HvJ EU, 08-03-2018, nr. C-64/17

Met deze vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 25, lid 1, van verordening nr. 1215/2012 aldus moet worden uitgelegd dat een forumkeuzebeding in algemene verkoopvoorwaarden die op door een van de contractanten uitgereikte facturen zijn vermeld, voldoet aan de vereisten van die bepaling.

Volgens vaste rechtspraak moeten de voorwaarden van artikel 25 van verordening nr. 1215/2012 strikt worden uitgelegd, daar dat artikel zowel de uit het algemene beginsel van artikel 4 van die verordening voortvloeiende bevoegdheid van de gerechten van de woonplaats van de verweerder als de bijzondere bevoegdheden van de artikelen 7 tot en met 9 van die verordening uitsluit (zie in die zin arrest van 28 juni 2017, Leventis en Vafeias, C-436/16, EU:C:2017:497, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Meer in het bijzonder moet de aangezochte rechter in limine litis nagaan of het forumkeuzebeding daadwerkelijk het voorwerp is geweest van wilsovereenstemming tussen partijen, die duidelijk en nauwkeurig tot uiting moet komen, waarbij de vormvereisten van artikel 25, lid 1, van verordening nr. 1215/2012 er in dat verband toe strekken te waarborgen dat de wilsovereenstemming inderdaad vaststaat (zie in die zin arrest van 28 juni 2017, Leventis en Vafeias, C-436/16, EU:C:2017:497, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Artikel 25, lid 1, onder a), van verordening nr. 1215/2012 bepaalt dat het forumkeuzebeding schriftelijk of mondeling met schriftelijke bevestiging kan worden gesloten.

Voorts dient te worden opgemerkt dat het Hof heeft geoordeeld dat een forumkeuzebeding dat is vastgelegd in algemene voorwaarden, geldig is indien in de tekst zelf van de door beide partijen ondertekende overeenkomst uitdrukkelijk wordt verwezen naar algemene voorwaarden die dit beding bevatten (arrest van 7 juli 2016, Hőszig, C-222/15, EU:C:2016:525, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu blijkt uit het aan het Hof overgelegde dossier dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde distributieovereenkomst mondeling en zonder nadere schriftelijke bevestiging is gesloten, en dat de algemene voorwaarden die het betrokken forumkeuzebeding bevatten, slechts op de door verweerster in het hoofdgeding uitgereikte facturen zijn vermeld.

In het licht van deze elementen en gelet op de in punt 27 van dit arrest in herinnering gebrachte rechtspraak, voldoet een forumkeuzebeding als in het hoofdgeding niet aan de vereisten van artikel 25, lid 1, onder a), van verordening nr. 1215/2012. Het staat evenwel aan de verwijzende rechter om dit na te gaan.

Voorts staat volgens de verwijzende rechter vast dat het voorwerp van het hoofdgeding betrekking heeft op een distributieovereenkomst waarvoor vergoeding wordt gevorderd van de schade als gevolg van de voortijdige en plotselinge beëindiging van de overeenkomst, alsmede klantenvergoeding wegens de niet-naleving van het quasi-exclusiviteitsvereiste met betrekking tot die overeenkomst. Bijgevolg dient te worden nagegaan — hetgeen ook de verwijzende rechter toekomt — of het in het hoofdgeding aan de orde zijnde forumkeuzebeding betrekking heeft op deze rechtsverhouding. Een forumkeuzebeding in een overeenkomst kan immers in beginsel enkel rechtsgevolgen hebben in de betrekkingen tussen de partijen die met het sluiten van deze overeenkomst hebben ingestemd (arrest van 7 februari 2013, Refcomp, C-543/10, EU:C:2013:62, punt 29).

Daaraan dient te worden toegevoegd dat artikel 25, lid 1, onder b) en c), van verordening nr. 1215/2012, afgezien van de twee mogelijkheden waarin artikel 25, lid 1, onder a), van deze verordening voorziet, bepaalt dat een forumkeuzebeding ook kan worden overeengekomen respectievelijk in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden of in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn. Het staat in voorkomend geval aan de verwijzende rechter om na te gaan of de partijen in het hoofdgeding in een van deze vormen een forumkeuzebeding zijn overeengekomen.

Hieruit volgt dat artikel 25, lid 1, van verordening nr. 1215/2012 aldus moet worden uitgelegd dat, onder voorbehoud van door de verwijzende rechter te verrichten controles, een forumkeuzebeding als in het hoofdgeding, dat is vervat in algemene verkoopvoorwaarden die op door een van de contractanten uitgereikte facturen zijn vermeld, niet voldoet aan de vereisten van die bepaling.

Met deze vragen, die gezamenlijk moeten worden behandeld, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen hoe artikel 7, punt 1, van verordening nr. 1215/2012 moet worden uitgelegd teneinde te bepalen welke rechter bevoegd is om kennis te nemen van een vordering tot schadevergoeding in verband met de beëindiging van een distributieovereenkomst die is gesloten tussen twee vennootschappen die elk in een andere lidstaat gevestigd en werkzaam zijn, voor het verhandelen van producten op de markt van een derde lidstaat, op het grondgebied waarvan geen van deze vennootschappen een filiaal of vestiging heeft.

Om te beginnen moet erop worden gewezen dat de aanknopingspunten ter aanwijzing van de bevoegde rechter in artikel 7, punt 1, onder b), van verordening nr. 1215/2012 slechts gelden als de nationale rechter, bij wie het geding tussen partijen die onderlinge handelsbetrekkingen hebben aangeknoopt aanhangig is, tot het oordeel komt dat deze handelsbetrekkingen berusten op een ‘overeenkomst tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ of een ‘overeenkomst tot verrichting van diensten’ in de zin van die bepaling. Een dergelijke kwalificatie zou de toepassing uitsluiten van de bevoegdheidsregel van artikel 7, punt 1, onder a), van deze verordening. Gelet op de rangorde die artikel 7, punt 1, onder c), instelt tussen artikel 7, punt 1, onder a), en artikel 7, punt 1, onder b), is de bevoegdheidsregel van artikel 7, punt 1, onder a), immers slechts van toepassing wanneer de bevoegdheidsregels van artikel 7, punt 1, onder b), dat niet zijn (zie in die zin arrest van 14 juli 2016, Granarolo, C-196/15, EU:C:2016:559, punten 30 en 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In de eerste plaats dient artikel 7, punt 1, onder b), eerste en tweede streepje, van verordening nr. 1215/2012 te worden uitgelegd teneinde vast te stellen of een distributieovereenkomst als die in het hoofdgeding, een ‘overeenkomst tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ of een ‘overeenkomst tot verrichting van diensten’ in de zin van deze bepaling vormt.

Hiertoe wordt bij de bepaling van de bevoegde rechter de voor deze overeenkomsten kenmerkende verbintenis als aanknopingspunt genomen (zie in die zin arresten van 25 februari 2010, Car Trim, C-381/08, EU:C:2010:90, punten 31 en 32, en 15 juni 2017, Kareda, C-249/16, EU:C:2017:472, punt 40 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Een overeenkomst waarvan de kenmerkende verbintenis de levering van een goed is, moet dus als ‘koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ in de zin van artikel 7, punt 1, onder b), eerste streepje, van verordening nr. 1215/2012 worden gekwalificeerd (zie in die zin arrest van 14 juli 2016, Granarolo, C-196/15, EU:C:2016:559, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Ten aanzien van de vraag of een overeenkomst kan worden aangemerkt als een ‘overeenkomst tot verrichting van diensten’ in de zin van artikel 7, punt 1, onder b), tweede streepje, van verordening nr. 1215/2012, dient eraan te worden herinnerd dat het begrip ‘diensten’ op zijn minst inhoudt dat de partij die ze verricht, een bepaalde activiteit verricht tegen vergoeding (zie in die zin arrest van 15 juni 2017, Kareda, C-249/16, EU:C:2017:472, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Wat het criterium van het bestaan van een activiteit betreft, blijkt uit de rechtspraak van het Hof dat dit vereist dat positieve handelingen worden verricht, hetgeen een eenvoudig achterwege laten uitsluit. Dat criterium stemt in het geval van een distributieovereenkomst overeen met de kenmerkende prestatie van de distributeur, die de verspreiding van de producten van de leverancier mede bevordert door de distributie ervan te verzekeren. Dankzij de gegarandeerde bevoorrading die hij geniet op grond van de distributieovereenkomst en, in voorkomend geval, zijn deelname aan de commerciële strategie van de leverancier, in het bijzonder aan reclameacties — elementen waarvan de vaststelling aan de nationale rechter staat — is de distributeur in staat zijn klanten diensten en voordelen aan te bieden die een gewone doorverkoper niet kan bieden en op die manier een groter deel van de lokale markt te veroveren voor de producten van de leverancier (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 38 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Wat het criterium van de vergoeding als tegenprestatie voor een activiteit betreft, moet worden opgemerkt dat dit niet strikt op te vatten is als de betaling van een geldsom. Er moet rekening worden gehouden, ten eerste, met het concurrentievoordeel dat de distributeur wordt toegekend omdat hij uit hoofde van de tussen de partijen gesloten overeenkomst exclusief of quasi-exclusief de producten van de leverancier mag verkopen op een bepaalde markt en, ten tweede, met mogelijke steun die aan de distributeur wordt verleend in de vorm van toegang tot reclamemedia, overdracht van knowhow door opleidingen of betalingsfaciliteiten. Het geheel van die voordelen kan als een vergoeding van de distributeur worden beschouwd (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punten 39 en 40).

Het Hof heeft reeds geoordeeld dat een exclusieve of quasi-exclusieve distributieovereenkomst voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid in beginsel onder het begrip ‘overeenkomst tot verrichting van diensten’ valt (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punten 27, 28 en 41).

In de tweede plaats moet, onder voorbehoud van toetsing door de verwijzende rechter dat de in geding zijnde distributieovereenkomst daadwerkelijk kan worden gekwalificeerd als een ‘overeenkomst tot verrichting van diensten’, worden vastgesteld wat de plaats van uitvoering van de kenmerkende verbintenis van een dergelijke overeenkomst is alsook welk gerecht bevoegd is om kennis te nemen van gedingen daarover.

In dit verband blijkt uit het aan het Hof overgelegde dossier dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde distributieovereenkomst een exclusieve distributieovereenkomst — met uitzondering van één klant — is die door een in België gevestigde vennootschap met een in Portugal gevestigde vennootschap is gesloten voor de handel in producten op de Spaanse markt, zonder dat deze vennootschappen een filiaal of vestiging hebben op het Spaanse grondgebied.

Uit de rechtspraak van het Hof volgt dat, wanneer er meer dan één plaats van uitvoering is van de kenmerkende verbintenis van een overeenkomst tot verrichting van diensten, onder plaats van uitvoering van de overeenkomst in de zin van artikel 7, punt 1, onder b), tweede streepje, van verordening nr. 1215/2012 moet worden verstaan de plaats die de nauwste band tussen deze overeenkomst en het bevoegde gerecht verzekert, welke nauwste band in de regel aanwezig is op de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht (zie in die zin arrest van 11 maart 2010, Wood Floor Solutions Andreas Domberger, C-19/09, EU:C:2010:137, punten 33 en 34).

Bijgevolg is het gerecht dat op grond van deze bepaling bevoegd is om kennis te nemen van vorderingen uit een overeenkomst tot verrichting van diensten die in verscheidene lidstaten worden verricht, het gerecht van de lidstaat van de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht, zoals die blijkt uit de bepalingen van de overeenkomst, alsmede, bij gebreke van dergelijke bepalingen, uit de daadwerkelijke uitvoering van de overeenkomst en, indien de plaats op die grondslag niet kan worden bepaald, de woonplaats van de dienstverrichter (zie in die zin arrest van 11 maart 2010, Wood Floor Solutions Andreas Domberger, C-19/09, EU:C:2010:137, punt 43).

Deze uitlegging, die ook in omstandigheden als die van het hoofdgeding moet worden toegepast, beantwoordt aan de door de wetgever van de Unie nagestreefde doelstellingen van voorspelbaarheid en nabijheid (zie in die zin arresten van 25 februari 2010, Car Trim, C-381/08, EU:C:2010:90, punt 48 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 11 maart 2010, Wood Floor Solutions Andreas Domberger, C-19/09, EU:C:2010:137, punten 41 en 42).

Gelet op een en ander moet op de tweede tot en met de achtste vraag worden geantwoord dat artikel 7, punt 1, van verordening nr. 1215/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het gerecht dat krachtens deze bepaling bevoegd is om kennis te nemen van een vordering tot schadevergoeding in verband met de beëindiging van een distributieovereenkomst, gesloten tussen twee in twee verschillende lidstaten gevestigde en werkzame vennootschappen, voor het verhandelen van producten op de markt van een derde lidstaat, op het grondgebied waarvan geen van deze vennootschappen een filiaal of vestiging heeft, het gerecht is van de lidstaat van de plaats waar de diensten hoofdzakelijk worden verricht, zoals deze plaats blijkt uit de bepalingen van de overeenkomst, alsmede, bij gebreke van dergelijke bepalingen, uit de daadwerkelijke uitvoering van deze overeenkomst en, indien de plaats op die grondslag niet kan worden bepaald, de woonplaats van de dienstverrichter.

Gelet op de antwoorden op de tweede tot en met de achtste vraag en op de elfde vraag, behoeft geen uitspraak te worden gedaan over de eerste, de negende, de tiende, de twaalfde en de dertiende vraag.