HvJ EU, 16-07-2015, nr. C-222/14

Artikel 44, leden 20 en 21, van het wetboek betreffende de rechterlijke organisatie en het statuut van de leden van de rechterlijke macht, in de op het hoofdgeding toepasselijke versie (hierna: ‘wetboek betreffende het statuut van de leden van de rechterlijke macht’), bepaalt:

Artikel 53, lid 3, derde alinea, van de ambtenarenwet, in de op het hoofdgeding toepasselijke versie (hierna: ‘ambtenarenwet’), bepaalt:

In casu is Maïstrellis als lid van de rechterlijke macht onderworpen aan het wetboek betreffende het statuut van de leden van de rechterlijke macht. De verwijzende rechter onderstreept evenwel dat, wanneer geen specifieke bepalingen gelden voor de leden van de rechterlijke macht, de bepalingen van de ambtenarenwet, met name het uitdrukkelijk in de tekst van de prejudiciële vraag vermelde artikel 53, lid 3, derde alinea, ervan, volgens zijn rechtspraak op die leden aanvullend van overeenkomstige toepassing zijn.

In dat verband voert Maïstrellis aan dat de Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton zich heeft gebaseerd op artikel 53, lid 3, derde alinea, van de ambtenarenwet zonder dat is voldaan aan de voorwaarden om die bepaling toe te passen op de leden van de rechterlijke macht.

Evenwel zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak een vermoeden van relevantie rust op de vragen betreffende de uitlegging van het Unierecht die de nationale rechter heeft gesteld binnen het onder zijn eigen verantwoordelijkheid geschetste wettelijke en feitelijke kader, ten aanzien waarvan het niet aan het Hof is de juistheid te onderzoeken (arresten Melki en Abdeli, C-188/10 en C-189/10, EU:C:2010:363, punt 27, en Stanley International Betting en Stanleybet Malta, C-463/13, EU:C:2015:25, punt 26).

Met name zij in dat verband opgemerkt dat het niet aan het Hof staat om zich uit te spreken over de uitlegging van nationale bepalingen, aangezien dit de exclusieve bevoegdheid van de nationale rechterlijke instanties is. Wanneer het Hof uitspraak moet doen over een prejudiciële vraag van een nationale rechter, dient het zich dus te houden aan de uitlegging die deze rechter van het nationale recht heeft gegeven (arrest ČEZ, C-115/08, EU:C:2009:660, punt 57 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Daarom dient de prejudiciële vraag van het Symvoulio tis Epikrateias als volgt te worden beantwoord.

Vooraf zij opgemerkt dat richtlijn 96/34 en de raamovereenkomst van toepassing zijn op ambtenaren (zie arrest Chatzi, C-149/10, EU:C:2010:534, punten 27 tot en met 30).

Volgens vaste rechtspraak van het Hof betreffende de uitlegging van Unierechtelijke voorschriften moet echter niet alleen rekening worden gehouden met de bewoordingen daarvan, maar ook met de doelstellingen die de regeling waarvan zij deel uitmaken, nastreeft, en met de context ervan (zie arresten Adidas, C-223/98, EU:C:1999:500, punt 23; SGAE, C-306/05, EU:C:2006:764, punt 34, en Hoštická e.a., C-561/13, EU:C:2014:2287, punt 29).

Wat de bewoordingen van de raamovereenkomst betreft, wordt krachtens clausule 2, punt 1, ervan aan werknemers, zowel mannen als vrouwen, bij geboorte of adoptie van een kind een ‘individueel recht’ op ouderschapsverlof toegekend om hen in staat te stellen gedurende ten minste drie maanden voor hun kind te zorgen.

Voorts is dat recht op ouderschapsverlof op grond van clausule 2, punt 2, van de raamovereenkomst ‘in beginsel niet overdraagbaar’, teneinde gelijke kansen en de gelijke behandeling van mannen en vrouwen te bevorderen.

Uit deze bepalingen volgt dat elke ouder van het kind individueel recht heeft op ouderschapsverlof gedurende ten minste drie maanden (zie in die zin arrest Commissie/Luxemburg, C-519/03, EU:C:2005:234, punt 33).

Dat recht op ouderschapsverlof voor elke ouder van het kind vormt een van de bij de raamovereenkomst vastgestelde minimumvoorschriften in de zin van clausule 1, punt 1, van die overeenkomst.

