HvJ EU, 02-03-2021, nr. C-824/18

Om te beginnen dient te worden opgemerkt dat richtlijn 2000/78, en met name artikel 9, lid 1, ervan, niet van toepassing is op de hoofdgedingen, zoals de KRS, de Prokurator Generalny, de Poolse regering en de Europese Commissie hebben aangevoerd.

Zoals blijkt uit artikel 1 en artikel 2, lid 1, van die richtlijn, heeft deze immers enkel betrekking op discriminatie met betrekking tot arbeid en beroep op grond van godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid. Uit de uiteenzettingen in de verwijzingsbeslissing blijkt echter niet dat de hoofdgedingen betrekking hebben op een verschil in behandeling op basis van een van deze gronden. Het enige verschil in behandeling waardoor verzoekers in de hoofdgedingen in dit verband mogelijk getroffen worden en waarvan de verwijzende rechter melding maakt, heeft betrekking op de omstandigheid dat de regels die van toepassing zijn op beroepen in rechte tegen besluiten van de KRS waarbij een kandidaat voor benoeming tot rechter aan de president van de Republiek wordt voorgedragen, verschillen naargelang deze besluiten betrekking hebben op een benoeming in een ambt van rechter bij de Sąd Najwyższy dan wel op een benoeming in een ambt van rechter bij een andere rechterlijke instantie.

Wat voorts artikel 47 van het Handvest betreft, dient in herinnering te worden gebracht dat deze bepaling — die het beginsel van daadwerkelijke rechtsbescherming opnieuw bevestigt — eenieder wiens door het Unierecht gewaarborgde rechten en vrijheden zijn geschonden, recht op een doeltreffende voorziening in rechte biedt (zie in die zin arrest van 29 juli 2019, Torubarov, C-556/17, EU:C:2019:626, punt 55 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

De erkenning van dit recht veronderstelt derhalve in een bepaald geval, zoals blijkt uit artikel 47, eerste alinea, van het Handvest, dat de persoon die dit recht inroept, zich beroept op door het Unierecht gewaarborgde rechten of vrijheden [arrest van 6 oktober 2020, État luxembourgeois (Rechtsbescherming tegen een verzoek om inlichtingen in belastingzaken), C-245/19 en C-246/19, EU:C:2020:795, punt 55].

Uit de gegevens van de verwijzingsbeslissing blijkt echter niet dat de hoofdgedingen strekken tot erkenning van een recht dat verzoekers in de hoofdgedingen ontlenen aan een bepaling van het Unierecht. In het bijzonder, en zoals uiteengezet in de punten 85 en 86 van het onderhavige arrest, zijn de bepalingen van richtlijn 2000/78 niet van toepassing op de hoofdgedingen, zodat deze bepalingen evenmin de toepasselijkheid van het Handvest, in het bijzonder artikel 47, in het kader van dit geding kunnen rechtvaardigden.

Wat artikel 267 VWEU betreft dient in herinnering te worden gebracht dat de hoeksteen van het bij de Verdragen ingestelde rechterlijke systeem wordt gevormd door de prejudiciële procedure van dit artikel, die tot doel heeft de eenvormige uitlegging van het Unierecht te verzekeren door tussen het Hof en de rechterlijke instanties van de lidstaten een dialoog van rechter tot rechter tot stand te brengen en die aldus de mogelijkheid biedt de coherentie, de volle werking en de autonomie van het Unierecht te verzekeren en, in laatste instantie, de eigenheid van het door de Verdragen geschapen recht in acht te nemen (advies 2/13 van 18 december 2014, EU:C:2014:2454, punt 176 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en arrest van 24 oktober 2018, XC e.a., C-234/17, EU:C:2018:853, punt 41).

Volgens vaste rechtspraak van het Hof kent artikel 267 VWEU in dit verband de nationale rechterlijke instanties de meest uitgebreide bevoegdheid toe om zich tot het Hof te wenden indien zij menen dat een bij hen aanhangig geding vragen over de uitlegging of de geldigheid van bepalingen van Unierecht opwerpt waarover ter beslechting van het bij hen aanhangige geding moet worden beslist (arresten van 5 oktober 2010, Elchinov, C-173/09, EU:C:2010:581, punt 26 en 24 oktober 2018, XC e.a., C-234/17, EU:C:2018:853, punt 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In het geval van een rechterlijke instantie als de verwijzende rechter, waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn voor hoger beroep in de zin van artikel 267, derde alinea, VWEU, wordt deze mogelijkheid om aan het Hof een prejudiciële vraag voor te leggen bovendien een verplichting, onder voorbehoud van de in de rechtspraak van het Hof erkende uitzonderingen (zie in die zin arrest van 5 april 2016, PFE, C-689/13, EU:C:2016:199, punt 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak en arrest A. K. e.a., punt 103).

Zoals uit vaste rechtspraak blijkt, kan een nationale rechtsregel een nationale rechterlijke instantie niet beletten om gebruik te maken van deze mogelijkheid of te voldoen aan deze verplichting die immers inherent zijn aan het bij artikel 267 VWEU ingevoerde stelsel van samenwerking tussen de nationale rechters en het Hof, en aan de bij dit voorschrift aan de nationale rechters toebedeelde taak om het Unierecht toe te passen (zie in die zin arrest A. K. e.a., punt 103 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Teneinde de doeltreffendheid van deze mogelijkheid en verplichting te verzekeren, moet een nationale rechter ook na indiening van een verzoek om een prejudiciële beslissing dit verzoek kunnen handhaven (zie in die zin arrest van 26 maart 2020, Miasto Łowicz en Prokurator Generalny, C-558/18 en C-563/18, EU:C:2020:234, punt 58).

