HvJ EU, 20-05-2021, nr. C-913/19

De begrippen ‘filiaal’, ‘agentschap’ of ‘andere vestiging’19. impliceren een centrum van werkzaamheid dat of een ‘nevenvestiging’ die zich naar buiten duurzaam manifesteert als het verlengstuk van een moederbedrijf.20.

Dat centrum van werkzaamheid moet een eigen directie en materiële uitrusting hebben, zodat het zaken met derden kan doen, en wel dusdanig dat dezen, ‘ofschoon wetend dat eventueel een rechtsband met het in het buitenland gevestigde moederbedrijf zou ontstaan, zich niet rechtstreeks daartoe behoeven te wenden’21..

Het optreden van een entiteit die als ‘filiaal’, ‘agentschap’ of ‘andere vestiging’ van het moederbedrijf fungeert, kent twee dimensies, een interne en een externe.

Het Hof, dat de relevantie van beide dimensies erkent22., hecht bijzonder belang aan de indruk die die entiteit en het moederbedrijf wekken door hun optreden. Het betreft een factor die mogelijkerwijs bepalend is voor het bestaan van een nauwe band tussen latere geschillen en het gerecht dat geroepen is er kennis van te nemen.23.

Volgens dit criterium, en wat de uitlegging van artikel 7, punt 5, van de verordening betreft,

In de context van artikel 7, punt 5, van de verordening moet het geschil betrekking hebben op rechtsvorderingen betreffende de exploitatie van een filiaal, agentschap of andere vestiging van het moederbedrijf of op namens het moederbedrijf aangegane verplichtingen.26.

Volgens het Hof is dat het geval wanneer het geschil het gevolg is van activiteiten van het filiaal, het agentschap of de vestiging. Artikel 7, punt 5, van de verordening is echter niet van toepassing wanneer er geen elementen zijn op grond waarvan kan worden vastgesteld dat die entiteiten bij de rechtsverhouding tussen de partijen in het hoofdgeding zijn betrokken.27.

Het Hof heeft daar nog in het bijzonder aan toegevoegd dat een geding ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad28. kan voortvloeien uit de exploitatie van een filiaal, indien het filiaal ‘daadwerkelijk [deelneemt] aan sommige van de handelingen die de onrechtmatige daad vormen’.29.

Uit het dossier blijkt dat Gefion in Polen door twee vennootschappen wordt vertegenwoordigd: Polins en Crawford Polska.

Volgens de verwijzende rechter kan deze omstandigheid leiden tot problemen bij de identificatie van de entiteit die belast is met de afwikkeling van het schadegeval en bij de gerechtelijke procedure tegen de verzekeringsmaatschappij.30.

Hoewel deze zorgen wellicht gegrond zijn, zijn zij niet aan de orde in het met deze conclusie gevraagde advies, dat beperkt moet blijven tot de uitlegging van artikel 7, punt 5, van de verordening.31.

Het is echter wel belangrijk om met zekerheid vast te stellen aan welke van de entiteiten die de verzekeringsmaatschappij in Polen vertegenwoordigen de activiteit die aan het geschil ten grondslag ligt, toe te schrijven is. De factoren die bepalend zijn om van een filiaal, agentschap of andere vestiging in de zin van artikel 7, punt 5, van de verordening te spreken, moeten worden getoetst met betrekking tot die entiteit.

De verwijzingsbeslissing is wat dat aspect betreft niet bepaald duidelijk. Toch meen ik dat Crawford Polska de onderneming is waaraan de activiteit is toe te schrijven. Dat valt af te leiden uit de verwijzingsbeslissing, waarin bovendien is verklaard dat het geschil zijn oorsprong vindt in de afwikkeling van het schadegeval door Crawford Polska.32.

Onder voorbehoud van de toetsing die uiteindelijk aan de verwijzende rechter staat, zal ik er dus van uitgaan dat Crawford Polska de betrokken entiteit voor de toepassing van artikel 7, punt 5, van de verordening is.

Om de tweede prejudiciële vraag te beantwoorden, moet ten eerste worden nagegaan of Crawford Polska voldoet aan de voorwaarden om te worden aangemerkt als een filiaal, agentschap of andere vestiging in de zin van artikel 7, punt 5, van de verordening, en ten tweede in hoeverre zij actief betrokken was bij de feiten die aan het hoofdgeding ten grondslag liggen.

Beide aspecten hebben een duidelijk feitelijk karakter, dat alleen de verwijzende rechter kan beoordelen, aangezien hij dicht bij de feiten staat. Ik zal mij daarom beperken tot enkele specifieke opmerkingen.

De eerste heeft betrekking op het feit dat Gefion zich ertegen verzet dat Crawford Polska wordt aangemerkt als filiaal, agentschap of andere vestiging. Gesteld wordt dat het een onafhankelijke entiteit betreft, die ook ongevallen afwikkelt voor rekening van andere verzekeringsmaatschappijen en entiteiten.33.

Naar mijn oordeel zou geen van beide factoren (noch de onafhankelijkheid, noch het niet-exclusieve karakter) ertoe leiden dat artikel 7, punt 5, van de verordening buiten toepassing wordt gelaten wanneer andere factoren, gezamenlijk beschouwd, de indruk wekken die kenmerkend is voor de toepassing van deze bepaling en de nevenentiteit bovendien over materiële uitrusting beschikt om zaken te kunnen doen met derden.

Ik ben het derhalve eens met de beoordeling van de verwijzende rechter en de Commissie34., en wel op basis van de volgende gegevens over de hoedanigheid en activiteiten van Crawford Polska:

Bovendien kan logischerwijs worden aangenomen dat Crawford Polska over de nodige materiële uitrusting beschikt om deze activiteiten uit te voeren. Dat is een noodzakelijk criterium om haar — voor de toepassing van artikel 7, punt 5, van de verordening — als ‘centrum van werkzaamheid […], dat zich naar buiten duurzaam manifesteert als het verlengstuk van een moederbedrijf’ te beschouwen. De verwijzende rechter zal op dit punt een oordeel moeten vellen, zo nodig op basis van de relevante informatie die is voorgeschreven in zijn rechtsorde.

Mijn tweede opmerking betreft de betrokkenheid van Crawford Polska bij de activiteit die aan het geding ten grondslag ligt, namelijk de schaderegeling, en bij de beslissing om slechts een gedeelte van het gevorderde bedrag te vergoeden.

Volgens de uiteenzetting van de feiten door de verwijzende rechter heeft Crawford Polska (en niet Gefion) die beslissing genomen, die bepalend is geweest voor het ontstaan van het geding.35. Als dat klopt, is Crawford Polska niet louter een tussenpersoon die informatie doorgeeft, maar heeft zij actief bijgedragen aan de juridische situatie die tot het geschil heeft geleid.

Daarmee voldoet Crawford Polska aan de voorwaarden op basis waarvan aan de instanties van haar lidstaat van vestiging internationale rechterlijke bevoegdheid kan worden toegekend om kennis te nemen van een vordering van de verzekerde (of zijn rechthebbenden) tegen Gefion.

Gelet op het bovenstaande zijn er voldoende gronden om de tweede prejudiciële vraag te beantwoorden zoals die thans geformuleerd is. Het is niet nodig om de gevolgen van de Solvabiliteit II-richtlijn nader te bespreken. Ik zal er evenwel volledigheidshalve op ingaan, ook om te reageren op de naar aanleiding van deze prejudiciële verwijzing ingediende schriftelijke opmerkingen.

Voor de toepassing van artikel 7, punt 5, van de verordening is een filiaal, agentschap of andere vestiging een centrum van werkzaamheid dat, om zaken te kunnen doen met derden, een eigen directie en materiële uitrusting heeft, het moederbedrijf bindt en zich naar buiten duurzaam manifesteert als het verlengstuk van dat moederbedrijf.