Tevens bepaalt clausule 2, punt 3, van de raamovereenkomst dat de voorwaarden en wijze van toepassing van het ouderschapsverlof in de lidstaten worden vastgesteld bij de wet en/of bij collectieve overeenkomsten, met inachtneming van de minimumvoorschriften van die overeenkomst. Dezelfde bepaling geeft aan welke voorwaarden voor en wijzen van toepassing van het ouderschapsverlof de lidstaten en/of sociale partners onder meer kunnen vaststellen.

Zoals de advocaat-generaal in punt 42 van haar conclusie heeft opgemerkt, bepalen die voorwaarden en wijzen van toepassing geenszins dat het recht op ouderschapsverlof aan een van beide ouders kan worden ontzegd, met name wegens de beroepssituatie van de echtgenoot/echtgenote.

Die letterlijke uitlegging van de clausules 1 en 2 van de raamovereenkomst wordt bevestigd door de doelstellingen en de context van die raamovereenkomst.

De raamovereenkomst heeft volgens clausule 1, punt 1, ervan namelijk tot doel het werkende ouders gemakkelijker te maken hun beroeps- en gezinstaken te combineren, welke doelstelling, zoals punt 4 van de algemene overwegingen van die overeenkomst in herinnering brengt, is neergelegd in punt 16 van het Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden (arrest Chatzi, C-149/10, EU:C:2010:534, punt 36).

Met datzelfde doel is het recht op ouderschapsverlof in artikel 33, lid 2, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie opgenomen onder de sociale grondrechten, die zijn samengebracht in titel IV van dat Handvest, met als opschrift ‘Solidariteit’ (arrest Chatzi, C-149/10, EU:C:2010:534, punt 37). Volgens die bepaling heeft eenieder onder meer recht op ouderschapsverlof na de geboorte of adoptie van een kind, teneinde beroeps- en gezinsleven te kunnen combineren.

In dezelfde zin bepalen de punten 7 en 8 van de algemene overwegingen van de raamovereenkomst dat het gezinsbeleid moet worden gezien in het kader van de ‘bevordering van de arbeidsdeelneming van de vrouw’ en dat mannen ertoe moeten worden aangemoedigd een ‘gelijk aandeel in de gezinstaken’ op zich te nemen, onder meer door ouderschapsverlof te nemen.

Bijgevolg vloeit zowel uit de bewoordingen van de raamovereenkomst als uit de doelstellingen en context ervan voort dat elk van beide ouders recht op ouderschapsverlof heeft, zodat de lidstaten geen regeling mogen vaststellen op grond waarvan het recht op dat verlof wordt ontzegd aan een ambtenaar die vader is en van wie de echtgenote niet werkt of geen beroep uitoefent.

Vooraf zij opgemerkt dat, zoals in overweging 2 van richtlijn 2006/54 in herinnering wordt gebracht, het beginsel van gelijkheid van mannen en vrouwen, waaraan die richtlijn uitvoering geeft, een algemene strekking heeft. Daarbij komt dat die richtlijn, zoals met name blijkt uit artikel 14, lid 1, ervan en uit de rechtspraak van het Hof, van toepassing is op de arbeidsverhoudingen in zowel de publieke als particuliere sector (zie in die zin arrest Napoli, C-595/12, EU:C:2014:128, punt 39).

Volgens overweging 11 van die richtlijn moeten de lidstaten, teneinde zowel mannen als vrouwen in staat te stellen gezin en werk beter te combineren, onder meer overgaan tot de vaststelling van ‘adequate regelingen voor ouderschapsverlof, dat door beide ouders kan worden genomen’.

Volgens artikel 2, lid 1, onder a), van deze richtlijn is er sprake van ‘directe discriminatie’ wanneer iemand op grond van geslacht minder gunstig wordt behandeld dan een ander in een vergelijkbare situatie wordt, is of zou worden behandeld.

De toekenning van ouderschapsverlof, waardoor jonge ouders hun beroepsactiviteit kunnen onderbreken om zich aan hun gezinstaken te wijden, heeft gevolgen voor de uitoefening van de beroepsactiviteit van de betrokken ambtenaren. De voorwaarden waaronder ouderschapsverlof wordt toegekend, vallen dan ook onder werkgelegenheid en arbeidsvoorwaarden in de zin van artikel 14, lid 1, onder c), van richtlijn 2006/54.

In casu betreft het ouderschapsverlof als bedoeld in artikel 53, lid 3, derde alinea, van de ambtenarenwet ambtenaren als ouder.

In dat verband zij eraan herinnerd dat de situatie van een mannelijke werknemer die ouder is en de situatie van een vrouwelijke werknemer die ouder is, vergelijkbaar zijn wat de opvoeding van de kinderen betreft (zie arresten Commissie/Frankrijk, 312/86, EU:C:1988:485, punt 14; Griesmar, C-366/99, EU:C:2001:648, punt 56, en Commissie/Griekenland, C-559/07, EU:C:2009:198, punt 69).

Terwijl artikel 53, lid 3, derde alinea, van de ambtenarenwet bepaalt dat een vader die ambtenaar is, het recht op ouderschapsverlof voor de opvoeding van zijn kind wordt ontzegd wanneer zijn echtgenote niet werkt of geen beroep uitoefent, tenzij zij wegens een ernstige aandoening of ernstig letsel geacht wordt niet in staat te zijn om het kind naar behoren op te voeden, wordt ingevolge die bepaling, omgekeerd, een moeder die ambtenaar is, evenwel dat recht niet ontzegd wegens de beroepssituatie van haar echtgenoot. Bovendien refereert de verwijzingsbeslissing aan geen enkele andere bepaling van nationaal recht op grond waarvan een dergelijke voorwaarde zou gelden voor moeders die ambtenaar zijn.

Bijgevolg hebben moeders die ambtenaar zijn, krachtens nationaal recht altijd recht op ouderschapsverlof terwijl vaders die ambtenaar zijn, dat recht alleen hebben wanneer de moeder van hun kind werkt of een beroep uitoefent. Anders dan voor vrouwelijke ambtenaren is het feit alleen dat zij ouder zijn, voor mannelijke ambtenaren dus niet voldoende om dat verlof te kunnen genieten (zie naar analogie arrest Roca Álvarez, C-104/09, EU:C:2010:561, punt 23).

Wat artikel 3 van richtlijn 2006/54 betreft, waarborgt een bepaling als in het hoofdgeding bovendien geen volledige gelijkheid in de praktijk tussen mannen en vrouwen in het beroepsleven, maar bestendigt zij veeleer een traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen, aangezien daarbij mannen bij de uitoefening van het ouderschap een ondergeschikte rol in vergelijking met die van vrouwen blijven spelen (zie in die zin arresten Lommers, C-476/99, EU:C:2002:183, punt 41, en Roca Álvarez, C-104/09, EU:C:2010:561, punt 36).

Ten slotte zij eraan herinnerd dat richtlijn 2006/54 volgens artikel 28, lid 2, ervan de bepalingen van richtlijn 96/34 en van richtlijn 92/85 onverlet laat. Een bepaling als artikel 53, lid 3, derde alinea, van de ambtenarenwet kan evenwel niet onder de bescherming van richtlijn 92/85 vallen. Zoals de advocaat-generaal in punt 50 van haar conclusie heeft beklemtoond, vormt de ontzegging van het recht op ouderschapsverlof aan de vader van het kind wegens de beroepssituatie van zijn echtgenote immers in geen geval een maatregel ter bevordering van de veiligheid en de gezondheid op het werk van werkneemsters tijdens de zwangerschap, na de bevalling en tijdens de lactatie.

Daarom dient te worden vastgesteld dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde bepaling ten aanzien van vaders die ambtenaar zijn, bij de toekenning van ouderschapsverlof leidt tot directe discriminatie op grond van geslacht, als bedoeld in artikel 14, lid 1, van richtlijn 2006/54, gelezen in samenhang met artikel 2, lid 1, onder a), van die richtlijn.

Gelet op alle voorgaande overwegingen dient op de prejudiciële vraag te worden geantwoord dat de bepalingen van richtlijn 96/34 en richtlijn 2006/54 aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling op grond waarvan het recht op ouderschapsverlof wordt ontzegd aan een ambtenaar van wie de echtgenote niet werkt of geen beroep uitoefent, tenzij zij wegens een ernstige aandoening of ernstig letsel geacht wordt niet in staat te zijn om het kind naar behoren op te voeden.