HvJ EU, 27-10-2011, nr. C-530/09

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van de artikelen 52, sub a, en 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112/EG van de Raad van 28 november 2006 betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde (PB L 347, blz. 1).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Inter-Mark Group sp. z o.o. sp. komandytowa (hierna: ‘Inter-Mark’), een onderneming naar Pools recht die in Polen belastingplichtig is ter zake van de belasting over de toegevoegde waarde (hierna: ‘btw’), en de Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu (directeur van de belastingdienst te Poznań; hierna ‘Dyrektor’), die handelt in naam van de Minister Finansów (minister van Financiën), ter zake van de vaststelling, voor de heffing van btw, van de plaats waar een dienst wordt geacht te zijn verricht.

Op 11 februari 2009 heeft Inter-Mark de Dyrektor verzocht om een schriftelijke uitlegging van de bepalingen van de btw-wet met betrekking tot de vaststelling van de plaats waar diensten van verhuur van stands op beurzen en exposities worden verricht, en de vaststelling van die plaats wanneer diezelfde diensten door een onderaannemer worden verricht. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat het deel inzake de onderaanneming irrelevant is in het kader van het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing.

In haar verzoek om uitlegging beschrijft Inter-Mark de activiteit die zij wil uitoefenen als de tijdelijke terbeschikkingstelling van beurs- en expositiestands aan klanten die hun producten of diensten tijdens dergelijke evenementen voorstellen. Deze terbeschikkingstelling van stands wordt over het algemeen voorafgegaan door de uitwerking en de visualisatie van een ontwerp. In voorkomend geval omvat de dienst ook het vervoer van de elementen van de stand en de montage ervan op de plaats waar de beurs of de expositie wordt georganiseerd. De diensten van verhuur van stands worden hoofdzakelijk verleend aan buitenlandse contractanten die hun zetel of woonplaats op het grondgebied van lidstaten van de Unie of van een derde land hebben. Inter-Mark sluit evenwel niet uit dat haar diensten ook worden verleend aan nationale entiteiten. De betrokken stands moeten aan huurders ter beschikking worden gesteld zowel op het Poolse grondgebied als op het grondgebied van lidstaten van de Unie en van derde landen. Bij afloop van de overeenkomst moeten de afnemers deze stands aan Inter-Mark teruggeven.

Volgens Inter-Mark komen de kosten van terbeschikkingstelling van die stands boven op de vergoeding die de exposanten aan de organisator van het betrokken evenement moeten betalen om aan dit evenement te mogen deelnemen. Deze vergoeding dekt in het bijzonder de kosten van de voorzieningen, van de beursinfrastructuur en van de mediadiensten. Voor de inrichting en de opbouw van de stand is daarentegen elke exposant zelf verantwoordelijk en hij maakt in dit verband gebruik van de diensten van Inter-Mark. Het entreegeld dat van bezoekers wordt gevraagd bij bepaalde beurzen en exposities, komt volledig ten goede aan de organisatoren ervan.

In haar verzoek heeft Inter-Mark gepreciseerd dat zij van mening is dat de diensten die zij verricht, diensten op het gebied van de reclame in de zin van richtlijn 2006/112 zijn. Subsidiair zouden de betrokken diensten kunnen worden aangemerkt als diensten van verhuur, pacht en andere soortgelijke diensten, die betrekking hebben op roerende lichamelijke zaken met uitzondering van vervoermiddelen.

Op 4 mei 2009 heeft de Dyrektor, handelend in naam van de Minister Finansów, een individuele uitlegging verstrekt waarin hij zich op het standpunt heeft gesteld dat diensten als die welke in het hoofdgeding aan de orde zijn, overeenkomstig artikel 27, lid 2, punt 3, sub a, van de btw-wet moeten worden geacht te worden verricht op de plaats waar deze diensten daadwerkelijk worden verricht. Ter onderbouwing van zijn uitlegging heeft de Dyrektor aangevoerd dat reclame een vorm van persuasieve communicatie is, die technieken en handelingen omvat teneinde de aandacht te richten op een product, een dienst of een idee. De activiteiten van Inter-Mark maken geen dergelijke vorm van communicatie uit, maar zijn diensten die samenhangen met de organisatie van beurzen en exposities.

Inter-Mark heeft tegen die individuele uitlegging beroep ingesteld bij de verwijzende rechter. Daarbij voerde zij aan dat de door de Dyrektor verstrekte uitlegging in strijd is met onder meer de artikelen 52, sub a, en 56, lid 1, sub b en/of g, van richtlijn 2006/112 alsmede met de rechtspraak van het Hof zoals deze blijkt uit de arresten van 17 november 1993, Commissie/Frankrijk (C-68/92, Jurispr. blz. I-5881), Commissie/Luxemburg (C-69/92, Jurispr. blz. I-5907) en Commissie/Spanje (C-73/92, Jurispr. blz. I-5997), en uit de arresten van 26 september 1996, Dudda (C-327/94, Jurispr. blz. I-4595); 5 juni 2003, Design Concept (C-438/01, Jurispr. blz. I-5617), en 9 maart 2006, Gillan Beach (C-114/05, Jurispr. blz. I-2427), met betrekking tot de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting — Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag (PB L 145, blz. 1; hierna: ‘Zesde richtlijn’).

In deze omstandigheden heeft de Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag gesteld:

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 2006/112 aldus moet worden uitgelegd dat een dienst bestaande in de uitwerking, de tijdelijke terbeschikkingstelling en, in voorkomend geval, het vervoer en de montage van expositiestands voor klanten die hun producten en diensten voorstellen op beurzen en exposities, moet worden aangemerkt als een dienst die samenhangt met de organisatie van een activiteit als bedoeld in artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112, of als een dienst op het gebied van de reclame als bedoeld in artikel 56, lid 1, sub b, van deze richtlijn.

Teneinde de verwijzende rechter een zinvol antwoord te geven dient eerst te worden onderzocht of — zoals Inter-Mark en de Commissie hebben aangevoerd — een dienst als bedoeld in de prejudiciële vraag kan vallen onder artikel 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112.

Op dit punt dient eraan te worden herinnerd dat het Hof heeft geoordeeld dat het voldoende is dat een promotieactiviteit neerkomt op een boodschap om het publiek in te lichten over het bestaan of de kwaliteiten van een product of dienst met het doel de verkoop ervan te doen toenemen, om deze promotieactiviteit te kunnen aanmerken als een dienst op het gebied van de reclame in de zin van artikel 9, lid 2, sub e, van de Zesde richtlijn, waarvan de bewoordingen dezelfde zijn als die van artikel 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112 (zie in die zin arrest Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 18).

Hetzelfde geldt voor elke verrichting die een onlosmakelijk deel is van een reclamecampagne en die uit dien hoofde bijdraagt tot het doorgeven van een reclameboodschap. Dit is het geval bij de vervaardiging van middelen die voor een bepaalde reclame worden gebruikt (zie arrest Commissie/Frankrijk, reeds aangehaald, punt 19).

Hieruit volgt dat de dienst bestaande in het ontwerpen en de tijdelijke terbeschikkingstelling van een beurs- of expositiestand moet worden aangemerkt als een dienst op het gebied van de reclame in de zin van artikel 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112 wanneer deze stand wordt gebruikt voor het doorgeven van een boodschap om het publiek in te lichten over het bestaan of de kwaliteiten van de door de afnemer aangeboden producten of diensten teneinde de verkoop ervan te doen toenemen, of wanneer de stand een onlosmakelijk deel is van een reclamecampagne en bijdraagt tot het doorgeven van de reclameboodschap. Dit is in het bijzonder het geval wanneer die stand het middel is voor het doorgeven van een boodschap die het publiek inlicht over het bestaan of de kwaliteit van de producten of wordt gebruikt voor de organisatie van promotieactiviteiten.

Wanneer de stand evenwel niet voldoet aan deze voorwaarden, kan een dienst als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, niet worden aangemerkt als een dienst op het gebied van de reclame in de zin van artikel 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112.

Voor zover in een dergelijk geval de betrokken dienst niet valt onder artikel 56, lid 1, sub b, van richtlijn 2006/112, dient vervolgens te worden vastgesteld of deze dienst onder artikel 52, sub a, van deze richtlijn kan vallen.

Op dit punt dient eraan te worden herinnerd dat met betrekking tot diensten die kunnen worden aangemerkt als diensten die samenhangen met een activiteit die soortgelijk is aan de diensten als bedoeld in artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112, waaronder de door een organisator van beurzen of exposities uitgeoefende activiteiten, het Hof heeft geoordeeld dat de verschillende categorieën diensten van artikel 9, lid 2, sub c, van de Zesde richtlijn, waarvan de bewoordingen dezelfde zijn als die van artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112, met name gemeen hebben dat zij over het algemeen worden verricht ter gelegenheid van tijdsgebonden evenementen, en de plaats waar deze complexe diensten materieel worden verricht, in beginsel gemakkelijk vast te stellen is, aangezien deze evenementen op een specifieke locatie plaatsvinden (arrest Gillan Beach, reeds aangehaald, punt 24).