De naleving van deze vereisten kan gemakkelijker worden aangetoond als de verzekeringsonderneming met het oog op de uitbreiding van haar activiteiten naar andere lidstaten dan de lidstaat van herkomst — na de nodige formaliteiten te hebben vervuld — in het kader van de vrijheid van vestiging in een bijkantoor of daarmee gelijk te stellen duurzame aanwezigheid in de zin van artikel 145 van de Solvabiliteit II-richtlijn voorziet.

Wanneer aan het optreden dat ten grondslag ligt aan een geding tegen een verzekeringsonderneming met zetel in een lidstaat, een in een andere lidstaat gevestigd bijkantoor dat aan de vereisten van artikel 145 van de Solvabiliteit II-richtlijn voldoet, heeft deelgenomen namens en voor rekening van die verzekeringsonderneming, is er in de praktijk in de regel ook sprake van een ‘filiaal’, een ‘agentschap’ of een ‘vestiging’ in de zin van artikel 7, punt 5, van de verordening.48.

Dat is, gelet op artikel 145 van de Solvabiliteit II-richtlijn, ook het geval indien de verzekeringsonderneming er in de uitoefening van haar vrijheid van vestiging voor kiest om een duurzame aanwezigheid te hebben die vanwege haar kenmerken gelijk is gesteld met een bijkantoor.49.

Indien die duurzame aanwezigheid ‘enkel bestaat uit een bureau, beheerd door eigen personeel van de onderneming of door een zelfstandig persoon die echter gemachtigd is duurzaam voor die onderneming op te treden zoals een agentschap zou doen’ (artikel 145, lid 1, van de Solvabiliteit II-richtlijn), kan zonder al te veel moeite worden aangenomen dat zij ook voldoet aan de voorwaarde van artikel 7, punt 5, van de verordening:

Of de duurzame aanwezigheid aan andere voorwaarden moet voldoen om als ‘vestiging’ in de zin van de Solvabiliteit II-richtlijn te kunnen worden aangemerkt, blijft een openstaande kwestie. Dit geldt met name voor de vraag of zij onder het toezicht en gezag van de verzekeringsonderneming moet staan, en of zij bij de uitoefening van haar werkzaamheden uitsluitend, of in elk geval hoofdzakelijk, met die onderneming verbonden moet zijn.51.

In de onderhavige zaak is het mijns inziens niet nodig om hierop in te gaan: deze twee criteria zijn niet doorslaggevend voor de toepassing van artikel 7, punt 5, van de verordening.

Wat wel bepalend is, is dat de met een bijkantoor gelijkgestelde duurzame aanwezigheid over de nodige middelen (directie, lokalen, personeel, uitrusting) beschikt om op te treden en dat zij overeenkomstig de reeds aangehaalde rechtspraak van het Hof52. betrokken was bij de rechtsverhouding die aan het geding ten grondslag ligt.

Zoals ik reeds heb vermeld, wordt in die rechtspraak onderstreept dat de nauwe band tussen de vordering en het gerecht dat geroepen is erover te beslissen, niet alleen op basis van de rechtsbetrekkingen tussen in verschillende lidstaten gevestigde entiteiten moet worden beoordeeld, maar ook met inachtneming van de wijze waarop die entiteiten in het zakenleven optreden en zich in hun handelsrelaties voordoen ten opzichte van derden.

Het is dus op basis van de combinatie van die factoren (en niet van de intensiteit van het toezicht dat de verzekeringsonderneming uitoefent over de in de lidstaat van ontvangst gevestigde entiteiten of de mate waarin er een exclusieve band bestaat tussen die entiteiten en de onderneming) dat in een concreet geval kan worden bepaald of er sprake is van een nauwe band tussen een vordering en het gerecht dat geroepen is erover te beslissen.

