HvJ EG, 02-04-2009, nr. C-394/07

HvJ EG, 02-04-2009, nr. C-394/07

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 02‑04‑2009

P. Jann, M. Ilešič, A. Tizzano, A. Borg Barthet, J.-J. Kasel

Partij(en)

In zaak C-394/07,*

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens het Protocol van 3 juni 1971betreffende de uitlegging door het Hof van Justitie van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, ingediend door de Corte d'appello di Milano (Italië) bij beslissing van 27 juni 2007, ingekomen bij het Hof op 22 augustus 2007, in de procedure

Marco Gambazzi

tegen

DaimlerChrysler Canada Inc.,

CIBC Mellon Trust Company,

wijst

HET HOF VAN JUSTITIE (Eerste kamer),

samengesteld als volgt: P. Jann (rapporteur), kamerpresident, M. Ilešič, A. Tizzano, A. Borg Barthet en J.-J. Kasel, rechters,

advocaat-generaal: J. Kokott,

griffier: M.-A. Gaudissart, hoofd van administratieve eenheid,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 9 oktober 2008,

gelet op de opmerkingen van:

—

M. Gambazzi, vertegenwoordigd door B. Nascimbene en M. Condinanzi, avvocati,

—

DaimlerChrysler Canada Inc. en CIBC Mellon Trust Company, vertegenwoordigd door F. Alvino, S. Pravettoni en A. Anglani, avvocati,

—

de Italiaanse regering, vertegenwoordigd door I. M. Braguglia als gemachtigde, bijgestaan door W. Ferrante, avvocato dello Stato,

—

de Griekse regering, vertegenwoordigd door T. Papadopoulou en O. Patsopoulou als gemachtigden,

—

de regering van het Verenigd Koninkrijk, vertegenwoordigd door Z. Bryanston-Cross, I. Rao en M. Gray als gemachtigden,

—

de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door A.-M. Rouchaud-Joët, E. Montaguti en N. Bambara als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 18 december 2008,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 27, punt 1, van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 1972, L 299, blz. 32), zoals gewijzigd bij het Verdrag van 9 oktober 1978 inzake de toetreding van het Koninkrijk Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland (PB L 304, blz. 1, en — gewijzigde tekst — blz. 77), het Verdrag van 25 oktober 1982 inzake de toetreding van de Helleense Republiek (PB L 388, blz. 1), het Verdrag van 26 mei 1989 inzake de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek (PB L 285, blz. 1) en het Verdrag van 29 november 1996 betreffende de toetreding van de Republiek Oostenrijk, de Republiek Finland en het Koninkrijk Zweden (PB 1997 C 15, blz. 1; hierna: ‘Executieverdrag’).

2

Dit verzoek is ingediend in een geding tussen M. Gambazzi, die woont in Lugano (Zwitserland), en DaimlerChrysler Canada Inc. (hierna: ‘DaimlerChrysler’) en CIBC Mellon Trust Company (hierna: ‘CIBC’), die gevestigd zijn in Canada, betreffende de tenuitvoerlegging in Italië van twee in Groot-Brittannië gewezen rechterlijke beslissingen.

Toepasselijke bepalingen

Executieverdrag

3

De artikelen 25 tot en met 49 van het Executieverdrag, die deel uitmaken van titel III ervan, ‘Erkenning en tenuitvoerlegging’, bepalen de voorwaarden waaronder in een verdragsluitende staat gegeven beslissingen in een andere verdragsluitende staat worden erkend en ten uitvoer gelegd.

4

Artikel 25 Executieverdrag bepaalt:

‘Onder beslissing in de zin van dit verdrag wordt verstaan, elke door een gerecht van een verdragsluitende staat gegeven beslissing, ongeacht de daaraan gegeven benaming, zoals arrest, vonnis, beschikking of rechterlijk dwangbevel, alsmede de vaststelling door de griffier van het bedrag der proceskosten.’

5

Artikel 27, punten 1 en 2, Executieverdrag luidt als volgt:

‘Beslissingen worden niet erkend:

1)

indien de erkenning strijdig is met de openbare orde van de aangezochte staat;

2)

indien het stuk dat het geding inleidt of een gelijkwaardig stuk, niet regelmatig en zo tijdig als met het oog op zijn verdediging nodig was aan de verweerder, tegen wie verstek werd verleend, is betekend of is medegedeeld.’

6

Artikel 29 Executieverdrag, dat betrekking heeft op de erkenning van beslissingen, en artikel 34, derde alinea, dat betrekking heeft op de tenuitvoerlegging ervan, bepalen eensluidend:

‘In geen geval wordt overgegaan tot een onderzoek van de juistheid van de in den vreemde gegeven beslissing.’

Verdrag van Lugano

7

Het op 16 september 1988 te Lugano ondertekende Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB L 319, blz. 9; hierna: ‘Verdrag van Lugano’) vindt zijn oorsprong in de oprichting van de Europese Vrijhandelsassociatie en in de vestiging tussen de bij dat verdrag aangesloten staten en de lidstaten van de Europese Gemeenschappen van een systeem dat overeenstemt met dat van het Executieverdrag.

8

Artikel 27, punt 1, van het Verdrag van Lugano bepaalt:

Beslissingen worden niet erkend:

‘1)

indien de erkenning strijdig is met de openbare orde van de aangezochte staat.’

9

Volgens de verklaring van de vertegenwoordigers van de regeringen van de staten die het Verdrag van Lugano hebben ondertekend en lid zijn van de Europese Gemeenschappen, is het ‘[passend] dat het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen bij de uitlegging van het [Executieverdrag] naar behoren rekening houdt met de jurisprudentie over het Verdrag van Lugano’.

10

Daarnaast bepaalt artikel 1 van Protocol nr. 2 betreffende de eenheid in de uitlegging van het Verdrag van Lugano dat elke verdragsluitende staat ‘naar behoren rekening [moet houden] met de beginselen vervat in alle relevante beslissingen van de gerechten van de andere verdragsluitende staten’.

Hoofdgeding en prejudiciële vraag

11

Uit de verwijzingsbeslissing en de bij het Hof ingediende opmerkingen blijkt dat de High Court of Justice of England and Wales, Chancery Division, in het kader van een door DaimlerChrysler en CIBC tegen Gambazzi ingestelde vordering tot schadeloosstelling, op hun verzoek op 26 februari 1997 een beschikking heeft gegeven waarbij Gambazzi een voorlopig verbod werd opgelegd om over bepaalde van zijn goederen te beschikken (‘freezing order’) en werd gelast informatie over bepaalde van zijn goederen te verstrekken alsmede bepaalde documenten over te leggen die betrekking hadden op de procedure in de hoofdzaak (‘disclosure order’). Deze beschikking is op 11 maart 1997 door de Zwitserse autoriteiten ter kennis gebracht van Gambazzi, die regelmatig voor de High Court is verschenen.

12

Gambazzi kwam de uit de ‘disclosure order’ voortvloeiende verplichtingen niet, althans niet volledig, na. De High Court heeft dan op verzoek van DaimlerChrysler en CIBC op 10 juli 2008 een beschikking gegeven waarbij Gambazzi verbod werd opgelegd om verder aan de procedure deel te nemen tenzij hij binnen de gestelde termijn voldeed aan de verplichting tot het verstrekken van de gevraagde informatie en documenten (‘unless order’).

13

Gambazzi heeft verschillende beroepen tegen de ‘freezing order’, de ‘disclosure order’ en de ‘unless order’ ingesteld. Al deze beroepen zijn verworpen.

14

Op 13 oktober 1998 heeft de High Court een nieuwe ‘unless order’ uitgevaardigd.

15

Aangezien Gambazzi de bij deze beschikking opgelegde verplichtingen niet volledig nakwam binnen de gestelde termijn, werd hij schuldig bevonden aan ‘contempt of Court’ en uitgesloten van de procedure (‘debarment’).

16

Bij arrest van 10 december 1998, aangevuld door een beschikking van 17 maart 1999 (hierna: ‘beslissingen van de High Court’), heeft de High Court uitspraak gedaan alsof Gambazzi verstek had laten gaan. Zij wees de vorderingen van DaimlerChrysler en CIBC toe en veroordeelde Gambazzi tot een schadevergoeding van 169 752 058 CAD en 71 595 530 CAD en 129 974 770 USD, vermeerderd met de kosten.

17

Op verzoek van DaimlerChrysler en CIBC heeft de Corte d'appello di Milano (Italië) bij beschikking van 17 december 2004 de beslissingen van de High Court uitvoerbaar verklaard in Italië.

18

Gambazzi heeft tegen deze laatste beschikking verzet aangetekend. Volgens hem kunnen de beslissingen van de High Court in Italië niet worden erkend, aangezien zij strijdig zijn met de openbare orde in de zin van artikel 27, punt 1, Executieverdrag, omdat de rechten van de verdediging en het beginsel van hoor en wederhoor niet in acht zijn genomen.

