HvJ EU, 20-12-2017, nr. C-276/16

Artikel 243 van het douanewetboek bepaalt:

Artikel 244 van het douanewetboek luidt:

Artikel 245 van het douanewetboek bepaalt:

Wetsbesluit nr. 374 van 8 november 1990 tot reorganisatie van de douanediensten en tot herziening van de vaststelling- en controleprocedures (GURI nr. 291 van 14 december 1990, gewoon supplement bij GURI nr. 80; hierna: ‘wetsbesluit nr. 374/1990’) bepaalt in artikel 11, met als opschrift ‘Herziening van de aanslagen, bevoegdheden van de [douane-]kantoren’, zoals van toepassing ten tijde van de feiten in het hoofdgeding:

Wet nr. 212 van 27 juli 2000 houdende bepalingen inzake het rechtsstatuut van de belastingplichtigen, zoals van toepassing ten tijde van de feiten in het hoofdgeding (GURI nr. 177 van 31 juli 2000; hierna: ‘wet nr. 212/2000’), bepaalt, in artikel 12, met als opschrift ‘Rechten en waarborgen van de belastingplichtige die aan belastingcontroles zijn onderworpen’, lid 7:

Blijkens de verwijzingsbeslissing heeft de nationale wetgever in 2012, na de feiten in het hoofdgeding, lid 7 van artikel 11 van wetsbesluit nr. 374/1990 ingetrokken en de bezwaarregeling vervangen door een procedure die te vergelijken is met die van artikel 12 van wet nr. 212/2000.

Decreet nr. 43 van de president van de Republiek van 23 januari 1973 houdende goedkeuring van de gecoördineerde tekst van de wettelijke bepalingen op douanegebied (GURI nr. 80 van 28 maart 1973; hierna: ‘gecoördineerde tekst van de douanebepalingen’) bepaalt in artikel 66, met als opschrift ‘Administratieve procedure in eerste aanleg tot beslechting van geschillen’:

Artikel 68 van de gecoördineerde tekst van de douanebepalingen, met als opschrift ‘Administratieve procedure in tweede aanleg tot beslechting van geschillen’, luidt:

In circulaire nr. 41 D van het douaneagentschap van 17 juni 2002 wordt toelichting gegeven bij de in de artikelen 66 en volgende van de gecoördineerde tekst van de douanebepalingen geregelde administratieve procedures tot beslechting van douanegeschillen. Daaruit blijkt dat wanneer de marktdeelnemer de administratieve procedure tot beslechting van geschillen instelt, de termijn van zestig dagen om tegen de aanslag op te komen bij de belastingrechter, pas aanvangt na afloop van deze administratieve procedure, dat wil zeggen na kennisgeving van de beschikking van de regionaal directeur van het bevoegde douaneagentschap waarbij de aanslag definitief is gemaakt. De marktdeelnemer kan beslissen geen gebruik te maken van de in de gecoördineerde tekst van de douanebepalingen bedoelde administratieve procedure. In dat geval moet tegen de rectificatieaanslag worden opgekomen binnen een termijn van zestig dagen vanaf de datum van kennisgeving van die aanslag.

Aangaande de in artikel 11, lid 5, van wetsbesluit nr. 374/1990 bedoelde rectificatieaanslagen wordt in circulaire nr. 41 D verduidelijkt:

De Italiaanse regering en de Europese Commissie betwijfelen of de prejudiciële vraag ontvankelijk is.

De Italiaanse regering werpt een exceptie van niet-ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing op, aangezien het argument van Prequ' Italia inzake vermeende schending van haar rechten van verdediging ongegrond is doordat deze vennootschap, vóór vaststelling van de rectificatieaanslagen, ervan op de hoogte is gebracht dat de administratieve procedure was ingeleid en dat zij het recht had, opmerkingen te maken binnen een termijn van dertig dagen, waardoor aldus een procedure op tegenspraak is gevoerd.