Wanneer een verzekeringsonderneming haar beroepswerkzaamheden uitbreidt naar een andere lidstaat uit hoofde van het vrij verrichten van diensten, kan het gebeuren53. dat de materiële kentekenen die kenmerkend zijn voor het bestaan van een filiaal, agentschap of enige andere vestiging in de zin van artikel 7, punt 5, van de verordening ontbreken.

Op het specifieke gebied van verzekeringen tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, zal de vertegenwoordiger die door de verzekeringsonderneming in de lidstaat van ontvangst moet worden aangesteld, niet snel een geschil ‘betreffende de exploitatie van een filiaal, van een agentschap of enige andere vestiging’ in de zin van artikel 7, punt 5, van de verordening doen ontstaan indien hij zijn optreden beperkt tot de in artikel 152 van de Solvabiliteit II-richtlijn opgesomde taken.

Op grond van artikel 152, lid 4, van de Solvabiliteit II-richtlijn kunnen de lidstaten54. één enkele vertegenwoordiger belasten met de in artikel 152 omschreven taken van behandeling en afwikkeling van vorderingen en met de taken die zijn geregeld in artikel 21 van richtlijn 2009/103/EG55.. Aldus wordt impliciet erkend dat de taken van de respectieve vertegenwoordigers overeenkomen, zoals het Hof ook heeft bevestigd.56.

De gelijkstelling van beide vormen van vertegenwoordiging impliceert dat de vertegenwoordiger als bedoeld in artikel 152 van de Solvabiliteit II-richtlijn zich over het algemeen beperkt tot het verzamelen en doorgeven van inlichtingen om de afwikkeling van schadegevallen te vergemakkelijken en tot het uitbetalen van de door de verzekeringsonderneming toegekende schadevergoeding.57. Bovendien is zijn functie in deze procedure louter passief.

Het Hof heeft ten aanzien van de vertegenwoordiger als bedoeld in artikel 4 van richtlijn 2000/26 (dat overeenkomt met artikel 21 van richtlijn 2009/103) verklaard dat die uitsluitend optreedt als tussenpersoon: het voorstel tot schadevergoeding komt uitsluitend van de verzekeringsonderneming.58.

Die afbakening van de taken strookt met artikel 21, lid 6, van richtlijn 2009/103, waarin is bepaald dat de schaderegelaar ‘niet [wordt] beschouwd […] als een vestiging in de zin van verordening (EG) nr. 44/2001’.

Ik wijs er nogmaals op dat de aanstelling van de vertegenwoordiger als bedoeld in artikel 152 van de Solvabiliteit II-richtlijn, die vereist is ‘[v]oor de in artikel 151 genoemde doeleinden’, voortvloeit uit de verplichting van de verzekeringsonderneming om personen die een vordering instellen gelijk te behandelen, en dat op de naleving van die verplichting moet worden toegezien door de lidstaat van ontvangst. Personen die een vordering instellen, mogen niet in een nadeliger positie verkeren omdat de verzekeringsonderneming een risico dekt in het kader van dienstverrichting en niet vanuit een vestiging.

Die gelijke behandeling betekent echter niet dat artikel 7, punt 5, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat vorderingen tegen de verzekeringsonderneming in een lidstaat waarin zij niet gevestigd is zonder meer gedekt zijn, louter omdat de onderneming aldaar een schaderegelaar heeft aangesteld.

In abstracto zijn er dus onvoldoende gronden om de toepassing van artikel 7, punt 5, van de verordening uit te breiden tot een overeenkomstig artikel 152 van de Solvabiliteit II-richtlijn aangestelde vertegenwoordiger, die uitsluitend de in die bepaling vermelde taken uitoefent met betrekking tot voorvallen in het kader van de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven.