19

In deze omstandigheden heeft de Corte d'appello di Milano, waarbij dit verzet is aangetekend, de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag gesteld:

‘Kan de rechter van de staat waar om verlof tot tenuitvoerlegging van een beslissing wordt verzocht, op basis van de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag rekening houden met het feit dat de rechter van de staat waar de beslissing is gegeven, de partij die in het ongelijk is gesteld en die in rechte is verschenen, in de hierboven genoemde omstandigheden de mogelijkheid heeft ontzegd om na de vaststelling van een beschikking waarbij zij van de procedure is uitgesloten (debarment), enig verweer te voeren; of dient deze bepaling, gelezen in samenhang met de in de artikelen 26 en volgende Executieverdrag neergelegde beginselen betreffende de wederzijdse erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen binnen de Gemeenschap, aldus te worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staat dat de nationale rechter de openbare orde in de zin van artikel 27, punt 1, geschonden acht wanneer in een civiele procedure een van de partijen wegens niet-uitvoering van een bevel van de rechter door een beschikking van deze laatste van de procedure wordt uitgesloten en hierdoor haar rechten van verdediging niet kan uitoefenen?’

Beantwoording van de prejudiciële vraag

20

Met deze vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de rechter van de aangezochte staat, gelet op de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag, rekening kan houden met het feit dat de rechter van de staat van herkomst op de vordering van de verzoeker heeft beslist zonder de verweerder te horen, die regelmatig voor hem is verschenen, maar bij beschikking van de procedure is uitgesloten omdat hij niet de verplichtingen is nagekomen die bij een eerdere beschikking in het kader van dezelfde procedure zijn opgelegd.

Kwalificatie van de beslissingen van de High Court in het licht van artikel 25 Executieverdrag

21

Om te beginnen dient te worden onderzocht of de beslissingen van de High Court beslissingen zijn in de zin van artikel 25 Executieverdrag dan wel of zij, zoals Gambazzi stelt, niet aan deze definitie beantwoorden omdat zij niet zijn gegeven met inachtneming van het beginsel van hoor en wederhoor en van het recht op een eerlijk proces.

22

Artikel 25 Executieverdrag heeft zonder onderscheid betrekking op alle door de gerechten van de verdragsluitende staten gegeven beslissingen.

23

Het Hof heeft weliswaar vastgesteld dat de bepalingen van het Executieverdrag — zowel die van titel II, betreffende de bevoegdheid, als die van titel III, betreffende de erkenning en de tenuitvoerlegging — gezamenlijk de bedoeling uitdrukken ervoor te zorgen dat, in het kader van de doelstellingen van dit verdrag, de procedures die tot het geven van rechterlijke beslissingen leiden, met inachtneming van de rechten van de verdediging verlopen, maar het heeft tevens geoordeeld dat het voor de toepassing van dit verdrag op dergelijke beslissingen volstaat dat het gaat om rechterlijke beslissingen die in de staat van herkomst op diverse wijzen het onderwerp zijn geweest of konden zijn van een procedure op tegenspraak, voordat in een andere staat dan in deze staat van herkomst om hun erkenning en tenuitvoerlegging wordt verzocht (arrest van 21 mei 1980, Denilauler, 125/79, Jurispr. blz. 1553, punt 13).

24

Aldus vallen verstekvonnissen bijvoorbeeld binnen de werkingssfeer van het Executieverdrag, zoals blijkt uit artikel 27, punt 2, ervan, dat uitdrukkelijk betrekking heeft op het geval dat de verweerder verstek laat gaan.

25

Zoals de advocaat-generaal in punt 24 van haar conclusie heeft opgemerkt, heeft de High Court uitspraak gedaan bij een arrest en een beschikking die bij verstek zijn gegeven in het kader van een in beginsel contradictoire civiele procedure. Het feit dat de rechter uitspraak heeft gedaan alsof verweerder, die regelmatig is verschenen, verstek heeft laten gaan, volstaat niet om afbreuk te doen aan de kwalificatie van de gegeven beslissingen. Deze omstandigheid kan slechts in aanmerking worden genomen bij de beoordeling van de verenigbaarheid van deze beslissingen met de openbare orde van de aangezochte staat.

Inaanmerkingneming van de uitsluiting van verweerder van de procedure in het kader van de toepassing van artikel 27, punt 1, Executieverdrag

26

In zijn arrest van 28 maart 2000, Krombach (C-7/98, Jurispr. blz. I-1935, punt 23), heeft het Hof geoordeeld dat hoewel het niet aan het Hof is om de inhoud van de openbare orde van een verdragsluitende staat te bepalen, het niettemin toezicht dient te houden op de grenzen waarbinnen de rechter van een verdragsluitende staat met een beroep op dit begrip kan weigeren om een beslissing van een gerecht van een andere verdragsluitende staat te erkennen.

27

Dienaangaande heeft het Hof gepreciseerd dat op de openbare-ordeclausule enkel een beroep kan worden gedaan indien de erkenning of tenuitvoerlegging van de in een andere verdragsluitende staat gegeven beslissing op onaanvaardbare wijze zou botsen met de rechtsorde van de aangezochte staat doordat inbreuk op een fundamenteel beginsel zou worden gemaakt. De inbreuk zou moeten bestaan in een kennelijke schending van een rechtsregel die in de rechtsorde van de aangezochte staat van essentieel belang wordt geacht, of van een in die rechtsorde als fundamenteel erkend recht (arrest Krombach, reeds aangehaald, punt 37).

28

Voorts heeft het Hof opgemerkt dat de uitoefening van de rechten van de verdediging, waarvan in de prejudiciële vraag sprake is, in de organisatie en het verloop van een eerlijk proces een vooraanstaande plaats inneemt en één van de fundamentele rechten is die voortvloeien uit de constitutionele tradities die de lidstaten gemeen hebben en uit de internationale rechtsinstrumenten inzake de bescherming van de rechten van de mens waaraan de lidstaten hebben meegewerkt of waarbij zij zich hebben aangesloten. In dit kader speelt het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden een bijzondere rol (zie in die zin arrest Krombach, reeds aangehaald, punten 38 en 39).

29

De fundamentele rechten, zoals de eerbiediging van de rechten van de verdediging, zijn zeker geen absolute rechten, maar kunnen beperkingen bevatten. Deze beperkingen moeten evenwel daadwerkelijk beantwoorden aan doelstellingen van algemeen belang die door de betrokken maatregel worden nagestreefd en mogen niet, gelet op het nagestreefde doel, een kennelijke en buitensporige inbreuk op de aldus gewaarborgde rechten vormen.

30

De regering van het Verenigd Koninkrijk heeft uitgelegd dat de rechtsfiguur van de ‘freezing order’, de ‘disclosure order’ en de ‘unless order’ tot doel heeft het eerlijke en doeltreffende verloop van de rechtsbedeling te waarborgen.

31

Erkend moet worden dat een dergelijk doel een beperking van de rechten van de verdediging kan rechtvaardigen. Zoals de Italiaanse en de Griekse regering opmerken, voorziet de rechtsorde van de meeste lidstaten in sancties tegen personen die in het kader van een civiele procedure vertragingsmanoeuvres aanwenden die uiteindelijk leiden tot rechtsweigering.

32

Dergelijke sancties mogen evenwel niet kennelijk buiten verhouding staan tot het beoogde doel, het doeltreffende verloop van de procedure met het oog op een goede rechtsbedeling te verzekeren.

33

De in het hoofdgeding opgelegde sanctie, namelijk de uitsluiting van Gambazzi van elke deelneming aan de procedure, vormt, zoals de advocaat-generaal in punt 67 van haar conclusie heeft opgemerkt, de zwaarst mogelijke beperking van de rechten van de verdediging. Een dergelijke beperking moet dus voldoen aan zeer strenge vereisten om niet te worden beschouwd als een kennelijke en buitensporige inbreuk op deze rechten.

34

Het staat aan de verwijzende rechter om in het licht van de concrete omstandigheden van het geval te beoordelen of dit het geval is.

35

In deze context hebben de partijen in het hoofdgeding verwezen naar een arrest van het (Zwitserse) Bundesgericht van 9 november 2004 (zaak 4P082/2004) houdende verwerping van het hoger beroep van CIBC en DaimlerChrysler tegen de beslissing van het Tribunale d'appello del cantone Ticino (hof van beroep van het kanton Tessin, Zwitserland) waarbij deze rechtbank had geweigerd de beslissingen van de High Court in Zwitserland te erkennen en ten uitvoer te leggen tegen Gambazzi omdat zij in strijd waren met artikel 27, punt 1, van het Verdrag van Lugano. Het Bundesgericht was van oordeel dat de uitsluiting van Gambazzi van de procedure voor de High Court niet strijdig was met de Zwitserse openbare orde, maar dat andere omstandigheden, waarnaar de verwijzende rechter niet heeft verwezen in het kader van de onderhavige procedure, niettemin de toepassing van de openbare-ordeclausule rechtvaardigden.

36

Volgens de verklaring van de vertegenwoordigers van de regeringen van de staten die het Verdrag van Lugano hebben ondertekend en lid zijn van de Europese Gemeenschappen, is het passend dat het Hof naar behoren rekening houdt met de in dit arrest van het Bundesgericht neergelegde beginselen en krachtens van artikel 1 Protocol nr. 2betreffende de eenheid in de uitlegging van dit verdrag dient de verwijzende rechter hier eveneens naar behoren rekening mee te houden.

37

Het Bundesgericht verwijst ter nadere invulling van de openbare-ordeclausule naar het recht op een eerlijk proces en het recht om te worden gehoord, beginselen waarnaar het Hof zelf heeft verwezen in zijn reeds aangehaalde arrest Krombach en die het in de punten 27 en 28 van het onderhavige arrest in herinnering heeft gebracht.

38

Wat de concrete beoordeling van de strijdigheid met de Zwitserse openbare orde betreft die in casu in het reeds aangehaalde arrest van het Bundesgericht is verricht, dient te worden gepreciseerd dat deze de verwijzende rechter niet formeel kan binden. Dit geldt te meer daar deze laatste in casu de beslissing dient te toetsen aan de Italiaanse openbare orde.

39

Ter vervulling van zijn uitleggingstaak zoals deze in punt 26 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, dient het Hof evenwel de beginselen die het heeft vastgesteld, nader toe te lichten door de algemene criteria aan te geven op basis waarvan de verwijzende rechter zijn beoordeling dient te verrichten.

40

Dienaangaande moet worden opgemerkt dat de verenigbaarheid van de door de rechter van de staat van herkomst bevolen uitsluiting met de openbare orde van de aangezochte staat dient te worden beoordeeld in het licht van de procedure, beschouwd in haar geheel, en van alle omstandigheden (zie in die zin arrest van 2 mei 2006, Eurofood IFSC, C-341/04, Jurispr. blz. I-3813, punt 68).

41

Dit impliceert in casu dat niet alleen rekening wordt gehouden met de omstandigheden waaronder de High Court aan het einde van de voor haar aanhangige procedure de beslissingen heeft gegeven waarvan tenuitvoerlegging wordt gevorderd, maar ook met de omstandigheden waaronder in een later stadium de ‘disclosure order’ en de ‘unless order’ zijn gegeven.

42

Wat om te beginnen de ‘disclosure order’ betreft, staat het aan de verwijzende rechter om te onderzoeken of en in hoeverre Gambazzi de gelegenheid heeft gehad om vóór de vaststelling hiervan over de inhoud en de draagwijdte ervan te worden gehoord. Hij dient tevens na te gaan over welke rechtsmiddelen Gambazzi na de vaststelling van deze ‘disclosure order’ beschikte om de wijziging of de intrekking ervan te vorderen. In dit verband dient te worden bepaald of de betrokkene de gelegenheid heeft gehad om alle feitelijke en juridische elementen naar voren te brengen die volgens hem zijn vordering konden schragen en of deze elementen ten gronde zijn onderzocht met volledige inachtneming van het beginsel van hoor en wederhoor, dan wel of hij integendeel slechts beperkte vragen heeft kunnen opwerpen.

43

Wat de niet-uitvoering door Gambazzi van de ‘disclosure order’ betreft, staat het aan de verwijzende rechter om na te gaan of Gambazzi de door hem genoemde redenen, met name het feit dat hij door het verstrekken van de gevraagde informatie het beroepsgeheim waardoor hij als advocaat is gebonden, zou hebben geschonden en dus een strafbare handeling zou hebben verricht, in het kader van een contradictoire gerechtelijke procedure heeft kunnen aanvoeren.

44

Wat verder de vaststelling van de ‘unless order’ betreft, dient de verwijzende rechter te onderzoeken of Gambazzi over procedurele waarborgen beschikte die hem de daadwerkelijke mogelijkheid boden om de vastgestelde maatregel te betwisten.

45

Wat ten slotte de beslissingen van de High Court betreft waarbij deze op de vorderingen van verzoeksters heeft beslist alsof verweerder verstek had laten gaan, staat het aan de verwijzende rechter om na te gaan of de gegrondheid van deze vorderingen in dat stadium of in een later stadium is onderzocht en of Gambazzi in dat stadium of in een later stadium de gelegenheid heeft gehad om zich hierover uit te spreken en of hij over rechtsmiddelen beschikte.

46

Aangezien dit onderzoek er slechts toe strekt een kennelijke en buitensporige schending van het recht om te worden gehoord vast te stellen, kan het geen toetsing van de door de High Court verrichte materiële beoordelingen inhouden, aangezien een dergelijke toetsing neerkomt op een onderzoek van de juistheid van de gegeven beslissing, wat uitdrukkelijk is verboden door de artikelen 29 en 34, derde alinea, Executieverdrag. De verwijzende rechter dient zich ertoe te beperken, vast te stellen welke rechtsmiddelen ter beschikking stonden van Gambazzi en na te gaan of deze laatste in het kader daarvan de gelegenheid heeft gehad om te worden gehoord met inachtneming van het beginsel van hoor en wederhoor en zijn rechten van verdediging ten volle heeft kunnen uitoefenen.

47

Na dit alles te hebben onderzocht, dient de verwijzende rechter deze verschillende elementen tegenover elkaar af te wegen en op basis hiervan te beoordelen of de uitsluiting van Gambazzi van de procedure in het licht van het door de High Court nagestreefde doel, een doeltreffende rechtsbedeling te verzekeren, een kennelijke en buitensporige schending vormt van zijn recht om te worden gehoord.

48

Bijgevolg moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat artikel 27, punt 1, Executieverdrag aldus dient te worden uitgelegd dat de rechter van de aangezochte staat, gelet op de openbare-ordeclausule van dit artikel, rekening kan houden met het feit dat de rechter van de staat van herkomst op de vordering van de verzoeker heeft beslist zonder de verweerder te horen, die regelmatig voor hem is verschenen, maar bij beschikking van de procedure is uitgesloten omdat hij niet de verplichtingen is nagekomen die bij een eerdere beschikking in het kader van dezelfde procedure zijn opgelegd, wanneer hij na een algemene beoordeling van de procedure en op basis van alle omstandigheden tot de conclusie komt dat deze uitsluiting een kennelijke en buitensporige schending vormde van het recht van de verweerder om te worden gehoord.

Kosten

49

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Eerste kamer) verklaart voor recht:

Artikel 27, punt 1, van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, zoals gewijzigd bij het Verdrag van 9 oktober 1978 inzake de toetreding van het Koninkrijk Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, het Verdrag van 25 oktober 1982 inzake de toetreding van de Helleense Republiek, het Verdrag van 26 mei 1989 inzake de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek en het Verdrag van 29 november 1996 betreffende de toetreding van de Republiek Oostenrijk, de Republiek Finland en het Koninkrijk Zweden, dient te worden uitgelegd als volgt:

de rechter van de aangezochte staat kan, gelet op de openbare-ordeclausule van dit artikel, rekening houden met het feit dat de rechter van de staat van herkomst op de vordering van de verzoeker heeft beslist zonder de verweerder te horen, die regelmatig voor hem is verschenen, maar bij beschikking van de procedure is uitgesloten omdat hij niet de verplichtingen is nagekomen die bij een eerdere beschikking in het kader van dezelfde procedure zijn opgelegd, wanneer hij na een algemene beoordeling van de procedure en op basis van alle omstandigheden tot de conclusie komt dat deze uitsluiting een kennelijke en buitensporige schending vormde van het recht van de verweerder om te worden gehoord.

ondertekeningen

Conclusie 18‑12‑2008

Mr. J. Kokott

Partij(en)

Zaak C-394/071.

Marco Gambazzi

tegen

Daimler Chrysler Canada Inc.

en CIBC Mellon Trust Company

[verzoek van de Corte d'Appello di Milano (Italië) om een prejudiciële beslissing]

I — Inleiding

1.

Deze procedure gaat over de uitlegging van artikel 27, punt 1, van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (hierna: ‘Executieverdrag’).2. Voorwerp van het hoofdgeding is de erkenning van een Engelse beslissing die is gegeven nadat de verweerder van de procedure was uitgesloten omdat hij geen gevolg had gegeven aan een rechterlijk bevel. Deze zaak biedt het Hof de mogelijkheid zijn met name in het arrest Krombach3. ontwikkelde rechtspraak op het gebied van de procedurele openbare orde verder uit te werken.

II — Rechtskader

2.

Artikel 25 Executieverdrag luidt:

‘Onder beslissing in de zin van dit verdrag wordt verstaan, elke door een gerecht van een verdragsluitende staat gegeven beslissing, ongeacht de daaraan gegeven benaming, zoals arrest, vonnis, beschikking of rechterlijk dwangbevel, alsmede de vaststelling door de griffier van het bedrag der proceskosten.’

3.

Volgens artikel 27, punt 1, van het Executieverdrag wordt een beslissing niet erkend ‘indien de erkenning strijdig is met de openbare orde van de aangezochte staat’.

III — Feiten, prejudicieel verzoek en procesverloop voor het Hof

4.

In het hoofdgeding gaat het om de erkenning en tenuitvoerlegging in Italië van een Engelse beslissing die Daimler Chrysler Canada Inc. (hierna: ‘Daimler Chrysler’) en CIBC Mellon Trust Company (hierna: ‘CIBC’) tegen Gambazzi hebben verkregen.

5.

De Engelse procedure in de hoofdzaak betrof een schadevordering die Daimler Chrysler en CIBC hadden ingesteld tegen de in Lugano woonachtige Zwitserse staatsburger Gambazzi.

6.

Op basis van de door de verwijzende rechter in zijn prejudicieel verstrekte gegevens en het betoog van partijen laat het verloop van de Engelse procedure zich als volgt samenvatten.

7.

Vóór de aanvang van de procedure in de hoofdzaak had de Engelse rechter Gambazzi in juli 1996 op verzoek van Daimler Chrysler en CIBC bij wijze van voorlopige voorziening een beschikkingsverbod (freezing order, ook wel Mareva injunction genoemd4. opgelegd, inhoudende dat Gambazzi ter verzekering van de tenuitvoerlegging van een toekomstige rechterlijke beslissing niet over zijn vermogen mocht beschikken.

8.

Op 26 februari 1997 werd de freezing order op verzoek van Daimler Chrysler en CIBC door de Engelse rechter gewijzigd in die zin, dat Gambazzi in aanvulling daarop werd verplicht inzicht te geven in zijn vermogenssituatie alsmede bepaalde documenten over te leggen die ook betrekking hadden op de procedure in de hoofdzaak (disclosure orders).

9.

Gambazzi kwam de uit de disclosure orders voortvloeiende verplichtingen niet, althans niet volledig na, waarop hem op verzoek van Daimler Chrysler en CIBC door de rechter opnieuw een bevel werd opgelegd (unless order): wanneer hij de verlangde informatie niet binnen de daartoe gestelde termijn zou hebben verstrekt, zouden de door hem te zijner verdediging aangevoerde argumenten in de procedure in de hoofdzaak buiten beschouwing worden gelaten en zou hem worden verboden verder aan de procedure deel te nemen.

10.

De freezing order, de disclosure order en de unless order werden door Gambazzi zonder succes aangevochten.

11.

Ook nadat tegen hem opnieuw een unless order was uitgevaardigd, kwam Gambazzi de hem opgelegde verplichtingen binnen de daartoe gestelde termijn niet volledig na. Dit werd door de Engelse rechter opgevat als ‘contempt of Court’, waarop Gambazzi — zoals in de unless orders was aangekondigd — van de procedure werd uitgesloten (debarment).

12.

In de hoofdzaak werd Gambazzi vervolgens behandeld alsof hij verstek had laten gaan. De High Court of Justice of England and Wales, Chancery Division, veroordeelde hem bij verstekarrest (default judgment) van 10 december 1998, aangevuld door een beschikking van 17 maart 1999, tot betaling van 169 752 058 CAD, 71 595 530 CAD en 129 974 770 USD aan Daimler Chrysler en CIBC.

13.

Daimler Chrysler en CIBC willen deze uitspraak in Italië ten uitvoer laten leggen. Bij beslissing van 17 december 2004 heeft de Corte d'Appello di Milano het Engelse arrest en de beschikking waarbij Gambazzi tot betaling was veroordeeld, van een exequatur voorzien. Tegen deze beslissing heeft Gambazzi verzet aangetekend.

14.

De Corte d'Appello di Milano, die op dit verzet uitspraak dient te doen, heeft bij beschikking van 27 juni 2007 de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag voorgelegd:

‘Kan de rechter van de staat waar om verlof tot tenuitvoerlegging van een beslissing wordt verzocht, op basis van de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag rekening houden met het feit dat de rechter van de staat waar de beslissing is gegeven, de partij die in het ongelijk is gesteld en die in rechte is verschenen, in de hierboven genoemde omstandigheden de mogelijkheid heeft ontzegd om na de vaststelling van een beschikking waarbij zij van de procedure is uitgesloten (debarment), enig verweer te voeren; of dient deze bepaling, gelezen in samenhang met de in de artikelen 26 en volgende Executieverdrag neergelegde beginselen betreffende de wederzijdse erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen binnen de Gemeenschap, aldus te worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staat dat de nationale rechter de openbare orde in de zin van artikel 27, punt 1, geschonden acht wanneer in een civiele procedure een van de partijen wegens niet-uitvoering van een bevel van de rechter door een beschikking van deze laatste van de procedure wordt uitgesloten en hierdoor haar rechten van verdediging niet kan uitoefenen?’

15.

In casu zijn schriftelijke en mondelinge opmerkingen bij het Hof ingediend door partijen in het hoofdgeding, de Griekse en de Italiaanse regering, de regering van het Verenigd Koninkrijk alsmede door de Commissie van de Europese Gemeenschappen.

IV — Beoordeling

16.

