HvJ EG, 16-07-2009, nr. C-385/07 P

Volgens DSD heeft het Gerecht zijn verplichting tot motivering van het bestreden arrest geschonden doordat het tegenstrijdige vaststellingen ten aanzien van het vermeende misbruik van machtspositie heeft gedaan.

Tot staving van dit middel vergelijkt DSD de wijze waarop de Commissie dat misbruik heeft omschreven in de punten 101, 102, 111 en 115 van de litigieuze beschikking, zoals door het Gerecht overgenomen in de punten 48, 50, 58, 60, 119, 163 en 164 van het bestreden arrest, met de motivering in punt 194 van het bestreden arrest.

Enerzijds heeft het Gerecht zich gebaseerd op het feit dat DSD van de ondernemingen die aantonen dat zij voor alle of een deel van de verkoopverpakkingen met het DGP-logo geen gebruik van maken van het DSD-systeem, betaling van de volledige op grond van het merktekencontract verschuldigde licentievergoeding verlangt.

Anderzijds heeft het Gerecht in punt 194 van het bestreden arrest overwogen dat DSD voor de niet onder haar systeem vallende verpakkingen niet noodzakelijkerwijze betaling van de prijs voor inzameling en verwerking verlangt. De vaststellingen van het Gerecht zijn volgens DSD dan ook kennelijk tegenstrijdig.

De Commissie herinnert eraan dat de vergoeding bedoeld is om de kosten van inzameling, sortering en verwerking alsmede de administratieve kosten te dekken, en dus geen tegenprestatie voor het gebruik van het merk is. Zij meent dan ook dat het in de litigieuze beschikking en in het bestreden arrest niet gaat om een vergoeding voor het gebruik van het merk DGP.

Vfw, Landbell en BellandVision zijn evenals de Commissie van mening dat er geen tegenstrijdigheden zijn. Punt 194 van het bestreden arrest houdt huns inziens geen verband met de vaststellingen van het Gerecht betreffende het misbruik van machtspositie. Het gaat daarin enkel om de vraag of het aanbrengen van het DGP-logo op verpakkingen op zich een prijs kan hebben, ook al verricht DSD geen verwijderingdienst.

Volgens vaste rechtspraak is de vraag of de motivering van een arrest van het Gerecht tegenstrijdig is, een rechtsvraag die in hogere voorziening kan worden opgeworpen (zie onder meer arresten van 17 december 1998, Baustahlgewebe/Commissie, C-185/95 P, Jurispr. blz. I-8417, punt 25; 25 januari 2007, Sumitomo Metal Industries en Nippon Steel/Commissie, C-403/04 P en C-405/04 P, Jurispr. blz. I-729, punt 77, en 9 september 2008, FIAMM e.a./Raad en Commissie, C-120/06 P en C-121/06 P, Jurispr. blz. I-00000, punt 90).

In casu is DSD van mening dat er een tegenstrijdigheid bestaat tussen enerzijds de vaststelling in punt 194 van het bestreden arrest en anderzijds de vaststellingen waarmee het Gerecht het bestaan van het door de Commissie beschreven misbruik van machtspositie heeft bevestigd.

Zoals uit de punten 193 en 194 van het bestreden arrest blijkt, hebben deze punten betrekking op de omstandigheid dat DSD als gevolg van de door de Commissie in de litigieuze beschikking geformuleerde verplichtingen geen betaling van de in het merktekencontract bepaalde licentievergoeding meer mag eisen voor de bij haar aangemelde verpakkingen met het DGP-logo die aantoonbaar niet via het DSD-systeem zijn ingezameld en verwerkt.

In punt 194 van zijn arrest heeft het Gerecht vastgesteld dat desondanks niet valt uit te sluiten dat de producenten en verkopers van dergelijke verpakkingen aan DSD een bedrag moeten betalen in ruil voor de enkele vermelding van het DGP-logo op de verpakking. Die vermelding van het logo op de verpakking attendeert de verbruiker immers op de mogelijkheid de verpakking via het DSD-systeem te laten verwijderen, en komt daarmee neer op een gebruik van het merk DGP dat een prijs kan hebben.

Zoals het Gerecht zelf in hetzelfde punt heeft gepreciseerd, staat het bedrag dat DSD eventueel in ruil voor de vermelding van het DGP-logo zou kunnen ontvangen, los van de licentievergoeding die op grond van het merktekencontract moet worden betaald voor de verpakkingen die daadwerkelijk door DSD worden teruggenomen en verwerkt.

Uit het voorgaande volgt in de eerste plaats dat het Gerecht in punt 194 van het bestreden arrest geenszins heeft vastgesteld dat DSD in ruil voor de enkele terbeschikkingstelling van haar systeem betaling van een met de prijs voor inzameling en verwerking overeenkomend bedrag zou kunnen verlangen.

In de tweede plaats volgt eruit dat punt 194 van het bestreden arrest betrekking heeft op de consequenties van de in de litigieuze beschikking geformuleerde maatregelen en niet op de vaststelling van misbruik van machtspositie. In punt 194 wordt enkel vastgesteld dat de litigieuze beschikking, in tegenstelling tot wat DSD voor het Gerecht had betoogd, DSD niet belet een vergoeding te vragen voor de enkele vermelding van het DGP-logo op de verpakkingen.

Van de door DSD gestelde tegenstrijdigheid in de motivering van het bestreden arrest is dan ook geen sprake, zodat het eerste middel moet worden afgewezen.

DSD merkt op dat de vaststelling, in punt 111 van de litigieuze beschikking, dat ‘DSD steeds onbillijke prijzen afdwingt wanneer de hoeveelheid met het [DGP-logo] gemerkte verpakkingen groter is dan het volume waarvoor een beroep wordt gedaan op de bevrijdingsdienst’, in deze zaak centraal staat. Het Gerecht heeft in dit verband vastgesteld dat DSD krachtens het merktekencontract een afzonderlijke licentie verleent voor het gebruik van het DGP-logo, dat wil zeggen een licentie voor het merken van verpakkingen waarvoor geen gebruik wordt gemaakt van het DSD-systeem.

Deze vaststelling komt volgens DSD neer op een onjuiste opvatting van het merktekencontract, aangezien dit contract enkel een recht op het gebruik van het DGP-logo in verband met de vervulling van de uit het verpakkingenbesluit voortvloeiende verplichtingen toekent.

Bedoelde vaststelling is volgens DSD ook met andere gegevens van het dossier in strijd. DSD wijst in dit verband op haar briefwisseling met de Commissie tijdens de administratieve procedure, waaruit blijkt dat zij geen afzonderlijke licentie met de door het Gerecht omschreven draagwijdte verleent, maar alleen weigert overeenkomstig het voorstel van de Commissie te aanvaarden dat op verpakkingen die voor concurrerende systemen bestemd zijn, het DGP-logo kan komen te staan.

Met zijn vaststelling dat DSD een ‘afzonderlijke licentie’ verleent, heeft het Gerecht volgens DSD bovendien blijk gegeven van een onjuiste opvatting van de gegevens van het dossier waarop het zich met zoveel woorden heeft gebaseerd, met name in punt 163 van het bestreden arrest, zoals enkele Duitse rechterlijke uitspraken en de bij de Commissie ingediende klachten.

