HvJ EU, 26-11-2014, nr. C-22/13, nr. C-61/13, nr. C-62/13, nr. C-63/13, nr. C-418/13

Met betrekking tot eventuele maatregelen ter voorkoming van misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in de zin van artikel 5, punt 1, van de raamovereenkomst staat vast dat uit hoofde van de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, vervangende leerkrachten kunnen worden aangeworven op opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, zonder enige maatregel die de maximale totale duur van deze overeenkomsten of het aantal vernieuwingen ervan in de zin van punt 1, sub b en c, van deze clausule beperkt. In het bijzonder wijst het Tribunale di Napoli erop dat artikel 10, lid 4 bis, van d.lgs. nr. 368/2001, zoals blijkt uit punt 28 van dit arrest, staatsscholen uitsluit van de toepassing van artikel 5, lid 4 bis, van dit decreto legislativo, waarin is bepaald dat arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd die de duur van 36 maanden overschrijden, worden omgezet in een arbeidsverhouding voor onbepaalde tijd, zodat deze overeenkomsten onbeperkt kunnen worden vernieuwd. Evenmin wordt betwist dat de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, geen enkele maatregel bevat die gelijkwaardig is aan de maatregelen die in clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst worden genoemd.

In deze omstandigheden is van belang dat de vernieuwing van dergelijke arbeidsovereenkomsten wordt gerechtvaardigd door een objectieve reden in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst.

Zoals blijkt uit punt 7 van de algemene overwegingen van de raamovereenkomst en uit punt 74 van het onderhavige arrest, hebben de ondertekenende partijen immers geoordeeld dat het gebruik van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd op basis van objectieve redenen een manier is om misbruik te voorkomen (zie arresten Adeneler e.a., EU:C:2006:433, punt 67, en Fiamingo e.a., EU:C:2014:2044, punt 58).

Met betrekking tot dat begrip ‘objectieve redenen’ in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst heeft het Hof reeds geoordeeld dat het aldus moet worden opgevat dat het ziet op precieze en concrete omstandigheden welke een bepaalde activiteit kenmerken en dus rechtvaardigen dat in die bijzondere context gebruik wordt gemaakt van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd. Die omstandigheden kunnen met name voortvloeien uit de bijzondere aard van de taken waarvoor dergelijke overeenkomsten zijn gesloten, en uit de inherente kenmerken ervan, of, in voorkomend geval, uit het nastreven van een rechtmatige doelstelling van sociaal beleid van een lidstaat (arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Daarentegen zou een nationaal voorschrift dat zich ertoe zou beperken via een wettelijke of bestuursrechtelijke bepaling in het algemeen en op abstracte wijze de mogelijkheid te creëren gebruik te maken van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, niet voldoen aan de in het vorige punt van het onderhavige arrest gepreciseerde vereisten. Uit een dergelijke louter formele bepaling kunnen namelijk geen objectieve en transparante criteria worden afgeleid om na te gaan of de vernieuwing van dergelijke overeenkomsten beantwoordt aan een werkelijke behoefte, geschikt is om de nagestreefde doelstelling te bereiken, en daartoe noodzakelijk is. Een dergelijke bepaling brengt dus een reëel risico van misbruik van dit type overeenkomsten met zich, zodat zij in strijd is met de doelstelling en het nuttig effect van de raamovereenkomst (arrest Kücük, EU:C:2012:39, punten 28 en 29 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu dient er vooraf op te worden gewezen dat uit de verwijzingsbeslissingen en de toelichting ter terechtzitting blijkt dat personeel in staatsscholen uit hoofde van de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, zoals neergelegd in wet nr. 124/1999, wordt aangeworven voor onbepaalde tijd op een vaste aanstelling of voor bepaalde tijd in het kader van vervangingsovereenkomsten. De aanstelling in vaste dienst vindt plaats langs twee verschillende wegen: voor de helft van de beschikbare posten per schooljaar door middel van vergelijkende onderzoeken op de grondslag van schriftelijke bewijsstukken en examens en voor de andere helft door middel van permanente ranglijsten, waarop de leerkrachten staan ingeschreven die reeds voor een dergelijk vergelijkend onderzoek zijn geslaagd maar nog geen betrekking in vaste dienst hebben en de leerkrachten die een beroepsopleiding voor leerkrachten ter verkrijging van een onderwijskwalificatie hebben gevolgd. Vervangende leerkrachten worden door middel van dezelfde ranglijsten aangeworven, waarbij een leerkracht door opeenvolgende vervangingsovereenkomsten stijgt op de lijst en in aanmerking kan komen voor een betrekking in vaste dienst.

Uit de verwijzingsbeslissingen zelf blijkt dat de litigieuze nationale regeling, zoals zij naar voren komt uit artikel 4 van wet nr. 124/1999 in samenhang met artikel 1 van decreet nr. 131/2007, drie soorten vervangingsovereenkomsten voor bepaalde tijd kent: ten eerste, overeenkomsten voor de duur van een schooljaar, in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken voor de aanwerving van personeel in vaste dienst, ter waarneming van de beschikbare en vacante posten (dat wil zeggen waarop geen leerkracht in vaste dienst is aangesteld) in het door de provinciale afdelingen van het ministerie toegewezen personeelsbestand, die aflopen aan het einde van het schooljaar (31 augustus); ten tweede, tijdelijke overeenkomsten ter waarneming van niet-vacante posten in het feitelijk benodigde personeelsbestand die niettemin beschikbaar zijn, die aflopen aan het einde van de onderwijsactiviteiten (30 juni); en ten derde, tijdelijke of kortlopende vervangingsovereenkomsten voor de resterende gevallen, die lopen tot de oorzaak naar aanleiding waarvan ze zijn gesloten, wegvalt.

Benadrukt zij dat een nationale regeling op grond waarvan arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd kunnen worden vernieuwd ter vervanging van, ten eerste, personeel van staatsscholen in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken voor de aanwerving van personeel in vaste dienst, en, ten tweede, van personeel van deze scholen dat tijdelijk niet in de gelegenheid is zijn functies uit te oefenen, op zich niet in strijd is met de raamovereenkomst. De tijdelijke vervanging van een werknemer om te voorzien in, in wezen, kortstondige personeelsbehoeften van de werkgever kan in beginsel een ‘objectieve reden’ in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst vormen (zie in die zin arresten Angelidaki e.a., C-378/07–C-380/07, EU:C:2009:250, punten 101 en 102, en Kücük, EU:C:2012:39, punt 30).

In dat verband moet er om te beginnen aan worden herinnerd dat het in een dienst die over een aanzienlijk personeelsbestand beschikt, zoals het onderwijs, onvermijdelijk is dat vaak personeel tijdelijk moet worden vervangen, met name omdat werknemers met ziekteverlof, moederschapsverlof, ouderschapsverlof of andere soorten verlof zijn en dus niet beschikbaar. In die omstandigheden kan de tijdelijke vervanging van werknemers een objectieve reden in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst vormen, die zowel het sluiten van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd met het vervangend personeel als de vernieuwing van deze overeenkomsten naargelang van de behoeften rechtvaardigt, mits de vereisten van de raamovereenkomst worden nageleefd (zie in die zin arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 31).

Dit geldt te meer wanneer de nationale regeling op basis waarvan overeenkomsten voor bepaalde tijd in geval van tijdelijke vervanging kunnen worden vernieuwd, ook rechtmatige doelstellingen van sociaal beleid nastreeft. Zoals uit punt 87 van het onderhavige arrest volgt, omvat het begrip ‘objectieve reden’ in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst het nastreven van dergelijke doelstellingen. Maatregelen ter bescherming van onder meer de vrouw bij zwangerschap en moederschap en maatregelen die mannen en vrouwen in staat willen stellen hun beroeps- en gezinstaken met elkaar te verenigen, streven rechtmatige doelstellingen van sociaal beleid na (zie arrest Kücük, EU:C:2012:39, punten 32 en 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Voorts is onderwijs, zoals onder meer in de verwijzingsbeslissing in de zaak C-418/13 naar voren komt, een grondrecht dat door de grondwet van de Italiaanse Republiek wordt gewaarborgd en waarvan de organisatie aan de Staat is opgedragen op zodanige wijze dat de omvang van het lerarenbestand steeds is afgestemd op de omvang van het leerlingenbestand. Deze afstemming hangt zeker af van een groot aantal factoren, waaronder factoren die tot op zekere hoogte niet kunnen worden beheerst of voorzien, zoals met name externe en interne migratiestromen en de keuze van een schoolsoort door de leerlingen.

Deze factoren maken dat de behoefte aan flexibiliteit in de sector onderwijs, die in het hoofdgeding aan de orde is, bijzonder groot is. Deze behoefte kan, overeenkomstig de rechtspraak die in punt 70 van het onderhavige arrest is genoemd, het beroep op opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in deze sector in het licht van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst objectief rechtvaardigen, zodat adequaat wordt gereageerd op de vraag naar onderwijs en wordt voorkomen dat de Staat als werkgever in deze sector wordt blootgesteld aan het risico een veel groter aantal leerkrachten in vaste dienst te moeten aanstellen dan daadwerkelijk nodig is om aan zijn verplichtingen ter zake te voldoen.

Tot slot moet worden vastgesteld dat, wanneer een lidstaat die de toegang tot een vast dienstverband in de door deze staat bestuurde scholen via aanstelling in vaste dienst voorbehoudt aan personeel dat voor een vergelijkend onderzoek is geslaagd, tevens objectief kan worden gerechtvaardigd dat de beschikbare posten in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken worden bezet door middel van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.

Verzoekers in de hoofdgedingen stellen niettemin dat de nationale regeling die in deze gedingen aan de orde is, neergelegd in artikel 4, lid 1, van wet nr. 124/1999, die ‘in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken voor de aanwerving van onderwijzend personeel in vaste dienst’ mogelijk maakt dat vervangingsovereenkomsten voor bepaalde tijd worden vernieuwd om vacante en beschikbare posten voor de duur van een schooljaar te bezetten, er in de praktijk toe leidt dat misbruik wordt gemaakt van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, aangezien er geen enkele zekerheid is wanneer deze vergelijkende onderzoeken moeten worden gehouden. Dankzij de vernieuwing van dergelijke arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd kan aldus worden voldaan aan de permanente en blijvende behoeften van staatsscholen als gevolg van een structureel gebrek aan personeel in vaste dienst.

Harerzijds voert de Italiaanse regering aan dat het tweewegenstelsel dat in punt 89 van dit arrest wordt beschreven, het mogelijk maakt tijdelijk personeel van staatsscholen op te nemen in een parcours dat leidt tot een aanstelling in vaste dienst: het kan namelijk niet alleen deelnemen aan openbare vergelijkende onderzoeken, maar ook na opeenvolgende vervangingsovereenkomsten stijgen op de ranglijst en aldus voldoende tijdvakken van activiteit vergaren om uiteindelijk in vaste dienst te worden aangesteld. Deze lijsten moeten worden ‘uitgeput’ in die zin dat zij niet meer kunnen worden aangevuld wanneer een bepaald aantal leerkrachten erop is ingeschreven. Zij zijn dus een middel om precaire arbeidsverhoudingen tegen te gaan. Ongeacht de bijzondere feitelijke situatie moet de litigieuze nationale regeling dus worden gezien als in overeenstemming met clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst.