De Commissie vraagt zich af of de verwijzende rechter het feitelijke en rechtskader waarin de prejudiciële vraag zich situeert, voldoende heeft afgebakend opdat het Hof over alle gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt om een nuttig antwoord op deze vraag te geven.

Zij merkt dienaangaande op dat de verwijzende rechter enkel op summiere wijze heeft uiteengezet welke relevante feiten en welke procedurele elementen tot de prejudiciële verwijzing hebben geleid. Zo blijkt niet duidelijk dat Prequ' Italia de rectificatieaanslagen heeft aangevochten, ook al biedt artikel 11, lid 7, van wetsbesluit nr. 374/1990 die mogelijkheid, en vervolgens de administratieve procedure tot beslechting van het geschil heeft ingeleid. Bovendien wordt niet vermeld dat Prequ' Italia een verzoek tot opschorting van de tenuitvoerlegging van deze handelingen heeft ingediend en, in voorkomend geval, dat dit verzoek is afgewezen dan wel toegewezen.

Volgens vaste rechtspraak is de procedure van artikel 267 VWEU een instrument van samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties, waarbij het de verantwoordelijkheid van laatstgenoemden is om met inachtneming van de bijzondere omstandigheden van het concrete geval zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van hun vonnis als de relevantie van de vragen die zij het Hof stellen, te beoordelen (arrest van 12 oktober 2017, Kubicka, C-218/16, EU:C:2017:755, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Hoewel de verwijzingsbeslissing, op straffe van niet-ontvankelijkheid, moet voldoen aan de vereisten van artikel 94 van het Reglement voor de procesvoering van het Hof (zie in die zin arrest van 5 juli 2016, Ognyanov, C-614/14, EU:C:2016:514, punten 18, 19 en 21), kan het Hof slechts weigeren uitspraak te doen op een prejudiciële vraag van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het recht van de Unie geen enkel verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of wanneer het Hof niet beschikt over de feitelijke en juridische gegevens die het voor een nuttig antwoord op de gestelde vragen nodig heeft (arrest van 12 oktober 2017, Kubicka, C-218/16, EU:C:2017:755, punt 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu zij opgemerkt dat de in deze zaak gestelde vraag duidelijk ziet op de mogelijkheid om in een administratieve procedure tot beslechting van een douanegeschil en dus voordat beroep in rechte wordt ingesteld, opschorting van de tenuitvoerlegging van een aanslag in douanezaken te krijgen en verband houdt met het antwoord dat het Hof heeft gegeven op de tweede vraag die is onderzocht in het arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics (C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041).

Volgens de verwijzende rechter kunnen de in dat arrest geformuleerde beginselen toepassing vinden op het bij hem aanhangige geding, ook al twijfelt hij eraan of het noodzakelijk is, teneinde te kunnen uitsluiten dat een maatregel in douanezaken die is vastgesteld zonder dat de belastingplichtige vooraf is gehoord, onrechtmatig is, dat de nationale regeling deze belastingplichtige de mogelijkheid waarborgt om de betrokken handeling in een administratief beroep aan te vechten en bovendien voorziet in opschorting van deze handeling als normaal gevolg van instelling van dat beroep.

Bijgevolg wordt in het feitelijke en wettelijke kader, zoals dat in de verwijzingsbeslissing is geschetst, toegelicht waarom de verwijzende rechter het nodig acht het Hof een vraag te stellen, en volstaat dat kader om duidelijkheid te scheppen over de vraag van de verwijzende rechter, die ziet op de verenigbaarheid met het recht om te worden gehoord van een nationale regeling volgens welke de adressaat van een rectificatieaanslag de mogelijkheid heeft om die handeling in een administratief beroep aan te vechten en om opschorting van de tenuitvoerlegging van deze handeling te verzoeken, zonder dat opschorting van deze handeling wordt geacht het normale en automatische gevolg te zijn van de omstandigheid dat administratief beroep is ingesteld.

