HvJ EU, 14-09-2010, nr. C-550/07 P

Akzo en Akcros betogen dat het Gerecht in de punten 166 en 167 van het bestreden arrest ten onrechte een ‘letterlijke en vooringenomen’ uitlegging heeft gegeven aan het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie, op het punt van de tweede voorwaarde van het beginsel van de vertrouwelijkheid betreffende het statuut van de advocaat. Het Gerecht had moeten uitgaan van een ‘teleologische uitlegging’ van die voorwaarde en moeten concluderen dat de litigieuze uitwisseling door dit beginsel beschermd was.

Akzo en Akcros merken op dat de gecombineerde lezing van de punten 21 en 24 van het arrest AM & S Europe/Commissie erop wijst dat het Hof het bestaan van een arbeidsverhouding niet heeft gelijkgesteld aan een gebrek aan onafhankelijkheid van de advocaat.

Akzo en Akcros, evenals een aantal interveniërende partijen, benadrukken dat het criterium van de onafhankelijkheid van de advocaat niet aldus kan worden uitgelegd dat interne advocaten worden uitgesloten. Een bedrijfsjurist, die als advocaat is ingeschreven op het tableau, is immers reeds vanwege zijn gedrags- en tuchtrechtelijke verplichtingen even onafhankelijk als een externe advocaat. Bovendien zijn de waarborgen voor een advocaat in dienstbetrekking, dat wil zeggen een advocaat die zich in een arbeidsverhouding naar Nederlands recht bevindt, van bijzonder belang.

Akzo en Akcros wijzen erop dat de gedrags- en tuchtregels die in casu van toepassing zijn, ertoe leiden dat de arbeidsverhouding verenigbaar is met het concept van onafhankelijke advocaat. Volgens hen was in de overeenkomst waarmee S. verbonden was aan de onderneming waarvan hij afhing, voorzien dat deze laatste de onafhankelijke uitoefening van de functies van advocaat diende te eerbiedigen en zich diende te onthouden van enige handeling die deze taak kon beïnvloeden. In deze overeenkomst werd het S. toegestaan zich te houden aan alle gedragsverplichtingen die de Nederlandse Orde van Advocaten hem oplegde.

Akzo en Akcros voegen hieraan toe dat de advocaat in dienstbetrekking waar het in deze zaak om gaat, onderworpen is aan een gedragscode en aan het toezicht van de Nederlandse Orde van Advocaten. Daarenboven zijn in regelgeving een aantal aanvullende waarborgen neergelegd die beogen om eventuele verschillen van inzicht tussen de onderneming en haar interne advocaat op onpartijdige wijze op te lossen.

De Commissie stelt dat het Gerecht een juiste toepassing heeft gegeven aan het beginsel van de vertrouwelijkheid. Uit de punten 24 tot en met 26 van het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie volgt immers dat de noodzakelijke grondvoorwaarde voor bescherming van de communicatie met een advocaat uit hoofde van dit beginsel is dat de advocaat niet bij de cliënt in loondienst is.

Bijgevolg zou het Hof, aldus de Commissie, indien het had gewild dat het beginsel van de vertrouwelijkheid ook van toepassing zou zijn op communicatie met advocaten die in dienst zij bij de persoon die hun om advies vraagt, geen beperking hebben aangebracht in de werkingssfeer van de tweede voorwaarde zoals uiteengezet in punt 21 van het arrest AM & S Europe/Commissie.

De Commissie benadrukt dat het Hof advocaten in het arrest AM & S Europe/Commissie in een van twee categorieën heeft geplaatst, namelijk advocaten in dienstbetrekking en loondienst enerzijds en advocaten die niet aan een arbeidsovereenkomst zijn gebonden anderzijds. Enkel documenten die zijn opgesteld door advocaten in de tweede categorie worden beschouwd als beschermd door het beginsel van de vertrouwelijkheid.

In het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie, heeft het Hof, rekening houdend met de gemene beginselen en vergelijkbare voorwaarden in het nationale recht van de lidstaten, in punt 21 van dat arrest geoordeeld dat de vertrouwelijkheid van de briefwisseling tussen een advocaat en zijn cliënt op het niveau van de Europese Gemeenschap moet worden beschermd. Het Hof heeft evenwel gepreciseerd dat het voordeel van die bescherming onderworpen is aan twee cumulatieve voorwaarden.

