HvJ EG, 16-07-2009, nr. C-69/08

In de eerste overweging van de considerans van richtlijn 80/987 wordt overwogen dat ‘[…] er voorzieningen nodig zijn om werknemers bij insolventie van de werkgever te beschermen in het bijzonder om de honorering van hun onvervulde aanspraken te garanderen […]’.

Artikel 1, leden 1 en 2, van deze richtlijn bepaalt:

In artikel 2, lid 2, van de richtlijn is bepaald:

Artikel 3 van richtlijn 80/987 bepaalt:

Artikel 4, leden 1 tot en met 3, van deze richtlijn luidt:

Artikel 5 van de richtlijn bepaalt:

Artikel 9 van richtlijn 80/987 bepaalt:

Ingevolge artikel 10, sub a, doet deze richtlijn ‘geen afbreuk aan de bevoegdheid van de lidstaten […] om de nodige maatregelen te treffen met het oog op het voorkomen van misbruiken’.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de artikelen 3 en 4 van richtlijn 80/987 in die zin moeten worden uitgelegd dat zij in de weg staan aan een nationale wettelijke regeling op grond waarvan het mogelijk is, onvervulde aanspraken van werknemers te kwalificeren als ‘uitkeringen van sociale zekerheid’ op grond dat zij worden gegarandeerd door het waarborgfonds.

Dienaangaande moet er in de eerste plaats aan worden herinnerd dat artikel 3, lid 1, van richtlijn 80/987 de lidstaten verplicht, de nodige maatregelen te nemen opdat waarborgfondsen onder voorbehoud van artikel 4 van de richtlijn de onvervulde aanspraken van de werknemers honoreren die voortvloeien uit arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen en die betrekking hebben op het loon over de voor een bepaalde datum vallende periode (arrest van 11 september 2003, Walcher, C-201/01, Jurispr. blz. I-8827, punt 31).

In de tweede plaats bestaat het sociale doel van richtlijn 80/987 erin, de werknemers een communautaire minimumbescherming bij insolventie van de werkgever te waarborgen door de honorering van de onvervulde aanspraken uit arbeidsovereenkomsten of -verhoudingen die betrekking hebben op het loon over een bepaalde periode (arrest Barsotti e.a., reeds aangehaald, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Niettemin is het overeenkomstig artikel 2, lid 2, van richtlijn 80/987 aan het nationale recht om de term ‘bezoldiging’ te definiëren, alsmede de inhoud ervan te bepalen (arrest van 16 december 2004, Olaso Valero, C-520/03, Jurispr. blz. I-12065, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het is dus aan het nationale recht om het rechtskarakter te bepalen van aanspraken als die welke in het hoofdgeding aan de orde zijn.

In dit verband moet worden vastgesteld dat richtlijn 80/987 geen nadere bepalingen bevat ten aanzien van de op aanspraken van werknemers bij faillissement van de werkgever toepasselijke gerechtelijke procedures en verjaringsvoorschriften.

Op de eerste vraag moet dan ook worden geantwoord dat de artikelen 3 en 4 van richtlijn 80/987 niet in de weg staan aan een nationale wettelijke regeling op grond waarvan het mogelijk is, onvervulde aanspraken van werknemers te kwalificeren als ‘uitkeringen van sociale zekerheid’ op grond dat zij worden betaald door een waarborgfonds.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het voor de toepassing van de artikelen 4 en 5 van richtlijn 80/987 voldoende is dat een nationale wettelijke regeling een oorspronkelijke aanspraak van de werknemer eenvoudigweg als maatstaf hanteert, dan wel of die aanspraak door de tussenkomst van het waarborgfonds moet worden beschermd zoals elke andere aanspraak uit arbeid.

Gelet op het antwoord op de eerste vraag moet worden geoordeeld dat ook de op de onvervulde aanspraken van werknemers toepasselijke rechtsregels moeten worden gedefinieerd door het nationale recht.

De oorspronkelijke loonaanspraak van de werknemer mag dus eenvoudigweg dienen als maatstaf aan de hand waarvan het bedrag van de door het waarborgfonds te garanderen uitkering kan worden vastgesteld.

Op de tweede vraag moet derhalve worden geantwoord dat richtlijn 80/987 niet in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling die de oorspronkelijke loonaanspraak van de werknemer louter als maatstaf hanteert om het bedrag van de door het waarborgfonds te garanderen uitkering vast te stellen.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of, in het kader van een verzoek van een werknemer om van een waarborgfonds betaling te verkrijgen van onvervulde loonaanspraken, richtlijn 80/987 in de weg staat aan de toepassing van een verjaringsregeling die minder gunstig is dan die welke voor aanspraken van vergelijkbare aard geldt.

Richtlijn 80/987 bevat geen bepalingen ten aanzien van de vraag of de lidstaten een verjaringstermijn mogen vaststellen voor de indiening van het verzoek van een werknemer om van het waarborgfonds volgens de in de richtlijn neergelegde regels betaling te verkrijgen van door de insolvente werkgever niet-betaald loon.

De artikelen 4, 5 en 10 van richtlijn 80/987, op basis waarvan de lidstaten niet alleen de nadere regels voor de organisatie, de financiering en de werking van het waarborgfonds kunnen vaststellen, maar in sommige omstandigheden ook de bescherming kunnen beperken die de richtlijn de werknemers beoogt te bieden, bevatten immers geen beperking in de tijd van de rechten die de werknemers aan deze richtlijn ontlenen en evenmin beperken zij de mogelijkheid voor de lidstaten om te voorzien in een verjaringstermijn (zie arrest van 18 september 2003, Pflücke, C-125/01, Jurispr. blz. I-9375, punt 31).

Derhalve zijn de lidstaten in beginsel vrij om in hun nationale recht bepalingen op te nemen waarin een verjaringstermijn wordt gesteld voor de indiening van het verzoek door een werknemer om volgens de regels van richtlijn 80/987 betaling te verkrijgen van zijn onbetaalde loonaanspraken, mits deze bepalingen niet ongunstiger zijn dan die voor vergelijkbare verzoeken op basis van nationaal recht (gelijkwaardigheidsbeginsel) en de uitoefening van de door de communautaire rechtsorde verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of buitengewoon moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie arrest Pflücke, reeds aangehaald, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De verwijzende rechter is op dit punt van oordeel dat moet worden nagegaan of de kwalificatie van de aanspraken van de werknemer ten opzichte van het waarborgfonds als uitkeringen van sociale zekerheid, met als consequentie dat de bepalingen betreffende de schorsing van de verjaring die gelden voor in het faillissement ingediende vorderingen, niet worden toegepast, al dan niet in strijd is met de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid.

Wat het gelijkwaardigheidsbeginsel betreft, moet allereerst worden opgemerkt dat het verzoek tot betaling van achterstallig loon van de werknemer ten opzichte van het waarborgfonds en het verzoek van een dergelijke werknemer ten opzichte van de insolvente werkgever, niet vergelijkbaar zijn. Dit volgt met name uit artikel 4 van richtlijn 80/987, dat de lidstaten de bevoegdheid verleent, de betalingsverplichting van de waarborgfondsen te beperken.

Bijgevolg is het feit dat de verjaringsbepalingen verschillend zijn, niet in strijd met het gelijkwaardigheidsbeginsel.

Wat het doeltreffendheidsbeginsel betreft, heeft het Hof erkend dat het met het gemeenschapsrecht verenigbaar is dat in het belang van de rechtszekerheid, waarin zowel de contribuabele als de administratie bescherming vindt, redelijke beroepstermijnen worden vastgesteld die gelden op straffe van verval van recht (zie arrest van 17 november 1998, Aprile, C-228/96, Jurispr. blz. I-7141, punt 19 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Dergelijke termijnen maken de uitoefening van de door het gemeenschapsrecht verleende rechten immers niet nagenoeg onmogelijk of buitengewoon moeilijk.