Overigens dient gelet op het betoog van de Italiaanse regering te worden opgemerkt dat blijkens de verwijzingsbeslissing de verwijzende rechter de uitlegging, in douanezaken, van het beginsel van eerbiediging van het recht om te worden gehoord noodzakelijk acht. In geen geval blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de prejudiciële vraag niet relevant zou zijn voor de uitkomst van het geding dat bij de verwijzende rechter aanhangig is.

Gelet op het voorgaande dient te worden geoordeeld dat de prejudiciële vraag ontvankelijk is.

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het recht van iedere persoon om te worden gehoord voorafgaand aan de vaststelling van een besluit dat zijn belangen kan schaden, aldus moet worden uitgelegd dat de rechten van verdediging van de adressaat van een rectificatieaanslag die door de douaneautoriteiten is vastgesteld zonder dat de belanghebbende vooraf is gehoord, zijn geschonden wanneer de nationale regeling op grond waarvan de belanghebbende de mogelijkheid heeft om deze handeling in een administratief beroep aan te vechten, onder verwijzing naar artikel 244 van het douanewetboek enkel voorziet in de mogelijkheid om om opschorting van de tenuitvoerlegging van deze handeling tot aan de eventuele herziening ervan te verzoeken, en niet bepaalt dat de tenuitvoerlegging van deze handeling automatisch wordt opgeschort wanneer administratief beroep wordt ingesteld.

Volgens vaste rechtspraak vormt de eerbiediging van de rechten van verdediging een algemeen beginsel van Unierecht waarvan het recht om in elke procedure te worden gehoord integraal deel uitmaakt (arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 28 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Dat beginsel, dat van toepassing is wanneer de administratieve overheid voornemens is een bezwarend besluit ten opzichte van een bepaalde persoon vast te stellen, vereist dat de adressaten van besluiten die hun belangen aanmerkelijk raken, in staat worden gesteld naar behoren hun standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de administratieve overheid haar besluit wil baseren (arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Deze verplichting rust op de administratieve overheden van de lidstaten wanneer zij besluiten nemen die binnen de werkingssfeer van het Unierecht vallen, ook al voorziet de toepasselijke regelgeving niet uitdrukkelijk in een dergelijke formaliteit (zie in die zin arresten van 18 december 2008, Sopropé, C-349/07, EU:C:2008:746, punt 38, en 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics (C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 31).

In het hoofdgeding legt de betrokken nationale regeling de administratieve overheid, die douanecontroles uitvoert, niet de verplichting op om de adressaat van een rectificatieaanslag te horen alvorens de vaststellingen te herzien en eventueel te corrigeren. Deze regeling bevat dus in beginsel een beperking van het recht van de adressaat van een rectificatieaanslag om te worden gehoord, ook al kan hij zijn standpunt doen gelden in het stadium van een later administratief bezwaar.

In dit verband herinnert het Hof eraan dat de regel dat aan de adressaat van een bezwarend besluit de gelegenheid moet worden gegeven om zijn opmerkingen kenbaar te maken voordat dit besluit wordt genomen, tot doel heeft, de bevoegde autoriteit in staat te stellen naar behoren rekening te houden met alle relevante elementen. Deze regel beoogt met name, ter verzekering van de effectieve bescherming van de betrokken persoon of onderneming, hen in staat te stellen om een vergissing te corrigeren of individuele omstandigheden aan te voeren die ervoor pleiten dat het besluit wordt genomen, niet wordt genomen of dat in een bepaalde zin wordt besloten (zie in die zin arresten van 18 december 2008, Sopropé, C-349/07, EU:C:2008:746, punt 49, en 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 38).

