HvJ EU, 22-01-2015, nr. C-55/14

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting — Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag (PB L 145, blz. 1; hierna: ‘Zesde richtlijn’).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Régie communale autonome du stade Luc Varenne (hierna: ‘regie’) en de Belgische Staat over de aftrekbaarheid van de belasting over de toegevoegde waarde (hierna: ‘btw’) op de verkrijging van de installaties van het voetbalstadion Luc Varenne ten bedrage van 1 350 001,79 EUR.

De regie exploiteert het voetbalstadion Luc Varenne. Voor de verkrijging van dat stadion heeft de regie een bedrag van 6 428 579,97 EUR, meer 1 350 001,79 EUR aan btw, moeten betalen.

Op 25 augustus 2003 heeft de regie met Royal Football Club de Tournai vzw (hierna: ‘RFCT’) een contract gesloten waarbij RFCT tegen vergoeding de installaties van het voetbalstadion Luc Varenne gebruikt.

De regie heeft het volledige bedrag aan btw over de verkrijging van deze installaties in aftrek gebracht.

Naar aanleiding van twee controles op de zetel van de regie in 2004 en 2006 heeft de Belgische belastingadministratie zich op het standpunt gesteld dat de regie voor de toepassing van de btw verschillende soorten handelingen verrichtte, namelijk:

De Belgische belastingadministratie heeft dus gemeend dat de terbeschikkingstelling van bepaalde installaties van dat stadion aan RFCT volgens de bewoordingen van het met de regie gesloten contract moest worden beschouwd als een verhuur van onroerende goederen, die bijgevolg op grond van artikel 44, § 3, 2^o, WBTW van de btw moest worden vrijgesteld.

In het proces-verbaal van 22 december 2006 heeft de Belgische belastingadministratie opgemerkt dat uit een onderzoek van de activiteiten van de regie volgens de methode van de werkelijke bestemming bleek dat de regie de betaalde voorbelasting voor slechts 36 % in aftrek kon brengen volgens de in artikel 46, § 2, WBTW vervatte pro rata-regel voor de aftrek van de btw.

Op 10 januari 2007 heeft de Belgische belastingadministratie de regie een dwangbevel opgelegd tot betaling van de btw voor het deel dat zij ten onrechte had afgetrokken, namelijk een bedrag van 864 001,15 EUR, een geldboete van 86 400 EUR, verwijlsinteresten en moratoire interesten.

De regie heeft dat dwangbevel aangevochten voor het Tribunal de première instance te Bergen, dat bij vonnis van 12 mei 2011 heeft geoordeeld dat de terbeschikkingstelling, door de regie, van bepaalde installaties van het voetbalstadion Luc Varenne aan RFCT moest worden aangemerkt als een verhuur van onroerende goederen en dat de belastingadministratie terecht de aftrek van de betaalde voorbelasting had geweigerd. De regie heeft bij de Cour d'appel te Bergen hoger beroep tegen dat vonnis ingesteld.

Van oordeel dat voor de beslechting van het bij hem aanhangige geding uitlegging van een aantal bepalingen van de Zesde richtlijn noodzakelijk is, heeft de Cour d'appel te Bergen de behandeling van de zaak geschorst en het Hof om een prejudiciële beslissing verzocht over de volgende vraag:

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn aldus moet worden uitgelegd dat de terbeschikkingstelling, onder bezwarende titel, van een voetbalstadion krachtens een contract waarbij de eigenaar zich een aantal rechten en voorrechten voorbehoudt en verschillende diensten verricht, namelijk instandhouding, schoonmaak, onderhoud en aanpassing aan de geldende normen, die goed zijn voor 80 % van de contractuele vergoeding, een ‘verhuur van onroerende goederen’ in de zin van deze bepaling vormt.

Volgens vaste rechtspraak bestaat het wezenlijke kenmerk van het begrip ‘verhuur van onroerende goederen’ in de zin van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn erin dat aan de contractant voor een overeengekomen tijdsduur tegen vergoeding het recht wordt verleend om een onroerend goed te gebruiken als ware hij de eigenaar ervan en om ieder ander van het genot van dat recht uit te sluiten. Bij de beoordeling of een bepaalde overeenkomst beantwoordt aan deze definitie, moet rekening worden gehouden met alle eigenschappen van de handeling en met de omstandigheden ervan. Beslissend is dienaangaande de objectieve aard van de betrokken handeling, ongeacht hoe deze door de partijen wordt voorgesteld (arrest MacDonald Resorts, C-270/09, EU:C:2010:780, punt 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Tevens zij eraan herinnerd dat slechts sprake is van verhuur van een onroerend goed in de zin van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn wanneer is voldaan aan alle kenmerkende voorwaarden voor deze handeling: de eigenaar van een onroerend goed heeft de huurder, tegen betaling van huur en voor een overeengekomen duur, het recht verleend zijn goed te gebruiken en andere personen daarvan uit te sluiten (arrest Medicom en Maison Patrice Alard, C-210/11 en C-211/11, EU:C:2013:479, punt 26 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn vormt een afwijking van het algemene beginsel dat btw wordt geheven over elke dienst die door een belastingplichtige onder bezwarende titel wordt verricht, en moet dus strikt worden uitgelegd. Deze bepaling kan, wanneer niet is voldaan aan een van de in het vorige punt vermelde voorwaarden, niet naar analogie worden toegepast omdat het gebruik van het betrokken onroerend goed het meest overeenkomt met verhuur in de zin van deze bepaling (zie in die zin arrest Medicom en Maison Patrice Alard, EU:C:2013:479, punt 27).

