HR, 20-01-2012, nr. 10/04069

In onderdeel 1 wordt als onjuist dan wel als onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd bestreden het oordeel van het hof dat, gelet op de in de rov. 4.6.1 t/m 4.6.3 vermelde omstandigheden, er sprake is van een zodanige verbondenheid tussen de huurkoopovereenkomst en de financieringsovereenkomst dat het mogelijk is dat ontbinding van de huurkoopovereenkomst tot ontbinding van de financieringsovereenkomst leidt.

Naar geldend recht kan een nauwe verbondenheid tussen twee overeenkomsten tussen ten dele verschillende partijen meebrengen dat het tekortschieten jegens een partij onder de ene overeenkomst tot gevolg heeft dat die partij niet meer of in mindere mate gebonden is aan de andere overeenkomst. Dit valt af te leiden uit de arresten van de Hoge Raad Jans/FCN7. en Meissner/ Arenda8., die beide betrekking hebben op een situatie die gelijkt op die van de onderhavige zaak.9.

In het eerstgenoemde arrest gaat het om een gelijktijdig afsluiten van een huurkoopovereenkomst en een financieringsovereenkomst in verband met een auto, waarbij de financier zich verbindt om de koopprijs rechtstreeks aan de huurverkoper te betalen. Als de auto gebreken als gevolg van een aanrijding in het verleden vertoont, spant de huurkoper in verband daarmee een procedure aan tegen zowel de huurverkoper als de financier. Hij vordert onder meer ontbinding van beide overeenkomsten. In appel oordeelt de rechtbank dat, ook indien de tussen huurkoper en huurverkoper gesloten overeenkomst zou worden ontbonden, de met deze overeenkomst niet onlosmakelijk verbonden financieringsovereenkomst in stand blijft. Naar aanleiding van tegen dit oordeel gerichte klachten overweegt de Hoge Raad onder meer:

In het Meissner/Arenda gaat het om een keuken, die de leverancier in eigendom had overgedragen aan de financier, die de keuken op zijn beurt in lease overdroeg aan de koper. Nadat gebleken gebreken niet waren verholpen, heeft de koper de betaling van de leasetermijnen aan de financier opgeschort. Deze betwist de gerechtigdheid van de koper hiertoe: zijn rol is beperkt tot die van kredietverschaffer en hij kan niet ter zake van de deugdelijkheid van de keuken worden aangesproken. De rechtbank acht dit standpunt van de financier juist. De Hoge Raad overweegt evenwel:

In beide hiervoor vermelde arresten geeft de Hoge Raad aan dat de situatie als bedoeld in artikel 7A:1576h lid 3 BW — te weten dat ter zake van een koop en verkoop een derde, die de eigendom van de gekochte zaak verwerft, aan de koper krediet verleent, zodat het geheel van handelingen de strekking van huurkoop verkrijgt —, een aanwijzing oplevert voor het bestaan van een zodanige samenhang tussen de huurverkoopovereenkomst en de financieringsovereenkomst, dat ontbinding of vernietiging van de huurkoopovereenkomst tot gevolg heeft dat de financieringsovereenkomst evenmin in stand kan blijven of dat in niet-nakoming van de huurkoopovereenkomst aanleiding kan worden gevonden voor opschorting van de verplichtingen onder de financieringsovereenkomst. Of van die samenhang in een concreet geval inderdaad sprake is, zal overigens moeten worden vastgesteld aan de hand van de uitleg van de uit de betrokken overeenkomsten voortvloeiende rechtsverhouding en de omstandigheden van het geval.

In rov. 4.6.1 stelt het hof voorop dat de beantwoording van vraag of de huurkoopovereenkomst en de financieringsovereenkomst in zodanige mate met elkaar verbonden waren dat ontbinding van de eerstgenoemde overeenkomst meebrengt dat de laatstgenoemde overeenkomst niet in stand kan blijven, dient te geschieden aan de hand van de uitleg van de rechtsverhouding tussen partijen in het licht van de omstandigheden. Met het voorop stellen van deze maatstaf sluit het hof aan bij de hiervoor besproken arresten van de Hoge Raad. In ieder geval in zoverre is er geen sprake van een onjuiste oordeelsvorming aan de zijde van het hof.

