de datum waarop de schuldvordering is ontstaan.37.

Ik ben derhalve van mening dat moet worden toegestaan om de indiening van de vordering aan te vullen op grond van de bewijsstukken die volgens artikel 41 van verordening nr. 1346/2000 moeten worden ingediend, en dat het aan de bevoegde autoriteit die verantwoordelijk is voor de verificatie van deze indiening, staat om te beoordelen welke gevolgen moeten worden verbonden aan het niet in acht nemen van de eisen van dit artikel, overeenkomstig het recht van de lidstaat op het grondgebied waarvan het hoofdgeding is geopend.

Gelet op al het voorgaande geef ik het Hof in overweging de vierde en vijfde prejudiciële vraag van het Oberlandesgericht Wenen te beantwoorden als volgt: