HR, 05-03-2021, nr. 19/04992

Het cassatiemiddel bestaat uit vijf onderdelen, in het middel aangeduid als klacht I tot en met V.

Volgens de uitleg van het hof heeft de gemeente Veenendaal een inspanningsverbintenis op zich genomen met betrekking tot de herhuisvesting van Info Support op het bedrijventerrein ‘De Batterijen’. Vervolgens heeft het hof aan de hand van de Haviltexmaatstaf de inhoud van die verbintenis onderzocht. In cassatie is niet langer in geschil dat inderdaad sprake is van een inspanningsverbintenis en dus niet van een resultaatsverbintenis.4.Ook de uitlegmaatstaf is niet in geschil. De klachten van het middel richten zich tegen enkele schakels in het oordeel van het hof dat de gemeente Veenendaal niet in de nakoming van die inspanningsverbintenis is tekortgeschoten. Ook richten de klachten zich tegen het oordeel van het hof dat de beide Gemeenten ook niet iets valt te verwijten met betrekking tot het ‘Bedrijventerrein De Klomp’. Deze oordelen van het hof liggen binnen het domein van de rechter die over de feiten oordeelt.

Niettemin bevat het eerste onderdeel, klacht I, naast een motiveringsklacht, ook een rechtsklacht. Het onderdeel staat in het teken van het wettelijk voorkeursrecht van de gemeente Veenendaal op een perceel op bedrijventerrein ‘De Batterijen’ waarop Info Support graag haar bedrijf wilde vestigen. Info Support verwijt de gemeente Veenendaal dat zij niet naar aanleiding van de (voorgenomen) verkoop door de [oud-eigenaar] aan Stichts Beheer, zich op haar voorkeursrecht heeft beroepen. De steller van het middel doet voorkomen alsof het in dat verband erom gaat welke maatstaf in 2000/2001 door een rechter bij de toepassing van art. 26 Wet voorkeursrecht gemeenten (hierna ook Wvg) gehanteerd diende te worden.5.Mijns inziens is dit niet juist. Voor de vraag welke inspanning van de gemeente Veenendaal in 2000/2001 kon worden verwacht, is weliswaar van belang welke wettelijke mogelijkheden haar ten dienste stonden, maar dan vanuit het perspectief van de inschatting van die mogelijkheden zoals die in 2000/2001 door de gemeente Veenendaal in redelijkheid mocht worden gemaakt, op grond van hetgeen toen aan die gemeente als een zorgvuldig schuldenaar bekend behoorde te zijn.

Hoewel dus de stand van het recht in 2000/2001 als zodanig niet beslissend is, is uiteraard de ontwikkeling van het recht tot en met die periode wel degelijk van belang. Over die ontwikkeling maak ik daarom enkele opmerkingen.6.

Uit de wetsgeschiedenis van de Wvg volgt dat die wet tot doel heeft om gemeenten7.een instrument te geven om hun positie op de grondmarkt voor de uitvoering van ruimtelijke ontwikkelingen te versterken.8.Om te voorkomen dat de regisserende rol die gemeenten spelen bij de ontwikkeling van gronden9.door transacties met derden wordt gefrustreerd, kan door de gemeenteraad een voorkeursrecht op bij het besluit aangewezen gronden worden gevestigd. Het wettelijk voorkeursrecht verbetert de onderhandelingspositie van de gemeenten en strekt ook tot beheersing van de grondprijzen.10.

Het voorkeursrecht houdt kort gezegd in dat een grondeigenaar pas tot vervreemding aan derden kan overgaan nadat eerst de gemeente in de gelegenheid is gesteld om de onroerende zaak (of, kort gezegd, een zakelijk genotsrecht op die zaak) te verkrijgen. Een wettelijk voorkeursrecht zet derhalve een rem op de vervreemding van een goed. Uit art. 1 Wvg volgt wat die ‘vervreemding’ inhoudt. Indien het zoals in onderhavig geval gaat om een grondeigenaar die zijn grond wil verkopen, wordt onder de vervreemding de overdracht van eigendom verstaan.11.Pas wanneer de gemeente geen gebruik maakt van haar voorkeursrecht, of het voorkeursrecht om andere redenen (tijdelijk) toepassing mist of de vervreemding niet in strijd is met de wet, kan overdracht aan derden plaatsvinden. Controle hierop wordt uitgeoefend door het notariaat. Indien een voorkeursrecht is gevestigd, kan op grond van art. 24 Wvg de inschrijving van de leveringsakte die voor de overdracht van de onroerende zaak vereist is (art. 3:89 lid 1 BW) namelijk uitsluitend plaatsvinden wanneer de akte is voorzien van een daartoe strekkende voetverklaring van de notaris.

Uitgaande van het gewone geval dat een grondeigenaar zijn grond aan een derde wil verkopen en overdragen, is vestiging van het voorkeursrecht voldoende om de gemeente tegen die ongewenste transactie te beschermen. Biedt een grondeigenaar in strijd met het voorkeursrecht de gronden niet eerst aan de gemeente aan, dan zal het tot overdracht van de eigendom immers niet kunnen komen, omdat de notaris de noodzakelijke verklaring niet zal afgeven. In het oorspronkelijke wetsvoorstel werd met de bescherming van het huidige art. 24 Wvg volstaan.12.Tijdens de parlementaire behandeling van het voorstel ontstond echter het besef dat aanvullende bescherming noodzakelijk was, omdat anders het voorkeursrecht zou worden omzeild met constructies waarbij van eigendomsoverdracht in juridische zin geen sprake is, maar waarmee materieel een vergelijkbaar resultaat wordt bereikt.13.Behalve aan een vorm van economische eigendomsoverdracht waarbij ook de beschikkingsmacht over de onroerende zaak overgaat, valt bijvoorbeeld te denken aan de inbreng van de zaak in een vennootschap, waarna de aandelen aan de beoogde verkrijger worden overgedragen. De bedoelde aanvullende bescherming is neergelegd in art. 26 Wvg. Die bepaling hield vanaf 17 juli 1996 in dat de gemeente bij verzoek aan de rechtbank de nietigheid kan inroepen ‘van rechtshandelingen die zijn verricht met de kennelijke strekking afbreuk te doen aan het belang van de gemeente bij haar in deze wet geregelde voorkeurspositie.’

Aanvankelijk zag de Wvg alleen op stadsvernieuwingsprojecten. Met een wetswijziging in 1996 is het bereik van de Wvg sterk verruimd. Het voorkeursrecht kan sindsdien in beginsel op alle gronden worden gevestigd waaraan een nog niet gerealiseerde bestemming is toegekend of toebedacht.

Met betrekking tot art. 26 Wvg is vervolgens in de praktijk de vraag gerezen wat moest worden verstaan onder het belang van de gemeente bij haar in de Wvg geregelde voorkeurspositie (waaraan naar strekking niet bij rechtshandeling afbreuk mag worden gedaan). Wat als een grondeigenaar en/of projectontwikkelaar zich bereid verklaart om conform de wensen van de gemeente de bestemming te realiseren en daartoe ook in staat moeten worden geacht? Kan ook dan worden gezegd dat afbreuk wordt gedaan aan het belang van de gemeente bij haar in de wet geregelde voorkeurspositie?

Omdat de wetsgeschiedenis aanknopingspunten bood voor beide opvattingen, is het niet verwonderlijk dat de rechtspraak met die vraag worstelde.14.Nadat enkele rechtbanken kozen voor de lijn dat zelfrealisatie door de grondeigenaar en projectontwikkelaar ondanks een gevestigd voorkeursrecht onder voorwaarden mogelijk was15.(volgens deze lijn bood art. 26 Wvg in zo’n geval geen bescherming), raakte de politiek in beroering. Naar aanleiding van bezorgde vragen van het D66-kamerlid Ravestein, kondigde minister Pronk van Vrom in augustus 1999 spoedreparatiewetgeving aan.16.In hoger beroep kozen de gerechtshoven echter voor een benadering volgens welke gemeenten op grond van art. 26 Wvg wél de nietigheid van dergelijke constructies konden inroepen.17.Daardoor gerustgesteld besloot de minister zijn inmiddels ingediende wetsvoorstel weer terug te nemen.18.

Van een aantal uitspraken van de hoven is cassatieberoep ingesteld, die geleid hebben tot de zogenaamde ‘novemberbeschikkingen’. A-G Ilsink heeft in zijn conclusies voorafgaand aan die beschikkingen in uitgesproken bewoordingen voor de lijn van de hoven gekozen:19.

‘Een ander oordeel zou betekenen dat het voorkeursrecht van de gemeente op wel heel eenvoudige wijze kan worden omzeild. In feite is het voorkeursrecht dan getransformeerd in een voordringrecht van een projectontwikkelaar. Exit Wvg. Ik acht dat maatschappelijk niet aanvaardbaar.’

Uw Raad besliste in de novemberbeschikkingen echter in andere zin.20.Volgens de beschikkingen is voor een slagend beroep op art. 26 Wvg in de eerste plaats nodig dat de overeenkomst de kennelijke strekking heeft om het voorkeursrecht van de gemeente te ontgaan door een constructie waarmee een resultaat wordt bereikt dat materieel op hetzelfde neerkomt als vervreemding. Daarnaast is vereist dat met de constructie aan het belang van de gemeente afbreuk wordt gedaan. Wanneer voldoende aannemelijk is dat de gemeente haar voorkeursrecht zou hebben ingeroepen indien partijen een reguliere overeenkomst tot vervreemding hadden gesloten, kan in beginsel worden aangenomen dat de overeenkomst afbreuk doet aan het concrete belang van de gemeente bij haar voorkeurspositie. Hierop werd echter een uitzondering gemaakt voor het geval dat de partijen bij de overeenkomst de bedoeling hebben om de nieuwe bestemming te verwezenlijken. Niettegenstaande de regiefunctie van de gemeente, doet zo’n overeenkomst volgens de novemberbeschikkingen geen afbreuk aan het belang van de gemeente indien aan aanvullende eisen is voldaan:21.

‘Daartoe zal dan tevens moeten komen vast te staan dat de partijen bij de overeenkomst – of althans één van hen – niet slechts bereid zijn om de nieuwe bestemming te verwezenlijken, maar tevens dat:

a. zij daartoe financieel en anderszins – al dan niet met de hulp van derden – inderdaad in staat zijn en zij voorts zich bereid hebben verklaard om zich op een zodanige wijze jegens de gemeente te verbinden, dat de gerechtvaardigde belangen van de gemeente bij verwezenlijking van de nieuwe bestemming in overeenstemming met het door de gemeente gevoerde beleid afdoende zijn gewaarborgd, doch

b. de gemeente dit aanbod zonder goede grond van de hand heeft gewezen, dan wel tussen de gemeente en de bedoelde partijen geen overeenstemming is bereikt omdat de gemeente harerzijds eisen stelt die zij met inachtneming van de wet en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur niet mocht stellen.’

Op de novemberbeschikkingen is de nodige kritiek geleverd, omdat gemeenten te gemakkelijk buitenspel zouden worden gezet.22.Onder meer met het doel van de Wvg om de grondprijzen te beheersen, zou te weinig rekening zijn gehouden. De wetgever kwam spoedig in beweging: er kwam een spoedwet om de positie van de gemeenten te versterken.23.Art. 26 Wvg is bij die wet aldus gewijzigd dat volstaat dat de rechtshandeling is verricht met de kennelijke strekking afbreuk te doen aan de in de Wvg geregelde voorkeurspositie van de gemeente; voor nietigverklaring is niet langer vereist dat afbreuk wordt gedaan aan het belang van de gemeente bij die positie. Op grond van het overgangsrecht24.is het nieuwe art. 26 Wvg van toepassing op verzoeken die vanaf 27 juni 2002 zijn gedaan. Op eerdere verzoeken bleef het oude regime van toepassing.

Onder het oude recht heeft uw Raad nog een aantal beschikkingen gewezen, waaronder de beschikking van 17 december 2004,25.waarop Info Support zich beroept. In die zaak – waarvan de context is een voorgenomen herstructurering van een bedrijventerrein door zowel herplaatsing als hervestiging van bedrijven elders uit de gemeente – had het hof het belang van de gemeente bij haar voorkeurspositie extensief opgevat. Het hof nam namelijk aan dat de ‘regiefunctie’ van de gemeente niet tot haar recht kon komen wanneer de gemeente niet als eigenaar over de gronden kon beschikken. Die beslissing hield uw Raad overeind. Ik citeer de belangrijkste overwegingen van de beschikking van uw Raad:

‘3.5.1 Zoals uit het hiervoor in 3.3 overwogene blijkt, beoogde de wetgever met het voorkeursrecht de gemeenten een instrument te bieden ter ondersteuning van een actief grondbeleid bij de verwezenlijking van bestemmingsplannen. Het gaat daarbij niet slechts om het voeren van een gericht verwervingsbeleid maar ook om het voeren van een gericht uitgiftebeleid. Niet uitgesloten is voorts, dat de regisserende rol van de gemeente in bepaalde gevallen slechts tot zijn recht kan komen, wanneer de gemeente als eigenaar over de gronden kan beschikken.