Het hof beantwoordt de zojuist vermelde vraag op basis van de in rov. 4.6.1 t/m 4.6.3 vermelde omstandigheden in rov. 4.7 bevestigend. In subonderdeel 2.1 worden een negental omstandigheden opgesomd, waarop AgfaPhoto Finance zich beroepen heeft ter betwisting van de door het hof aangenomen verbondenheid tussen de huurkoop- en financieringsovereenkomst. Is in het licht van die omstandigheden 's hofs oordeelsvorming onjuist of onbegrijpelijk te achten? Naar het voorkomt, is dat niet het geval. Het hof neemt met name in aanmerking

Hiermee maakt het hof duidelijk niet alleen dat Foto Noort c.s. tot het aangaan van de huurkoopovereenkomst is overgegaan niet dan nadat ook een aanbod voor de financiering door Agfa Finance van die aankoop was aangeboden, maar ook dat de gang van zaken bij het tot stand komen en administratief afwikkelen van beide overeenkomsten ook overigens zodanig is geweest dat Foto Noort c.s. heeft mogen aannemen dat beide overeenkomsten nauw samenhingen. Het tot stand brengen en administratief afwikkelen van beide overeenkomsten werd immers in de naar Foto Noort c.s. toe geheel door één medewerker van Agfa Europe verzorgd. Deze gronden laten toe een zodanige samenhang tussen beide overeenkomsten te aanvaarden dat vernietiging of ontbinding van de huurkoopovereenkomst tot gevolg heeft dat de financieringsovereenkomst evenmin in stand kan blijven. De negen in onderdeel 1.2 opgesomde omstandigheden staan daaraan niet in de weg, terwijl zij ook niet het hof noopten tot een nadere motivering. Zij doen immers geen afbreuk aan het feit dat door Foto Noort c.s. tot aankoop van het minilab is besloten niet dan nadat een financiering voor de aankoop was aangeboden en ook niet aan de door het hof aangenomen gang van zaken omtrent het tot stand brengen en administratief afwikkelen van de beide overeenkomsten en de daarmee bij Foto Noort c.s. gewekte indruk omtrent de nauwe samenhang tussen beide overeenkomsten. Hierbij is ten aanzien van de negen in subonderdeel 1.2 genoemde omstandigheden nog het volgende in aanmerking te nemen:

Kortom, het feit dat tot aankoop is besloten niet dan nadat een financiering was aangeboden en de ook overigens bij Foto Noort gewekte indruk omtrent de samenhang tussen beide overeenkomsten, kunnen het bestreden oordeel van het hof geheel dragen, ook zonder nadere motivering.

In onderdeel 2 wordt bestreden het oordeel van het hof in rov. 4.11 dat de vordering van Foto Noort c.s. tot ontbinding van de financieringsovereenkomst voor toewijzing in aanmerking komt, nu AgfaPhoto Netherlands is tekortgeschoten in de nakoming van haar verplichtingen uit de huurovereenkomst en gelet op de verbondenheid van die overeenkomst met de financieringsovereenkomst.

Vooraf verdient opmerking dat in cassatie niet is bestreden dat het hof in de rov. 4.5.2 en 4.5.3 een tekortschieten van AgfaPhoto Netherlands jegens Foto Noort c.s. aanneemt en bovendien dat tekortschieten als een ernstige tekortkoming aanvaardt.

In subonderdeel 2.1 wordt weer de door het hof aangenomen verbondenheid tussen de huurkoop- en financieringsovereenkomst aan de orde gesteld. Volstaan wordt met een verwijzing naar onderdeel 1. Nu dat onderdeel geen doel treft, geldt hetzelfde voor subonderdeel 2.1.

In subonderdeel 2.2 wordt betoogd, kort samengevat, dat, nu noch de curator noch Foto Noort c.s. de huurkoopovereenkomst hebben ontbonden, het hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting door te oordelen dat er desalniettemin ruimte is voor toewijzing van de vordering tot ontbinding van de financieringsovereenkomst.

