HR, 25-01-2011, nr. 08/04937

Verdachte is door het Gerechtshof te Amsterdam bij arrest van 10 november 2008 wegens ‘overtreding van artikel 8 van de Wegenverkeerswet 1994’ veroordeeld tot een geldboete van EUR 800,-. Voorts heeft het Hof verdachte de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen ontzegd voor de duur van acht maanden.

Mr. M.P.M. Balemans, advocaat te Amsterdam, heeft beroep in cassatie ingesteld. Mr. H.C. Meijer, eveneens advocaat te Amsterdam, heeft een schriftuur ingediend, houdende twee middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt dat het Hof het verzoek om aanhouding van de behandeling ter terechtzitting ontoereikend gemotiveerd heeft verworpen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 10 november 2008 houdt hieromtrent in:

De brief van 27 oktober 2008, die zich bij de aan de Hoge Raad toegezonden processtukken bevindt, houdt in:

Voor zover in de toelichting op het middel een beroep wordt gedaan op feiten en omstandigheden die niet door het Hof zijn vastgesteld en waarvan niet blijkt dat daarop ten overstaan van het Hof een beroep is gedaan, moet daaraan voorbij worden gegaan omdat het middel in zoverre feitelijke grondslag mist. Zo blijkt uit het proces-verbaal van de zitting niet dat de raadsman aldaar op verzoek van de voorzitter van het Hof het dienstrooster van verdachte heeft overgelegd. Daaruit blijkt evenmin dat is aangevoerd dat de verdachte zou zijn ontslagen als hij niet was uitgevaren.

Het aanwezigheidsrecht is een belangrijk recht in het kader van de realisering van een eerlijk proces, maar het is niet absoluut. In HR 21 april 2009, NJ 2009, 323 m.nt. Borgers is overwogen dat indien een verdachte door ziekte is verhinderd ter terechtzitting te verschijnen en in verband daarmee schorsing van het onderzoek heeft verzocht, de rechter aan dit verzoek voldoet, maar dat bijzondere omstandigheden kunnen meebrengen dat de rechter tot het oordeel komt dat het belang van een behoorlijke strafvordering ernstig in het gedrang zou komen bij aanhouding van de zaak en dat dit belang zwaarder moet wegen dan het belang van de verdachte om bij de behandeling van zijn zaak tegenwoordig te zijn. Voorts is overwogen dat het ter beoordeling van de rechter staat of hij de aangevoerde reden aannemelijk en van voldoende gewicht acht en of het belang van een behoorlijke strafvordering de voorrang moet hebben boven het belang van de verdachte bij aanhouding.

In het onderhavige geval heeft het Hof geoordeeld dat verdachte geacht dient worden afstand te hebben gedaan van zijn aanwezigheidsrecht door zijn werk voor te laten gaan. Dit omdat van een ‘daadwerkelijke en absolute verhindering’ geen sprake is. De vraag die deze motivering oproept, is of een geval van verhindering — waarbij het uitgangspunt is dat de zaak moet worden aangehouden — zich alleen voordoet indien sprake is van absolute overmacht (voortvloeiend uit bijvoorbeeld ziekte of detentie). Die vraag moet mijns inziens ontkennend worden beantwoord.

De casus vertoont gelijkenis met die uit HR 16 februari 1988, NJ 1988, 794. De verdachte, een Zoutkamper visser die werd vervolgd wegens dronken rijden, was niet ter zitting van het Hof Leeuwarden verschenen, omdat, zoals zijn raadsman aanvoerde, hij die morgen was uitgevaren. Daarbij werd gesteld dat de verdachte op niet vooraf gestelde tijden placht te worden opgeroepen om te gaan vissen op de Noordzee. Onder het destijds geldende recht was het zo dat de raadsman van de niet verschenen verdachte alleen het woord mocht voeren als de verdachte wegens ‘klemmende redenen’ verhinderd was om ter terechtzitting te verschijnen. De raadsman verzocht niet om aanhouding van de zaak (dat zou weinig zin hebben omdat niet te voorzien was wanneer de verdachte moest uitvaren), maar om het woord te mogen voeren wegens klemmende redenen. Het Hof wees dat verzoek af omdat het Hof het in verband met de slechte weersomstandigheden onvoldoende aannemelijk achtte dat de verdachte inderdaad was uitgevaren, waarbij het Hof in aanmerking nam dat de raadsman een en ander niet had geverifieerd. De Hoge Raad casseerde omdat hij dit oordeel niet zonder meer begrijpelijk achtte. Hier van belang is vooral wat hij daaraan toevoegde. De Hoge Raad overwoog:

Hoewel de vraag of sprake was van ‘klemmende redenen’ destijds speelde in het kader van de vraag of de raadsman bij verstek de verdediging mocht voeren, zie ik geen reden om thans bij de vraag of de zaak wegens ‘verhindering’ van de verdachte moet worden aangehouden, een strengere maatstaf aan te leggen. Van verhindering kan met andere woorden ook sprake zijn indien sprake is van relatieve overmacht, indien de situatie zo is dat van de verdachte in redelijkheid niet kan worden gevergd dat hij ter zitting verschijnt.

Steun voor die stelling is onder meer te vinden in HR 27 februari 1998, NJ 1998, 592. In deze zaak was de verdachte naar Turkije vertrokken in verband met de ziekte van zijn schoonmoeder. De Hoge Raad verstond 's Hofs overwegingen aldus dat het gedane aanhoudingsverzoek was afgewezen ‘omdat geen bewijsstuk is overgelegd waaruit de dringende noodzaak van verdachtes verblijf in Turkije blijkt’. Dat aldus verstane oordeel werd door de Hoge Raad gelet op de omstandigheden van het geval niet onbegrijpelijk geoordeeld. Daaruit valt af te leiden dat de ziekte van schoonmoeder onder omstandigheden een dringende noodzaak kan opleveren die maakt dat van de verdachte niet gevergd kan worden dat hij ter zitting verschijnt. Dat de verdachte er zelf voor had gekozen om naar Turkije af te reizen, was in elk geval niet een argument waarop Hof en Hoge Raad zich beriepen.

Mijn conclusie is dat het oordeel van het Hof berust op een onjuiste rechtsopvatting. Van een absolute verhindering behoeft geen sprake te zijn. In elk geval is de afwijzing van het verzoek niet zonder nadere motivering, die ontbreekt, begrijpelijk te noemen. Het had op de weg gelegen van het Hof, dat kennelijk aannemelijk oordeelde dat de verdachte ervoor had gekozen om zijn werk voorrang te geven, om te beoordelen of voor de verdachte een zo zwaar wegend belang op het spel stond dat een andere keuze in redelijkheid niet van hem kon worden gevergd. Als het Hof had geoordeeld dat dat het geval was, had het verzoek slechts om bijzondere redenen, die maken dat het belang van een behoorlijke strafvordering ernstig in het gedrang zou komen bij aanhouding van de zaak en dat dit belang zwaarder moet wegen dan het aanwezigheidsrecht van de verdachte, afgewezen kunnen worden.

Het middel slaagt. Voor het geval de Hoge Raad daarover anders mocht oordelen, bespreek ik kort het tweede middel.

Het tweede middel klaagt dat het Hof niet heeft beslist op het in de appelschriftuur gedane verzoek tot het horen van getuigen.

Onder de aan de Hoge Raad toegezonden stukken, bevindt zich een appelschriftuur. Deze houdt in:

Het proces-verbaal van de terechtzitting van 10 november 2008 houdt op dit punt in:

Het middel berust op de opvatting dat de rechter gehouden is te beslissen op verzoeken tot het horen van getuigen die zijn gedaan in de appelschriftuur. Die opvatting is onjuist.

Het middel faalt derhalve.

Het eerste middel slaagt. Het tweede middel zou kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot zodanige op art. 440 Sv gebaseerde beslissing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G