Centraal in de overwegingen van het hof staat, dat het hier om een globaal bestemmingsplan gaat, dat nog moet worden uitgewerkt, en dat in dit stadium van planontwikkeling de Gemeente vrijheid nodig heeft om goede oplossingen uit te werken voor de uit te plaatsen bedrijven. Zij moet daarbij de vrijheid hebben om oplossingen te kiezen die geen ruimte laten voor zelfrealisatie van de bestemming van het perceel grond van [de eigenaar] zoals beoogd door [de eigenaar en de projectontwikkelaar]. Het door [de eigenaar en de projectontwikkelaar] gedane aanbod voorziet niet in deze, door het hof gerechtvaardigd geachte, behoeften van de Gemeente en kan daarin in dit stadium van de planontwikkeling ook niet voorzien.

Door te oordelen dat zich onder deze omstandigheden een situatie voordoet waarin de regisserende rol van de Gemeente slechts tot zijn recht kan komen, wanneer de Gemeente als eigenaar over de gronden kan beschikken, heeft het hof niet blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Het hof heeft dit oordeel ook voldoende gemotiveerd en deze motivering is niet onbegrijpelijk.’

In hoeverre harmonieert deze beschikking van 17 november 2004 met de novemberbeschikkingen, althans met de wijze waarop die beschikkingen tot dan toe waren gepercipieerd? Uit annotaties en andere publicaties in de juridische tijdschriften naar aanleiding van de novemberbeschikkingen, leid ik af dat men weliswaar meende dat de novemberbeschikkingen nog ruimte openlieten, in het bijzonder met betrekking tot de regisserende rol van de gemeente, maar ook dat de gemeente het aanbod van een eigenaar en/of projectontwikkelaar om conform de wensen van de gemeente de bestemming te realiseren, (heel) veel minder vaak zou kunnen weigeren dan eerder op grond van de jurisprudentie van de hoven was aangenomen.26.Ik wijs er nog op dat als een gemeente zo’n aanbod wel afwees en vervolgens in een procedure ex art. 26 Wvg (oud) het onderspit dolf, ze geen middel bezat om af te dwingen dat het eerder door haar verworpen aanbod nog gestand zou worden gedaan. In dat geval was de gemeente haar regisserende rol wat betreft de desbetreffende gronden dus geheel kwijt.

In de zaak die geleid heeft tot de beschikking van 17 december 2004 is de gemeente het gevecht met de eigenaar en de door deze in de arm genomen projectontwikkelaar tóch aangegaan en heeft zij gewonnen. A-G Keus hield in zijn aan de beschikking voorafgaande conclusie uw Raad voor dat bij een politiek gevoelig onderwerp als de Wvg nu eenmaal is, de rechter zich in beginsel naar de opvatting van de wetgever zou behoren te richten. Daarom was volgens hem de inhoud van de wijzigingswet van 14 juni 2002 van belang, ook al werd de zaak volgens het overgangsrecht nog door het oude recht beheerst.27.De beschikking van uw Raad laat zich eventueel volgens deze lijn verstaan, ook al vermeldt de beschikking met betrekking tot het nieuwe recht niet meer dan dat het volgens het overgangsrecht niet van toepassing is.28.Hoe dan ook, de hofbeschikking dateerde reeds van na de wetswijziging, zodat die wijziging en de eruit blijkende opvatting van de wetgever invloed kan hebben gehad op de wijze waarop het hof aan zijn beoordelingsspeelruimte invulling heeft gegeven. Natuurlijk is dit alles speculatie,29.en men kan ook zeggen dat uit de beschikking van 17 december 2004 blijkt dat de positie van de gemeenten niet zo hopeloos was als uit de novemberbeschikkingen wel placht te worden afgeleid. Men kan het ook nog anders zien: de beschikking van 17 december 2004 betrof een min of meer uitzonderlijk geval. In de woorden van NJ-annotator Van Wijmen:30.