Het is echter vaste rechtspraak dat het algemene Unierechtelijke beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging geen absolute gelding heeft, maar beperkingen kan bevatten, mits deze werkelijk beantwoorden aan de doeleinden van algemeen belang die met de betrokken maatregel worden nagestreefd, en, het nagestreefde doel in aanmerking genomen, niet zijn te beschouwen als een onevenredige en onduldbare ingreep, waardoor de gewaarborgde rechten in hun kern worden aangetast (zie in die zin arresten van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 42, en 9 november 2017, Ispas, C-298/16, EU:C:2017:843, punt 35).

Het Hof heeft reeds erkend dat het algemeen belang van de Europese Unie en met name het belang dat zij heeft bij een snelle inning van haar eigen middelen, vereisen dat de controles onverwijld en doeltreffend kunnen worden uitgevoerd (zie in die zin arresten van 18 december 2008, Sopropé, C-349/07, EU:C:2008:746, punt 41, en 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 54).

Dat is het geval voor beschikkingen van de douaneautoriteiten.

Ingevolge artikel 243, lid 1, van het douanewetboek heeft iedere persoon het recht beroep in te stellen tegen beschikkingen van de douaneautoriteiten die betrekking hebben op de toepassing van de douanewetgeving en die hem rechtstreeks en individueel raken. Een krachtens artikel 243 van het douanewetboek ingesteld beroep schorst evenwel de tenuitvoerlegging van de bestreden beschikking in beginsel niet op overeenkomstig artikel 244, eerste alinea, van dat wetboek. Aangezien dat beroep geen schorsende werking heeft, staat het niet in de weg aan onmiddellijke tenuitvoerlegging van die beschikking. Artikel 244, tweede alinea, van het douanewetboek staat de douaneautoriteiten evenwel toe de tenuitvoerlegging van een beschikking in douanezaken geheel of gedeeltelijk op te schorten indien zij redenen hebben om aan de overeenstemming van de aangevochten beschikking met de douanewetgeving te twijfelen of indien de belanghebbende onherstelbare schade dreigt te lijden.

In de verwijzingsbeslissing verklaart de nationale rechter dat de nationale procedure van administratief bezwaar tegen handelingen van de douaneautoriteiten niet tot gevolg heeft dat de tenuitvoerlegging van de bezwarende beschikking automatisch wordt opgeschort en dat deze beschikking onmiddellijk buiten toepassing wordt gelaten.

Zoals blijkt uit de rechtspraak van het Hof, kan deze omstandigheid van zeker belang zijn bij het onderzoek of de beperking van het recht om voorafgaand aan de vaststelling van een bezwarend besluit te worden gehoord, eventueel gerechtvaardigd is (arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 65).

Wanneer een belanghebbende niet voorafgaand aan de vaststelling van een verzoek tot betaling wordt gehoord, moet het maken van bezwaar of instelling van administratief beroep tegen dat verzoek tot betaling echter niet noodzakelijkerwijs tot gevolg hebben dat de tenuitvoerlegging van dat verzoek tot betaling automatisch wordt opgeschort om de eerbiediging te verzekeren van het recht om te worden gehoord in het kader van dat bezwaar of beroep (arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 67).

Daarentegen is van belang dat de nationale procedure van administratief bezwaar tegen de handelingen van de douaneautoriteiten de volle werking van het Unierecht en in casu van de bepalingen van artikel 244 van het douanewetboek waarborgt.

Wat beschikkingen tot invordering van een douaneschuld betreft, is het algemeen belang van de Unie bij een snelle inning van haar eigen middelen de reden waarom artikel 244, tweede alinea, van het douanewetboek bepaalt dat instelling van beroep tegen een belastingaanslag slechts tot gevolg heeft dat tenuitvoerlegging van die aanslag wordt opgeschort, indien er redenen zijn om aan de overeenstemming van de aangevochten beschikking met de douanewetgeving te twijfelen of indien de belanghebbende onherstelbare schade dreigt te lijden (zie in die zin arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punt 68).

Aangezien de bepalingen van Unierecht als die van het douanewetboek moeten worden uitgelegd op basis van de grondrechten, die volgens vaste rechtspraak integrerend deel uitmaken van de algemene rechtsbeginselen waarvan het Hof de eerbiediging verzekert, moeten de nationale bepalingen ter uitvoering van de in artikel 244, tweede alinea, van het douanewetboek vastgelegde voorwaarden voor opschorting van de tenuitvoerlegging, verzekeren, wanneer de belanghebbende niet vooraf wordt gehoord, dat die voorwaarden niet eng worden toegepast of uitgelegd (zie in die zin arrest van 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punten 69 en 70).

In het hoofdgeding verklaart de verwijzende rechter dat opschorting van de tenuitvoerlegging van rectificatieaanslagen slechts kan worden toegekend voor zover is voldaan aan de voorwaarden van artikel 244 van het douanewetboek, zonder te verduidelijken volgens welke criteria de kantoren van het douaneagentschap opschorting van tenuitvoerlegging toekennen. In dit verband biedt de tekst van circulaire nr. 41 D van 17 juni 2002, die enkel verwijst naar de voorwaarden van artikel 244 van het douanewetboek, evenmin verduidelijking.

Voor zover de adressaat van rectificatieaanslagen als die in het hoofdgeding de mogelijkheid heeft om opschorting van de tenuitvoerlegging van deze handelingen tot aan de eventuele herziening ervan te krijgen en voor zover in de administratieve procedure de voorwaarden van artikel 244 van het douanewetboek niet eng worden toegepast, hetgeen de nationale rechter dient te beoordelen, wordt geen afbreuk gedaan aan de eerbiediging van de rechten van verdediging van de adressaat van de rectificatieaanslagen.

In elk geval dient te worden benadrukt dat de verplichting van de nationale rechter om de volle werking van het Unierecht te waarborgen niet meebrengt dat een besluit dat wordt aangevochten omdat het is vastgesteld in strijd met de rechten van de verdediging, in het bijzonder het recht om te worden gehoord, altijd nietig dient te worden verklaard. Volgens vaste rechtspraak leidt schending van de rechten van de verdediging, in het bijzonder het recht om te worden gehoord, immers pas tot nietigverklaring van het na afloop van de betrokken administratieve procedure genomen besluit, wanneer deze procedure zonder deze onregelmatigheid een andere afloop had kunnen hebben (arresten van 10 september 2013, G. en R., C-383/13 PPU, EU:C:2013:533, punt 38, en 3 juli 2014, Kamino International Logistics en Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 en C-130/13, EU:C:2014:2041, punten 78 en 79).

Gelet op voorgaande overwegingen dient op de prejudiciële vraag te worden geantwoord dat het recht van iedere persoon om te worden gehoord voorafgaand aan de vaststelling van een besluit dat zijn belangen kan schaden, aldus moet worden uitgelegd dat de rechten van verdediging van de adressaat van een rectificatieaanslag die door de douaneautoriteiten is vastgesteld zonder dat de belanghebbende vooraf is gehoord, niet zijn geschonden wanneer de nationale regeling op grond waarvan de belanghebbende de mogelijkheid heeft om deze handeling in een administratief beroep aan te vechten, onder verwijzing naar artikel 244 van het douanewetboek enkel voorziet in de mogelijkheid om om opschorting van de tenuitvoerlegging van deze handeling tot aan de eventuele herziening ervan te verzoeken, en niet bepaalt dat de tenuitvoerlegging van de bestreden handeling automatisch wordt opgeschort wanneer administratief beroep wordt ingesteld, voor zover de toepassing van artikel 244, tweede alinea, van het douanewetboek, door de douaneautoriteiten, de toekenning van opschorting van de tenuitvoerlegging niet beperkt indien er redenen zijn om aan de overeenstemming van de aangevochten beschikking met de douanewetgeving te twijfelen of indien de belanghebbende onherstelbare schade dreigt te lijden.