HvJ EU, 11-12-2014, nr. C-212/13

Ik moet in de eerste plaats opmerken dat de prejudiciële vraag in de onderhavige zaak zeer specifiek is en zich toespitst op de uitlegging van de uitdrukking ‘activiteiten [die] met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden [worden] verricht’, waarvan de toepasselijkheid van richtlijn 95/46 op de door Ryneš verrichte videobewaking afhangt. Het antwoord op dat verzoek om uitlegging kan niet afhankelijk zijn van het feit dat de videobewaking tot het beoogde resultaat heeft geleid, namelijk de identificatie van de daders. Het antwoord zou hetzelfde moeten zijn in het geval dat de videobewaking niet succesvol zou zijn geweest en slechts zou hebben geleid tot uiteindelijk gewiste en derhalve ongebruikte gebleven opnames van personen die zich in de openbare ruimte voor het huis van Ryneš hebben bevonden.

In de tweede plaats heeft de zaak in wezen betrekking op de kwalificatie van de litigieuze videobewaking in verband met de toepassing van richtlijn 95/46. Dientengevolge kan het latere gebruik van de opgenomen beelden volgens mij niet doorslaggevend zijn voor de beantwoording van de vraag van de toepasselijkheid van de richtlijn.8. De juridische kwalificatie van de videobewaking door Ryneš kan niet verschillen al naargelang de beelden later zijn gewist of bewaard.

In de derde plaats onderscheidt de zaak die aan de prejudiciële verwijzing ten grondslag ligt zich van de situaties waarin de videobewaking wordt verricht door overheidsinstanties of rechtspersonen. Wat de overheidsinstanties betreft, is richtlijn 95/46 toepasselijk, met uitzondering van de in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van deze richtlijn bedoelde situaties. Op rechtspersonen is richtlijn 95/46 zonder beperkingen toepasselijk. Daarom lijkt mij de rechtspraak van het Europese Hof van de rechten van de mens, die op dat gebied trouwens zeer uitgebreid is, geen rechtstreeks bruikbare aanwijzingen te geven.9.

Tenslotte is het duidelijk dat het Handvest, en met name de artikelen 7 en 8 daarvan, in het onderhavige geval toepasselijk is. De litigieuze situatie kan leiden tot een conflict tussen de grondrechten van de verantwoordelijke voor de verwerking van de gegevens (in het Engels:â\€š‘data controller’) en die van de betrokkene (in het Engels: ‘data subject’). In het onderhavige geval gaat het om een conflict tussen Ryneš en de geïdentificeerde daders. In de context van de toepasselijkheid van richtlijn 95/46 in het algemeen gaat het echter om een conflict tussen het recht op bescherming van het privéleven van alle natuurlijke personen die videobewaking van een openbare ruimte verrichten en het recht op eerbiediging van de persoonsgegevens van alle zich aldaar bevindende personen.

Indien het Hof oordeelt dat richtlijn 95/46 in het onderhavige geval toepasselijk is, zouden de verschillende rechten en belangen die in het kader van de materiële bepalingen van deze richtlijn, en met name artikel 7, sub f, daarvan10., aan de orde zijn tegen elkaar moeten worden afgewogen. Dit is echter in voorkomend geval de taak van de verwijzende rechter en zou buiten het kader van de onderhavige prejudiciële verwijzing treden.11.

Richtlijn 95/46 beoogt in verband met de verwerking van persoonsgegevens een hoog niveau van bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van natuurlijke personen, met name van hun privéleven, te waarborgen.12.

Het Hof laat zich leiden door het Handvest bij de uitlegging van het recht van de Unie. Wat de uitlegging van richtlijn 95/46 betreft heeft het eveneens aansluiting gezocht bij de algemene rechtsbeginselen en daarmee bij artikel 8 van het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden13. (hierna: ‘EVRM’). Het Hof heeft voorts geoordeeld dat richtlijn 95/46 een door de wetgever vastgesteld evenwicht vormt tussen de verschillende betrokken grondrechten.14.

Zo heeft het Hof in het arrest Google Spain en Google15. het belang van het nuttig effect van richtlijn 95/46 en van de doeltreffende en volledige bescherming van de fundamentele vrijheden en rechten van natuurlijke personen16., met name van de eerbiediging van hun privéleven, benadrukt die deze richtlijn beoogt te verzekeren in verband met de verwerking van persoonsgegevens, waaraan zij bijzonder belang hecht, zoals met name blijkt uit artikel 1, lid 1, ervan en de punten 2 en 10 van de considerans ervan.17.

