Aanhef

Volgens artikel 107, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (‘het Verdrag’) is staatssteun in beginsel verboden. Dit moet beletten dat overheidssubsidies de mededinging op de interne markt verstoren en het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden. In bepaalde gevallen kan staatssteun echter met de interne markt verenigbaar zijn op grond van artikel 107, leden 2 en 3, van het Verdrag.

Dit steunkader biedt richtsnoeren op basis van een verenigbaarheidsbeoordeling die de Commissie heeft verricht met betrekking tot steun ter bevordering van onderzoek, ontwikkeling en innovatie (‘O&O&I’) in het kader van artikel 107, lid 3, punt c), van het Verdrag. Krachtens artikel 107, lid 3, punt c), van het Verdrag kan een steunmaatregel verenigbaar met de interne markt worden verklaard indien aan twee voorwaarden, een positieve en een negatieve, is voldaan. Volgens de positieve voorwaarde moet de steunmaatregel de ontwikkeling van een economische bedrijvigheid vergemakkelijken. Volgens de negatieve voorwaarde mag de steun de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt, niet zodanig beïnvloeden dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad.

Hoewel algemeen wordt erkend dat concurrerende markten gewoonlijk efficiënte resultaten opleveren wat prijzen, output en gebruik van hulpbronnen betreft, kan, wanneer marktfalen (1) speelt, overheidsinterventie noodzakelijk zijn ter vergemakkelijking of bevordering van de ontwikkeling van bepaalde activiteiten die zonder steun niet of niet in hetzelfde tempo of onder dezelfde voorwaarden tot ontwikkeling zouden komen en dus bijdragen tot slimme, duurzame en inclusieve groei. In het geval van O&O&I kan marktfalen bijvoorbeeld spelen omdat marktspelers niet noodzakelijk of ten minste niet spontaan rekening houden met de ruimere positieve effecten voor de Europese economie, het bereiken van een positief economisch resultaat buitensporig riskant achten en daarom, zonder staatssteun, uit maatschappelijk oogpunt een te laag niveau van O&O&I-activiteiten zouden ontplooien. Ook kunnen O&O&I-projecten bij uitblijven van staatssteun te maken krijgen met onvoldoende toegang tot financiering, als gevolg van informatieasymmetrie, of met problemen inzake coördinatie tussen bedrijven.

Daarom kan staatssteun noodzakelijk zijn om het O&O&I-aandeel te verhogen in een situatie waarin de markt er zelf niet in slaagt een doelmatige uitkomst te genereren en dus de ontwikkeling van bepaalde economische activiteiten te bevorderen. Het O&O&I-kader is van toepassing op alle technologieën (2), industrieën en sectoren, om ervoor te zorgen dat de regels niet vooraf voorschrijven welke onderzoekstrajecten tot nieuwe oplossingen voor producten, processen en diensten zullen leiden en de prikkels voor marktdeelnemers om innovatieve technologische oplossingen te ontwikkelen niet verstoren, zelfs wanneer er sprake is van grote risico's. Voorts kan uit hoofde van het O&O&I-kader toegekende steun ook bijdragen tot een duurzaam herstel na ernstige economische verstoringen, en inspanningen ondersteunen om de sociale en economische veerkracht van de Unie te versterken. Daarnaast levert steun voor O&O&I waarschijnlijk ruimere positieve effecten op dan de voordelen die alleen de begunstigde van de steun ten goede komen.

Staatssteun voor O&O&I kan bijvoorbeeld positieve effecten opleveren zoals vastgesteld in de doelstellingen of strategieën van de Unie zoals de Europese Green Deal (3), de digitale strategie (4), het digitale decennium (5) en de Europese datastrategie (6), de nieuwe industriestrategie voor Europa (7) en de actualisering daarvan (8), Next Generation EU (9), de Europese gezondheidsunie (10), de nieuwe Europese ruimte van onderzoek en innovatie (11), het nieuwe actieplan voor een circulaire economie (12) of de doelstelling van de Unie om tegen 2050 klimaatneutraal te worden. In de Europese Green Deal benadrukt de Commissie dat nieuwe technologieën, duurzame oplossingen en disruptieve innovatie cruciaal zijn om de doelstellingen daarvan te verwezenlijken.

In de onlangs aangenomen mededeling over de Europese onderzoeksruimte wordt O&I aangemerkt als een belangrijke aanjager om het herstel van Europa te stimuleren en de groene en digitale transitie te versnellen. De mededeling heeft tot doel de efficiëntie, excellentie en impact van het Europese O&I-systeem te vergroten en ondersteunt innovatie. Met dat doel heeft de Commissie voorgesteld dat de lidstaten het streefcijfer van 3 % van het bbp van de EU voor investeringen in O&O (13) opnieuw bevestigen en dit aanpassen aan nieuwe EU-prioriteiten, waaronder een nieuw streefcijfer van 1,25 % van het bbp van de EU voor overheidsinspanningen dat de lidstaten tegen 2030 op gecoördineerde wijze moeten halen, teneinde particuliere investeringen te mobiliseren en te stimuleren.

Volgens de mededelingen over het vormgeven van de digitale toekomst van Europa en een Europese datastrategie moet ervoor worden gezorgd dat ‘digitale oplossingen Europa helpen zijn eigen weg te gaan naar een digitale transformatie die ten goede komt aan mensen doordat zij de Europese waarden respecteert’.

Volgens de nieuwe industriestrategie voor Europa wordt heeft Europa behoefte aan ‘onderzoeksprestaties en technologieën en een sterke eengemaakte markt met minder belemmeringen en minder administratieve rompslomp’. Verder wordt het volgende erkend: ‘Meer investeren in onderzoek, innovatie en de uitrol van de laatste technologie en infrastructuur brengt de ontwikkeling van nieuwe productieprocessen dichterbij en zorgt voor nieuwe banen.’