Het is in beginsel de taak van de nationale rechterlijke instanties, die bij uitsluiting bevoegd zijn om de feiten te beoordelen, om gelet op de omstandigheden van elk concreet geval de wezenlijke kenmerken van de betrokken handeling vast te stellen teneinde deze handeling te kwalificeren uit het oogpunt van de Zesde richtlijn (zie met name in die zin arrest Medicom en Maison Patrice Alard, EU:C:2013:479, punt 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Met betrekking tot inzonderheid de kwalificatie van het gebruik van sportinstallaties heeft het Hof reeds opgemerkt dat diensten die verband houden met de beoefening van sport en met lichamelijke opvoeding zoveel mogelijk als één geheel moeten worden beschouwd (arrest Stockholm Lindöpark, C-150/99, EU:C:2001:34, punt 26).

Zo heeft het Hof met betrekking tot de verhuur van een golfterrein gepreciseerd dat aangezien het beheer van een golfterrein niet alleen het passief ter beschikking stellen van een terrein behelst, maar ook met name een groot aantal commerciële activiteiten omvat zoals het toezicht, het beheer en het voortdurende onderhoud door de dienstverrichter alsmede de terbeschikkingstelling van andere installaties, de verhuur van het golfterrein, behoudens zeer bijzondere omstandigheden, niet de overwegende prestatie kan zijn (arrest Stockholm Lindöpark, EU:C:2001:34, punt 26).

Weliswaar verschillen de omstandigheden van het hoofdgeding van die welke kenmerkend waren voor de handeling waarover het ging in de zaak die heeft geleid tot het arrest Stockholm Lindöpark (EU:C:2001:34), aangezien het in het hoofdgeding ten eerste gaat om een ‘collectief’ gebruik van de installaties door een club en niet om een individuele toegang voor de spelers, ten tweede dat gebruik herhaaldelijk en voor langere duur en, in de regel, exclusief is tijdens de overeengekomen dagen, en ten derde de taken en de voorrechten van de regie als verhuurder ten dele blijken voort te vloeien uit de noden die eigen zijn aan de exploitatie voor verhuurdoeleinden van sportinstallaties waarvan voor een grote waaier van opleidingen en individuen gebruik kan worden gemaakt.

Toch dient te worden aangenomen dat, onder voorbehoud van de — door de verwijzende rechter te verrichten — beoordeling van de feiten, uit de verwijzingsbeslissing geen zeer bijzondere omstandigheden blijken op basis waarvan kan worden geconcludeerd dat het gebruik van het voetbalstadion de overwegende dienst van de overeengekomen prestatie vormt, waardoor deze prestatie zou kunnen worden aangemerkt als een verhuur van een onroerend goed in de zin van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn.

In de omstandigheden van het hoofdgeding blijkt het te gaan om de verrichting, door de regie, van een meer complexe dienst bestaande in het verstrekken van toegang tot de sportinstallaties, waarbij de regie zich belast met het toezicht op, het beheer, het onderhoud en de schoonmaak van deze installaties.

Met betrekking tot, ten eerste, het toezicht op de sportinstallaties, zijnde de aan de regie verleende rechten van toegang tot deze installaties en van controle op de toegang, zij opgemerkt dat deze rechten op zich inderdaad niet de kwalificatie van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde handeling als verhuur in de zin van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn kunnen uitsluiten. Dergelijke rechten kunnen gerechtvaardigd zijn ter waarborging dat het gebruik van deze installaties door de huurders niet door derden wordt verstoord. Het Hof heeft immers al gepreciseerd dat het feit dat aan het recht om het gehuurde goed te gebruiken beperkingen zijn gesteld, niet wegneemt dat dit gebruik uitsluitend is ten opzichte van eenieder die niet op grond van de wet of de overeenkomst een recht kan doen gelden ten aanzien van het goed dat het voorwerp van de huurovereenkomst vormt (arrest Temco Europe, C-284/03, EU:C:2004:730, punt 25).

In de omstandigheden van het hoofdgeding blijken het recht van toegang tot de sportinstallaties en het recht van controle op de toegang ertoe niettemin te leiden tot een permanente aanwezigheid van vertegenwoordigers van de regie in deze installaties middels een portierdienst, hetgeen een aanwijzing kan zijn die erop kan duiden dat de rol van de regie actiever is dan bij een verhuur van onroerende goederen in de zin van artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn.