Een nationale regel waarbij het gevaar bestaat dat met name als gevolg daarvan een nationale rechter verkiest geen prejudiciële vragen aan het Hof te stellen om te vermijden dat de zaak aan hem wordt onttrokken, doet afbreuk aan de door artikel 267 VWEU aan de nationale rechterlijke instantie toegekende prerogatieven en dus aan de doeltreffendheid van de samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties die is ingesteld door het mechanisme van de prejudiciële verwijzing (zie in die zin arrest van 5 juli 2016, Ognyanov, C-614/14, EU:C:2016:514, punt 25).

Bijgevolg staat het een lidstaat in beginsel weliswaar vrij om bijvoorbeeld de nationale regels inzake de verdeling van de rechterlijke bevoegdheden te wijzigen — met als mogelijk gevolg de verdwijning van de wettelijke grondslag waarop de bevoegdheid van een nationale rechterlijke instantie die het Hof om een prejudiciële beslissing heeft verzocht, berustte — of om materiële voorschriften vast te stellen die incidenteel ertoe leiden dat de zaak waarin om een dergelijke beslissing is verzocht zonder voorwerp raakt, maar een lidstaat kan daarentegen geen wijzigingen aanbrengen in de nationale wettelijke regeling die specifiek tot gevolg hebben dat verzoeken om een prejudiciële beslissing bij het Hof na de indiening ervan niet meer kunnen worden gehandhaafd en het Hof op die manier geen uitspraak meer kan doen over deze verzoeken, en dat wordt uitgesloten dat een nationale rechter in de toekomst opnieuw soortgelijke verzoeken kan indienen, zonder daardoor inbreuk te maken op artikel 267 VWEU, gelezen in samenhang met artikel 4, lid 3, derde alinea, VEU.

Het staat uiteindelijk aan de verwijzende rechter om zich uit te spreken over de vraag of dit in casu het geval is. Er zij immers aan herinnerd dat artikel 267 VWEU het Hof niet de bevoegdheid verleent om de bepalingen van Unierecht op een concreet geval toe te passen, maar enkel om uitspraak te doen over de uitlegging van de Verdragen en de handelingen van de instellingen van de Unie. Volgens vaste rechtspraak kan het Hof echter in het kader van de gerechtelijke samenwerking waarin dat artikel voorziet, op grond van de gegevens van het dossier de nationale rechter de elementen met betrekking tot de uitlegging van het Unierecht verschaffen, die voor deze rechter van waarde kunnen zijn bij de beoordeling van het effect van deze of gene bepaling van dat recht (arrest van 16 juli 2015, CHEZ Razpredelenie Bulgaria, C-83/14, EU:C:2015:480, punt 71 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en arrest A. K. e.a., punt 132).

Dienaangaande volgt in de eerste plaats uit de verwijzingsbeslissing dat artikel 3 van de wet van 26 april 2019, op grond waarvan beroepen als die in de hoofdgedingen zonder beslissing moeten worden afgedaan, en artikel 44, lid 1, van de wet inzake de KRS, in de uit de wet van 26 april 2019 voortvloeiende bewoordingen, waarin wordt uitgesloten dat dergelijke beroepen in de toekomst kunnen worden ingesteld, van dien aard lijken te zijn dat de verwijzende rechter na de indiening bij het Hof van een verzoek om een prejudiciële beslissing dit verzoek niet kan handhaven, dat het Hof op die manier geen uitspraak meer kan doen over dit verzoek, en dat een nationale rechter in de toekomst niet opnieuw vragen kan stellen die vergelijkbaar zijn met de vragen die in dat verzoek aan de orde zijn gesteld.

Wat in de tweede plaats de context betreft waarin die bepalingen zijn vastgesteld, kan worden gewezen op verschillende gegevens die uit het dossier waarover het Hof beschikt naar voren komen.

Ten eerste zij eraan herinnerd dat de Poolse wetgever onlangs reeds een wettelijke regeling heeft vastgesteld waarbij is voorzien in de afdoening zonder beslissing in andere gedingen die bij een nationale rechterlijke instantie aanhangig waren en die eveneens betrekking hadden op de verenigbaarheid met de Unierechtelijke bepalingen inzake de onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties van wetshervormingen inzake het Poolse rechtssysteem, terwijl ook in het kader van deze gedingen aan het Hof prejudiciële vragen over een dergelijke verenigbaarheid waren voorgelegd (zie in dit verband arrest A. K. e.a., punten 90 en 102–104).

Ten tweede blijkt uit aanwijzingen waarover het Hof beschikt dat de Poolse autoriteiten recentelijk meer initiatieven hebben ontplooid die ertoe strekken te verhinderen dat er bij het Hof verzoeken om een prejudiciële beslissing worden ingediend die betrekking hebben op de vraag of de rechterlijke instanties in Polen onafhankelijk zijn, of ertoe strekken de beslissingen van de Poolse rechterlijke instanties die dergelijke verzoeken hebben ingediend, ter discussie te stellen.

In dit verband is het van belang eraan te herinneren dat de Poolse rechters die het Hof om een prejudiciële beslissing hadden verzocht in de zaken die hebben geleid tot het arrest van 26 maart 2020, Miasto Łowicz en Prokurator Generalny (C-558/18 en C-563/18, EU:C:2020:234), het Hof ervan in kennis hebben gesteld dat naar de twee rechters die tot deze prejudiciële verwijzingen hadden besloten, een onderzoek was ingesteld met het oog op de eventuele inleiding van een tuchtprocedure die met name betrekking had op een mogelijke bevoegdheidsoverschrijding als gevolg van het feit dat zij tot die verwijzingen hadden besloten (arrest van 26 maart 2020, Miasto Łowicz en Prokurator Generalny, C-558/18 en C-563/18, EU:C:2020:234, punten 20 en 21).

Bovendien heeft de Rzecznik Praw Obywatelskich (ombudsman, Polen) in de onderhavige zaak verwezen naar het feit dat de Prokurator Generalny, die tevens de minister van Justitie is, op 5 oktober 2018 bij de Trybunał Konstytucyjny beroep heeft ingesteld tot vaststelling dat artikel 267 VWEU niet in overeenstemming is met de grondwet, aangezien deze bepaling de Poolse rechterlijke instanties in staat stelt het Hof prejudiciële vragen te stellen over de structuur en de organisatie van de rechterlijke macht en over het verloop van de procedures bij de nationale rechterlijke instanties.

Ten derde, wat het argument van de Poolse regering betreft dat de vaststelling van de wet van 26 april 2019 louter het gevolg was van het arrest van de Trybunał Konstytucyjny van 25 maart 2019 — waarbij deze rechter heeft verklaard dat artikel 44, lid 1a, van de wet inzake de KRS, waarop de bevoegdheid van de verwijzende rechter berust om kennis te nemen van beroepen zoals die in de hoofdgedingen, in strijd is met de grondwet — blijkt echter uit de uiteenzetting van de verwijzende rechter, aan wie het staat om het nationale recht in het kader van de prejudiciële procedure uit te leggen, dat de Trybunał Konstytucyjny in voornoemd arrest heeft aangegeven dat de noodzaak, die voortvloeit uit de artikelen 45 en 60 van de grondwet en uit de rechtspraak op dat gebied, om te voorzien in een rechterlijke toetsing betreffende de procedures tot benoeming in het ambt van rechter bij de Sąd Najwyższy, onverlet wordt gelaten.

Uit de verwijzingsbeslissing blijkt ook dat de Poolse wetgever, door — in strijd met de lering die kan worden getrokken uit het arrest van de Trybunał Konstytucyjny van 25 maart 2019 — uit te sluiten dat beroepen die door justitiabelen zijn ingesteld zoals die welke in de hoofdgedingen aanhangig zijn, worden behandeld door een rechterlijke instantie waaraan deze beroepen hadden kunnen worden overgedragen of waarbij de betrokkenen deze beroepen opnieuw hadden kunnen instellen, met name definitief elke huidige of toekomstige mogelijkheid heeft uitgesloten voor het Hof om vragen te onderzoeken als die welke in de onderhavige zaak aan hem zijn voorgelegd.

Ten vierde, en zoals de verwijzende rechter opnieuw opmerkt, betreft de bij de wet van 26 april 2019 ingestelde afschaffing van elke mogelijkheid om beroep in rechte in te stellen tegen besluiten van de KRS waarbij kandidaten aan de president van de Republiek worden voorgedragen voor benoeming in rechterlijke ambten, alleen de besluiten van dit orgaan inzake rechterlijke ambten bij de Sąd Najwyższy, te weten, juist besluiten als die welke in de hoofdgedingen aan de orde zijn en die de Naczelny Sąd Administracyjny ertoe hebben gebracht om het Hof het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing voor te leggen. Besluiten van de KRS waarbij benoemingen in alle andere rechterlijke ambten in Polen worden voorgedragen, blijven namelijk onderworpen aan rechterlijke toetsing.

De in de punten 99 tot en met 105 van het onderhavige arrest genoemde elementen en overwegingen kunnen stuk voor stuk aanwijzingen zijn die door hun convergentie en dus door hun systematische karakter een licht kunnen werpen op de context waarin de Poolse wetgever de wet van 26 april 2019 heeft vastgesteld. Zoals in punt 96 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, staat het enkel aan de verwijzende rechter om de feiten, in het kader van de prejudiciële dialoog, definitief te beoordelen; het staat aan hem om definitief te beoordelen of aan de hand van deze gegevens en alle andere relevante gegevens waarvan hij — in voorkomend geval — in dit verband kennis heeft gekregen, tot het oordeel kan worden gekomen dat de vaststelling van deze wet specifiek tot gevolg heeft gehad dat de verwijzende rechter verzoeken om een prejudiciële beslissing zoals die welke oorspronkelijk in casu aan het Hof zijn voorgelegd, na indiening ervan, niet meer kan handhaven en dat het Hof op die manier geen uitspraak meer kan doen over deze verzoeken, en dat het is uitgesloten dat een nationale rechterlijke instantie in de toekomst opnieuw prejudiciële vragen kan voorleggen die vergelijkbaar zijn met die welke in het oorspronkelijke verzoek om een prejudiciële beslissing in de onderhavige zaak waren vervat.