Volgens de Commissie, Vfw, Landbell, BellandVision en Interseroh heeft het Gerecht de door DSD gelaakte vaststelling betreffende een ‘afzonderlijke licentie’ helemaal niet gedaan.

Vfw, Landbell en BellandVision menen bovendien dat dit middel niet-ontvankelijk is omdat DSD haar hogere voorziening enkel kan baseren op schending van bepaalde rechtsnormen door het Gerecht en niet op een in haar ogen onjuiste beoordeling van de feiten.

Anders dan Vfw, Landbell en BellandVision beweren, is dit middel, ontleend aan een onjuiste opvatting van het merktekencontract en van andere gegevens van het dossier, ontvankelijk.

DSD verwijt het Gerecht immers een onjuiste opvatting van de draagwijdte van de krachtens het merktekencontract verleende licentie.

Zoals in punt 11 van onderhavig arrest is opgemerkt, is de bedoeling van het merktekencontract dat DSD's contractpartners voor de bij DSD aangemelde verpakkingen van hun inzamelings- en verwerkingsplicht worden bevrijd. Daartoe bepaalt dit contract dat de bij het DSD-systeem aangesloten ondernemingen het DGP-logo moeten aanbrengen op elke bij DSD aangemelde verpakking die bestemd is voor binnenlands verbruik in Duitsland.

Hieruit volgt dat de aan DSD's klanten verleende gebruikslicentie voor het DGP-logo geldt voor alle bij DSD aangemelde verpakkingen die bestemd zijn voor binnenlands verbruik in Duitsland.

Zoals met name uit artikel 1 van de litigieuze beschikking blijkt, schuilt het door de Commissie vastgestelde misbruik van machtspositie in het feit dat DSD op grond van het merktekencontract van haar klanten betaling van een licentievergoeding voor de totale hoeveelheid bij haar aangemelde verkoopverpakkingen verlangt, zelfs wanneer wordt aangetoond dat sommige van die verpakkingen via concurrerende collectieve systemen of via eigen systemen worden teruggenomen of verwerkt.

Vastgesteld moet worden dat het Gerecht deze gegevens van het dossier niet verkeerd heeft opgevat.

Zo heeft het in punt 141 van het bestreden arrest terecht gepreciseerd dat ‘alleen de bepalingen van het merktekencontract betreffende de licentievergoeding in de [litigieuze] beschikking als misbruik worden aangemerkt [en dat de] Commissie […] niet negatief [oordeelt over de bepaling van het contract] waarbij de producent of verkoper die het DSD-systeem wenst te gebruiken, wordt verplicht, het [DGP-logo] aan te brengen op elke aangemelde verpakking voor binnenlands verbruik’.

Wat meer in het bijzonder de omvang van de krachtens het merktekencontract verleende licentie betreft, heeft DSD niet weten aan te tonen in welke passages van het bestreden arrest het Gerecht de reikwijdte van deze licentie onjuist zou hebben omschreven. Van de passages waarin het Gerecht zijn beoordeling feitelijk en rechtens uiteenzet, noemt DSD in het kader van dit middel enkel de punten 119, 163 en 164 van het bestreden arrest, waarin het Gerecht de inhoud van de litigieuze beschikking in herinnering brengt en oordeelt dat de Commissie, niettegenstaande de door DSD aangevoerde argumenten in verband met de noodzaak om de goede werking van haar systeem te garanderen, terecht had vastgesteld dat DSD zich schuldig maakte aan misbruik door betaling van een licentievergoeding te vragen voor alle bij haar aangemelde verpakkingen met het DGP-logo, ook al was aangetoond dat sommige van die verpakkingen via een ander collectief systeem of via een eigen systeem waren teruggenomen en verwerkt.

Bijgevolg moet ook het tweede middel ongegrond worden verklaard.

DSD is van mening dat de vaststelling, in punt 161 van het bestreden arrest, dat het DGP-logo niet de door haar geclaimde exclusiviteit geniet, zodat zij geen licentie kan verlenen die uitsluitend geldt voor de verpakkingen die via haar eigen systeem worden verwijderd, ontoereikend is gemotiveerd. Deze vaststelling berust volgens haar hoofdzakelijk op hetgeen het Gerecht in de punten 130 en volgende van het bestreden arrest naar aanleiding van de verklaringen en de antwoorden van partijen ter terechtzitting heeft geconcludeerd, zonder dat kan worden vastgesteld wat het eigenlijke voorwerp van deze discussie tussen de partijen was.

DSD meent voorts dat de vaststelling, in punt 139 van het bestreden arrest, dat de ‘producent of verkoper van verpakkingen geen bepaald aantal verpakkingen waarop het [DGP-logo] moet worden aangebracht, aan DSD overdraagt, maar wel een hoeveelheid materiaal die deze producent of verkoper in Duitsland in de handel zal brengen en die hij wil terugnemen en verwerken door een beroep te doen op het DSD-systeem’, kennelijk in strijd is met de bepalingen van het merktekencontract inzake het aanmelden van de verpakkingen en het verlenen van de licentie, met de bepalingen van het verpakkingenbesluit betreffende de bevrijding van de verwijderingplicht, met het uit dit besluit voortvloeiende transparantiegebod en met het merkenrechtelijke vereiste dat verpakkingen die onder het DSD-systeem vallen, moeten kunnen worden geïdentificeerd.

Volgens DSD heeft het Gerecht bovendien de gegevens van het dossier, in het bijzonder het verpakkingenbesluit, onjuist opgevat door in de punten 129 en 154 van het bestreden arrest te oordelen dat een aan het DSD-systeem toevertrouwde verpakking tegelijk onder een ander verwerkingssysteem kan vallen.

Punt 137 van het bestreden arrest, volgens hetwelk een verkoper die zich bij een collectief systeem heeft aangesloten, a posteriori persoonlijk voor terugname en verwerking kan zorgen en vice versa, houdt volgens DSD eveneens een onjuiste opvatting van het verpakkingenbesluit in. Volgens dit besluit heeft deelname aan een collectief systeem immers bevrijding van de verwerkingsplicht tot gevolg. Voor verpakkingen die onder een collectief systeem vallen, is het volgens DSD dus niet mogelijk om achteraf gebruik te maken van een eigen systeem.

De vaststellingen van het Gerecht zijn volgens DSD bovendien onverenigbaar met het merkenrecht. Wanneer op verpakkingen die niet via het DSD-systeem worden verwijderd, zoals door het Gerecht wordt opgemerkt, het DGP-logo kan staan, boet dit logo aan onderscheidend vermogen in. Als ingeschreven merk refereert dit logo volgens DSD uitsluitend aan haar systeem en daarmee aan de door haar aangeboden diensten.

De Commissie betoogt dat het Gerecht in de door DSD gelaakte overwegingen van het bestreden arrest zijn onderzoek naar het onderscheidend vermogen van het DGP-logo en naar de werking van de gemengde systemen, dat wil zeggen de gelijktijdige toepassing van het DSD-systeem en van een ander collectief systeem of een eigen systeem, heeft uiteengezet.

Met betrekking tot punt 154 van het bestreden arrest is de Commissie van oordeel, dat het Gerecht terecht uit de uitlatingen van de Duitse regering heeft opgemaakt dat een en dezelfde verpakking tegelijk onder verschillende systemen kan vallen. Volgens de Commissie legt DSD bij de uitlegging van het verpakkingenbesluit het zwaartepunt ten onrechte bij de verpakkingen afzonderlijk beschouwd, en strookt deze uitlegging niet met de economische voorwaarden waaronder de gemengde oplossingen toepassing vinden.