In dat verband moet worden benadrukt dat een nationale regeling die vernieuwing van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd mogelijk maakt om personeel te vervangen in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken, weliswaar kan worden gerechtvaardigd door een objectieve reden, maar dat de concrete toepassing van deze reden, gelet op de bijzondere kenmerken van de betrokken activiteit en de voorwaarden voor de uitoefening ervan, in overeenstemming moet zijn met de vereisten van de raamovereenkomst. Bij de toepassing van de betrokken bepaling van nationaal recht moeten de bevoegde instanties dus objectieve en transparante criteria kunnen uitwerken om na te gaan of de vernieuwing van dergelijke overeenkomsten beantwoordt aan een werkelijke behoefte, geschikt is om de nagestreefde doelstelling te bereiken, en daartoe noodzakelijk is (zie in die zin arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Zoals het Hof al meermaals heeft geoordeeld, is de vernieuwing van arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd om te voorzien in behoeften die in feite niet tijdelijk, maar integendeel permanent en blijvend zijn, niet gerechtvaardigd in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst. Een dergelijk gebruik van arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd gaat namelijk lijnrecht in tegen de premisse waarop de raamovereenkomst berust, te weten dat arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd de normale arbeidsverhouding zijn, zelfs al zijn arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd typisch voor sommige sectoren, beroepen of activiteiten (arrest Kücük, EU:C:2012:39, punten 36 en 37 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Inachtneming van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst vergt dat in concreto wordt nagegaan of de vernieuwing van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd in tijdelijke behoeften beoogt te voorzien en of een nationale bepaling zoals artikel 4, lid 1, van wet nr. 124/1999 in samenhang met artikel 1 van decreto nr. 131/2007 niet in werkelijkheid wordt gebruikt om te voorzien in permanente en blijvende personeelsbehoeften van de werkgever (zie in die zin arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het staat aan die instanties om in elk concreet geval alle omstandigheden van de zaak te onderzoeken, met name rekening houdend met het aantal opeenvolgende overeenkomsten dat met eenzelfde persoon of voor het verrichten van eenzelfde werk is gesloten, om uit te sluiten dat werkgevers misbruik maken van arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd, zelfs indien deze ogenschijnlijk worden gesloten om in een behoefte aan vervangend personeel te voorzien (zie in die zin arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 40 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het bestaan van een ‘objectieve reden’ in de zin van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst sluit dus in beginsel uit dat er sprake is van misbruik, behoudens wanneer uit een globaal onderzoek van de omstandigheden van de vernieuwing van de betrokken arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd blijkt dat de van de werknemer vereiste prestaties niet beantwoorden aan een louter tijdelijke behoefte (arrest Kücük, EU:C:2012:39, punt 51).

Anders dan de Italiaanse regering betoogt, is het enkele feit dat de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, door een ‘objectieve reden’ in de zin van deze bepaling kan worden gerechtvaardigd, niet voldoende om de regeling in overeenstemming te brengen met deze bepaling, als de concrete toepassing van de regeling in feite neerkomt op misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.

Hoewel in dit verband volgens de in de punten 81 en 82 van dit arrest genoemde rechtspraak elke beoordeling van de feiten in het kader van de procedure van artikel 267 VWEU tot de bevoegdheid van nationale rechter behoort, moet worden vastgesteld dat uit de gegevens die in deze zaken aan het Hof zijn verstrekt, blijkt dat de termijn van aanstelling in vaste dienst van leerkrachten uit hoofde van dit stelsel even variabel als onzeker is, zoals de Italiaanse regering overigens zelf erkent.

Enerzijds staat vast dat uit de bewoordingen van de eerste vraag in zaak C-418/13 blijkt dat de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, geen enkele precieze termijn bevat voor de organisatie van vergelijkende onderzoeken, daar deze afhangt van de financiële mogelijkheden van de Staat en de discretionaire beoordeling van de overheidsdiensten. Zo is volgens de vaststellingen van de Corte costituzionale in de verwijzingsbeslissing in deze zaak tussen 2000 en 2011 geen enkel vergelijkend onderzoek gehouden.

Anderzijds blijkt uit de toelichting van de Italiaanse regering dat de aanstelling in vaste dienst door stijging van leerkrachten op de ranglijst afhangt van de totale duur van de arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd en van posten die ondertussen open zijn gevallen, en dus, zoals de Commissie terecht stelt, van toevallige en onvoorzienbare omstandigheden.

Daaruit volgt dat een nationale regeling zoals in de hoofdgedingen aan de orde niet kan waarborgen dat de concrete toepassing van deze objectieve reden, gelet op de bijzondere kenmerken van de betrokken activiteit en de voorwaarden voor de uitoefening ervan, in overeenstemming is met de vereisten van de raamovereenkomst, zij het dat die nationale regeling het beroep op arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd om vacante en beschikbare posten in staatsscholen te bezetten door middel van vervangingsovereenkomsten voor de duur van een schooljaar, formeel beperkt tot een tijdvak dat duurt tot en met de afronding van vergelijkende onderzoeken.