Dienaangaande heeft het Hof benadrukt dat enerzijds de briefwisseling met de advocaat plaats dient te vinden in het kader van het ‘recht van verdediging van de cliënt’ en anderzijds de briefwisseling afkomstig moet zijn van ‘onafhankelijke advocaten’, dat wil zeggen ‘advocaten die niet in dienstbetrekking zijn bij hun cliënt’.

Met betrekking tot de tweede voorwaarde heeft het Hof opgemerkt in punt 24 van het arrest AM & S/Commissie, dat het vereiste betreffende de positie en hoedanigheid van onafhankelijk advocaat, waaraan de rechtskundig raadsman van wie de voor bescherming in aanmerking komende briefwisseling afkomstig is, moet voldoen, berust op een opvatting van de rol van de advocaat als medewerker bij de rechtspleging, die geheel onafhankelijk en in het overwegend belang van deze rechtspleging de door zijn client benodigde rechtskundige bijstand moet verlenen. De keerzijde van deze bescherming is de beroepstucht, in het algemeen belang opgelegd door en onder toezicht gesteld van de terzake bevoegde instellingen. Het Hof heeft in dit punt van dit arrest eveneens aangegeven dat een dergelijke opvatting de rechtstradities welke de lidstaten gemeen hebben, weerspiegelt en ook wordt aangetroffen in de communautaire rechtsorde, zoals blijkt uit artikel 19 van het Statuut van het Hof van Justitie.

Deze overwegingen heeft het Hof herhaald in punt 27 van genoemd arrest, waar het luidt dat de briefwisseling die voor bescherming van de vertrouwelijkheid in aanmerking komt, afkomstig moet zijn van een ‘zelfstandig advocaat, dat wil zeggen een advocaat die niet in een dienstbetrekking staat tot zijn cliënt’.

Hieruit volgt dat het vereiste van onafhankelijkheid veronderstelt dat er geen enkele dienstbetrekking tussen de advocaat en zijn cliënt bestaat, zodat de bescherming uit hoofde van het beginsel van de vertrouwelijkheid zich niet uitstrekt tot briefwisseling die binnen een onderneming of binnen een groep ondernemingen met de interne advocaten wordt gevoerd.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 60 en 61 van haar conclusie heeft opgemerkt, wordt het begrip onafhankelijkheid van de advocaat niet enkel positief — door een verwijzing naar de gedragsrechtelijke voorwaarden — maar ook negatief — door de nadruk op het ontbreken van een dienstbetrekking — omschreven. Een advocaat in dienstbetrekking is, ondanks zijn toelating als advocaat en de daarmee samenhangende gedragsrechtelijke voorwaarden, niet even onafhankelijk van zijn werkgever als een advocaat die in een extern advocatenkantoor werkzaam is tegenover zijn cliënt. In die omstandigheden kan de advocaat in dienstbetrekking minder doeltreffend met eventuele belangenconflicten tussen zijn beroepsverplichtingen en de doelstellingen en wensen van zijn cliënt omgaan als een externe advocaat.

Ten aanzien van de beroepsregels die door rekwirantes ter onderbouwing van de onafhankelijkheid van S. worden ingeroepen, volstaat het op te merken dat, ofschoon de door Akzo en Akcros ingeroepen regels van Nederlands recht betreffende de beroepsorganisatie de positie van de interne advocaat binnen de onderneming kunnen versterken, zij niettemin geen even grote onafhankelijkheid als die van een externe advocaat kunnen waarborgen.

Niettegenstaande de beroepsregels die in casu krachtens specifieke bepalingen van Nederlands recht van toepassing zijn, kan een interne advocaat, ongeacht de waarborgen voor een onafhankelijke beroepsuitoefening waarover hij beschikt, niet met een externe advocaat worden gelijkgesteld vanwege de omstandigheid dat hij in loondienst is. Door die omstandigheid kan een interne advocaat niet van de door zijn werkgever gevolgde commerciële strategieën afwijken en zijn zijn mogelijkheden om beroepsmatig onafhankelijk te handelen in geding.