In dit verband moet eraan worden herinnerd dat wat de betaling van loonvorderingen betreft, die naar hun aard voor de betrokkene uiterst belangrijk zijn, de verjaringstermijn niet zo kort mag zijn dat de werknemer zich in de praktijk niet aan deze termijn zal kunnen houden en dus niet de bescherming zal genieten die richtlijn 80/987 hem juist beoogt te bieden (zie arrest Pflücke, reeds aangehaald, punt 37).

Ter zake heeft het Hof eerder verklaard dat een vervaltermijn van een jaar voor het instellen van een beroep tot vergoeding van de door de te late omzetting van richtlijn 80/987 geleden schade, redelijk voorkomt (zie in die zin arrest van 10 juli 1997, Palmisani, C-261/95, Jurispr. blz. I-4025, punt 29).

Uit punt 39 van het arrest van 11 juli 2002, Marks & Spencer (C-62/00, Jurispr. blz. I-6325), volgt echter ook dat, om zijn taak, de waarborging van de rechtszekerheid, te vervullen, een verjaringstermijn van tevoren moet zijn vastgesteld. Een situatie die wordt gekenmerkt door een grote juridische onzekerheid kan schending opleveren van het doeltreffendheidsbeginsel, aangezien de vergoeding van de schade die particulieren hebben geleden ingevolge aan een lidstaat toe te rekenen schendingen van het gemeenschapsrecht, in de praktijk buitensporig moeilijk zou kunnen worden wanneer zij de toepasselijke verjaringstermijn niet met redelijke zekerheid zouden kunnen vaststellen (arrest van 24 maart 2009, Danske Slagterier, C-445/06, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In de onderhavige zaak heeft de verwijzende rechter er in de eerste plaats op gewezen dat wetsbesluit nr. 80/92 de verjaringstermijn bepaalt op een jaar, maar niet de dies a quo vaststelt.

In de tweede plaats merkt de verwijzende rechter op dat in de rechtspraak van de Corte suprema di cassazione de door het waarborgfonds gedane uitkeringen aanvankelijk zijn gekwalificeerd als loon, identiek van aard aan de loonbetalingen door de werkgever, welke kwalificatie als consequentie had dat op die uitkeringen de in het kader van de collectieve faillissementsprocedure bestaande verjaringstermijnen en schorsingsbepalingen werden toegepast. Nadien heeft de Corte suprema di cassazione geoordeeld dat de verplichting van het waarborgfonds een uitkering van sociale zekerheid betreft, die onafhankelijk is van de loonbetalingsverplichting van de werkgever, met onder meer als consequentie dat bovengenoemde bepalingen betreffende schorsing van de verjaringstermijnen niet van toepassing zijn.

Deze twee constateringen kunnen leiden tot rechtsonzekerheid die in strijd kan zijn met het doeltreffendheidsbeginsel, indien komt vast te staan — hetgeen aan de nationale rechter is om te onderzoeken — dat deze rechtsonzekerheid de reden kan zijn dat Visciano zijn beroep bij deze rechter te laat heeft ingesteld.

Gelet op alle voorgaande overwegingen moet op de derde vraag derhalve worden geantwoord dat, in het kader van een verzoek van een werknemer om van een waarborgfonds betaling te verkrijgen van onvervulde loonaanspraken, richtlijn 80/987 niet in de weg staat aan de toepassing van een verjaringstermijn van een jaar (gelijkwaardigheidsbeginsel). Niettemin is het aan de nationale rechter om te onderzoeken of de wijze waarop die termijn wordt gehanteerd de uitoefening van de door het gemeenschapsrecht verleende rechten niet nagenoeg onmogelijk of uiterst moeilijk maakt (doeltreffendheidsbeginsel).