Bij de omstandigheden waarvan in casu kan worden uitgegaan geeft, naar het voorkomt, het hof met het zojuist vermelde oordeel geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Ook al is, zoals in subonderdeel 2.2 wordt verondersteld, de huurkoopovereenkomst niet tot een einde gekomen als gevolg van een formele ontbindingsverklaring van de zijde van de curator of Foto Noort c.s., toch is er, doordat AgfaPhoto Netherlands failliet is gegaan en de curator te kennen heeft gegeven dat AgfaPhoto Netherlands de huurkoopovereenkomst niet gestand zal doen, in het onderhavige geval een situatie ontstaan die gelijk is te stellen met de situatie die er zou zijn na een formele ontbindingsverklaring. De ontbinding zou het recht om nakoming van AgfaPhoto Netherlands van de huurkoopovereenkomst te vorderen hebben doen vervallen. Maar vanwege het faillissement van AgfaPhoto Netherlands en het in verband daarmee ontvangen bericht van de curator werd het voor Foto Noort c.s. evenzeer onmogelijk om nog nakoming van de huurkoopovereenkomst door AgfaPhoto Netherlands te verkrijgen. Het valt niet in te zien dat, hoewel als gevolg van omstandigheden aan de kant van AgfaPhoto Netherlands geen nakoming van de huurkoopovereenkomst meer kan worden verkregen, toch aan de door het hof aangenomen nauwe samenhang tussen de huurkoopovereenkomst en financieringsovereenkomst niet het gevolg kan worden verbonden dat deze laatste overeenkomst voor ontbinding in aanmerking komt, louter omdat een verklaring ontbreekt die strekt tot het voor ontbonden houden van de huurkoopovereenkomst. Bij het ontbreken van een formele ontbindingsverklaring is in casu niet een belang betrokken dat deze slotsom zou kunnen rechtvaardigen.

Bij subonderdeel 2.3 wordt verondersteld dat het hof ervan is uitgegaan dat de huurkoopovereenkomst als gevolg van ontbinding tot haar einde is gekomen. Daarmee heeft het hof, zo wordt aangevoerd, een onbegrijpelijke uitleg van de gedingstukken gegeven.

Het is niet helemaal duidelijk wat het hof oordeelt over hoe de huurkoopovereenkomst tot haar eind is gekomen. Uit de rov. 4.5.4 en 4.7, in onderling verband gelezen, zou men kunnen afleiden dat het hof is uitgegaan van een ontbinding van de huurkoopovereenkomst. Ook indien dat onjuist zou zijn, dan brengt dat, zo volgt uit hetgeen hiervoor in 2.10 is opgemerkt, niet mee dat het hof niet tot toewijzing van de vordering tot ontbinding van de financieringsovereenkomst had kunnen komen. Anders gezegd, subonderdeel 2.3 kan geen doel treffen wegens het ontbreken van het vereiste belang dat een klacht tot vernietiging van de bestreden uitspraak moet kunnen leiden.

In rov. 4.11.1 concludeert het hof dat de ontbinding van de financieringsovereenkomst meebrengt dat Foto Noort c.s. het minilab aan AgfaPhoto Netherlands dienen terug te leveren. Daartoe wordt Foto Noort c.s. in het dictum ook veroordeeld. Waarom de ontbinding van de financieringsovereenkomst meebrengt dat Foto Noort c.s. het minilab aan de boedel van AgfaPhoto Netherlands dient te terug te geven, licht het hof niet nader toe. In onderdeel 3 wordt tegen de veroordeling tot teruggave van het minilab aan de boedel van AgfaPhoto Netherlands opgekomen.

Hoewel het hof dat niet met zoveel woorden overweegt, schijnt toch als het minst onwaarschijnlijk toe dat het hof heeft verondersteld dat het minilab in eigendom aan AgfaPhoto Netherlands toebehoort, nu deze de rechtsopvolgster van Agfa Europe was en Foto Noort c.s. in 2004 met deze laatste een overeenkomst van huurkoop met betrekking tot het minilab hebben gesloten. In subonderdeel 3.2 wordt hiertegen aangevoerd dat AgfaPhoto Finance heeft gesteld dat zij — (als opvolger van Agfa Finance) — op grond van de financieringsovereenkomst de eigendom van het minilab had verworven. Dit heeft AgfaPhoto Finance inderdaad aangevoerd; zie de dagvaarding in eerste aanleg, sub 8; de conclusie van repliek in conventie, tevens conclusie van antwoord in reconventie, sub 45 jo. productie 22; en de conclusie van dupliek in reconventie, sub 29 en 30. In de considerans van de financieringsovereenkomst is opgemerkt dat Agfa Finance het minilab aankoopt van [A]. In het licht van de stellingen van AgfaPhoto Finance inzake de eigendom van het minilab had, zo wordt terecht aangevoerd, het hof nader dienen te motiveren waarom het er toch van is uitgegaan dat het minilab in eigendom aan AgfaPhoto Netherlands toebehoort.