Daarbij komt dat een interne advocaat in het kader van zijn arbeidsovereenkomst verzocht kan worden nog andere taken op zich te nemen, zoals in casu die van coördinator voor het mededingingsrecht, die een weerslag kunnen hebben op het commerciële beleid van de onderneming. Dergelijke taken kunnen de nauwe banden van de advocaat met zijn cliënt enkel versterken.

Hieruit volgt dat de interne advocaat vanwege zowel zijn economische afhankelijkheid als de nauwe banden met zijn werkgever, beroepsmatig niet even onafhankelijk is als een externe advocaat.

Bijgevolg heeft het Gerecht geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door toepassing te geven aan de tweede voorwaarde van het beginsel van vertrouwelijkheid dat in het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie is genoemd.

Het eerste door Akzo en Akcros aangevoerde argument in het kader van het eerste middel dient dan ook te worden verworpen.

Akzo en Akcros geven te kennen dat het Gerecht in punt 174 van het bestreden arrest ten onrechte de grief heeft verworpen dat de weigering om de communicatie met een interne advocaat uit hoofde van het beginsel van de vertrouwelijkheid te beschermen, een schending van het beginsel van gelijke behandeling oplevert. De onafhankelijkheid die door de in casu toepasselijke gedrags- en tuchtregels wordt gewaarborgd, dient bij de bepaling van de draagwijdte van dit beginsel het basiscriterium te zijn. Volgens dit criterium verschilt de situatie van de op het tableau ingeschreven of de van een maatschap deeluitmakende interne advocaten niet van die van externe advocaten.

De Commissie meent dat het Gerecht in dat punt van het bestreden arrest terecht heeft geconcludeerd dat interne en externe advocaten zich in klaarblijkelijk verschillende, niet met elkaar vergelijkbare situaties bevinden, onder meer vanwege de persoonlijke, functionele, structurele en hiërarchische verwevenheid van de eersten met de ondernemingen die hen tewerkstellen.

Het beginsel van gelijke behandeling is een algemeen rechtsbeginsel van de Unie dat in de artikelen 20 en 21 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie is vastgelegd.

Uit vaste rechtspraak volgt dat dit beginsel vereist dat vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk worden behandeld, tenzij een dergelijke behandeling objectief gerechtvaardigd is (zie arresten van 10 januari 2006, IATA en ELFAA, C-344/04, Jurispr. blz. I-403, punt 95; 3 mei 2007, Advocaten voor de Wereld, C-303/05, Jurispr. blz. I-3633, punt 56, en 16 december 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine e.a., C-127/07, Jurispr. blz. I-9895, punt 23).

Aangaande de wezenlijke kenmerken van de twee categorieën van advocaten, namelijk hun respectievelijke professionele statuut, volgt uit de punten 45 tot en met 49 van het onderhavige arrest dat, niettegenstaande zijn eventuele inschrijving op het tableau en zijn onderworpenheid aan een aantal beroepsregels, een advocaat in loondienst niet even onafhankelijk ten opzichte van zijn werkgever is als een advocaat die in een extern kantoor werkzaam is ten opzichte van zijn cliënt.

Zoals de advocaat-generaal benadrukt in punt 83 van haar conclusie, blijft dit verschil in onafhankelijkheid van belang, ook al heeft de nationale — in casu de Nederlandse — wetgever getracht externe advocaten en advocaten in dienstbetrekking juridisch gelijk te stellen. Een dergelijke gelijkstelling heeft immers enkel betrekking op de formele toelating van een bedrijfsjurist als advocaat en op de beroepsverplichtingen die voor hem uit deze inschrijving op het tableau voortvloeien. Dit rechtskader brengt echter geen verandering in de economische afhankelijkheid en de veel sterkere persoonlijke vereenzelviging van de advocaat die in een dienstverband tot zijn onderneming staat.

Uit deze overwegingen volgt dat de interne advocaat zich in een wezenlijk andere positie bevindt dan een externe advocaat, zodat hun respectieve posities niet vergelijkbaar zijn in de zin van de in punt 55 van dit arrest aangehaalde rechtspraak.

Het Gerecht heeft derhalve terecht geconcludeerd dat geen schending van het beginsel van gelijke behandeling kon worden vastgesteld.

Bijgevolg kan het tweede argument dat in het kader van het eerste middel is aangevoerd, evenmin slagen.