Het Hof heeft dienaangaande reeds beslist dat richtlijn 95/46, voor zover zij de verwerking regelt van persoonsgegevens die afbreuk kan doen aan de fundamentele vrijheden, inzonderheid het recht op privéleven, noodzakelijkerwijs moet worden uitgelegd op basis van de grondrechten, die volgens vaste rechtspraak integrerend deel uitmaken van de algemene rechtsbeginselen waarvan het Hof de eerbiediging verzekert en die thans in het Handvest zijn opgenomen.18.

Meer in het bijzonder in het arrest Google Spain en Google heeft Het Hof het volgende geoordeeld: ‘Artikel 7 van het Handvest [waarborgt] het recht op eerbiediging van het privéleven, terwijl artikel 8 van het Handvest uitdrukkelijk het recht op bescherming van persoonsgegevens waarborgt. De leden 2 en 3 van laatstgenoemd artikel preciseren dat deze gegevens eerlijk moeten worden verwerkt, voor bepaalde doeleinden en met toestemming van de betrokkene of op basis van een andere gerechtvaardigde grondslag waarin de wet voorziet, dat eenieder het recht van inzage heeft in de over hem verzamelde gegevens en op rectificatie daarvan en dat een onafhankelijke autoriteit erop toeziet dat deze regels worden nageleefd. Deze vereisten zijn met name bij de artikelen 6, 7, 12, 14 en 28 van richtlijn 95/46 uitgevoerd.’19.

Ik merk op dat deze laatstgenoemde bepalingen, met uitzondering van artikel 28, eveneens toepasselijk zijn op de horizontale betrekkingen tussen de verantwoordelijken voor de verwerking van gegevens, die geen overheidsinstantie zijn, en de betrokkenen.

Ter terechtzitting is de vraag of de toepasselijkheid van de uitzondering afhankelijk kon zijn van de bedoeling van de betrokken persoon, uitvoerig besproken. Het gaat meer in het bijzonder om de vraag of het ‘uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke’ karakter van de verwerking van de gegevens kan worden vastgesteld aan de hand van het doel dat de voor de verwerking van de gegevens verantwoordelijke nastreeft.

Volgens de verwijzende rechter is Ryneš overgegaan tot de bewaking ‘teneinde de eigendom, de gezondheid en het leven van de eigenaren van het huis te beschermen’. Volgens mij is het niet uitgesloten dat een door een dergelijk subjectief doel gekenmerkte activiteit kan voldoen aan de voorwaarden van artikel 7, sub f, van richtlijn 95/46, hetgeen de verwerking van persoonsgegevens in het kader daarvan zou rechtvaardigen. Dat is evenwel niet de aan het Hof voorgelegde vraag. De onderhavige prejudiciële vraag heeft betrekking op de werkingssfeer van richtlijn 95/46, een vraag die noodzakelijkerwijs voorafgaat aan elke vraag betreffende de uitlegging van de materiële bepalingen ervan.

In deze omstandigheden moet worden vastgesteld of de verwerking van persoonsgegevens waartoe Ryneš is overgegaan, buiten de werkingssfeer van de richtlijn valt gelet op het subjectieve doel ervan, voor zover dat doel geacht kan worden een uitsluitend persoonlijk of huishoudelijk karakter van de verwerking van de betrokken gegevens te vormen.

Ik herinner er wat dat betreft aan dat de functie van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 erin bestaat de werkingssfeer van de richtlijn te omschrijven, waarbij bepaalde situaties blijven uitgesloten hoewel het een activiteit betreft die voldoet aan de criteria van deze richtlijn. Volgens mij kan de werkingssfeer van een regeling van het recht van de Unie niet afhangen van het subjectieve doel van de belanghebbende, in het onderhavige geval de verantwoordelijke voor de verwerking, aangezien een dergelijk doel noch op basis van externe factoren objectief is te toetsen, noch relevant is voor de betrokkenen waarvan de rechten en belangen door de litigieuze activiteit zijn geraakt.

Het doel van de verwerking van persoonsgegevens kan immers niet doorslaggevend zijn jegens een voetganger die zich op de openbare weg begeeft en het voorwerp van videobewaking wordt, vanuit het gezichtspunt van zijn behoefte aan bescherming door duidelijke wettelijke bepalingen die zijn rechtspositie ten opzichte van de verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens omschrijven. Het doel van de verwerking kan daarentegen een rol spelen bij de beoordeling van de geoorloofdheid daarvan. De werkingssfeer van de richtlijn moet derhalve door middel van objectieve criteria worden vastgesteld.

Teneinde de strekking van de betrokken uitzondering te verduidelijken, geeft richtlijn 95/46 twee voorbeelden: correspondentie en het bijhouden van adressenbestanden.31. Als uitzonderingsbepaling vraagt zij natuurlijk om een strikte uitlegging, hetgeen de rechtspraak op richtlijn 95/4632. bevestigt.

De zeer nauwkeurige afbakening van deze uitzondering draagt er immers toe bij de niet-regelmatige verzameling van persoonsgegevens te verhinderen, die zich buiten het door het recht van de Unie geregelde kader en bijgevolg vrijgesteld van de vereisten van artikel 8, leden 2 en 3, van het Handvest kan voordoen.33.

De zaak Lindqvist had net als de onderhavige zaak betrekking op de door een natuurlijke persoon verrichte verwerking van persoonsgegevens. Advocaat-generaal Tizzano was van mening dat de categorie ‘activiteit met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden’ alleen activiteiten zoals ‘correspondentie en het bijhouden van adressenbestanden’ dekt ‘[…], dat wil zeggen duidelijk privé- en vertrouwelijke activiteiten die beperkt blijven tot de persoonlijke of huishoudelijke sfeer van de betrokkenen’ en dat in de betrokken zaak de uitzondering van het tweede streepje niet toepasselijk was.34.

Volgens mij zijn ‘persoonlijke activiteiten’ in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 activiteiten die nauw en objectief zijn verbonden met het privéleven van een persoon en de persoonlijke levenssfeer van anderen niet merkbaar raken. Deze activiteiten kunnen echter buiten de woning plaatshebben. De ‘huishoudelijke activiteiten’ zijn verbonden met het familieleven en hebben gewoonlijk plaats binnen de woning of op andere door de leden van de familie gedeelde plaatsen, zoals een tweede woning, een hotelkamer of een privéauto. Zij hebben alle een band met de bescherming van het privéleven verankerd in artikel 7 van het Handvest.

In wezen ben ik met de regering van het Verenigd Koninkrijk van mening dat deze uitzondering in het huidige rechtskader, namelijk dat wat door de richtlijn in het leven is geroepen, de bescherming kan waarborgen die artikel 7 van het Handvest verleent aan degene die zich in zijn privé- en familieleven bezighoudt met de verwerking van persoonsgegevens.

Voor de toepassing van deze uitzondering in het kader van richtlijn 95/46 volstaat het echter niet dat de bedoelde activiteiten verbonden zijn met persoonlijke of huishoudelijke activiteiten, bovendien moet deze band uitsluitend zijn. Ik voeg daar wat dat betreft aan toe dat er volgens mij geen twijfel bestaat aan het feit dat de voorwaarde inzake het uitsluitende karakter voor zowel persoonlijke activiteiten als huishoudelijke activiteiten geldt.

Ik stel vast dat de videobewaking van anderen, dat wil zeggen de systematische bewaking van plaatsen door middel van een apparaat dat een videosignaal produceert dat wordt geregistreerd ten behoeve van de identificatie van personen, zelfs binnen een huis niet als uitsluitend persoonlijk kan worden beschouwd, hoewel dat niet uitsluit dat deze bewaking onder het begrip huishoudelijke activiteit zou kunnen vallen.

Anderzoijds is het juist, zoals de regering van het Verenigd Koninkrijk stelt, dat de bescherming van de onschendbaarheid van de eigen woning en de bescherming daarvan tegen diefstal en tegen alle ongeoorloofde toegang, activiteiten vormen die voor elk huishouden wezenlijk zijn en daarom als huishoudelijke activiteiten kunnen worden beschouwd.

Niettemin kan videobewaking die zich tot de openbare ruimte uitstrekt, volgens mij niet als een uitsluitend huishoudelijke activiteit worden beschouwd, omdat zij zich uitstrekt tot personen die geen band hebben met de betrokken familie en die anoniem wensen te blijven. Zoals het Hof heeft opgemerkt, kan ‘het feit dat de gegevens worden bewaard en later worden gebruikt zonder dat de’ in het onderhavige geval betrokken personen ‘hierover word[en] ingelicht, bij de betrokken personen het gevoel opwekken dat hun privéleven constant in de gaten wordt gehouden’35..

De systematische videobewaking van een openbare ruimte door natuurlijke personen is derhalve niet vrijgesteld van de vereisten die voortvloeien uit de bescherming van persoonsgegevens en toepasselijk zijn op videobewaking door rechtspersonen en overheidsinstanties. Deze uitlegging verhindert overigens dat videobewaking van een voor een eengezinswoning gelegen openbare ruimte gunstiger wordt behandeld dan de bewaking die in de omgeving van appartementsgebouwen toebehorend verenigingen van eigenaren wordt verricht, aangezien alle voor de verwerking van persoonsgegevens verantwoordelijken, natuurlijke personen en rechtspersonen, aldus aan dezelfde vereisten zijn onderworpen.36.

Ik concludeer hieruit dat de verwerking van persoonsgegevens zoals verricht door Ryneš, niet onder het begrip ‘verrichten van activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden’ en dus niet onder de betrokken uitzondering, maar binnen de werkingssfeer van richtlijn 95/46 valt.

Omwille van de volledigheid wil ik erop wijzen dat in de rechtspraak de ‘openbaarmaking’ van persoonsgegevens weliswaar dikwijls wordt genoemd als een van de criteria voor niet-toepasselijkheid van de uitzondering van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46,37. maar dat omgekeerd het ontbreken van openbaarmaking niet tot toepasselijkheid van die uitzondering leidt. Het vastleggen en de bewaring van persoonsgegevens vormen immers op zich een inmenging in de door artikel 7 van het Handvest gewaarborgde rechten.38.

Ik merk bovendien op dat de door Ryneš vastgelegde persoonsgegevens in het kader van een strafprocedure zijn medegedeeld aan de autoriteiten. Wat dat betreft wil ik eraan herinneren dat volgens de rechtspraak van het Hof ‘de toegang van de bevoegde nationale autoriteiten tot de gegevens een aanvullende inmenging in dat fundamentele recht [vormt]’39..

Indien het Hof aanvaardt, zoals ik voorstel, dat richtlijn 95/46 toepasselijk is, zal de door Ryneš verrichte activiteit moeten worden beoordeeld in het kader van de genoemde richtlijn, die beoogt een evenwicht tussen de fundamentele rechten en de belangen van personen te verwezenlijken en te waarborgen.

In dat geval moet met name de ‘rechtmatigheid’ van de verwerking van de litigieuze gegevens worden getoetst.40. Op dat punt moet eraan worden herinnerd dat behoudens de in artikel 13 van richtlijn 95/46 toegestane uitzonderingen, met name ter ‘bescherming van de betrokkene of van de rechten en vrijheden van anderen’, elke verwerking van persoonsgegevens, ten eerste, moet stroken met de in artikel 6 van deze richtlijn vermelde beginselen betreffende de kwaliteit van de gegevens, en, ten tweede, moet beantwoorden aan een van de in artikel 7 van deze richtlijn vermelde beginselen betreffende de toelaatbaarheid van gegevensverwerking.41.

Wat de rechtvaardiging van een verwerking zoals die in het hoofdgeding betreft ben ik van mening dat daarvoor steun is te vinden in artikel 7, sub f, van richtlijn 95/46.

Artikel 7, sub f, van richtlijn 95/46 voorziet immers in twee cumulatieve voorwaarden voor de geoorloofdheid van de verwerking van persoonsgegevens, namelijk in de eerste plaats dat de verwerking van persoonsgegevens noodzakelijk is voor de behartiging van het nagestreefde, gerechtvaardigde belang van de voor de verwerking verantwoordelijke of van de derde(n) aan wie de gegevens worden verstrekt, en in de tweede plaats, dat de fundamentele rechten en vrijheden van de betrokkene niet prevaleren. bedacht moet worden dat de tweede van die voorwaarden noodzakelijkerwijs een afweging van de aan de orde zijnde tegengestelde rechten en belangen meebrengt, die in beginsel afhangt van de concrete omstandigheden van het geval en in het kader waarvan de persoon of de instelling die de afweging uitvoert rekening dient te houden met het belang van de uit de artikelen 7 en 8 van het Handvest voortvloeiende rechten van de betrokkene.42. Genoemd artikel 7, sub f, van richtlijn 95/46 speelt dikwijls een sleutelrol in het onderzoek van de rechtmatigheid van de verwerking van persoonsgegevens.43.

Het komt mij voor dat de door Ryneš verrichte activiteit bescherming dient van zijn genot van andere fundamentele rechten, zoals het recht op eigendom en het recht op eerbiediging van zijn familieleven.

Het feit dat richtlijn 95/46 toepasselijk is, is derhalve niet noodzakelijkerwijs ongunstig voor de belangen van de verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens, mits deze daadwerkelijk zijn gerechtvaardigd volgens artikel 7, sub f, van de genoemde richtlijn. Het is niet logisch te stellen dat ter bescherming van de fundamentele rechten van Ryneš een Europese richtlijn buiten toepassing moet worden gelaten die juist beoogt een rechtvaardig evenwicht tot stand te brengen tussen de rechten van laatstgenoemde en de rechten van andere natuurlijke personen, namelijk zij die worden geraakt door de verwerking van persoonsgegevens.

Het feit dat richtlijn 95/46 op een dergelijke situatie toepasselijk is, maakt de activiteit van Ryneš op zich niet ongeoorloofd. Wel zal de afweging tussen de in het hoofdgeding toepasselijke grondrechten moeten worden gemaakt in het kader van richtlijn 95/46.