Voor het geval dat het hof heeft aangenomen dat het minilab aan AgfaPhoto Finance in eigendom toebehoort, heeft het hof uit het oog verloren, zo wordt in subonderdeel 3.1 betoogd, dat de ontbinding van de financieringsovereenkomst had moeten leiden tot een veroordeling van Foto Noort c.s. tot teruggave van het minilab aan AgfaPhoto Finance. Uitgaande van de eraan ten grondslag liggende veronderstelling, komt ook deze klacht gegrond voor. De ontbinding van de financieringsovereenkomst bracht mee dat de uit die overeenkomst voortvloeiende rechtsverhouding diende te worden afgewikkeld. Omdat met het ontbonden raken van de financieringsovereenkomst Foto Noort c.s. voor het onder zich houden van het minilab zich tegenover AgfaPhoto Finance niet langer op die overeenkomst konden beroepen en verder Noort Foto c.s. zich niet op een andere grond hebben beroepen die meebracht dat zij tegenover AgfaPhoto Finance gerechtigd waren om het minilab nog onder zich te houden, brengt het feit dat het minilab in eigendom aan AgfaPhoto Finance toebehoort mee, dat dit apparaat aan laatstgenoemde diende te worden teruggegeven.

In de rov. 4.1 en 4.11.1, tweede alinea, neemt het hof als vaststaand aan dat Foto Noort c.s. de uit de financieringsovereenkomst verschuldigde leasetermijnen tot en met november 2005 heeft voldaan. Dit oordeel wordt in onderdeel 4 bestreden als onbegrijpelijk aangezien AgfaPhoto Finance heeft gesteld dat Foto Noort c.s. reeds vóór het faillissement van AgfaPhoto Netherlands de op de maanden april, oktober en november 2005 betrekking hebbende termijnen onbetaald hadden gelaten en Foto Noort c.s. alleen het onbetaald gebleven zijn van de op april 2005 betrekking hebbende termijn hebben betwist.

De motiveringsklacht treft doel. Bij memorie van grieven in incidenteel appel heeft AgfaPhoto Finance gesteld dat al vóór het faillissement van APN in november 2005 twee leasetermijnen, te weten die van april en oktober 2005, onbetaald zijn gebleven, en heeft zij een overzicht van onbetaald gebleven termijnen in het geding gebracht, waarin de op de maand november 2005 betrekking hebbende termijn ook wordt vermeld.10. Bij memorie van antwoord in incidenteel appel, tevens uitlating wijziging van eis hebben Foto Noort c.s. slechts betwist dat de leasetermijn over de maand april 2005 niet is betaald.11. Foto Noort c.s. hebben dus niet betwist dat zij de termijnen over oktober en november 2005 niet hebben betaald. In het licht van een en ander is inderdaad onbegrijpelijk dat het hof als vaststaand aanneemt dat Foto Noort c.s. de uit de financieringsovereenkomst verschuldigde leasetermijnen tot en met november 2005 heeft voldaan.12.

Met onderdeel 5 wordt opgekomen tegen de veroordeling door het hof van AgfaPhoto Finance tot vergoeding van de door Foto Noort c.s. geleden schade op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet. Daarbij borduurt het hof voort op rov. 4.12, waarin het overweegt: ‘Naar het oordeel van het hof hebben Foto Noort c.s. voldoende aannemelijk gemaakt door de tekortkoming van APN [AgfaPhoto Netherlands] schade te hebben geleden zodat de gevorderde verwijzing naar de schadestaat kan worden toegewezen.’

Onderdeel 5 treft eveneens doel. De schadevergoeding die Foto Noort c.s. verlangen, heeft betrekking op schade, zoals het hof ook zelf aangeeft, die voor hen is voortgevloeid uit het tekortschieten van AgfaPhoto Netherlands. Aansprakelijkheid van AgfaPhoto Finance voor die schade vloeit niet reeds voort uit de door het hof aanvaarde nauwe band tussen de huurkoop- en financieringsovereenkomst. Die nauwe band is alleen van belang voor de vraag in hoeverre het tekortschieten van AgfaPhoto Netherlands onder de huurkoopovereenkomst gevolgen heeft voor de gebondenheid van Foto Noort c.s. jegens AgfaPhoto Finance onder de financieringsovereenkomst. Het hof heeft niet vastgesteld dat AgfaPhoto Finance op een andere grond voor genoemde schade aansprakelijk is te houden. Voor die vaststelling is in de schadestaatprocedure geen ruimte. Dit alles brengt mee dat voor de veroordeling van AgfaPhoto Finance tot de door Foto Noort c.s. gevorderde schadevergoeding een goede grond ontbreekt.