Indien deze rechter tot een dergelijke gevolgtrekking zou komen, dan moet worden vastgesteld dat een dergelijke wettelijke regeling niet alleen afbreuk doet aan de door artikel 267 VWEU aan de nationale rechterlijke instantie toegekende prerogatieven en aan de doeltreffendheid van de samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties die is ingesteld door het mechanisme van de prejudiciële verwijzing (zie in die zin arrest van 5 juli 2016, Ognyanov, C-614/14, EU:C:2016:514, punt 25), maar ook, en meer in het algemeen, aan de taak die het Hof is opgedragen krachtens artikel 19, lid 1, eerste alinea, VEU en die erin bestaat de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de Verdragen te verzekeren en aan artikel 4, lid 3, derde alinea, VEU.

Volgens artikel 19 VEU, dat het in artikel 2 VEU verankerde rechtsstaatbeginsel concretiseert, staat het aan de nationale rechterlijke instanties en het Hof om te waarborgen dat het recht van de Unie in alle lidstaten ten volle wordt toegepast en dat de justitiabelen de rechtsbescherming genieten die zij aan dat recht ontlenen [arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 98 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

In dat opzicht staat het, zoals artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU bepaalt, aan de lidstaten om te voorzien in de nodige rechtsmiddelen en procedures om de justitiabelen een daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het Unierecht vallende gebieden te verzekeren [zie in die zin arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 99 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Zoals voortvloeit uit vaste rechtspraak is het beginsel van daadwerkelijke bescherming van de rechten dat de justitiabelen aan het recht van de Unie ontlenen en waarnaar artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU verwijst, een algemeen beginsel van Unierecht dat uit de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten voortvloeit en dat is neergelegd in de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens dat op 4 november 1950 te Rome werd ondertekend, en meer recentelijk in artikel 47 van het Handvest [arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 100 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Wat de materiële werkingssfeer betreft, is artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU van toepassing op de ‘onder het recht van de Unie vallende gebieden’, ongeacht de situatie waarin de lidstaten dit recht in de zin van artikel 51, lid 1, van het Handvest, ten uitvoer brengen [arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 101 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Elke lidstaat moet krachtens artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU met name verzekeren dat de instanties die als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van het Unierecht deel uitmaken van zijn stelsel van beroepsmogelijkheden en die derhalve in die hoedanigheid uitspraak kunnen doen over de toepassing of de uitlegging van het Unierecht, voldoen aan de vereisten van daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het Unierecht vallende gebieden [arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 103 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Wat de hoofdgedingen betreft, dient eraan te worden herinnerd dat bij de verwijzende rechter beroepen aanhangig zijn waarmee kandidaten voor rechterlijke ambten binnen de burgerlijke kamer en strafkamer van de Sąd Najwyższy opkomen tegen besluiten waarbij de KRS hun sollicitatie niet in aanmerking heeft genomen en andere kandidaten aan de president van de Republiek heeft voorgedragen met het oog op een benoeming in die ambten.

In dit verband staat in de eerste plaats vast dat de Sąd Najwyższy en met name de burgerlijke kamer en strafkamer van deze instantie kunnen worden verzocht om te oordelen over vragen die verband houden met de toepassing en de uitlegging van het Unierecht en dat zij, als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van het Unierecht, deel uitmaken van het Poolse stelsel van beroepsmogelijkheden ‘op de onder het recht van de Unie vallende gebieden’ in de zin van artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU, zodat deze rechterlijke instanties moeten voldoen aan de vereisten van daadwerkelijke rechtsbescherming [arrest van 24 juni 2019, Commissie/Polen (Onafhankelijkheid van de Sąd Najwyższy), C-619/18, EU:C:2019:531, punt 56 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

In de tweede plaats dient eraan te worden herinnerd dat, om te waarborgen dat dergelijke instanties in staat zijn daadwerkelijke rechtsbescherming te bieden zoals vereist is op grond van artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU, de instandhouding van de onafhankelijkheid van deze instanties primordiaal is, zoals bevestigd door artikel 47, tweede alinea, van het Handvest, dat de toegang tot een ‘onafhankelijk’ gerecht vermeldt als een van de vereisten voor het fundamentele recht op een doeltreffende voorziening in rechte [arrest van 24 juni 2019, Commissie/Polen (Onafhankelijkheid van de Sąd Najwyższy), C-619/18, EU:C:2019:531, punt 57 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Zoals het Hof herhaaldelijk heeft benadrukt, behoort dit vereiste van onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties, dat onlosmakelijk verbonden is met de taak van de rechter, tot de kern van het recht op daadwerkelijke rechtsbescherming en het grondrecht op een eerlijk proces, dat van het grootste belang is als waarborg dat alle door de justitiabelen aan het Unierecht ontleende rechten worden beschermd en dat de in artikel 2 VEU verankerde waarden die de lidstaten gemeen hebben, met name de rechtsstaat, worden behouden [arrest van 5 november 2019, Commissie/Polen, (Onafhankelijkheid van de gewone rechterlijke instanties), C-192/18, EU:C:2019:924, punt 106 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Volgens vaste rechtspraak zijn voor deze op grond van het Unierecht vereiste waarborgen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid regels nodig, onder andere met betrekking tot de samenstelling van het orgaan, de benoeming, de ambtstermijn en de gronden voor verschoning, wraking en afzetting van zijn leden, die geschikt moeten zijn om bij de justitiabelen elke legitieme twijfel erover weg te nemen dat dit orgaan zich niet laat beïnvloeden door externe factoren en onpartijdig is ten opzichte van de met elkaar strijdende belangen (arrest A. K. e.a., punt 123 en aangehaalde rechtspraak).