Bij gebreke van een precieze datum voor de organisatie en de afronding van vergelijkende onderzoeken die een einde maken aan de vervangingen en dus van een reële limiet aan het aantal vervangingsovereenkomsten voor de duur van een schooljaar door dezelfde werknemer voor dezelfde vacante post, kan een dergelijke regeling immers in strijd met clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst toelaten dat arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd worden vernieuwd om behoeften te dekken die in feite niet tijdelijk zijn, maar integendeel permanent en blijvend, wegens het structurele tekort aan posten voor personeel in vaste dienst in de betrokken lidstaat. Deze vaststelling vindt niet alleen steun in de situatie van verzoekers in de hoofdgedingen, als beschreven in de punten 23 en 37 van dit arrest, maar ook en meer in het algemeen in de gegevens die in het kader van de onderhavige gedingen aan het Hof zijn overgelegd. Zo is, al naargelang het jaar en de bron, ongeveer 30 % en volgens het Tribunale di Napoli zelfs 61 % van het administratief, technisch en ondersteunend personeel van staatsscholen aangesteld op arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd en vormden leerkrachten aangesteld op dergelijke overeenkomsten in de jaren 2006 tot en met 2011 tussen de 13 % en 18 % van het totaal aantal leerkrachten op deze scholen.

Dienaangaande zij in herinnering gebracht dat budgettaire overwegingen aan de basis kunnen liggen van de sociaalbeleidskeuzen van een lidstaat en de aard of de omvang van de maatregelen die de lidstaat wenst vast te stellen, kunnen beïnvloeden, maar op zichzelf evenwel niet een doelstelling van dat beleid vormen en derhalve geen rechtvaardiging kunnen vormen voor het geheel ontbreken van maatregelen ter voorkoming van misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in de zin van clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst (zie naar analogie arrest Thiele Meneses, C-220/12, EU:C:2013:683, punt 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Hoe dan ook moet worden opgemerkt dat een nationale regeling zoals in de hoofdgedingen aan de orde is, zoals blijkt uit punt 89 van het onderhavige arrest, de toegang tot aanstellingen in vaste dienst in staatsscholen niet voorbehoudt aan personeel dat voor een vergelijkend onderzoek is geslaagd. Dankzij het tweewegenstelsel kunnen immers ook leerkrachten die enkel een opleiding hebben gevolgd ter verkrijging van een onderwijskwalificatie in vaste dienst worden aangesteld. Zoals de Commissie ter terechtzitting heeft aangevoerd, is het onder dergelijke omstandigheden geenszins vanzelfsprekend — hetgeen overigens aan de verwijzende rechters staat om na te gaan — dat het in het licht van clausule 5, punt 1, sub a, van de raamovereenkomst objectief gerechtvaardigd is om vacante en beschikbare posten in deze scholen in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken in casu te bezetten met behulp van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.

In dat verband moet met de Commissie worden onderstreept dat een lidstaat er met het oog op de uitvoering van clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst op legitieme gronden voor kan kiezen de in punt 1, sub a, van deze clausule genoemde maatregel niet te treffen. Hij kan de voorkeur geven aan een van de twee of beide in punt 1, sub b en c, van die clausule bedoelde maatregelen, die betrekking hebben op respectievelijk de maximale totale duur van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd en het aantal malen dat dergelijke overeenkomsten of verhoudingen mogen worden vernieuwd, mits ongeacht de gekozen maatregel misbruik van arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd daadwerkelijk wordt voorkomen (zie in die zin arrest Fiamingo e.a., EU:C:2014:2044, punt 61).

Derhalve moet worden vastgesteld dat uit de gegevens die in het kader van de onderhavige zaken aan het Hof zijn verstrekt, blijkt dat een nationale regeling zoals in het hoofdgeding aan de orde — behoudens toetsing door de verwijzende rechters — geen maatregel ter voorkoming van misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in de zin van clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst behelst, hetgeen in strijd is met de vereisten die in de punten 74 en 76 van dit arrest zijn genoemd.