Hieruit volgt dat een dienst als die welke in de prejudiciële vraag wordt bedoeld, kan worden aangemerkt als een samenhangende dienst in de zin van artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112 wanneer hij betrekking heeft op het ontwerpen en de tijdelijke terbeschikkingstelling van een stand voor een bepaalde beurs of expositie in verband met cultuur, kunst, sport, wetenschap, onderwijs, amusement of een soortgelijk thema, of van een stand die beantwoordt aan een model waarvan de organisator van een bepaalde beurs of expositie de vorm, de afmetingen, de materiële opbouw of het visuele aspect heeft vastgelegd.

Zoals alle belanghebbenden die opmerkingen voor het Hof hebben ingediend, beklemtonen, moeten in een dergelijk geval de uitwerking en de tijdelijke terbeschikkingstelling van een voor een specifieke beurs of expositie gebruikte stand worden aangemerkt als een dienst die samenhangt met de door de organisator van deze beurs of expositie uitgeoefende activiteit, die valt onder artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112.

Dienaangaande is het van belang dat de stand wordt verstrekt voor een beurs of expositie die — eenmalig of herhaaldelijk — plaatsvindt op een bepaalde locatie. Aangezien artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112 vereist dat btw wordt geheven op de plaats waar de dienst daadwerkelijk wordt verricht, dreigt immers de toepassing van deze bepaling op de levering van een stand die op talrijke beurzen of exposities in verschillende landen wordt gebruikt, uiterst ingewikkeld te zijn en aldus de betrouwbare en juiste heffing van btw in gevaar te brengen.

Voor zover in bepaalde gevallen de in het hoofdgeding bedoelde dienst niet onder artikel 56, lid 1, sub b, en evenmin onder artikel 52, sub a, van richtlijn 2006/112 zou vallen, dient ten slotte — om een nuttig antwoord aan de verwijzende rechter te kunnen geven — te worden vastgesteld onder welke bepaling van die richtlijn deze dienst kan vallen.

In dit verband moet worden vastgesteld dat gelet op de kenmerken van de dienst, de tijdelijke terbeschikkingstelling van de materiële bestanddelen van de stand tegen vergoeding in die omstandigheden moet worden beschouwd als het doorslaggevende element van die dienst. In een dergelijke situatie moet die dienst worden aangemerkt als de verhuur van roerende lichamelijke zaken in de zin van artikel 56, lid 1, sub g, van richtlijn 2006/112. Zoals blijkt uit punt 26 van het onderhavige arrest is dit met name het geval wanneer die stand wordt gebruikt tijdens meerdere beurzen of exposities die plaatsvinden in verschillende lidstaten.

In elk geval en los van de betroffen situatie kan een dienst als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, anders dan de Duitse regering betoogt, niet worden aangemerkt als een dienst die betrekking heeft op een onroerend goed in de zin van artikel 45 van richtlijn 2006/112.

Uit de rechtspraak van het Hof blijkt immers dat alleen diensten die voldoende rechtstreeks verband houden met een onroerend goed, onder bovengenoemd artikel 45 kunnen vallen (zie naar analogie arrest van 7 september 2006, Heger, C-166/05, Jurispr. blz. I-7749, punt 24, inzake de uitlegging van artikel 9, lid 2, sub a, van de Zesde richtlijn).

Vastgesteld dient te worden dat in het hoofdgeding de betrokken dienst geen rechtstreeks verband houdt met een onroerend goed. Het loutere feit dat een beurs- of expositiestand op een bepaald tijdstip en tijdelijk moet worden opgesteld op of in een onroerend goed, is in dit verband onvoldoende.

Het staat aan de nationale rechterlijke instanties, die als enige bevoegd zijn om de feiten te beoordelen, om gelet op de omstandigheden van elk concreet geval de wezenlijke kenmerken van de betrokken dienst vast te stellen teneinde deze dienst te kwalificeren uit het oogpunt van richtlijn 2006/112.

Gelet op al deze overwegingen dient op de gestelde vraag te worden geantwoord dat richtlijn 2006/112 aldus moet worden uitgelegd dat een dienst bestaande in de uitwerking, de tijdelijke terbeschikkingstelling en, in voorkomend geval, het vervoer en de montage van een beurs- of expositiestand voor klanten die hun producten of diensten voorstellen op beurzen en exposities kan vallen onder:

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Eerste kamer) verklaart voor recht:

Richtlijn 2006/112/EG van de Raad van 28 november 2006 betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde moet aldus worden uitgelegd dat een dienst bestaande in de uitwerking, de tijdelijke terbeschikkingstelling en, in voorkomend geval, het vervoer en de montage van een beurs- of expositiestand voor klanten die hun producten of diensten voorstellen op beurzen en exposities kan vallen onder:

ondertekeningen