‘Het ging om herstructurering van een bedrijventerrein met uitplaatsing èn hervestiging van bedrijven elders uit de gemeente en het is in zulk een situatie niet opportuun, dat de gemeente binnen het (globale!) bestemmingsplan stuit op willekeurige grenzen van een enclave van percelen die nog behoren aan derden, die zelf die gronden willen ontwikkelen. Het is dan niet uit te sluiten ‘dat de regisserende rol van de gemeente ... slechts tot zijn recht kan komen wanneer de gemeente als eigenaar over de gronden kan beschikken’.

Deze drie verschillende duidingen van de beschikking van 17 december 2004 kunnen uiteraard ook alle drie tegelijk juist zijn: hof en Hoge Raad waren niet doof voor het signaal van de wetgever, zij benutten daarbij de speelruimte die de novemberbeschikkingen wel degelijk nog boden en zij deden dit in een geval dat min of meer atypisch was. Drie duidingen, die alle drie niets of nauwelijks iets zeggen over de inschatting die een gemeente in de positie van de gemeente Veenendaal in 2000/2001 behoorde te maken. De wetswijziging lag toen nog in de schoot der toekomst verborgen. In de literatuur werden na de novemberbeschikkingen nog resterende vraagpunten benoemd, maar over doorsnee gevallen sprak men in min of meer gelijkgestemde bewoordingen, namelijk in de zin dat de positie van de gemeenten door de novemberbeschikkingen danig was verzwakt. Dat de situatie op het beoogde bedrijventerrein ‘De Batterijen’ atypisch was – vergelijkbaar met het geval dat aan de beschikking van 17 december 2004 ten grondslag ligt – is mij niet gebleken.

Ik merk nog op dat in de onderhavige zaak slechts sprake was van een koopovereenkomst tussen de grondeigenaar en een projectontwikkelaar, gevolgd door eigendomsoverdracht. Zou de gemeente Veenendaal aan haar voorkeursrecht hebben vastgehouden, dan zou art. 24 Wvg aan de overdracht in de weg hebben gestaan. Toch is het begrijpelijk dat partijen, rechtbank en hof de zaak in de sleutel van art. 26 Wvg hebben geplaatst. Vasthouden aan een voorkeursrecht heeft geen zin als voorzienbaar is dat partijen vervolgens zullen kiezen voor een constructie die het voorkeursrecht omzeilt, zonder dat die constructie met toepassing van art. 26 Wvg kan worden bestreden. De mate waarin art. 26 Wvg gemeenten faciliteert, bepaalt dus in belangrijke mate de positie van gemeenten, ook in gevallen waarin partijen zich nog niet van constructies hebben bediend.

Kan een gemeente iedere rechtshandeling die in enige zin afbreuk aan haar voorkeursrecht doet, nietig laten verklaren, dan is haar positie uiteraard het sterkst. In dat geval is de gemeente die een voorkeursrecht heeft gevestigd in feite de enige partij waarmee een grondeigenaar over de verkoop van de grond kan onderhandelen, ook als er andere partijen geïnteresseerd zijn die een hoger bedrag willen betalen. Indien daarentegen een gemeente niet kan optreden tegen een rechtshandeling tussen een grondeigenaar en een derde waarmee het voorkeursrecht wordt omzeild, verzwakt dit de positie van de gemeente zeer. De gemeente is dan, ondanks het gevestigde voorkeursrecht, niet langer de enige partij met wie een grondeigenaar over de verkoop van zijn grond kan onderhandelen. En indien een derde partij, zoals een projectontwikkelaar, bereid is om veel meer te betalen dan een gemeente in redelijkheid kan, zijn er niet veel eigenaren die voor zo’n aanbod van een projectontwikkelaar niet gevoelig zijn.

Na deze inleiding keer ik naar het eerste onderdeel van het middel terug. Dat onderdeel bestrijdt het oordeel van het hof in rechtsoverweging 4.8, alsook het oordeel van de rechtbank onder 4.3 van haar eindvonnis, dat het hof in rechtsoverweging 4.4 tot het zijne heeft gemaakt.

Rechtsoverweging 4.3 van het vonnis luidt:

‘4.3. Dan komt vervolgens de vraag aan de orde of de inspanningsverplichting door de gemeente Veenendaal is nagekomen. Dat de grond is verkocht aan Stichts Beheer in plaats van aan Info Support heeft de gemeente Veenendaal uitgelegd, en dit kan haar niet worden verweten. De gemeente is niet tekortgeschoten doordat zij de grond niet eerder zelf heeft aangekocht. Zij had weliswaar een voorkeursrecht op grond van de Wet Voorkeursrecht Gemeenten, maar omdat de eigenaar van de grond deze tegen een veel hogere prijs verkocht aan een projectontwikkelaar kon de gemeente daar niet tegen optreden. Zij kon niet eisen, zoals door Info Support is gesteld, dat de grond apart werd gehouden. Dat zij de onderhandelingen niet goed zou hebben verricht, is naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende door Info Support onderbouwd.’

En rechtsoverweging 4.8 van het arrest:

‘4.8 Het verwijt van Info Support dat Veenendaal haar inspanningsverbintenis niet is nagekomen, slaagt niet. Veenendaal heeft aangevoerd – en Info Support heeft dat onvoldoende weersproken – dat zij op grond van de toenmalige jurisprudentie van de Hoge Raad (beschikkingen van 10 en 17 november 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8257 en AA8353) geen gebruik kon maken van haar bevoegdheid tot vernietiging van koopovereenkomsten (artikel 26 Wet voorkeursrecht gemeenten), als de projectontwikkelaar en de grondeigenaar in staat waren zelf de bestemming te verwezenlijken en bovendien dat Stichts Beheer bereid was een prijs voor de grond te betalen die veel hoger lag dan Veenendaal in redelijkheid kon betalen. Dat de Hoge Raad in een latere beschikking (17 december 2004, ECLI:NL:HR:2004:AR4045) ruimere mogelijkheden voor de regisserende rol van de gemeente heeft aangenomen, overigens in een geval dat niet vergelijkbaar is met de situatie in De Batterijen, impliceert niet dat Veenendaal in 2000/2001 op dat punt is tekortgeschoten tegenover Info Support. De aangegane inspanningsverbintenis bracht niet mee dat Veenendaal gehouden was Info Support te betrekken in de onderhandelingen met de grondeigenaar of Stichts Beheer. Enerzijds betroffen die onderhandelingen een veel groter gebied dan de door Info Support beoogde locatie. Anderzijds heeft Veenendaal bewerkstelligd dat Stichts Beheer de door Info Support beoogde locatie heeft aangeboden aan Info Support. Ook al zou het bezwaar van Info Support juist zijn, dat de door Stichts Beheer geboden prijs niet marktconform (te hoog) zou zijn, hetgeen niet is komen vast te staan, dan nog is dat een omstandigheid die niet meebrengt dat Veenendaal haar inspanningsverbintenis niet is nagekomen.’

Ik lees in deze overwegingen dat de gemeente Veenendaal – volgens de inschatting die de gemeente in 2000/2001 in redelijkerwijs van haar rechtspositie mocht maken – heeft kunnen menen dat het in verband met de novemberbeschikkingen van uw Raad niet zinvol was om zich tegen de verkoop van de [oud-eigenaar] aan Stichts Beheer te verzetten, omdat zij dat gevecht waarschijnlijk zou verliezen. Verder heeft het hof de overeenkomst met Info Support aldus uitgelegd, dat de daarin opgenomen inspanningsverbintenis niet zo ver ging dat de gemeente Veenendaal verplicht was om iedere kans, hoe klein ook, te benutten om te proberen het tij te doen keren.

De rechtsklacht die het eerste onderdeel bevat, kan hoe dan ook niet slagen. Ten onrechte gaat die klacht ervan uit dat doorslaggevend is welke maatstaf in 2000/2001 door een rechter had moeten worden gehanteerd. Zou dit uitgangspunt juist zijn, dan is uiteraard de inhoud van de beschikking van uw Raad van 17 december 2004 ten volle van belang. Maar dat uitgangspunt is niet juist. Het gaat erom welke inschatting door de gemeente Veenendaal in 2000/2001 in redelijkheid mocht worden gemaakt, op grond van hetgeen aan haar toen bekend behoorde te zijn (vergelijk hiervoor onder 3.3).

Het onderdeel bevat voor het overige motiveringsklachten. De eisen die aan de door het hof gegeven motivering behoren te worden gesteld, worden in belangrijke mate door het partijdebat bepaald. Info Support verwijst naar de pleitnota van haar advocaat in hoger beroep.31.In grote lijnen lees ik daar dat de gemeente Veenendaal meer eisen aan Stichts Beheer had moeten stellen, in de zin van afspraken ten behoeve van Info Support, en art. 26 Wvg (oud) had moeten inzetten om dat af te dwingen. In dit betoog speelt de beschikking van 17 december 2004 een sleutelrol. Uit die beschikking volgde, zo begrijp ik Info Support, dat de gemeente Veenendaal met een beroep op art. 26 Wvg (oud) kansrijk, althans niet kansloos zou zijn geweest. Ook het onderdeel plaatst de beschikking van 17 december 2004 in het middelpunt. Volgens het onderdeel had het hof in het licht van die beschikking zijn oordeel nader moeten motiveren.

Hoe ik het oordeel van het hof versta, heb ik reeds gezegd. Wat betreft het beroep van Info Support op de beschikking van uw Raad van 17 december 2004 heeft het hof overwogen dat die beschikking na 2000/2001 is gewezen, en dus niet bepalend kan zijn voor de vraag of de gemeente Veenendaal is tekortgeschoten. Enigszins terloops, maar niet mis te verstaan, heeft het hof over de beschikking van 17 december 2004 bovendien gezegd dat het een geval betrof dat niet vergelijkbaar is met de situatie op het bedrijventerrein ‘De Batterijen’. Een klacht tegen dit laatste oordeel, lees ik in het onderdeel niet. Hoe dan ook, mijns inziens was het hof tot een nadere motivering van zijn oordeel niet gehouden en is die motivering ook niet onbegrijpelijk. Niet doorslaggevend is dat de beschikking van 17 december 2004 bij de novemberbeschikkingen aansluit en zich als een toepassing daarvan laat lezen.32.De gemeente Veenendaal mocht zich richten naar de perceptie van de stand van het recht zoals die destijds bestond. Dat een projectontwikkelaar een hogere prijs voor de gronden biedt, is bij een zwakke bescherming van de gemeente tegen constructies, wel degelijk medebepalend voor de positie van een gemeente. Dat het aanbod van die hogere prijs bij de toepassing van art. 26 Wvg als zodanig geen rol speelt, doet daaraan niet af.33.In de overwegingen van het hof laat zich geen oordeel lezen over wat een rechter naar aanleiding van een eventueel beroep van de gemeente Veenendaal op art. 26 Wvg zou hebben beslist, maar in plaats daarvan over wat de gemeente Veenendaal daarvan in 2000/2001 kon voorzien.34.Mijns inziens past bij een inspanningsverplichting ook niet dat de gemeente Veenendaal ook een (zeer) beperkte kans op succes bij de rechter diende te benutten, óók in verband met het risico dat zij daardoor de regie volledig zou verliezen (hiervoor onder 3.15).35.

Volgens het voorgaande zijn de klachten van het eerste onderdeel vergeefs opgeworpen.

Ik zie aanleiding om vervolgens eerst het derde en vierde onderdeel, de klachten III en IV, te bespreken. Die onderdelen richten zich tegen rechtsoverweging 4.17 van het arrest van het hof:36.

‘Op grond van het op 23 maart 2017 door de raad van Ede vastgestelde en inmiddels onherroepelijk geworden bestemmingsplan “Bedrijventerrein De Klomp” is vestiging van kantoren op dat bedrijventerrein niet mogelijk. De bezwaren van Info Support daartegen, ook degene die zien op inspanningsverbintenissen van Ede, zijn door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in rechtsoverweging 5 van haar uitspraak van 13 juni 2018, 201704050, meegewogen en niet gehonoreerd. De gemeenten hebben voldoende duidelijk gemaakt dat gezien de leegstand van kantoren in de regio de provincie Gelderland niet zou hebben meegewerkt aan toekenning van een kantorenbestemming van het plangebied of een deel daarvan. Dat de gemeenten in dat opzicht zouden zijn tekortgeschoten in de nakoming van hun inspanningsverbintenissen, is daarom niet komen vast te staan. Daar komt bij dat de gemeenten met Info Support in overleg blijven over herhuisvesting op een andere locatie, zodat hun ook om die reden niet kan worden verweten zich onvoldoende te hebben ingespannen.’

Ik begrijp deze overweging van het hof aldus dat het hof op deze plaats in het midden laat of op de Gemeenten met betrekking tot een vestiging van Info Support op ‘Bedrijventerrein De Klomp’ een inspanningsverplichting rustte.37.Als uitgegaan wordt van een inspanningsverplichting, dan geldt volgens het hof dat zij in die verplichting niet zijn tekortgeschoten.

Klacht III richt zich tegen het oordeel van het hof dat de Gemeenten voldoende duidelijk hebben gemaakt dat de provincie Gelderland (hierna: de Provincie), gezien de leegstand van kantoren in de regio, niet zou hebben meegewerkt aan toekenning van een kantorenbestemming aan het plangebied of een deel daarvan.

Volgens de klacht zou het hof zijn oordeel dat de Gemeenten voldoende duidelijk hebben gemaakt dat de Provincie niet zou hebben meegewerkt aan de toekenning van een kantoorbestemming, onvoldoende hebben gemotiveerd. Info Support wijst erop dat door haar in hoger beroep is aangevoerd dat het provinciaal beleid, dat vastligt in de Verordening Ruimte/Omgevingsverordening van de Provincie, niet aan zelfstandige kantoorvestiging in de weg staat en de gemeente Ede er zelfstandig voor heeft gekozen geen zelfstandige kantoren toe te laten. De gemeente Veenendaal zou dit slechts met één zin hebben bestreden,38.terwijl de gemeente Ede pas voor het eerst bij pleidooi hiertegen in algemene bewoordingen verweer zou hebben gevoerd.39.Het beleid zou derhalve wel mogelijkheden bieden voor het toelaten van zelfstandige kantoren.

Ook deze klacht gaat uit van een onjuiste lezing van ’s hofs arrest. Het hof heeft aan zijn beslissing niet ten grondslag gelegd dat volgens de toepasselijke provinciale verordening zelfstandige kantoren op een bedrijventerrein niet zijn toegelaten. In plaats daarvan heeft het hof het verweer van de Gemeenten gehonoreerd, dat de Provincie niet zou hebben meegewerkt aan toekenning van een kantorenbestemming van het plangebied of een deel daarvan vanwege leegstand van kantoren in de regio.

Het vierde onderdeel, klacht IV bestrijdt het oordeel van het hof in het laatste deel van rechtsoverweging 4.17, volgens welke de Gemeenten hun inspanningsverbintenissen mede niet hebben geschonden omdat zij met Info Support over herhuisvesting op een andere locatie in overleg blijven.

Het onderdeel klaagt dat dit oordeel onbegrijpelijk is, gelet op de stelling van Info Support dat de Gemeenten niet meer met haar in overleg willen in verband met de lopende procedures.40.Verder zou onbegrijpelijk zijn dat het voeren van overleg als een nakoming van de inspanningsverplichting wordt gezien, en zou het hof bovendien buiten de grenzen van de rechtsstrijd zijn getreden.

Het hof grondt zijn oordeel dat de Gemeenten niet zijn tekortgeschoten in de nakoming van hun veronderstelde inspanningsverbintenissen, op twee zelfstandig dragende gronden. De eerste grond wordt zonder succes bestreden door klacht III. Daarmee is het lot van klacht IV gegeven: bij die klacht heeft Info Support hoe dan ook geen belang.

Uit het voorgaande volgt dat het in cassatie ervoor moet worden gehouden dat de Provincie wat betreft het ‘Bedrijventerrein De Klomp’ geen medewerking zou hebben verleend aan toekenning van een kantorenbestemming van het plangebied of een deel daarvan vanwege leegstand van kantoren in de regio. De tegen het oordeel van het hof gerichte cassatieklachten falen immers. Daarmee is ook het lot van het tweede onderdeel, klacht II, gegeven. Die klacht ziet op de stelling van Info Support dat de gemeente Veenendaal in verband met de inhoud van het zogenaamde ISEV-convenant meer kon doen om de gemeente Ede ertoe te bewegen een bestemmingsplan vast te stellen dat de vestiging van Info Support wel mogelijk zou maken, dan zij heeft gedaan. Waar in cassatie uitgangspunt is dat de Provincie aan een zodanig bestemmingsplan geen medewerking zou hebben verleend, heeft Info Support bij het tweede onderdeel geen belang. Aldus zou immers de volgens Info Support mogelijke en vereiste actievere houding van de gemeente Veenendaal uiteindelijk tot niets hebben geleid.

Het vijfde onderdeel, klacht V, betreft een voortbouwklacht, en behoeft geen bespreking.