Bijgevolg moet genoemd middel in zijn geheel worden afgewezen.

Akzo en Akcros geven te kennen dat het Gerecht, gelet op de belangrijke ontwikkelingen ‘in het juridische landschap’ sinds 1982, het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie had moeten ‘herinterpreteren’ voor wat betreft het beginsel van de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten.

Akzo en Akcros menen dat het Gerecht in de punten 170 en 171 van het bestreden arrest ten onrechte heeft geweigerd om de persoonlijke werkingssfeer van het beginsel van de vertrouwelijkheid uit te breiden op grond dat in het nationale recht niet unaniem en duidelijk de vertrouwelijkheid van de communicatie met bedrijfsjuristen wordt erkend. Ondanks het ontbreken van een uniforme tendens op nationaal niveau, zouden in het recht van de Unie criteria rechtens voor de bescherming van de rechten van de verdediging kunnen worden vastgelegd die voorrang hebben boven die welke in sommige nationale rechtsorden zijn vastgesteld.

De Commissie merkt op dat rekwirantes met het ingeroepen middel het Hof in wezen verzoeken om de rechtspraak zoals die volgt uit het arrest AM & S Europe/Commissie te wijzigen.

De Commissie wijst erop dat rekwirantes niet opkomen tegen de conclusie van het Gerecht dat er geen overwegende tendens in het recht van de lidstaten te vinden is die beoogt de communicatie met interne advocaten uit hoofde van het beginsel van de vertrouwelijkheid te beschermen.

Het Hof heeft benadrukt in zijn overwegingen in het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie betreffende het beginsel van de bescherming van de vertrouwelijkheid in het kader van mededingingsrechtelijke verificatieprocedures, dat dit gebied van het recht van de Unie rekening moet houden met de beginselen en begrippen die de rechtsstelsels van de lidstaten gemeen hebben op het gebied van de eerbiediging van het vertrouwelijk karakter van, onder meer, bepaalde mededelingen tussen een advocaat en zijn cliënt (zie punt 18 van dit arrest). Met het oog daarop heeft het Hof de verschillende nationale rechtsstelsels vergeleken.

Het Hof heeft in de punten 19 en 20 van het arrest AM & S Europe/Commissie opgemerkt dat de bescherming van de briefwisseling tussen een advocaat en zijn cliënt weliswaar werd erkend, doch de omvang en de criteria voor de toepassing ervan per nationale regeling uiteenliepen. Het Hof heeft op basis van die vergelijking evenwel erkend dat de vertrouwelijkheid van de communicatie van advocaten en hun cliënten krachtens het recht van de Unie moest worden erkend, met dien verstande dat aan de twee in punt 21 van dat arrest genoemde voorwaarden werd voldaan.

Het Gerecht, op zijn beurt, heeft in punt 170 van het bestreden arrest vastgesteld dat de specifieke rol van de bedrijfsjurist en de bescherming van de communicatie met hem uit hoofde van de vertrouwelijkheid, in 2004 weliswaar relatief ruimer verspreid was zijn dan op het tijdstip waarop het arrest AM & S Europe/Commissie werd uitgesproken, doch dat er geen uniforme tendensen of tendensen in de duidelijke meerderheid van de rechtstelsels van de lidstaten zijn terug te vinden.

Bovendien volgt uit punt 171 van het bestreden arrest dat volgens het rechtsvergelijkende onderzoek dat het Gerecht heeft verricht, een groot aantal lidstaten bedrijfsjuristen nog steeds uitsluit van de bescherming van de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten. Bovendien is het bedrijfsjuristen in een groot aantal lidstaten niet toegestaan zich op het tableau in te schrijven en wordt hun derhalve niet de status van advocaat verleend.

Dienaangaande hebben Akzo en Akcros zelf toegegeven dat er geen algemene tendens in de rechtsorden van de lidstaten bestaat tot gelijkstelling van interne advocaten met advocaten die hun praktijk onafhankelijk uitoefenen.

Bijgevolg kan uit de rechtsorden van de 27 lidstaten van de Europese Unie geen overheersende tendens naar een bescherming van de vertrouwelijkheid van communicatie binnen een onderneming of groep van ondernemingen met interne advocaten worden afgeleid.

In die omstandigheden, en anders dan rekwirantes trachten aan te tonen, kan de in Nederland bestaande regeling niet worden beschouwd als de bevestiging van een tendens die gaandeweg in de lidstaten bijval krijgt, noch als een relevante factor bij de bepaling van de draagwijdte van het beginsel van de vertrouwelijkheid.

Het Hof is bijgevolg van oordeel dat de situatie rechtens in de lidstaten zich in de jaren die sinds het wijzen van het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie zijn verstreken, niet zodanig heeft ontwikkeld dat dit zou rechtvaardigen de rechtspraak in de zin van een erkenning van het voordeel van het beginsel van de vertrouwelijkheid voor interne advocaten te laten evolueren.

Het eerste onderdeel van het eerste argument moet dus worden verworpen.

Akzo en Akcros betogen dat het Gerecht in de punten 172 en 173 van het bestreden arrest voorbij is gegaan aan het belang van de ontwikkeling van het recht van de Unie als gevolg van met name de inwerkingtreding van verordening (EG) nr. 1/2003 van de Raad van 16 december 2002 betreffende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen 81 en 82 van het Verdrag (PB L 1, blz. 1).

Volgens Akzo en Akcros heeft de ‘modernisering’ van het recht inzake mededingingsprocedures geleid tot een grotere behoefte aan bedrijfsinterne juridische advisering, waarvan de preventieve werking bij het voorkomen van inbreuken op het mededingingsrecht niet mag worden onderschat, aangezien advocaten in dienstbetrekking zich kunnen baseren op diepgaande kennis van de ondernemingen en het bedrijf dat zij voeren.

Akzo en Akcros voegen hieraan toe dat de invoering van programma's voor controle op de naleving, die met het oog op een juiste toepassing van de mededingingsrecht van de Unie wenselijk is, veronderstellen dat binnen een bedrijf of een concern in vertrouwen met de interne advocaten kan worden gecommuniceerd.

De Commissie meent dat de overwegingen van het Gerecht in het bestreden arrest ten aanzien van de door Akzo en Akcros aangevoerde grief, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting geven.

De Commissie benadrukt dat de bepalingen van verordening nr. 1/2003 geen invloed hebben op de omvang van de bescherming van de vertrouwelijkheid van communicatie tussen advocaten en cliënten.

Verordening nr. 1/2003 heeft weliswaar een groot aantal wijzigingen in de procedureregels rond het mededingingsrecht van de Unie ingevoerd, doch het staat ook vast dat deze regels geen enkele aanwijzing bevatten dat zij dwingen tot een gelijkschakeling van advocaten die hun praktijk onafhankelijk uitoefenen en advocaten in dienstbetrekking voor wat betreft de bescherming van de vertrouwelijkheid van de communicatie, daar dit beginsel geen voorwerp van genoemde verordening is.

Zoals immers volgt uit artikel 20 van verordening nr. 1/2003, kan de Commissie bij ondernemingen en ondernemersverenigingen alle noodzakelijke inspecties verrichten en in dat kader de boeken en alle andere bescheiden in verband met het bedrijf controleren, ongeacht de aard van de drager van die bescheiden, en afschriften of uittreksels, in welke vorm ook, van die boeken en bescheiden maken of verkrijgen.

Deze verordening heeft net als artikel 14, lid 1, sub a en b, van verordening nr. 17, de bevoegdheden van de Commissie ruim omschreven. Zoals uit de punten 25 en 26 van de considerans van verordening nr. 1/2003 volgt, is het, omdat het steeds moeilijker wordt inbreuken op de mededingingsregels te ontdekken, voor een doeltreffende bescherming van de mededinging en met het oog op de doeltreffendheid van de inspecties noodzakelijk, dat het de Commissie wordt toegestaan alle ruimten waar zakelijke bescheiden mogelijk kunnen worden bewaard, met inbegrip van privé-woningen, te betreden.

Anders dan rekwirantes trachten te betogen, is verordening nr. 1/2003 er niet op gericht een gelijkschakeling van interne advocaten met externe advocaten op te leggen voor wat betreft de bescherming van de vertrouwelijkheid van de communicatie met hun cliënten, maar strekt zij er enkel toe de inspectiebevoegdheden van de Commissie uit te breiden, onder meer met betrekking documenten ten aanzien waarvan dergelijke maatregelen kunnen worden genomen.

Bijgevolg kan de wijziging van de regels rond mededingingsrechtelijke procedures, met name als gevolg van verordening nr. 1/2003, evenmin een kentering van de rechtspraak die volgt uit het reeds aangehaalde arrest AM & S Europe/Commissie rechtvaardigen.

Het tweede onderdeel van het eerste argument dient dus ook te worden verworpen.

Hieruit volgt dat het eerste argument dat in het kader van het tweede middel wordt aangevoerd, in zijn geheel moet worden verworpen.

Akzo en Akcros geven te kennen dat de uitlegging die het Gerecht in punt 176 van het bestreden arrest aan de omvang van de bescherming van de communicatie tussen advocaten en cliënten heeft gegeven, het niveau van bescherming van de rechten van verdediging van ondernemingen verlaagt. Het beroep op juridische advisering door een interne advocaat heeft immers niet hetzelfde belang en het nut ervan kan ook niet tot zijn volle recht komen, wanneer de communicatie binnen een onderneming of een concern niet door de vertrouwelijkheid van de communicatie wordt beschermd.

De Commissie meent dat, anders dan rekwirantes stellen, geen afbreuk aan de rechten van de verdediging wordt gedaan door de uitlegging die het Gerecht aan de draagwijdte van het beginsel van de vertrouwelijkheid heeft gegeven.

De eerbiediging van de rechten van de verdediging is in elke procedure die tot de oplegging van sancties, met name geldboeten of dwangsommen, kan leiden, een grondbeginsel van het recht van de Unie, dat talloze malen in de rechtspraak van het Hof is onderstreept (zie arresten van 2 oktober 2003, Thyssen Stahl/Commissie, C-194/99 P, Jurispr. blz. I-10821, punt 30; 29 juni 2006, Showa Denko/Commissie, C-289/04 P, Jurispr. blz. I-5859, punt 68, en 8 februari 2007, Groupe Danone/Commissie, C-3/06 P, Jurispr. blz. I-1331, punt 68), en dat in artikel 48, lid 2, van het Handvest van de grondrechten van de Unie is erkend.

Rekwirantes trachten met hun grief aan te tonen dat de rechten van de verdediging de mogelijkheid moet omvatten om zich door een vrij gekozen raadsman te laten adviseren, verdedigen en vertegenwoordigen en dat de bescherming van de vertrouwelijkheid van communicatie tussen advocaten en cliënten deel uitmaakt van die rechten, ongeacht het professionele statuut van de betrokken advocaat.

Dienaangaande moet worden opgemerkt dat wanneer een onderneming zich richt tot haar interne advocaat, zij niet omgaat met een onafhankelijke derde, maar met een persoon die deel uitmaakt van haar personeel, ongeacht de eventuele beroepsverplichtingen die uit de inschrijving op het tableau voortvloeien.

Hieraan moet worden toegevoegd dat, zelfs gesteld dat de raadpeging van interne advocaten, die binnen de onderneming of het concern zijn aangesteld, onderdeel moet zijn van het recht op advies, verdediging en vertegenwoordiging, dit niet uitsluit dat in het geval van interne advocaten bepaalde beperkingen en modaliteiten voor de beroepsuitoefening worden toegepast, zonder dat dit als een afbreuk aan de rechten van de verdediging dient te worden beschouwd. Zo kunnen bedrijfsjuristen hun werkgever niet altijd voor alle nationale rechters vertegenwoordigen, hoewel dit de mogelijkheden van potentiële cliënten bij de keuze van de meest geschikte raadsman beperkt.

Uit deze overwegingen volgt dat elk rechtssubject dat een beroep wil doen op advisering door een advocaat, dergelijke beperkingen en voorwaarden die aan de uitoefening van dat beroep worden gesteld, moet aanvaarden. De modaliteiten voor de bescherming van de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten vormen een onderdeel van die beperkingen en voorwaarden.

De grief, ontleend aan schending van de rechten van de verdediging, moet derhalve worden verworpen.

Akzo en Akcros menen dat de beoordelingen van het Gerecht ook leiden tot een schending van het rechtszekerheidsbeginsel, aangezien artikel 101 VWEU vaak parallel aan de overeenkomstige bepalingen van nationaal recht wordt toegepast. De bescherming van de communicatie met interne advocaten kan er daarom niet van afhangen of een verificatie door de Commissie of een nationale mededingingsautoriteit wordt verricht.