In overeenstemming met het voor de werking van een rechtsstaat kenmerkende beginsel van de scheiding der machten, moet met name worden gewaarborgd dat de rechterlijke macht onafhankelijk is ten opzichte van de wetgevende en de uitvoerende macht (arrest A. K. e.a., punt 124 en aangehaalde rechtspraak).

In dit verband is het van belang dat de rechters worden behoed voor druk van buitenaf die de onafhankelijkheid van hun oordeelsvorming in gevaar zou kunnen brengen. De in punt 117 van het onderhavige arrest genoemde regels moeten het in het bijzonder mogelijk maken om niet alleen elke rechtstreekse beïnvloeding — in de vorm van instructies — uit te sluiten, maar ook meer indirecte vormen van beïnvloeding die de beslissingen van de betrokken rechters zouden kunnen sturen (arrest A. K. e.a., punt 125 en aangehaalde rechtspraak).

In de derde plaats zij eraan herinnerd dat de in de onderhavige zaak opgeworpen vragen over de uitlegging van artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU in wezen betrekking hebben op de vraag of deze bepaling in de bijzondere context van de benoemingsprocedure voor rechters bij de Sąd Najwyższy de noodzaak kan doen ontstaan om rechterlijke toetsing te handhaven van besluiten van de KRS zoals die welke in de hoofdgedingen aan de orde zijn, en op de voorwaarden waaronder deze toetsing in dat geval moet worden uitgeoefend.

Zoals in punt 117 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, zijn voor deze op grond van het Unierecht vereiste waarborgen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid met name regels nodig voor de benoeming van rechters.

Wat betreft de voorwaarden waaronder de besluiten tot benoeming van rechters bij de Sąd Najwyższy worden vastgesteld, heeft het Hof reeds de gelegenheid gehad te preciseren dat het enkele feit dat de betrokken rechters worden benoemd door de president van de Republiek niet betekent dat zij afhankelijk worden van dit staatshoofd, en evenmin dat er twijfels kunnen rijzen over hun onpartijdigheid indien zij, als zij eenmaal zijn benoemd, aan geen enkele druk worden onderworpen en in het kader van de vervulling van hun ambt geen instructies ontvangen (arrest A. K. e.a., punt 133 en aangehaalde rechtspraak).

Het Hof heeft evenwel ook aangegeven dat het noodzakelijk bleef om te waarborgen dat deze benoemingsbeslissingen worden vastgesteld op grond van zodanige basisvoorwaarden en procedureregels dat daardoor bij de justitiabelen geen gegronde twijfel kan rijzen over de vraag of de betrokken rechters, als zij eenmaal zijn benoemd, zich niet laten beïnvloeden door externe factoren en onpartijdig zijn ten opzichte van de met elkaar strijdende belangen en dat het met name daartoe van belang is dat deze voorwaarden en regels zo worden opgesteld dat zij voldoen aan de in punt 119 van het onderhavige arrest gestelde eisen (arrest A. K. e.a., punt 134 en 135 en aangehaalde rechtspraak).

Het Hof heeft opgemerkt dat de rechters van de Sąd Najwyższy krachtens artikel 179 van de grondwet worden benoemd door de president van de Republiek op voorstel van de KRS, dus van het orgaan dat volgens artikel 186 van de grondwet tot taak heeft de onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties en rechters te waarborgen. Daarnaast heeft het Hof in punt 137 van het arrest A. K. e.a. aangegeven dat de betrokkenheid van een dergelijk orgaan bij een benoemingsprocedure voor rechters in beginsel ertoe kan bijdragen dat deze procedure objectiever wordt en een kader kan bieden voor de speelruimte waarover de president van de Republiek bij de uitoefening van de aldus aan hem verleende bevoegdheid beschikt.

In punt 138 van voornoemd arrest heeft het Hof echter aangegeven dat dit evenwel alleen geldt onder met name de voorwaarde dat dit orgaan zelf voldoende onafhankelijk is van de wetgevende en uitvoerende macht alsook van de autoriteit waaraan dit orgaan een dergelijk benoemingsvoorstel moet voorleggen.

In dit verband is het van belang op te merken dat, zoals de verwijzende rechter heeft benadrukt, de handeling waarbij de KRS overeenkomstig artikel 179 van de grondwet een kandidaat voor benoeming in een ambt van rechter bij de Sąd Najwyższy voordraagt, een noodzakelijke voorwaarde is voor de benoeming van een dergelijke kandidaat in een dergelijk ambt door de president van de Republiek. De rol van de KRS in deze benoemingsprocedure blijkt derhalve bepalend.

In een dergelijke context kan de mate van onafhankelijkheid die de KRS ten opzichte van de Poolse wetgevende en uitvoerende macht geniet bij de uitoefening van de taken die hem aldus zijn opgelegd, relevant zijn bij de beoordeling van de vraag of de rechters die de KRS selecteert, zullen kunnen voldoen aan de uit het Unierecht voortvloeiende vereisten van onafhankelijkheid en onpartijdigheid (zie in die zin arrest A. K., punt 139).

Het Hof heeft evenzo in punt 145 van het arrest A. K. e.a. benadrukt dat, gelet op het feit dat de beslissingen van de president van de Republiek tot benoeming van rechters van de Sąd Najwyższy niet aan rechterlijke toetsing zijn onderworpen, voor deze beoordeling ook van belang kan zijn voor de wijze waarop de reikwijdte is omschreven van het beroep dat kan worden ingesteld tegen een besluit van de KRS dat zijn beslissingen bevat over de indiening van een voorstel tot benoeming in een ambt van rechter bij die rechterlijke instantie en, met name de vraag of een dergelijk beroep een doeltreffende rechterlijke toetsing van dergelijke besluiten mogelijk maakt, waarbij ten minste wordt nagegaan of er geen sprake is van overschrijding of misbruik van bevoegdheid, een onjuiste rechtsopvatting of een kennelijke beoordelingsfout.

Hoewel het eventuele ontbreken van de mogelijkheid om een beroep in rechte in te stellen in het kader van een benoemingsprocedure voor rechterlijke ambten bij een hoogste nationale rechterlijke instantie in bepaalde gevallen geen problemen blijkt op te leveren in het licht van de vereisten die voortvloeien uit het Unierecht, met name uit artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU, is de situatie anders in omstandigheden waarin alle relevante elementen die deze procedure in een bepaalde juridische en feitelijke context kenmerken — en met name de omstandigheden waaronder de tot dan toe bestaande beroepsmogelijkheden plotseling worden afgeschaft — bij de justitiabelen aanleiding kunnen geven tot structurele twijfel over de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechters die na afloop van deze procedure zijn benoemd.

Zoals blijkt uit het arrest A. K. e.a., kan dit in het bijzonder het geval zijn wanneer op grond van elementen als die welke door de verwijzende rechter zijn genoemd en waarnaar in punt 43 van het onderhavige arrest wordt verwezen, blijkt dat de onafhankelijkheid van een orgaan als de KRS ten opzichte van de wetgevende en uitvoerende macht in twijfel wordt getrokken.

In de punten 143 en 144 van het arrest A. K. e.a. heeft het Hof reeds aangeduid met welke relevante omstandigheden rekening moet worden gehouden bij de beoordeling van de voorwaarde van onafhankelijkheid waaraan een orgaan als de KRS moet voldoen: ten eerste, dat bij de instelling van de nieuw samengestelde KRS de lopende vierjarige ambtstermijn van de leden waaruit dit orgaan tot dan toe was samengesteld, werd verkort; ten tweede, dat de 15 uit rechters te kiezen leden van de KRS die vroeger werden gekozen door hun collega's, voortaan worden gekozen door een onderdeel van de Poolse wetgevende macht; ten derde, dat er mogelijk sprake is van onregelmatigheden die van invloed kunnen zijn geweest op de benoemingsprocedure van bepaalde leden van de KRS in zijn nieuwe samenstelling en, ten vierde, de wijze waarop dit orgaan zijn grondwettelijke taak als hoeder van de onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties en de rechters vervult alsook zijn verschillende bevoegdheden uitoefent. In een dergelijke context kan bij die beoordeling op dezelfde wijze rekening worden gehouden met het feit dat er eventueel sprake is van bevoorrechte banden tussen de aldus ingestelde KRS en de Poolse uitvoerende macht, zoals die welke door de verwijzende rechter zijn genoemd en in punt 44 van het onderhavige arrest zijn vermeld.

Bovendien is het in casu van belang om eveneens rekening te houden met andere relevante contextuele elementen waardoor twijfel kan ontstaan over de onafhankelijkheid van de KRS en zijn rol bij benoemingsprocedures zoals die welke in de hoofdgedingen aan de orde zijn en, bijgevolg, over de onafhankelijkheid van de rechters die na afloop van die procedure aangewezen zijn.

In dit verband moet worden opgemerkt dat de wetswijziging die aan de instelling van de KRS in zijn nieuwe samenstelling ten grondslag lag, gelijktijdig plaatsvond met de zwaar bestreden vaststelling van de bepalingen van de artikelen 37 en 111 van de nieuwe wet inzake de Sąd Najwyższy waarnaar de verwijzende rechter heeft verwezen en waarin is voorzien in een verlaging van de pensioenleeftijd van de rechters van de Sąd Najwyższy en de toepassing van deze maatregel op rechters in actieve dienst bij deze rechterlijke instantie, en waarbij de president van de Republiek de discretionaire bevoegdheid is verleend om de actieve uitoefening van het rechterlijk ambt door de rechters van die instantie te verlengen tot na de nieuw vastgestelde pensioenleeftijd.