Met betrekking tot, ten tweede, de verschillende diensten van beheer, onderhoud en schoonmaak, blijkt dat het merendeel van deze diensten effectief noodzakelijk is om ervoor te zorgen dat de sportinstallaties geschikt zijn voor het beoogde gebruik, namelijk sportmanifestaties en meer concreet voetbalwedstrijden overeenkomstig de toepasselijke sportreglementering.

Bijgevolg dient te worden aangenomen dat de daartoe vereiste installaties middels de aangeboden dienst van onderhoud en aanpassing aan de geldende normen ter beschikking van RFCT worden gesteld in een staat die het gebruik ervan voor de overeengekomen doeleinden mogelijk maakt, en dat het verstrekken van de toegang tot deze installaties voor dit precieze doeleinde de kenmerkende dienst van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde prestatie vormt (zie met name naar analogie arrest Part Service, C-425/06, EU:C:2008:108, punten 51 en 52; Field Fisher Waterhouse, C-392/11, EU:C:2012:597, punt 23, en RR Donnely Global Turnkey Solutions Poland, C-155/12, EU:C:2013:434, punt 22).

In dit verband vormt ook de economische waarde van de verschillende verrichte diensten, die volgens de verwijzingsbeslissing goed zijn voor 80 % van de contractueel overeengekomen vergoeding, een aanwijzing op basis waarvan de in het hoofdgeding aan de orde zijnde prestatie in haar geheel kan worden aangemerkt als een dienst in plaats van als een verhuur van een onroerend goed in de zin van artikel 13, B; onder b), van de Zesde richtlijn.

Het is evenwel de taak van de verwijzende rechter om te oordelen of alle door de regie aangeboden diensten effectief noodzakelijk zijn om toegang tot de sportinstallaties te verlenen voor de contractueel overeengekomen doeleinden, namelijk uitsluitend voetbaldoeleinden.

Met betrekking tot, ten slotte, de duur van het genot van het betrokken goed, die een wezenlijk bestanddeel van een huurovereenkomst vormt, zij eraan herinnerd dat het Hof reeds heeft vastgesteld dat de duur van het genot van een golfterrein beperkt kan zijn (arrest Stockholm Lindöpark, EU:C:2001:34, punt 27).

Voorts blijkt uit de rechtspraak dat dit genot in beginsel niet louter incidenteel en tijdelijk moet zijn (zie in de zin arrest Leichenich, C-532/11, EU:C:2012:720, punt 24).

In de omstandigheden van het hoofdgeding bedraagt de contractueel overeengekomen duur van het genot van de terbeschikkingstelling maximaal 18 speeldagen tijdens het voetbalseizoen en is deze duur dus a priori niet verwaarloosbaar. Niettemin moet de verwijzende rechter uitmaken of gelet op alle omstandigheden de overeengekomen duur veeleer toch als incidenteel en tijdelijk te beschouwen is, hetgeen een extra aanwijzing zou vormen die erop duidt dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde prestatie in haar geheel moet worden aangemerkt als een dienst in plaats van als een verhuur van een onroerend goed. In deze context dient met name te worden nagegaan of, zoals de Belgische regering aanvoert, de daadwerkelijke terbeschikkingstelling van de installaties van het voetbalstadion Luc Varenne aan RFCT verder gaat dan de letter van de overeenkomst en minder gelinkt is aan welbepaalde tijdstippen dan wel of, zoals de regie stelt, het daadwerkelijke genot uitsluitend tot de voetbalwedstrijden beperkt is.

Gelet op een en ander dient op de prejudiciële vraag te worden geantwoord dat artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn aldus moet worden uitgelegd dat de terbeschikkingstelling, onder bezwarende titel, van een voetbalstadion krachtens een overeenkomst waarbij de eigenaar zich bepaalde rechten en voorrechten voorbehoudt en verschillende diensten verstrekt, namelijk instandhouding, schoonmaak, onderhoud en aanpassing aan de geldende normen, die goed zijn voor 80 % van de contractuele vergoeding, in beginsel geen ‘verhuur van onroerende goederen’ in de zin van deze bepaling vormt. Dit dient de verwijzende rechter na te gaan.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Negende kamer) verklaart voor recht:

Artikel 13, B, onder b), van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting — Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag moet aldus worden uitgelegd dat de terbeschikkingstelling, onder bezwarende titel, van een voetbalstadion krachtens een overeenkomst waarbij de eigenaar zich bepaalde rechten en voorrechten voorbehoudt en verschillende diensten verstrekt, namelijk instandhouding, schoonmaak, onderhoud en aanpassing aan de geldende normen, die goed zijn voor 80 % van de contractuele vergoeding, in beginsel geen ‘verhuur van onroerende goederen’ in de zin van deze bepaling vormt. Dit dient de verwijzende rechter na te gaan.

ondertekeningen