Met betrekking tot sancties voor het misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd moet om te beginnen worden opgemerkt dat uit de verwijzingsbeslissingen blijkt dat de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, zoals de Corte costituzionale in de tweede prejudiciële vraag in de zaak C-418/13 uitdrukkelijk vermeldt, elk recht op vergoeding van de schade veroorzaakt door misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in het onderwijs uitsluit. Inzonderheid staat vast dat het in artikel 36, lid 5, van d.lgs. nr. 165/2001 neergelegde stelsel in geval van misbruik van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd in de publieke sector, een dergelijk recht in de hoofdgedingen niet kan verlenen.

Zoals blijkt uit de punten 28 en 84 van het onderhavige arrest, wordt overigens evenmin betwist dat het krachtens de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, niet mogelijk is opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd om te zetten in een arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding voor onbepaalde tijd, aangezien de toepassing van artikel 5, lid 4 bis, van d.lgs. nr. 368/2001 op staatsscholen is uitgesloten.

Zoals naar voren komt uit de verwijzingsbeslissingen en de opmerkingen van de Italiaanse regering, is aanstelling in vaste dienst door stijging op de ranglijst voor een werknemer die meerdere malen uit hoofde van artikel 4 van wet nr. 124/1999 een post in een staatsschool heeft waargenomen, de enige manier om zijn opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd om te zetten in een arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding voor onbepaalde tijd.

Daar een dergelijke mogelijkheid, zoals blijkt uit de punten 105 tot en met 107 van dit arrest, onzeker is, kan zij niet worden beschouwd als een voldoende effectieve en afschrikkende sanctie om te waarborgen dat die voorschriften ter uitvoering van de raamovereenkomst hun volle uitwerking krijgen.

Zoals al in de punten 70 en 95 van het onderhavige arrest is vermeld, is een lidstaat inderdaad gerechtigd bij de uitvoering van clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst rekening te houden met de behoeften van een bepaalde sector zoals het onderwijs, maar dat recht gaat niet zo ver dat hij zich kan onttrekken aan de verplichting een adequate maatregel te treffen om misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd naar behoren te kunnen bestraffen.

Derhalve moet worden vastgesteld dat uit de gegevens die in het kader van de onderhavige zaken aan het Hof zijn verstrekt, blijkt dat een nationale regeling zoals in het hoofdgeding aan de orde — behoudens de door de verwijzende rechters te verrichten toetsing — niet in overeenstemming is met de vereisten die voortvloeien uit de in de punten 77 tot en met 80 van het onderhavige arrest genoemde rechtspraak.

Dientengevolge moet de verwijzende rechters worden geantwoord dat clausule 5, punt 1, van de raamovereenkomst aldus moet worden uitgelegd dat zij zich verzet tegen een nationale wettelijke regeling als in de hoofdgedingen aan de orde die de vernieuwing mogelijk maakt van overeenkomsten voor bepaalde tijd om te voorzien in vacante en beschikbare posten van onderwijzend en administratief, technisch en ondersteunend personeel in afwachting van de afronding van vergelijkende onderzoeken voor de aanwerving van personeel in vaste dienst voor staatsscholen, zonder dat precieze termijnen worden gegeven voor de afronding van deze vergelijkende onderzoeken en onder uitsluiting van elke mogelijkheid voor die leerkrachten en dat personeel op vergoeding van de schade die door een dergelijke vernieuwing eventueel wordt geleden. Onder voorbehoud van de door de verwijzende rechters te verrichten toetsing kunnen uit deze regeling namelijk geen objectieve en transparante criteria worden afgeleid om na te gaan of de vernieuwing van dergelijke overeenkomsten beantwoordt aan een werkelijke behoefte, geschikt is om de nagestreefde doelstelling te bereiken en daartoe noodzakelijk is, en voorts bevat de regeling geen enkele andere maatregel ter voorkoming en bestraffing van misbruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd.

Gelet op het voorgaande hoeven de andere vragen die het Tribunale di Napoli in de zaken C-22/13, C-61/13 en C-62/13 heeft gesteld, niet te worden beantwoord.