Aldus staat vast dat de KRS in zijn nieuwe samenstelling is ingesteld in een context waarin te verwachten was dat er in korte tijd veel vacatures zouden ontstaan binnen de Sąd Najwyższy, met name als gevolg van de pensionering van de rechters van deze rechterlijke instantie die de nieuw vastgestelde leeftijdsgrens van 65 jaar hadden bereikt.

Het Hof heeft in zijn arrest van 24 juni 2019, Commissie/Polen (Onafhankelijkheid van de Sąd Najwyższy) (C-619/18, EU:C:2019:531), vastgesteld dat de Republiek Polen door de vaststelling van de in punt 133 van het onderhavige arrest vermelde maatregelen inbreuk heeft gemaakt op de onafzetbaarheid en onafhankelijkheid van de rechters bij de Sąd Najwyższy en de krachtens artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen.

Indien de verwijzende rechter tot het oordeel zou komen dat de KRS onvoldoende waarborgen voor onafhankelijkheid biedt, dan moet voor niet-geselecteerde kandidaten een beroep in rechte openstaan, ook al is het beperkt tot hetgeen in punt 128 van het onderhavige arrest is uiteengezet, om directe of indirecte invloed in de procedure voor de benoeming van de betrokken rechters tegen te gaan en uiteindelijk te voorkomen dat er bij de justitiabelen legitieme twijfels rijzen over de onafhankelijkheid van de rechters die na afloop van deze procedure worden aangewezen.

De wet van 26 april 2019 heeft, in de eerste plaats, bepaald dat geen uitspraak hoefde te worden gedaan in aanhangige gedingen, zoals die in de hoofdgedingen, waarin kandidaten voor rechterlijke ambten bij de Sąd Najwyższy op grond van het toen geldende recht beroepen hadden ingesteld tegen besluiten van de KRS om niet hen, maar andere kandidaten voor benoeming in deze ambten voor te dragen, en heeft, in de tweede plaats, iedere mogelijkheid om in de toekomst dergelijke beroepen in rechte in te stellen, afgeschaft.

Er zij op gewezen dat dergelijke wetswijzigingen, in het bijzonder wanneer ze gezamenlijk met alle in de punten 99 tot en met 105 en 130 tot en met 135 van het onderhavige arrest vermelde contextuele elementen worden bezien, erop kunnen wijzen dat de Poolse wetgevende macht in casu heeft gehandeld met de specifieke bedoeling om uit te sluiten dat rechterlijk toezicht wordt uitgeoefend op benoemingen op basis van deze besluiten van de KRS, zoals overigens op alle andere benoemingen die binnen de Sąd Najwyższy sinds de instelling van de KRS in zijn nieuwe samenstelling hebben plaatsgevonden.

Gelet op hetgeen in punt 96 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, staat het aan de verwijzende rechter om op basis van de lering die uit het onderhavige arrest kan worden getrokken en uit alle andere relevante omstandigheden die hem ter kennis zouden komen, en in voorkomend geval, rekening houdend met de specifieke gronden of doelstellingen die ter rechtvaardiging van de betrokken maatregelen bij hem worden aangevoerd, definitief te beoordelen of het feit dat bij wet van 26 april 2019 is bepaald dat beroepen zoals die welke in de hoofdgedingen aan de orde zijn, worden afgedaan zonder beslissing en gelijktijdig iedere mogelijkheid om dergelijke beroepen in de toekomst in te stellen is afgeschaft, van dien aard is dat daardoor bij de justitiabelen legitieme twijfel kan ontstaan over de vraag of rechters die op grond van de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde besluiten van de KRS zijn benoemd, ongevoelig zijn voor externe factoren, in het bijzonder voor directe of indirecte invloed van de Poolse wetgevende en uitvoerende macht, en of dit ertoe kan leiden dat deze rechters niet de indruk geven onafhankelijk en onpartijdig te zijn, hetgeen het vertrouwen kan ondermijnen dat de rechterlijke macht in een democratische samenleving en een rechtsstaat bij deze justitiabelen moet wekken.

Indien de verwijzende rechter, na het onderzoek dat hij in het licht van de overwegingen in de punten 90 tot en met 107 van het onderhavige arrest moet verrichten, tot het oordeel komt dat de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde bepalingen van de wet van 26 april 2019 in strijd met artikel 267 VWEU en artikel 4, lid 3, VEU zijn vastgesteld, staat het aan hem om die nationale bepalingen buiten toepassing te laten.

Volgens vaste rechtspraak moet een bepaling van nationaal recht die de inleiding van de in artikel 267 VWEU vastgelegde procedure verhindert, buiten toepassing worden gelaten zonder dat de betrokken rechterlijke instantie eerst de intrekking van die nationale bepaling bij wet of enige andere constitutionele procedure hoeft te vragen of af te wachten (zie in die zin arresten van 14 december 1995, C-312/93, EU:C:1995:437, punt 13 en aldaar aangehaalde rechtspraak en 5 oktober 2010, Elchinov, C-173/09, EU:C:2010:581, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Hetzelfde moet gelden voor een wijziging van het nationale recht die specifiek tot gevolg heeft dat het Hof geen uitspraak meer kan doen over verzoeken om een prejudiciële beslissing die aan hem zijn voorgelegd, en dat een nationale rechter geen mogelijkheid meer heeft in de toekomst opnieuw soortgelijke verzoeken in te dienen. Zoals in punt 95 van het onderhavige arrest is opgemerkt, is een dergelijke regel immers op overeenkomstige wijze in strijd met artikel 267 VWEU.