Wil artikel 7, punt 5, van de verordening kunnen worden toegepast wanneer de verzekeringsonderneming uitsluitend een vertegenwoordiger heeft die de in artikel 152 van de Solvabiliteit II-richtlijn genoemde taken uitoefent in de lidstaat van ontvangst, moeten er andere gronden zijn die het mogelijk maken om internationale rechterlijke bevoegdheid aan een ander gerecht dan dat van de woonplaats van de verweerder toe te wijzen.59.

Dat is het geval wanneer de vertegenwoordiger voldoet aan de voorwaarden om als filiaal, agentschap of enige andere vestiging van de verzekeringsonderneming te worden beschouwd en actief heeft deelgenomen aan de werkzaamheden die aan de vordering van de derde tegen die onderneming ten grondslag liggen.

Voor het overige kan niet worden uitgesloten dat het in het kader van dienstverrichting uitoefenen van verzekeringsactiviteiten buiten de lidstaat van herkomst tot vorderingen tegen een verzekeraar leidt die redelijkerwijs (wat internationale rechterlijke bevoegdheid betreft) zouden kunnen worden beslecht in een andere lidstaat dan die van zijn vestigingsplaats.

Hoewel het evenwicht tussen de respectieve rechten van de partijen en de goede rechtsbedeling vooral tot uiting komt in de regel dat de verweerder wordt gedaagd voor het gerecht van zijn woonplaats, bevat de verordening alternatieven voor de eiser, zoals de mogelijkheid om de vordering in te stellen op de plaats waar de feiten zich hebben voorgedaan.60.

Bovendien beschermt de verordening de eiser — als ‘zwakkere partij’ in de verzekeringsrelatie — via specifieke (in hoofdstuk II, afdeling 3, opgenomen) regels inzake internationale rechterlijke bevoegdheid. Deze regels staan los van de aard van de aanwezigheid van de verzekeringsonderneming op een bepaald grondgebied. Voor gelaedeerden die een rechtstreekse vordering tegen de verzekeraar kunnen instellen, geldt dezelfde behandeling.

Gefion stelt dat zij haar werkzaamheden in Polen uitoefent in het kader van het vrij verrichten van diensten, en dit met de goedkeuring van de toezichthoudende autoriteiten van de lidstaten van herkomst en ontvangst.

Uit de opmerkingen van de Commissie valt echter af te leiden dat de werkzaamheden van Crawford Polska in werkelijkheid plaatsvinden in het kader van de vrijheid van vestiging. De verwijzende rechter lijkt (impliciet) dezelfde mening te zijn toegedaan.

In de context van artikel 7, punt 5, van de verordening kan uit de grondslag waarop een verzekeringsonderneming haar werkzaamheden in een lidstaat uitoefent — zoals ik heb getracht uit te leggen — zowel blijken dat de voorwaarden voor de toepassing van dat artikel daadwerkelijk zijn vervuld (wat doorgaans het geval zal zijn wanneer de onderneming haar activiteiten op grond van de vrijheid van vestiging ontplooit), als dat die voorwaarden niet zijn vervuld (wat in de regel het geval zal zijn wanneer de onderneming haar activiteiten op grond van het vrij verrichten van diensten ontplooit).

Zoals reeds gezegd, bepaalt die grondslag niet of artikel 7, punt 5, van de verordening al dan niet van toepassing is; dat moet worden bepaald aan de hand van de uit de rechtspraak van het Hof voortvloeiende criteria voor de uitlegging van dat artikel.

Volgens die criteria kunnen de werkzaamheden die Gefion via Crawford Polska in Polen uitoefent, rechtvaardigen dat de Poolse rechter internationaal bevoegd is op de hiervoor reeds aangegeven wijze, aangezien het een vordering betreft die door derden tegen Gefion is ingesteld naar aanleiding van een beslissing van Crawford Polska die bindend is voor deze verzekeringsonderneming.

Dat Gefion handelt op grond van de artikelen 147 en volgende van de Solvabiliteit II-richtlijn is derhalve niet doorslaggevend.