Punt 137 van het bestreden arrest is volgens de Commissie een obiter dictum betreffende de toepassing van eventuele correctiemechanismen voor het geval de verwerkingsquota niet worden bereikt. De door DSD ten aanzien van dit punt geformuleerde kritiek is hoe dan ook ongefundeerd.

Met betrekking tot punt 161 van het bestreden arrest merkt de Commissie op dat het DGP-logo alleen aangeeft dat een verpakking door DSD kan worden teruggenomen en verwerkt. Het logo is bedoeld om de handel en de eindverbruiker ervan in kennis te stellen dat de verpakking waarop het is aangebracht, via het DSD-systeem kan worden verwijderd.

Volgens Vfw stelt DSD ten onrechte dat een verpakking niet onder twee verschillende systemen kan vallen.

Landbell en BellandVision stellen dat dit middel, voor zover hiermee wordt getracht het misbruik van machtspositie met een beroep op het verpakkingenbesluit en het merkenrecht te rechtvaardigen, kennelijk ongegrond is. Anders dan DSD zijn zij van mening dat gemengde systemen toelaatbaar zijn, zoals overigens ook de Duitse regering heeft verklaard.

Volgens Interseroh geeft DSD een onjuiste voorstelling van het verpakkingenbesluit door te stellen dat de bevrijdingsdienst een concrete verpakking betreft.

Om te beginnen moet worden vastgesteld dat DSD's argumenten volgens welke de vermelding van het DGP-logo op niet via haar systeem verwijderde verpakkingen schending van het merkenrecht oplevert, in wezen samenvallen met de in het kader van het vierde middel aangevoerde argumenten. Zij zullen derhalve bij de behandeling van dat vierde middel worden onderzocht.

Voor het overige betoogt DSD met het onderhavige middel in wezen dat de vaststellingen in de punten 139, 154 en 161 van het bestreden arrest ontoereikend zijn gemotiveerd en in strijd zijn met bepaalde gegevens van het dossier.

In punt 139 van het bestreden arrest heeft het Gerecht op basis van de in de punten 129 tot en met 138 van zijn arrest uiteengezette gegevens en overwegingen vastgesteld dat producenten en verkopers van verpakkingen gebruik kunnen maken van gemengde systemen om aan de in het verpakkingenbesluit geformuleerde inzamelings- en verwerkingsplicht te voldoen.

Zoals met name uit de punten 129 en 154 van het bestreden arrest blijkt, heeft deze vaststelling betrekking op het door DSD betwiste feit dat een aan haar toevertrouwde en van het DGP-logo voorziene verpakking tegelijk onder een ander terugname- en verwerkingssysteem dan het DSD-systeem kan vallen.

Uit de in de punten 131 tot en met 138 van het bestreden arrest uiteengezette overwegingen volgt ondubbelzinnig dat het Gerecht zijn redenering heeft gebaseerd op de overweging dat het niet doorslaggevend is of op een verpakking al dan niet het DGP-logo staat. Volgens het Gerecht is enkel van belang dat de door de producent of verkoper in de handel gebrachte en te verwerken hoeveelheden materiaal daadwerkelijk worden teruggenomen en verwerkt, zodat de verwerkingsquota van het verpakkingenbesluit worden bereikt.

In deze context heeft het Gerecht in punt 137 van het bestreden arrest de inzameling en verwerking van het plastic afval van een fastfoodketen als voorbeeld aangehaald.

Zoals de Commissie terecht heeft opgemerkt, is dat punt 137 een obiter dictum. Voor de beoordeling van de hogere voorziening komt het aan op de vaststelling, in de punten 139, 154 en 161 van het bestreden arrest, dat er geen exclusiviteitsverband bestaat tussen de van het DGP-logo voorziene verpakkingen en DSD's diensten op het gebied van terugname en verwerking.

In de eerste plaats heeft het Gerecht deze conclusie genoegzaam gemotiveerd.

In dit verband zij eraan herinnerd dat de motiveringsplicht niet inhoudt dat het Gerecht een uiteenzetting moet geven die één voor één alle argumenten van de partijen in het geding uitputtend behandelt, en dat de motivering dus impliciet kan zijn, mits de belanghebbenden de redenen kunnen kennen waarom het Gerecht hun argumenten heeft afgewezen en het Hof over voldoende elementen beschikt om zijn toezicht uit te oefenen (zie onder meer arresten van 7 januari 2004, Aalborg Portland e.a./Commissie, C-204/00 P, C-205/00 P, C-211/00 P, C-213/00 P, C-217/00 P en C-219/00 P, Jurispr. blz. I-123, punt 372, en 25 oktober 2007, Komninou e.a./Commissie, C-167/06 P, punt 22, alsook arrest FIAMM e.a./Raad en Commissie, reeds aangehaald, punt 96).

Het bestreden arrest gaat uitvoerig in op DSD's betoog betreffende de beweerde exclusiviteit van het DGP-logo en stelt het Hof in staat zijn toezicht uit te oefenen. Het Gerecht zet in de punten 131 tot en met 138 en in de punten 150 tot en met 154 van het bestreden arrest op gedetailleerde wijze uiteen waarom het meent dat op basis van het verpakkingenbesluit en van andere gegevens van het dossier mag worden geconcludeerd dat een verpakking met het DGP-logo niet noodzakelijkerwijze uitsluitend onder het DSD-systeem valt.

In de tweede plaats geven de vaststellingen van het Gerecht, anders dan DSD betoogt, geen blijk van een onjuiste opvatting van het verpakkingenbesluit of van het merktekencontract.

In dit verband volstaat de vaststelling dat DSD geen bepalingen of passages van het verpakkingenbesluit heeft aangegeven waaruit zou volgen dat elke afzonderlijke verpakking slechts door één systeem kan worden behandeld en dat dit bij een verpakking met het DGP-logo dus het DSD-systeem moet zijn. Zij heeft evenmin aangetoond dat het merktekencontract aanwijzingen in die zin bevat.

Wat ten slotte de transparantieplicht betreft, heeft DSD geen concrete bewijzen aangevoerd voor haar stelling dat de in punt 154 van het bestreden arrest geformuleerde uitlegging van de Commissie en het Gerecht, volgens welke zowel voor de consumenten als voor de autoriteiten duidelijk dient te worden omschreven voor welke verpakkingen de terugnameplicht in het verkooppunt of in de onmiddellijke omgeving daarvan geldt en voor welke verpakkingen deze plicht niet geldt, blijk geeft van een onjuiste opvatting van de gegevens van het dossier. Zij heeft evenmin aangetoond dat het met die transparantiedoelstelling in strijd zou zijn om het DGP-logo aan te brengen op verpakkingen die via een ander systeem dan het DSD-systeem worden verwijderd. Door vermelding van genoemd logo op een bij het DSD-systeem aangemelde verpakking is het immers voor de consumenten en de betrokken autoriteiten duidelijk dat voor de betrokken verpakking, ongeacht of deze daadwerkelijk via het DSD-systeem dan wel via een ander systeem zal worden verwijderd, niet langer de terugnameplicht in het verkooppunt of in de onmiddellijke omgeving daarvan geldt, maar dat de verpakking bij het DSD-systeem is aangemeld.

Uit al het voorgaande volgt dat het derde middel van de hogere voorziening moet worden afgewezen.

Volgens DSD is de vaststelling, in punt 161 van het bestreden arrest, dat aan het DGP-logo niet de door haar geclaimde exclusiviteit kan worden verleend aangezien een dergelijke exclusiviteit ‘alleen tot gevolg zou hebben dat de producenten en verkopers van verpakkingen wordt belet, een gemengd systeem te gebruiken en dat de mogelijkheid, voor verzoekster, om een vergoeding te krijgen voor een dienst waarvan de betrokkenen nochtans hebben aangetoond dat hij niet daadwerkelijk is gepresteerd […] wordt gerechtvaardigd’, in strijd met artikel 5 van richtlijn 89/104, dat de merkhouder een uitsluitend recht geeft. Deze vaststelling levert volgens DSD dus schending van het communautaire merkenrecht op.

Volgens de Commissie houdt de in artikel 5 van richtlijn 89/104 omschreven exclusiviteit geen verband met de exclusiviteit waarvan sprake is in punt 161 van het bestreden arrest. In die passage van het bestreden arrest zet het Gerecht alleen de consequenties uiteen van zijn redenering in de punten 156 en 157 van het arrest, inhoudende dat het DGP-logo slechts een verwijderingmogelijkheid aangeeft en dat aan de herkomstfunctie van dit logo geen afbreuk wordt gedaan wanneer de verpakking waarop het is aangebracht, ook via andere systemen kan worden verwijderd.

De Commissie voegt daaraan toe dat de litigieuze beschikking niet leidt tot een ongeoorloofd gebruik van het merk, dat wil zeggen een gebruik door personen met wie DSD geen contract heeft afgesloten.

Vfw wijst erop dat het DGP-logo geen merk in de klassieke betekenis is. Zij brengt in herinnering dat een merk waren of diensten kenmerkt die identiek of soortgelijk zijn aan die waarvoor het merk is ingeschreven. Het DGP-logo dient haars inziens uitsluitend om aan te geven dat aan een collectief systeem wordt deelgenomen, en niet om dezelfde of soortgelijke waren of diensten te identificeren.

Om te beginnen moet worden opgemerkt dat Vfw's argument dat het DGP-logo niet als een echt merk kan worden beschouwd, niet kan worden aanvaard. Het staat immers vast dat dit logo door het Duitse Patent- und Markenamt als merk voor diensten op het gebied van het inzamelen, sorteren en verwerken van afval is ingeschreven.

Met betrekking tot de aan het Gerecht verweten schending van artikel 5 van richtlijn 89/104 moet voorts in herinnering worden gebracht dat volgens lid 1, sub a, van dit artikel een ingeschreven merk de houder ervan een uitsluitend recht verleent en dat de houder aldus de mogelijkheid heeft, iedere derde die daartoe zijn toestemming niet heeft gekregen, te verbieden eenzelfde teken als het merk in het economisch verkeer te gebruiken voor dezelfde waren of diensten als die waarvoor dat merk is ingeschreven.

Door te stellen dat het Gerecht in punt 161 van het bestreden arrest het uitsluitend recht op het gebruik van het logo waarvan zij de houder is, heeft geschonden, en door zich in dit verband te beroepen op artikel 5 van richtlijn 89/104, betoogt DSD derhalve dat het Gerecht had moeten vaststellen dat de litigieuze beschikking haar ten onrechte had belet, derden te verbieden een met haar logo overeenstemmend teken te gebruiken. Tijdens de mondelinge behandeling heeft DSD in verband met dit argument beklemtoond dat de in de litigieuze beschikking geformuleerde verplichtingen en de goedkeuring daarvan door het Gerecht ertoe hebben geleid, dat het DGP-logo in de praktijk voor iedereen beschikbaar is geworden.

Ter beoordeling van dit betoog moet onderscheid worden gemaakt tussen het gebruik van het DGP-logo door DSD's contractpartners en het eventuele gebruik ervan door andere derden.

Ten aanzien van het gebruik van het DGP-logo door DSD's contractpartners moet worden opgemerkt dat uit de tekst van artikel 5 van richtlijn 89/104 reeds blijkt dat deze bepaling niet ziet op de situatie waarin een derde het merk met toestemming van de merkhouder gebruikt. Deze situatie doet zich met name voor wanneer de merkhouder via een licentieovereenkomst zijn contractpartners toestemming verleent om het merk te gebruiken.

DSD kan zich bijgevolg niet met succes op het aan het DGP-logo verbonden uitsluitend recht beroepen voor zover van dit logo wordt gebruikgemaakt door de producenten en verkopers die met haar het merktekencontract hebben gesloten. Het is juist dat volgens artikel 8, lid 2, van richtlijn 89/104 de aan een merk verbonden rechten door de merkhouder kunnen worden ingeroepen tegen een licentiehouder die handelt in strijd met een van de in deze bepaling bedoelde clausules van de licentieovereenkomst. Zoals de advocaat-generaal in punt 192 van zijn conclusie heeft opgemerkt, heeft DSD echter in casu zelf een systeem ingevoerd waarbij het DGP-logo op alle aangemelde verpakkingen moet worden aangebracht, ook al worden bepaalde verpakkingen niet via dit systeem teruggenomen. Het staat dus vast dat het gebruik van het DGP-logo op alle bij DSD aangemelde verpakkingen door de licentieovereenkomst wordt voorgeschreven en bijgevolg met deze overeenkomst verenigbaar is.

Voor zover DSD betoogt dat als gevolg van de door de Commissie opgelegde maatregelen het gebruik van het DGP-logo door haar licentiehouders voor een deel gratis wordt, volstaat het eraan te herinneren dat het enige doel en gevolg van de litigieuze beschikking is, dat DSD niet langer een vergoeding kan vragen voor inzamelings- en verwerkingsdiensten die aantoonbaar niet door haar zijn verricht. Dergelijke maatregelen zijn niet onverenigbaar met de bepalingen van richtlijn 89/104.

Zoals het Gerecht in punt 194 van het bestreden arrest terecht heeft vastgesteld, valt bovendien niet uit te sluiten dat de vermelding van het DGP-logo op verpakkingen — ongeacht of deze onder het DSD-systeem vallen — een prijs kan hebben die, ook al kan deze niet de werkelijke prijs voor inzameling en verwerking zijn, aan DSD zou moeten kunnen worden betaald in ruil voor het enkele gebruik van het merk.

Wat het eventuele gebruik van het DGP-logo door andere derden dan DSD's contractpartners betreft, moet worden vastgesteld dat noch volgens de litigieuze beschikking noch volgens het bestreden arrest een dergelijk gebruik merkenrechtelijk zou zijn toegestaan. Dienaangaande heeft het Gerecht in punt 180 van het bestreden arrest terecht geconstateerd dat de in de litigieuze beschikking omschreven verplichtingen slechts zien op de betrekkingen tussen DSD en ‘producenten en verkopers van verpakkingen die in het kader van het merktekencontract medecontractant van DSD zijn […], of houder van een licentie voor het gebruik van het merk [DGP] in een andere lidstaat, in het kader van een terugname- en verwerkingssysteem dat gebruikmaakt van het met dat merk overeenstemmende logo […]’.

Voor een eventueel gebruik van het DGP-logo door andere derden dan DSD's contractpartners kan derhalve de Commissie noch het Gerecht verantwoordelijk worden gehouden. Overigens belet niets DSD om bij de bevoegde nationale rechterlijke instanties een procedure aanhangig te maken tegen dergelijke derden.

Mitsdien moet ook het vierde middel van de hogere voorziening worden afgewezen.

Volgens DSD heeft het Gerecht artikel 82 EG geschonden door zonder toereikende motivering en in strijd met de gegevens van het dossier vast te stellen dat zij zich schuldig heeft gemaakt aan misbruik door licenties voor het gebruik van het DGP-logo te verlenen ongeacht of het DSD-systeem wordt gebruikt, en door betaling van een licentievergoeding te vragen ook wanneer de licentiehouder bewijst dat hij dat systeem niet heeft gebruikt.

Bij een correcte juridische analyse had het Gerecht volgens DSD moeten vaststellen dat zij geen licentie verleent voor het gebruik van haar logo ongeacht of het DSD-systeem wordt gebruikt, met als gevolg dat de litigieuze beschikking aldus zou moeten worden uitgelegd dat de weigering van een dergelijke licentie misbruik vormt. Volgens DSD houdt de beschikking voor haar dus de verplichting in om een licentie te verlenen. Haars inziens is het Gerecht dan ook voorbijgegaan aan het feit dat niet aan de voorwaarden voor verlening van een dwanglicentie was voldaan, en heeft het daarmee van een onjuiste rechtsopvatting blijk gegeven.

Het bestreden arrest heeft volgens DSD bovendien tot gevolg dat slechts voor een deel van de verpakkingen aan haar systeem zou kunnen worden deelgenomen (bijvoorbeeld zelfs voor maar 0,1 % van de verpakkingen met het DGP-logo), zonder dat zij kan nagaan of een dergelijke minimale deelneming aannemelijk of rechtmatig is. Met name kan zij niet nagaan of de redenen voorhanden zijn die het volgens de litigieuze beschikking nodig maken het DGP-logo aan te brengen op alle producten, terwijl slechts voor een deel van de producten aan het DSD-systeem wordt deelgenomen. Het voorbeeld van een eventueel geringe en willekeurige deelname aan het DSD-systeem terwijl toch op alle verpakkingen het DGP-logo staat, maakt volgens DSD nog duidelijker dat de litigieuze beschikking haar verplicht een licentie voor het gebruik van dat logo te verlenen.

De Commissie, Landbell en BellandVision herinneren eraan dat de litigieuze beschikking en het bestreden arrest niet als uitgangspunt hebben dat een licentie voor het gebruik van het DGP-logo wordt verleend ongeacht of het DSD-systeem wordt gebruikt, doch het bedrag van de licentievergoeding voor de verrichte diensten onder de loep nemen. De beschikking en het arrest brengen huns inziens ook niet mee dat DSD wordt gedwongen een licentie voor het gebruik van het DGP-logo te verlenen aan producenten en verkopers aan wie zij een dergelijke licentie niet wenst te verlenen.

Volgens Vfw berust dit middel op een onjuiste opvatting van het voorwerp van het geding, aangezien de Commissie DSD niet wil dwingen om een dergelijke licentie te verlenen, maar alleen wil verhinderen dat zij haar machtspositie gebruikt om concurrentie van andere systemen uit te sluiten.

Ook Interseroh merkt op dat het Gerecht nergens in het bestreden arrest suggereert dat DSD een gebruikslicentie voor het DGP-logo zou aanbieden ongeacht of haar systeem wordt gebruikt. Het bestreden arrest brengt haars inziens evenmin de verplichting mee voor DSD om een dergelijke licentie te verlenen.

Zoals het Gerecht in punt 121 van het bestreden arrest in herinnering heeft gebracht, volgt uit artikel 82, lid 2, sub a, EG dat misbruik van machtspositie kan bestaan in het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke prijzen of contractuele voorwaarden.

In hetzelfde punt van het bestreden arrest heeft het Gerecht gewezen op de vaste rechtspraak volgens welke er sprake is van misbruik van machtspositie wanneer een onderneming met een machtspositie voor haar diensten een onbillijke of overdreven hoge prijs toepast in verhouding tot de economische waarde van de verrichte prestatie (zie onder meer arresten Hof van 11 november 1986, British Leyland/Commissie, 226/84, Jurispr. blz. 3263, punt 27, en 17 mei 2001, TNT Traco, C-340/99, Jurispr. blz. I-4109, punt 46).

Zoals het Gerecht in punt 164 van het bestreden arrest op basis van zijn in de punten 119 tot en met 163 van het arrest uiteengezette analyse heeft geconcludeerd, moet het in artikel 1 van de litigieuze beschikking aan DSD verweten gedrag, dat erin bestaat betaling van een licentievergoeding te vragen voor alle in Duitsland in de handel gebrachte verpakkingen met het DGP-logo, ook wanneer haar klanten aantonen dat zij in het geheel niet of niet voor al deze verpakkingen gebruikmaken van het DSD-systeem, als misbruik van machtspositie in de zin van de genoemde bepaling en de aangehaalde rechtspraak worden beschouwd. Bovendien blijkt uit de punten 107 tot en met 117 en 126 tot en met 133 van onderhavig arrest dat dit oordeel van het Gerecht toereikend is gemotiveerd en niet, zoals DSD met een beroep op haar aan het DGP-logo verbonden uitsluitende rechten heeft aangevoerd, feitelijk of rechtens onjuist is.

Het Gerecht heeft voorts in punt 91 van het bestreden arrest terecht geoordeeld dat wanneer er sprake is van misbruik van machtspositie, de Commissie krachtens artikel 3, lid 1, van verordening nr. 17 DSD kan verplichten de vastgestelde inbreuk te beëindigen.

Zoals het Gerecht in hetzelfde punt van het bestreden arrest heeft opgemerkt, is de bij artikel 3 van de litigieuze beschikking aan DSD opgelegde verplichting om jegens alle partijen bij het merktekencontract de verplichting aan te gaan geen licentievergoeding te vragen voor de hoeveelheden met het DGP-logo in Duitsland in de handel gebrachte verpakkingen waarvoor geen gebruik wordt gemaakt van de door DSD aangeboden bevrijdingsdienst en waarvoor aantoonbaar op een andere wijze aan de verplichtingen van het verpakkingenbesluit wordt voldaan, slechts het logisch gevolg van de vaststelling dat er sprake is van misbruik van machtspositie en van de uitoefening van de genoemde bevoegdheid van de Commissie om DSD tot beëindiging van de inbreuk te verplichten.

Anders dan DSD betoogt, houdt de bij artikel 3 van de litigieuze beschikking opgelegde verplichting overigens geenszins in dat DSD wordt gedwongen een gebruikslicentie voor het DGP-logo te verlenen. De beschikking bevat immers geen maatregelen die DSD beperken in haar keuze van de personen met wie zij een merktekencontract sluit en aan wie zij bijgevolg een gebruikslicentie verleent. De litigieuze beschikking verplicht DSD enkel om van haar contractpartners geen betaling te verlangen voor inzamelings- en verwerkingsdiensten die zij niet heeft verricht.

Gelet op bovenstaande overwegingen moet worden geconcludeerd dat het Gerecht artikel 82 EG niet heeft geschonden, zodat het vijfde middel van de hogere voorziening moet worden afgewezen.

DSD stelt in de eerste plaats dat het verpakkingenbesluit en het merkenrecht eraan in de weg staan dat zij wordt verplicht een gebruikslicentie voor het DGP-logo te verlenen. De bij de artikelen 3 en volgende van de litigieuze beschikking opgelegde maatregelen komen echter erop neer dat haar een dergelijke verplichting wordt opgelegd. Door die maatregelen niet onrechtmatig te achten, heeft het Gerecht volgens DSD artikel 3 van verordening nr. 17 geschonden, waarin is bepaald dat wanneer de Commissie een inbreuk op artikel 81 EG of artikel 82 EG vaststelt, zij de betrokken ondernemingen bij beschikking kan verplichten aan die inbreuk een einde te maken.

In de tweede plaats merkt DSD op dat het verpakkingenbesluit en het merkenrecht eraan in de weg staan dat haar wordt belet van haar klanten te eisen dat zij op verpakkingen met het DGP-logo die niet via het DSD-systeem worden verwijderd, een vermelding aanbrengen die het onderscheidend vermogen van haar merk kan neutraliseren. Door in punt 200 van het bestreden arrest niet in te stemmen met dit wezenlijke argument van DSD, namelijk dat verpakkingen met het DGP-logo die via het DSD-systeem worden verwijderd, te onderscheiden moeten zijn van verpakkingen met dit logo die niet via dit systeem worden verwijderd, heeft het Gerecht miskend dat artikel 3 van de litigieuze beschikking schending van artikel 3 van verordening nr. 17 en van het evenredigheidsbeginsel inhoudt.

Volgens de Commissie, Landbell en BellandVision berust het eerste in het kader van dit middel aangevoerde argument op de onjuiste premisse dat het Gerecht is uitgegaan van de veronderstelling dat een afzonderlijke licentie voor het gebruik van het DGP-logo wordt verleend.

Met betrekking tot DSD's tweede argument stelt de Commissie dat het verpakkingenbesluit noch het merkenrecht eist dat de verschillende verpakkingen worden geïdentificeerd voor toewijzing aan het DSD-systeem of aan een ander systeem. Landbell en BellandVision delen dit standpunt en stellen bovendien dat een verduidelijking volgens welke de verpakking niet aan het DSD-systeem deelneemt, nog geen einde zou maken aan het misbruik van DSD.

Zoals in punt 146 van dit arrest is vastgesteld, brengt de litigieuze beschikking voor DSD niet de verplichting mee om een licentie voor het gebruik van het DGP-logo te verlenen.

Het eerste argument van het zesde middel kan dus niet worden aanvaard.

Met betrekking tot DSD's argument dat de verpakkingen met het DGP-logo die via het DSD-systeem worden verwijderd, te onderscheiden moeten zijn van de verpakkingen met ditzelfde logo die niet via dit systeem worden verwijderd, heeft het Gerecht in punt 200 van het bestreden arrest vastgesteld dat het wegens het bestaan van gemengde systemen niet mogelijk is het door DSD verlangde onderscheid te maken.

Deze vaststelling is niet onjuist. Zoals in punt 129 van onderhavig arrest is uiteengezet, legt DSD zelf haar medecontractanten de verplichting op, het DGP-logo aan te brengen op alle verpakkingen die bij haar zijn aangemeld. Zoals de advocaat-generaal in punt 240 van zijn conclusie heeft opgemerkt, is het niet mogelijk op voorhand te bepalen welke weg een verpakking zal afleggen. Het is dus niet mogelijk om op het moment waarop het product wordt verpakt of het verpakte product wordt verkocht, de producten met het DGP-logo die daadwerkelijk via het DSD-systeem worden teruggenomen, te onderscheiden van de producten met ditzelfde logo die via een ander systeem zullen worden teruggenomen.

Bijgevolg is het tweede tot staving van het zesde middel aangevoerde argument eveneens ongegrond.

Dit middel moet derhalve worden afgewezen.

DSD verwijt het Gerecht dat het zijn eigen motivering in de plaats heeft gesteld van die van de Commissie en dat het de regels betreffende de administratieve procedure, met name het recht om te worden gehoord, heeft geschonden.

Volgens DSD heeft het Gerecht nieuwe vaststellingen gedaan op basis van de verklaringen van de partijen ter terechtzitting. Het gaat om antwoorden op gedetailleerde vragen die het Gerecht heeft gesteld nauwelijks drie weken vóór de terechtzitting of tijdens de terechtzitting zelf, zonder aan te geven welke consequenties het aan deze antwoorden wilde verbinden of wat het verband was tussen deze vragen en de vaststellingen in de litigieuze beschikking.

Genoemde vaststellingen zijn volgens DSD ook nieuw omdat hun voorwerp noch in de litigieuze beschikking noch in de memories van DSD of de Commissie voorkomt.

DSD doelt met name op twee vaststellingen: de vaststelling — onder meer in de punten 139 en 154 van het bestreden arrest — dat de aan DSD toevertrouwde verpakkingen tegelijk onder een collectief systeem en onder een eigen systeem kunnen vallen, en de vaststelling — onder meer in de punten 137 en 139 van het bestreden arrest — dat het verpakkingenbesluit voorziet in tal van correctiemechanismen om de producenten en verkopers in de gelegenheid te stellen te voldoen aan de uit dit besluit voortvloeiende verplichtingen door verpakkingen a posteriori aan een eigen of aan een collectief systeem toe te kennen.

Volgens de Commissie, Vfw, Landbell en BellandVision bevat het bestreden arrest geen nieuwe elementen vergeleken met wat reeds is onderzocht tijdens de administratieve procedure en tijdens de schriftelijke behandeling voor het Gerecht.

Er zij aan herinnerd dat het uitsluitend ter beoordeling van het Gerecht staat of de gegevens waarover het beschikt betreffende de aan hem voorgelegde zaken, eventueel aanvulling behoeven. De waardering van de bewijskracht van de processtukken maakt deel uit van de soevereine beoordeling van de feiten door het Gerecht, die door het Hof in hogere voorziening niet wordt getoetst, behoudens in geval van een onjuiste voorstelling van de aan het Gerecht voorgelegde bewijselementen of wanneer de materiële onjuistheid van hetgeen het Gerecht heeft vastgesteld, uit de processtukken volgt (zie onder meer arresten van 10 juli 2001, Ismeri Europa/Rekenkamer, C-315/99 P, Jurispr. blz. I-5281, punt 19, en 11 september 2008, Duitsland e.a./Kronofrance, C-75/05 P en C-80/05 P, Jurispr. blz. I-00000, punt 78).

Het Gerecht kan derhalve niet worden verweten dat het vóór en tijdens de terechtzitting aan de partijen een aantal gedetailleerde vragen heeft gesteld ter aanvulling van de gegevens waarover het reeds beschikte, en dat het bepaalde conclusies heeft getrokken uit de door de partijen op die vragen gegeven antwoorden.

Voorts moet worden vastgesteld dat het Gerecht het door DSD in haar inleidend verzoekschrift omschreven voorwerp van het geding heeft geëerbiedigd en aan de in de litigieuze beschikking vervatte gegevens geen nieuwe elementen heeft toegevoegd. Wat met name de mogelijkheid betreft om verschillende systemen voor de terugname en verwerking van afval te combineren, blijkt uit onder meer de punten 20 en 23 van die beschikking dat de Commissie zich in het kader van haar onderzoek ook met de gemengde systemen heeft beziggehouden en dat het hier dus niet gaat om een nieuw element dat het Gerecht aan het dossier heeft toegevoegd.

Het zevende middel van de hogere voorziening faalt derhalve.

DSD betoogt dat het Gerecht een procedurele onregelmatigheid heeft begaan en afbreuk heeft gedaan aan haar belangen door schending van het fundamentele recht op behandeling van een zaak binnen een redelijke termijn, zoals erkend door artikel 6 van het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, en door artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, afgekondigd te Nice op 7 december 2000 (PB C 364, blz. 1).

DSD brengt in herinnering dat de procedure voor het Gerecht op 5 juli 2001 is begonnen en op 24 mei 2007 is beëindigd. Zelfs gelet op de specifieke vereisten van de procedures voor de gemeenschapsrechter, is dit een buitensporig lange duur. Tussen de kennisgeving van het einde van de schriftelijke behandeling op 9 september 2002 en het besluit van 19 juni 2006 om de mondelinge behandeling te openen en partijen te verzoeken, ter terechtzitting enkele vragen te beantwoorden, zijn meer dan 45 maanden verstreken zonder dat in die periode enige maatregel werd getroffen.

DSD merkt ook op dat de buitensporig lange duur van de procedure haar belangen ernstig heeft geschaad. Zo zijn de door haar afgesloten contracten en haar ondernemingsmodel op de helling komen te staan en is haar de mogelijkheid ontnomen betaling van een passende vergoeding in ruil voor het enkele gebruik van het DGP-logo te verlangen.

Volgens DSD volgt uit artikel 58 juncto artikel 61 van het Statuut van het Hof van Justitie, dat wanneer een tot staving van een hogere voorziening aangevoerd middel betreffende een onregelmatigheid in de procedure voor het Gerecht waardoor aan de belangen van de verzoekende partij afbreuk is gedaan, gegrond is, het arrest van het Gerecht door het Hof moet worden vernietigd. Zoals het Hof in het arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, heeft erkend, is deze regel gerechtvaardigd om redenen van proceseconomie en teneinde een dergelijke onregelmatigheid direct en doeltreffend te verhelpen.

Uit de artikelen 58 en 61 van het Statuut van het Hof van Justitie volgt volgens DSD ook dat een dergelijke onregelmatigheid in de procedure voor het Gerecht de vernietiging van het arrest van het Gerecht rechtvaardigt ongeacht of de uitkomst van het geding door de onregelmatigheid is beïnvloed.

De Commissie, Landbell en BellandVision merken op dat er in casu geen enkele reden is om aan te nemen dat er een verband bestaat tussen de duur van de procedure en de uitkomst van het geding. Bovendien zou vernietiging van het bestreden arrest alleen maar ertoe leiden dat de procedure nog langer duurt.

Hoe dan ook is de duur van de procedure huns inziens gerechtvaardigd op grond van de ingewikkeldheid van de zaak, waarvoor DSD zelf verantwoordelijk is omdat zij omvangrijke memories met tal van bijlagen heeft ingediend. Hetzelfde geldt voor zaak T-289/01, die heeft geleid tot het arrest van 24 mei 2007, Duales System Deutschland/Commissie, reeds aangehaald, en die het Gerecht tegelijk met de aan het bestreden arrest ten grondslag liggende zaak T-151/01 heeft behandeld.

De beweringen van DSD betreffende de schade die zou zijn toegebracht aan haar belangen, zijn volgens de Commissie onjuist. Wat in het bijzonder DSD's ondernemingsmodel betreft, wijst de Commissie erop dat elke krachtens artikel 82 EG vastgestelde beschikking die verplicht een einde te maken aan misbruik, noodzakelijkerwijs een verandering van het commerciële beleid van de betrokken onderneming meebrengt.

Vfw merkt op dat DSD geen enkel nadeel van de duur van de procedure heeft ondervonden, aangezien zij haar activiteiten heeft kunnen voortzetten en haar marktpositie niet aanmerkelijk is verzwakt. Ook indien wel afbreuk aan haar belangen was gedaan, zou vernietiging van het bestreden arrest hoe dan ook onevenredig zijn.

Zoals uit artikel 58, eerste alinea, van het Statuut van het Hof en uit de rechtspraak volgt, is het Hof bevoegd om na te gaan of procedurele onregelmatigheden zijn begaan door het Gerecht waardoor aan de belangen van de verzoekende partij afbreuk is gedaan, en moet het zich ervan vergewissen of de algemene beginselen van gemeenschapsrecht zijn gerespecteerd (arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 19, en arrest van 15 juni 2000, TEAM/Commissie, C-13/99 P, Jurispr. blz. I-4671, punt 36).

Met betrekking tot de in het kader van het onderhavige middel door DSD gestelde onregelmatigheid zij eraan herinnerd dat artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden bepaalt dat eenieder bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging recht heeft op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld.

Als algemeen beginsel van gemeenschapsrecht geldt dit recht ook in het kader van een beroep in rechte tegen een beschikking van de Commissie (arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 21, en arrest van 1 juli 2008, Chronopost en La Poste/UFEX e.a., C-341/06 P en C-342/06 P, Jurispr. blz. I-00000, punt 45).

Dit recht is overigens opnieuw bevestigd in artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Zoals het Hof herhaaldelijk heeft verklaard, heeft dit artikel betrekking op het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming [arresten van 13 maart 2007, Unibet, C-432/05, Jurispr. blz. I-2271, punt 37; 3 september 2008, Kadi en Al Barakaat International Foundation/Raad en Commissie, C-402/05 P en C-415/05 P, Jurispr. blz. I-00000, punt 335, en 16 december 2008, Masdar (UK)/Commissie, C-47/07 P, Jurispr. blz. I-00000, punt 50].

Voor zover de Commissie en Vfw het bestaan van een verband tussen de duur van de procedure en DSD's belangen betwisten en daarmee de vraag opwerpen of het onderhavige middel werkelijk betrekking heeft op een onregelmatigheid in de procedure waardoor aan de belangen van de verzoekende partij afbreuk is gedaan, in de zin van artikel 58, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie, moet worden opgemerkt dat een onderneming die een beroep instelt dat strekt tot nietigverklaring van een beschikking waarbij zij is verplicht het door haar met haar cliënten afgesloten standaardcontract aan te passen, om evidente redenen van commercieel beleid een duidelijk belang erbij heeft, dat binnen een redelijke termijn wordt beslist op haar argument dat die beschikking onwettig is. Het feit dat het Hof in andere zaken de duur van de procedure heeft onderzocht in het kader van beroepen tegen beschikkingen waarbij de Commissie geldboeten wegens schending van het mededingingsrecht had opgelegd (zie onder meer arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 21; arrest van 2 oktober 2003, Thyssen Stahl/Commissie, C-194/99 P, Jurispr. blz. I-10821, punt 154, en arrest Sumitomo Metal Industries en Nippon Steel/Commissie, reeds aangehaald, punt 115), terwijl in casu DSD niet een dergelijke boete opgelegd heeft gekregen, is in dit verband irrelevant.

Verder moet de redelijkheid van de termijn worden beoordeeld met inachtneming van de specifieke omstandigheden van de zaak, zoals de complexiteit ervan en het gedrag van partijen (zie in die zin arrest Sumitomo Metal Industries en Nippon Steel/Commissie, reeds aangehaald, punt 116 en aangehaalde rechtspraak, en beschikking van 26 maart 2009, Efkon/Parlement en Raad, C-146/08 P, punt 54).

Dienaangaande heeft het Hof gepreciseerd dat de lijst van de relevante criteria niet uitputtend is en dat een beoordeling van de redelijkheid van de termijn niet vereist dat de zaak stelselmatig aan al deze criteria wordt getoetst, wanneer de duur van de procedure volgens één van de criteria gerechtvaardigd lijkt. Zo kan de complexiteit van de zaak of vertragingsgedrag van de verzoeker worden gezien als rechtvaardiging van een termijn die op het eerste gezicht te lang is (arrest van 15 oktober 2002, Limburgse Vinyl Maatschappij e.a./Commissie, C-238/99 P, C-244/99 P, C-245/99 P, C-247/99 P, C-250/99 P-C-252/99 P en C-254/99 P, Jurispr. blz. I-8375, punt 188, en arrest Thyssen Stahl/Commissie, reeds aangehaald, punt 156).

In casu moet worden vastgesteld dat de duur van de procedure voor het Gerecht — ongeveer vijf jaar en tien maanden — door geen van de specifieke omstandigheden van de zaak kan worden gerechtvaardigd.

Met name is tussen de kennisgeving van het einde van de schriftelijke behandeling in september 2002 en de opening van de mondelinge behandeling in juni 2006 drie jaar en negen maanden verstreken. Dit tijdsverloop valt niet te verklaren door de specifieke omstandigheden van de zaak, zoals de complexiteit ervan, het gedrag van partijen of procesincidenten.

In het bijzonder met betrekking tot de complexiteit van het geschil moet worden vastgesteld dat, ofschoon de door DSD tegen de litigieuze beschikking en tegen beschikking 2001/837 ingestelde beroepen een grondig onderzoek vereisten van het verpakkingenbesluit, van DSD's contractuele betrekkingen, van de beschikkingen van de Commissie en van de door DSD aangevoerde argumenten, de zaak toch niet dermate ingewikkeld of omvangrijk was dat het Gerecht onmogelijk in minder dan drie jaar en negen maanden een samenvatting van die dossiers had kunnen maken en de mondelinge behandeling had kunnen voorbereiden.

Zoals het Hof reeds heeft vastgesteld, zijn bovendien in geval van een geschil over het bestaan van een inbreuk op de mededingingsregels het fundamentele vereiste van rechtszekerheid voor de marktdeelnemers en het doel, te garanderen dat de mededinging in de interne markt niet wordt vervalst, niet alleen voor de verzoeker zelf en voor zijn concurrenten, maar ook voor derden van groot belang, gelet op het grote aantal betrokkenen en de financiële belangen die op het spel staan (arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 30). Gelet op de machtspositie van DSD, het volume van de dienstenmarkt waarop zij en haar concurrenten actief zijn, de mogelijke gevolgen van de uitkomst van het geding voor de te volgen praktijk en de door de producenten en verkopers van verpakte producten te betalen licentievergoedingen, en de door het geschil opgeworpen vragen ten aanzien van het zeer wijdverbreide gebruik van het DGP-logo, is tussen het einde van de schriftelijke behandeling en de daaropvolgende fase van de procedure te veel tijd verstreken.

Bovendien werd die periode, zoals de advocaat-generaal in de punten 293 tot en met 299 van zijn conclusie heeft opgemerkt, niet onderbroken door maatregelen tot organisatie van de procesgang of instructiemaatregelen van het Gerecht, noch door door partijen veroorzaakte procesincidenten.

Op grond van een en ander moet worden vastgesteld dat in de procedure voor het Gerecht niet is voldaan aan het vereiste van een redelijke termijn.

Wat de gevolgen van de te lange duur van de procedure voor het Gerecht betreft, beroept DSD zich op de in artikel 61, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie geformuleerde regel dat het Hof in geval van gegrondheid van de hogere voorziening de beslissing van het Gerecht vernietigt. Aangezien het onderhavige middel is ontleend aan de niet-inachtneming van een redelijke procestermijn en deze niet-inachtneming is te beschouwen als een procedurele onregelmatigheid waardoor aan de belangen van de verzoekende partij afbreuk is gedaan in de zin van artikel 58 van dat Statuut, moet de vaststelling van deze onregelmatigheid volgens DSD wel tot vernietiging van het bestreden arrest leiden, ongeacht of de uitkomst van het geding door de onregelmatigheid is beïnvloed. Volgens DSD zou het Hof anders in strijd handelen met artikel 61 van zijn Statuut.

Met dit betoog vraagt DSD het Hof om heroverweging van zijn rechtspraak volgens welke de niet-inachtneming van een redelijke procestermijn enkel grond voor vernietiging van het bestreden arrest is wanneer er aanwijzingen zijn dat de te lange duur van de procedure de uitkomst van het geding heeft beïnvloed (zie in die zin arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 49). In casu heeft DSD dergelijke aanwijzingen niet verstrekt.

DSD heeft zonder meer gelijk waar zij stelt dat de niet-inachtneming van een redelijke procestermijn een onregelmatigheid in de procedure is (zie in die zin arrest Baustahlgewebe/Commissie, reeds aangehaald, punt 48).

Dit neemt echter niet weg dat artikel 61, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie op zinvolle wijze moet worden uitgelegd en toegepast.

Nu er geen aanwijzingen zijn dat de te lange duur van de procedure de uitkomst van het geding kan hebben beïnvloed, zou vernietiging van het bestreden arrest de schending van het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming door het Gerecht niet opheffen.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 305 en 306 van zijn conclusie heeft opgemerkt, brengt bovendien de noodzaak van handhaving van het communautaire mededingingsrecht mee, dat de enkele niet-inachtneming van een redelijke procestermijn voor het Hof geen reden kan zijn om een rekwirant toe te staan het bestaan van een inbreuk ter discussie te stellen, terwijl alle middelen die deze heeft aangevoerd tegen de vaststellingen van het Gerecht betreffende deze inbreuk en de daarop betrekking hebbende administratieve procedure, ongegrond zijn bevonden.

Het feit dat het Gerecht geen redelijke procestermijn in acht heeft genomen, kan daarentegen aanleiding zijn voor een schadevordering tegen de Gemeenschap in het kader van de artikelen 235 EG en 288, tweede alinea, EG, zoals de advocaat-generaal in de punten 307 en volgende van zijn conclusie heeft opgemerkt.

DSD's argument dat de overschrijding van een redelijke termijn een procedurele onregelmatigheid is die slechts kan worden opgeheven door het bestreden arrest te vernietigen, is bijgevolg ongegrond. Het achtste middel faalt derhalve.

Aangezien geen van de door DSD aangevoerde middelen kan worden aanvaard, moet de hogere voorziening worden afgewezen.