De Commissie benadrukt dat, integendeel, als het beginsel van de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten niet langer op het niveau van de Unie, maar in het kader van het nationale recht zou zijn gedefinieerd, dit complexe en onzekere situaties voor alle betrokkenen tot gevolg zou hebben, hetgeen afbreuk zou doen aan het door Akzo en Akcros ingeroepen rechtszekerheidsbeginsel.

Het rechtszekerheidsbeginsel is een algemeen rechtsbeginsel van de Unie dat in het bijzonder verlangt dat een regeling die nadelige gevolgen voor particulieren heeft, duidelijk en nauwkeurig is en dat de toepassing ervan voor de justitiabelen voorzienbaar is (zie arresten van 14 april 2005, België/Commissie, C-110/03, Jurispr. blz. I-2801, punt 30; 7 juni 2007, Britannia Alloys & Chemicals/Commissie, C-76/06 P, Jurispr. blz. I-4405, punt 79, en 14 januari 2010, Stadt Papenburg, C-226/08, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 45).

In antwoord op de aan dit beginsel ontleende grief, moet worden opgemerkt dat de door het Gerecht gehanteerde uitlegging in het bestreden arrest, dat communicatie binnen een onderneming of een concern met de interne advocaten in het kader van een door de Commissie verrichte verificatie niet onder de vertrouwelijkheid van communicatie valt, geen enkele rechtsonzekerheid ten aanzien van de omvang van die bescherming teweeg brengt.

De bevoegdheden waarover de Commissie krachtens verordening nr. 17 en verordening nr. 1/2003 beschikt, onderscheiden zich immers van de omvang van de onderzoeken die op nationaal niveau kunnen worden verricht. Beide types van procedure berusten immers op een bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende mededingingsautoriteiten. De regels over de bescherming van de vertrouwelijkheid van communicatie tussen advocaten en cliënten kunnen bijgevolg verschillen naargelang van deze bevoegdheidsverdeling en de daarop betrekking hebbende regelingen.

Het Hof heeft dienaangaande geoordeeld dat het mededingingsrecht van de Unie en het nationale mededingingsrecht naast elkaar van toepassing zijn, aangezien zij de restrictieve gedragingen vanuit verschillende gezichtshoeken beschouwen. Terwijl de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU het oog hebben op de belemmeringen die daaruit kunnen voortvloeien voor de handel tussen lidstaten, worden de restrictieve gedragingen in de nationale wettelijke regelingen, die zijn ontstaan uit benaderingen die aan elk van deze regelingen eigen zijn, uitsluitend binnen dat kader bezien (zie in die zin arrest van 16 juli 1992, Asociación Española de Banca Privada e.a., C-67/91, Jurispr. blz. I-4785, punt 11).

In die omstandigheden zijn de ondernemingen waarvan de kantoren in het kader van een kartelonderzoek worden doorzocht, in staat te bepalen wat hun rechten en hun verplichtingen ten opzichte van de bevoegde autoriteiten en het toepasselijke recht zijn, zoals bijvoorbeeld de behandeling van documenten die in het kader van een dergelijk onderzoek in beslag kunnen worden genomen en de vraag of de betrokken ondernemingen al dan niet het recht hebben om de vertrouwelijkheid van de communicatie met interne advocaten in te roepen. De ondernemingen kunnen zich derhalve op dienstige wijze oriënteren op de bevoegdheden van deze autoriteiten en hun concrete bevoegdheden ten aanzien van de inbeslagname van documenten.

Het rechtszekerheidsbeginsel verplicht er dus niet toe om voor beide voornoemde types van procedure identieke criteria te hanteren voor wat betreft de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en cliënten.

Bijgevolg doet het feit dat in het kader van door de Commissie verrichte verificaties de bescherming van de communicatie beperkt is tot hetgeen met de externe advocaten wordt uitgewisseld, geen afbreuk aan het door Akzo en Akcros ingeroepen beginsel.

De grief, ontleend aan het rechtszekerheidsbeginsel dient derhalve te worden verworpen.

Hieruit volgt dat het tweede middel in zijn geheel moet worden afgewezen.