Indien de verwijzende rechter na afloop van het onderzoek dat hij in het licht van de overwegingen in de punten 108 tot en met 139 van het onderhavige arrest moet verrichten, vaststelt dat de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde bepalingen van de wet van 26 april 2019 in strijd zijn met artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU, staat het aan hem om uit dien hoofde die nationale bepalingen eveneens buiten toepassing te laten.

Alle lidstaten moeten volgens artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU voorzien in de nodige rechtsmiddelen om daadwerkelijke rechtsbescherming in de zin van artikel 47 van het Handvest op de onder het recht van de Unie vallende gebieden te verzekeren (arrest A. K. e.a., punt 168 en aangehaalde rechtspraak), op zodanige wijze dat laatstgenoemde bepaling in aanmerking dient te worden genomen voor de uitlegging van artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU (beschikking van 6 oktober 2020, Prokuratura Rejonowa w Słubicach, C-623/18, niet-gepubliceerd, EU:C:2020:800, punt 28).

Zoals reeds in punt 115 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, vermeldt artikel 47, tweede alinea, van het Handvest, uitdrukkelijk de toegang tot een ‘onafhankelijk’ gerecht als een van de vereisten voor het fundamentele recht op een doeltreffende voorziening in rechte.

Door te oordelen dat artikel 47 van het Handvest in dit verband op zichzelf volstaat en niet hoeft te worden verduidelijkt door bepalingen van Unierecht of van nationaal recht, om particulieren een als zodanig inroepbaar recht te verlenen (arresten van 17 april 2018, Egenberger, C-414/16, EU:C:2018:257, punt 78, en 29 juli 2019, Torubarov, C-556/17, EU:C:2019:626, punt 56), met name aangezien deze bepaling eist dat de instantie die kennis dient te nemen van een beroep dat is gebaseerd op het Unierecht voldoet aan het in deze bepaling neergelegde vereiste van onafhankelijkheid (zie in die zin arrest A. K. e.a., punt 166), heeft het Hof met name erkend dat dit vereiste voldoende duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk is om tot het oordeel te kunnen komen dat het rechtstreekse werking heeft.

Uit het voorgaande volgt dat artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU de lidstaten een duidelijke en nauwkeurige resultaatsverplichting oplegt waaraan geen enkele voorwaarde is verbonden met betrekking tot de onafhankelijkheid die de rechterlijke instanties moet kenmerken die gehouden zijn het Unierecht uit te leggen en toe te passen.

Wat ten slotte in het kader van de hoofdgedingen de gevolgen betreft van de ongrondwettigverklaring van artikel 44, lid 1a, van de wet inzake de KRS, die is uitgesproken door de Trybunał Konstytucyjny in zijn arrest van 25 maart 2019, dient in de eerste plaats eraan te worden herinnerd, zoals in de punten 103 en 104 van het onderhavige arrest is benadrukt, dat in dit arrest van de Trybunał Konstytucyjny niet de noodzaak ter discussie is gesteld — hetgeen is bevestigd door deze rechterlijke instantie in eerdere jurisprudentie — van rechterlijke toetsing van de benoemingsprocedure in rechterlijke ambten bij de Sąd Najwyższy en, in het bijzonder van besluiten van de KRS die in het kader van deze procedure zijn vastgesteld.

In de tweede plaats is het van belang te benadrukken dat de gevolgen van het beginsel van voorrang van het Unierecht hoe dan ook bindend zijn voor alle organen van een lidstaat, zonder dat de nationale bepalingen — waaronder de grondwettelijke — die betrekking hebben op de verdeling van de rechterlijke bevoegdheden daaraan in de weg kunnen staan. Volgens vaste rechtspraak zou het immers onaanvaardbaar zijn dat nationale rechtsregels, ook al zijn deze van grondwettelijke aard, afbreuk doen aan de eenheid en de werking van het recht van de Unie (arresten van 15 januari 2013, Križan e.a. C-416/10, EU:C:2013:8, punt 70 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 4 december 2018, Minister for Justice and Equality en Commissioner of An Garda Síochána, C-378/17, EU:C:2018:979, punt 49 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In deze omstandigheden en met name gelet op het feit dat de nationale wetgever geen andere rechterlijke instantie dan de verwijzende instantie heeft aangewezen die voldoet aan de uit het Unierecht voortvloeiende vereisten van onafhankelijkheid en die uitspraak moet doen in de hoofgedingen na een antwoord van het Hof te hebben ontvangen op de vragen die de verwijzende rechter het Hof heeft gesteld in zijn oorspronkelijk verzoek om een prejudiciële beslissing, kan deze rechterlijke instantie de schendingen van artikel 267 VWEU en artikel 19, lid 1, tweede alinea, VEU die voortvloeien uit de vaststelling van de wet van 26 april 2019, slechts doeltreffend verhelpen door in casu de rechterlijke bevoegdheid te blijven uitoefenen op grond waarvan deze rechterlijke instantie dit verzoek aan het Hof heeft voorgelegd krachtens de tot dan toe geldende nationale regels (zie naar analogie arrest A. K. e.a., punt 166 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Gelet op al het voorgaande, dient op de derde vraag het volgende te worden geantwoord: