HvJ EU, 02-04-2020, nr. C-480/18

Richtlijn 2007/64 is met ingang van 13 januari 2018 ingetrokken en vervangen door richtlijn (EU) 2015/2366 van het euro pees Parlement en de Raad van 25 november 2015 betreffende betalingsdiensten in de interne markt, houdende wijziging van de richtlijnen 2002/65/EG, 2009/110/EG en 2013/36/EU en verordening (EU) nr. 1093/2010 en houdende intrekking van richtlijn 2007/64 (PB 2015, L 337, blz. 35). Gelet op de datum van de feiten van het hoofdgeding blijft op het hoofdgeding evenwel richtlijn 2007/64 van toepassing.

In de overwegingen 5, 6, 8, 10, 11, 14, 20, 43, 46 en 50 tot en met 52 van richtlijn 2007/64 staat het volgende te lezen:

Artikel 1, lid 1, van richtlijn 2007/64 luidt als volgt:

Artikel 2 van richtlijn 2007/64, met als opschrift ‘Toepassingsgebied’, bepaalt het volgende:

Artikel 4 van deze richtlijn luidt als volgt:

Artikel 20 van richtlijn 2007/64, met als opschrift ‘Aanwijzing van bevoegde autoriteiten’, dat is opgenomen onder titel II ervan, met als opschrift ‘Betalingsdienstaanbieders’, bepaalt het volgende:

Artikel 21 van deze richtlijn, met als opschrift ‘Toezicht’, dat eveneens is opgenomen onder titel II ervan, luidt als volgt:

Uit artikel 51, lid 1, eerste zin, van die richtlijn blijkt dat, wanneer de betalingsdienstgebruiker geen consument is, de partijen kunnen overeenkomen dat onder meer artikel 75 in het geheel of ten dele niet van toepassing is.

Artikel 75 van richtlijn 2007/64, met als opschrift ‘Niet-uitvoering of gebrekkige uitvoering’, bepaalt het volgende:

Artikel 80 van deze richtlijn, met als opschrift ‘Klachten’, luidt als volgt:

Artikel 81 van die richtlijn, met als opschrift ‘Sancties’, bepaalt in lid 1 ervan:

Artikel 82 van richtlijn 2007/64, met als opschrift ‘Bevoegde autoriteiten’, bepaalt in lid 1 het volgende:

Artikel 83, van deze richtlijn, met als opschrift ‘Buitengerechtelijke geschillenbeslechting’, bepaalt in lid 1 het volgende:

Uit artikel 86 van die richtlijn, met als opschrift ‘Volledige harmonisatie’, blijkt dat de lidstaten, onverminderd de in dat artikel opgesomde uitzonderingen, in zoverre deze richtlijn ‘geharmoniseerde bepalingen bevat, geen andere bepalingen [mogen] handhaven of vaststellen dan die welke in deze richtlijn zijn vervat’.

Artikel 2, lid 3, van de Maksājumu pakalpojumu un elektroniskās naudas likums (wet inzake betalingsdiensten en elektronisch geld, Latvijas Vēstnesis 2010, nr. 43), in de ten tijde van de feiten van het hoofdgeding toepasselijke versie (hierna: ‘wet inzake betalingsdiensten’), bepaalt het volgende:

Artikel 49 van de wet inzake betalingsdiensten luidt als volgt:

Artikel 56, leden 1 en 2, van de wet inzake betalingsdiensten bepaalt:

Artikel 99 van de wet inzake betalingsdiensten luidt als volgt:

Artikel 105 van de wet inzake betalingsdiensten bepaalt het volgende:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 2, lid 2, van richtlijn 2007/64 aldus moet worden uitgelegd dat het niet in de weg staat aan een nationale regeling volgens welke de in artikel 82 van die richtlijn bedoelde autoriteit bevoegd is om klachten te onderzoeken en sancties op te leggen met betrekking tot betalingsdiensten uitgevoerd in de valuta van een derde land.

In dat verband dient er allereerst aan te worden herinnerd dat de in artikel 2, lid 2, van richtlijn 2007/64 genoemde titels III en IV van deze richtlijn betrekking hebben op respectievelijk de transparantie van aan betalingsdiensten verbonden voorwaarden en informatievereisten, wanneer deze worden uitgevoerd door alle in artikel 1 van deze richtlijn opgesomde categorieën betalingsdienstaanbieders, en op de rechten en plichten met betrekking tot de aanbieding en het gebruik van die diensten. Deze titels zijn van toepassing op betalingsdiensten uitgevoerd in euro of in de valuta van een lidstaat buiten de euro zone, onder de in artikel 2, lid 1, van die richtlijn gestelde voorwaarde dat zowel de betalingsdienstaanbieder van de betaler als de betalingsdienstaanbieder van de begunstigde, of de enige bij de betalingstransactie betrokken betalingsdienstaanbieder in de Unie gevestigd is.

Voorts dient te worden benadrukt dat volgens artikel 86 van richtlijn 2007/64, in zoverre deze richtlijn geharmoniseerde bepalingen bevat, de lidstaten geen andere bepalingen mogen handhaven of vaststellen dan die welke in deze richtlijn zijn vervat.

Aangezien het in casu, zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 37 van zijn conclusie, gaat om een sector waarin de bevoegdheid wordt gedeeld in de zin van de gecombineerde bepalingen van artikel 2, lid 2, en artikel 4, lid 2, onder a), VWEU, en voor zover de Unie met richtlijn 2007/64 haar wetgevingsbevoegdheid ter harmonisatie van de betalingsdiensten uitgevoerd in de interne markt in valuta van een derde land niet heeft uitgeoefend, staat het de lidstaten vrij om op deze laatste categorie van betalingsdiensten met name de bepalingen van de titels III en IV toepasselijk te maken die zijn vastgesteld voor de betalingsdiensten uitgevoerd in euro of de valuta van een lidstaat buiten de euro zone.

Gelet op het voorgaande dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat artikel 2, lid 2, van richtlijn 2007/64 aldus moet worden uitgelegd dat het niet in de weg staat aan een nationale regeling volgens welke de in artikel 82 van die richtlijn bedoelde autoriteit bevoegd is om klachten te onderzoeken en sancties op te leggen met betrekking tot betalingsdiensten die zijn uitgevoerd in de valuta van een derde land.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 20, lid 5, en artikel 21, lid 2, van richtlijn 2007/64 aldus moeten worden uitgelegd dat de in artikel 20, lid 1, van deze richtlijn bedoelde autoriteit bevoegd is om met betrekking tot betalingsdiensten uitgevoerd in valuta van een derde land, controles uit te voeren en sancties op te leggen in het geval van inbreuken op de nationale regeling waarbij de bepalingen van titel III en IV van die richtlijn in nationaal recht worden omgezet.

De verwijzende rechter baseert deze vraag op de vaststelling dat voor de materiële werkingssfeer van titel II van richtlijn 2007/64, die met name de artikelen 20 en 21 ervan omvat, geen soortgelijke beperking bestaat als die welke is vastgesteld in artikel 2, lid 2, ervan, en bijgevolg dat de bepalingen van die titel ook van toepassing zijn op betalingsdiensten die zijn uitgevoerd in een andere valuta dan euro of in de valuta van een lidstaat buiten de euro zone. Daarnaast leidt hij uit artikel 20, lid 5, van richtlijn 2007/64 af dat de bevoegde autoriteiten in de zin van die bepaling tevens gemachtigd zijn controles uit te voeren om na te gaan of de bepalingen van de titels III en IV van deze richtlijn worden nageleefd, en sancties kunnen uitspreken bij schending van die bepalingen.

In dat verband dient in de eerste plaats te worden opgemerkt dat de bevoegde autoriteiten in de zin van artikel 20 van richtlijn 2007/64 belast zijn met de toezichthoudende taken ten aanzien van betalingsinstellingen om na te gaan of de bepalingen van titel II van deze richtlijn worden nageleefd (zie in die zin arrest van 10 maart 2016, Safe Interenvíos, C-235/14, EU:C:2016:154, punten 91 en 93).

In de tweede plaats blijkt zowel uit de bewoordingen van deze bepalingen, zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 46 van zijn conclusie, als uit het feit dat de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64 zijn opgenomen in hoofdstuk 1 van titel II van deze richtlijn, welk hoofdstuk als opschrift ‘Betalingsinstellingen’ heeft, dat zij uitsluitend van toepassing zijn op betalingsinstellingen bedoeld in artikel 4, punt 4, van die richtlijn. De personele werkingssfeer van die bepalingen is dus beperkt tot de categorie van betalingsdienstaanbieders die uit deze betalingsinstellingen bestaat, zodat kredietinstellingen niet binnen deze werkingssfeer vallen.

De uitsluiting van kredietinstellingen uit de personele werkingssfeer van titel II van richtlijn 2007/64 wordt bevestigd door de overwegingen 8 en 11 ervan. Uit deze overwegingen blijkt immers dat kredietinstellingen die deposito's van gebruikers in ontvangst nemen die kunnen worden gebruikt voor de financiering van betalingstransacties, onderworpen dienen te blijven aan de prudentiële vereisten van richtlijn 2006/48 terwijl de betalingsinstellingen, die meer gespecialiseerde en beperktere activiteiten ontplooien, waardoor zij onderhevig zijn aan geringere en makkelijker te volgen en te controleren risico's dan die welke aan de activiteiten van kredietinstellingen verbonden zijn, onderworpen zijn aan de in de titel van deze richtlijn vastgestelde vereisten.

Uit de aan het Hof overgelegde stukken blijkt dat PrivatBank een kredietinstelling is in de zin van artikel 1, lid 1, onder a), van richtlijn 2007/64, waarin wordt verwezen naar artikel 4, punt 1, onder a), van richtlijn 2006/48, en geen betalingsinstelling.

Aangezien de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64 ratione personae niet van toepassing zijn op kredietinstellingen, hoeft de tweede vraag van de verwijzende rechter niet te worden beantwoord.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64, dan wel de artikelen 80 tot en met 82 ervan, aldus moeten worden uitgelegd dat zij in de weg staan aan een nationale regeling volgens welke de in die bepalingen bedoelde autoriteiten gemachtigd zijn om bij de uitoefening van hun respectieve bevoegdheden geschillen te beslechten tussen een betaler en een betalingsdienstaanbieder die voortvloeien uit de niet-uitvoering of de gebrekkige uitvoering van een betalingstransactie, door in overeenstemming met artikel 75 van deze richtlijn te bepalen wie aansprakelijk is voor deze niet-uitvoering of gebrekkige uitvoering.

In dat verband dient om te beginnen in herinnering te worden gebracht dat, zoals is uiteengezet in de punten 54 en 55 van dit arrest, de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64 geen toepassing vinden indien, zoals in het hoofdgeding, een van de partijen in het geding een kredietinstelling is in de zin van artikel 1, lid 1, onder a), van deze richtlijn, en niet een betalingsinstelling in de zin van artikel 4, punt 4, ervan. Derhalve dient niet te worden geantwoord op de derde vraag voor zover deze betrekking heeft op de artikelen 20 en 21 van die richtlijn.

Wat vervolgens de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 betreft, moet erop worden gewezen dat hoewel deze bepalingen ingevolge artikel 2, lid 2, van deze richtlijn niet toepasselijk zijn op betalingsdiensten die zijn uitgevoerd in valuta van een derde land, dit niet wegneemt dat in casu, voor zover de nationale wetgever deze bepalingen toepasselijk heeft gemaakt op dergelijke betalingsdiensten, het Hof bevoegd is om bij wijze van prejudiciële beslissing die bepalingen uit te leggen (zie naar analogie arresten van 21 december 2011, Cicala, C-482/10, EU:C:2011:868, punt 17, en 13 maart 2019, E., C-635/17, EU:C:2019:192, punt 35).

Aldus dient in de eerste plaats te worden opgemerkt dat, zoals staat te lezen in overweging 50 van richtlijn 2007/64, de in de artikelen 80 tot en met 82 ervan genoemde procedures ertoe strekken de mogelijkheid te bieden om klachten in te dienen tegen betalingsdienstaanbieders die zich niet aan houden aan de door hen na te leven bepalingen, waaronder die van de titels III en IV van die richtlijn, en ervoor te zorgen dat in voorkomend geval passende, doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties worden opgelegd.

In de tweede plaats dient te worden opgemerkt dat, naast de door de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 aan de lidstaten opgelegde verplichting tot vaststelling van klachtenprocedures en sancties voor de in deze bepalingen beoogde doelen, artikel 83 hen tevens verplicht te zorgen voor buitengerechtelijke procedures ter beslechting van geschillen tussen betalingsdienstgebruikers en hun betalingsdienstaanbieders met betrekking tot uit deze richtlijn voortvloeiende rechten en plichten, waarbij eventueel een beroep wordt gedaan op bestaande organen. Zoals in overweging 51 van die richtlijn is aangegeven, laat deze gemakkelijk toegankelijke en kostenbewuste buitengerechtelijke geschillenbeslechting het recht van cliënten om een gerechtelijke procedure in te stellen onverlet.

Uit het voorgaande volgt dat de buitengerechtelijke procedures voor de beslechting van geschillen tussen aanbieders en gebruikers van betalingsdiensten die in artikel 83 van richtlijn 2007/64 worden voorgeschreven, een doel nastreven dat niet samenvalt met dat van de klachtenprocedures waarin artikel 80 van die richtlijn voorziet. Deze laatste hebben immers niet tot doel om geschillen tussen de betrokken aanbieders en gebruikers van betalingsdiensten te beslechten en evenmin om op dit gebied de burgerrechtelijke aansprakelijkheid voor de geleden schade vast te stellen. Die vaststelling sluit echter niet uit dat de bevoegde autoriteit in de zin van artikel 82 van richtlijn 2007/64 de nationale bepalingen waarmee uitvoering wordt gegeven aan de bepalingen van artikel 75 van deze richtlijn kan toepassen bij het onderzoek van de gegrondheid van een klacht die uit hoofde van artikel 80 van die richtlijn wordt ingediend, en ingevolge artikel 81 van diezelfde richtlijn sancties kan opleggen voor de inbreuken op die bepalingen.

Hieruit volgt dat de autoriteit die krachtens de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 bevoegd is om klachten te onderzoeken en sancties op te leggen, in het kader van de haar door die artikelen toegekende bevoegdheden niet gemachtigd is om geschillen tussen aanbieders en gebruikers van betalingsdiensten te beslechten. Die conclusie wordt met name bevestigd door artikel 80, lid 2, van die richtlijn, op grond waarvan deze autoriteit bij het nemen van een besluit over de klacht van een betalingsdienstgebruiker, de klager in voorkomend geval dient te informeren over de overeenkomstig artikel 83 van diezelfde richtlijn in het leven geroepen buitengerechtelijke procedures.

Het is juist dat de bevoegdheden waarnaar de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 en artikel 83 van deze richtlijn verwijzen, kunnen worden uitgeoefend door een en dezelfde nationale autoriteit, zoals uitdrukkelijk is bepaald in artikel 83, lid 1, van deze richtlijn, gelezen in het licht van overweging 52 ervan. Dat neemt niet weg dat zelfs in dat geval de in de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 bedoelde klachten- en sanctieprocedure en de in artikel 83 van deze richtlijn bedoelde buitengerechtelijke procedures voor de beslechting van geschillen afzonderlijk en autonoom van elkaar blijven, en dat de bevoegdheden die in het kader van de klachten- en sanctieprocedures aan de nationale autoriteit zijn toegekend dus niet kunnen worden uitgeoefend in het kader van de procedures voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting, en omgekeerd.

In de derde plaats dient te worden opgemerkt dat wanneer de betalingsdienstgebruiker geen consument is, de partijen krachtens artikel 51 van richtlijn 2007/64 overeen kunnen komen dat met name artikel 75 in het geheel of ten dele niet van toepassing is. Overweging 20 van die richtlijn, tegen de achtergrond waarvan artikel 51 moet worden gelezen, benadrukt immers dat consumenten en ondernemingen niet in dezelfde positie verkeren en derhalve niet dezelfde bescherming behoeven. In deze overweging staat verder te lezen dat het belangrijk is dat de rechten van consumenten gewaarborgd worden door bepalingen waarvan niet bij overeenkomst kan worden afgeweken, maar dat redelijkerwijs ondernemingen en organisaties anderszins overeen moeten kunnen komen. Diezelfde overweging 20 voegt hieraan echter toe dat sommige kernbepalingen van richtlijn 2007/64 evenwel altijd van toepassing moeten zijn ongeacht de status van de gebruiker.

In casu blijkt uit de aan het Hof overgelegde stukken dat Forcing Development, die een onderneming en geen consument in de zin van artikel 4, punt 11, van richtlijn 2007/64 is, middels een op 11 april 2005 gesloten rekeningcourantovereenkomst met Privatbank is overeengekomen om de toepassing van bepalingen van intern recht waarmee uitvoering wordt gegeven aan artikel 75 van die richtlijn uit te sluiten wat hun betrekkingen als aanbieder en gebruiker van betalingsdiensten betreft.

In die omstandigheden, en zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 103 van zijn conclusie, staat het aan de verwijzende rechter om te beoordelen of deze rekeningcourantovereenkomst in overeenstemming is met de nationale bepalingen ter uitvoering van richtlijn 2007/64, gelezen in het licht van met name overweging 20 ervan.

Gelet op het voorgaande dient op de derde vraag te worden geantwoord dat de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 aldus moeten worden uitgelegd dat zij de bevoegde autoriteit in de zin van die bepalingen niet machtigen om aan de hand van de in artikel 75 van die richtlijn vastgestelde criteria geschillen tussen de gebruikers en aanbieders van betalingsdiensten te beslechten die voortvloeien uit de niet-uitvoering of de gebrekkige uitvoering van een betalingstransactie, wanneer een dergelijke autoriteit haar bevoegdheid uitoefent om klachten van de gebruikers van de diensten te onderzoeken en om sancties op te leggen aan de betalingsdienstaanbieders ingeval zij inbreuk hebben gemaakt op de toepasselijke bepalingen. Deze geschillen moeten worden beslecht in het kader van de in artikel 83 van richtlijn 2007/64 bedoelde buitengerechtelijke procedures, onverminderd het recht om beroep in te stellen bij de rechter waarin het nationale procesrecht voorziet. Wanneer de nationale wetgever ervoor heeft gekozen om de bevoegdheden die enerzijds uit de artikelen 80 tot en met 82 en anderzijds uit artikel 83 van die richtlijn voortvloeien, aan een en dezelfde autoriteit toe te vertrouwen, moet deze autoriteit elk van deze categorieën bevoegdheden op autonome wijze en uitsluitend in het kader van die respectieve procedures uitoefenen.

Met zijn vierde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de autoriteiten die bevoegd zijn voor respectievelijk het uitoefenen van bedrijfseconomisch toezicht — op grond van de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64 — en het onderzoeken van klachten en opleggen van sancties — op grond van de artikelen 80 tot en met 82 van deze richtlijn — rekening moeten houden met een arbitraal vonnis dat is gewezen in het kader van een geschil tussen een gebruiker en een aanbieder van betalingsdiensten.

Om te beginnen dient te worden opgemerkt dat de in de punten 59 en 60 van dit arrest verrichte vaststellingen ook gelden voor de beantwoording van deze vraag. Enerzijds vinden de artikelen 20 en 21 van richtlijn 2007/64 immers geen toepassing op een zaak zoals die van het hoofdgeding, zodat het gedeelte van de vraag inzake de uitlegging van deze bepalingen geen antwoord behoeft. Anderzijds zijn de artikelen 80 tot en met 82 van deze richtlijn door de nationale wetgever toepasselijk verklaard op betalingsdiensten die niet binnen de werkingssfeer van die richtlijn vallen, zodat het Hof bevoegd is om dit gedeelte van de vraag te beantwoorden.

In dit verband dient allereerst te worden vastgesteld dat richtlijn 2007/64 geen enkele bepaling bevat betreffende de bewijskracht van een arbitraal vonnis in het kader van de in de artikelen 80 tot en met 82 van deze richtlijn vermelde klachten- en sanctieprocedures.

Uit vaste rechtspraak van het Hof volgt dat het bij gebreke van regels van Unierecht een zaak is van elke lidstaat om de regels voor bestuurlijke en rechterlijke procedures te geven — waaronder de bewijskracht van een document valt — die ertoe strekken de rechten te beschermen die de justitiabelen aan een handeling van Unierecht ontlenen, met inachtneming van het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel (zie in die zin arresten van 16 december 1976, Rewe-Zentralfinanz en Rewe-Zentral, 33/76, EU:C:1976:188, punt 5, en 26 juni 2019, Craeynest e.a., C-723/17, EU:C:2019:533, punt 54), en zonder afbreuk te doen aan de nuttige werking van het Unierecht (zie in die zin arresten van 6 oktober 2015, Orizzonte Salute, C-61/14, EU:C:2015:655, punt 50, en 27 juni 2018, Diallo, C-246/17, EU:C:2018:499, punt 46).

Vervolgens dient in herinnering te worden gebracht dat de klachten- en sanctieprocedures — volgens de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 — en de buitengerechtelijke procedures voor de beslechting van geschillen — volgens artikel 83 van deze richtlijn —, waartoe de arbitrageprocedures behoren, verschillende voorwerpen en doelstellingen hebben, zoals in punt 63 hierboven is vastgesteld.

Hieruit volgt dat de mogelijkheid om in het kader van een krachtens de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 ingeleide klachten- en sanctieprocedure rekening te houden met een stuk dat is overgelegd in het kader van een op grond van artikel 83 van die richtlijn ingeleide buitengerechtelijke geschillenbeslechtingsprocedure, afhangt van de bijzondere doelstellingen van eerstgenoemde klachten- en sanctieprocedures en van de subjectieve rechten die in dat verband moeten worden gewaarborgd.

Gelet op het voorgaande dient op de vierde vraag te worden geantwoord dat het de nationale wetgever overeenkomstig het beginsel van de procedurele autonomie van de lidstaten vrij staat om de bevoegde autoriteit in het kader van een klachten- en sanctieprocedure als bedoeld in de artikelen 80 tot en met 82 van richtlijn 2007/64 te machtigen om rekening te houden met een arbitraal vonnis waarmee een geschil tussen de in die procedure betrokken gebruiker en de aanbieder van betalingsdiensten wordt beslecht, mits de bewijskracht die in het kader van deze procedure aan dit vonnis wordt toegekend geen afbreuk kan doen aan het voorwerp en de specifieke doelstellingen van die procedure, aan de rechten van verdediging van de betrokken personen, of aan de autonome uitoefening van de aan die autoriteit toegekende bevoegdheden, wat de verwijzende rechter dient na te gaan.