De twee onderdelen van de prejudiciële vraag kunnen gezamenlijk worden onderzocht. Zij stellen verschillende aspecten aan de orde van de vraag of het gerecht van de aangezochte staat met een beroep op de openbare orde de erkenning kan onthouden aan een civiele beslissing, gegeven nadat de verweerder wegens het niet opvolgen van een rechterlijk bevel van de procedure was uitgesloten. Nagegaan moet dus worden, onder welke voorwaarden een beroep kan worden gedaan op de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag.

17.

De in casu toepasselijke bepalingen van het Executieverdrag zijn inmiddels vervangen door die van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken5.. Mijn betoog blijft echter ook voor de thans geldende rechtssituatie van betekenis, aangezien artikel 27, punt 1, Executieverdrag is opgevolgd door het inhoudelijk gelijke artikel 34, punt 1, van verordening nr. 44/2001.

18.

Eerst moet echter worden uitgemaakt of de aan de orde zijnde uitspraak van de Engelse rechter wel een beslissing is waarop de bepalingen van het Executieverdrag van toepassing zijn. Zouden wij hier namelijk niet te maken hebben met een beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag, die overeenkomstig artikel 26 van dit verdrag in beginsel moet worden erkend, dan hoeft helemaal niet te worden uitgemaakt of die erkenning in casu bij wijze van uitzondering met een beroep op artikel 27 kan worden geweigerd.

19.

Ofschoon de verwijzende rechter niet expliciet naar de uitlegging van artikel 25 Executieverdrag heeft gevraagd, is het Hof in het kader van de in artikel 234 EG geregelde prejudiciële procedure gehouden de verwijzende rechter een nuttig antwoord te geven.6. Dit betekent dat in casu ook deze prealabele vraag moet worden beantwoord.

A — Beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag

20.

Volgens artikel 25 Executieverdrag wordt onder beslissing verstaan elke door een gerecht van een verdragsluitende staat gegeven beslissing, ongeacht de daaraan gegeven benaming, zoals arrest, vonnis, beschikking of rechterlijk dwangbevel, alsmede de vaststelling door de griffier van het bedrag der proceskosten.

21.

Gambazzi stelt zich op het standpunt dat het arrest van de Engelse rechter alleen al niet aan deze definitie voldoet omdat het wegens zijn gedwongen verstek niet na een procedure op tegenspraak is gewezen.

22.

Dit argument snijdt echter geen hout. Weliswaar heeft het Hof in verband met voorlopige maatregelen vastgesteld dat artikel 25 Executieverdrag een contradictoire behandeling verlangt, maar het volstaat in dit verband dat de procedure die aan de beslissing is voorafgegaan, naar haar aard een procedure op tegenspraak is en in beginsel wordt afgesloten met een contradictoire uitspraak.7. Een aan het einde van een dergelijke procedure gegeven beslissing moet dus ook als een beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag worden beschouwd wanneer de procedure in het concrete geval, bijvoorbeeld omdat een partij verstek heeft laten gaan, eenzijdig is gebleven. Het concrete procesverloop verandert namelijk niets aan het contradictoire karakter van de procedure.

23.

Verstekbeslissingen zijn dan ook zonder twijfel beslissingen in de zin van artikel 25 Executieverdrag, aangezien zij worden gegeven in het kader van procedures die in beginsel een contradictoir karakter hebben. Dat het Executieverdrag verstekbeslissingen als beslissingen in de zin van artikel 25 beschouwt, blijkt overigens ook uit artikel 27, punt 2, waarin een specifieke weigeringsgrond voor bij verstek gegeven beslissingen is opgenomen.

24.

De aan de orde zijnde beslissing van de Engelse rechter is een in het kader van een in beginsel contradictoire civiele procedure gegeven verstekbeslissing. In zoverre voldoet zij aan de voorwaarden van artikel 25 Executieverdrag. Dat wij hier te maken hebben met het atypische geval waarin de verweerder door de rechter is gedwongen verstek te laten gaan, doet aan die kwalificatie niet af: dit verandert immers niets aan het in beginsel contradictoire karakter van de procedure. Het feit dat het verstek in casu onvrijwillig was, kan integendeel pas in het kader van artikel 27, punt 1, een rol gaan spelen.

25.

Er is echter nog een andere reden waarom wij ons zouden kunnen afvragen of de Engelse beslissing wel een beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag is. Sommige schrijvers menen namelijk dat deze vraag voor een Engelse verstekbeslissing (default judgment) in het algemeen ontkennend moet worden beantwoord.8. Zij wijzen erop dat in het geval van een default judgment uitspraak wordt gedaan zonder dat de rechter ook maar enigszins heeft getoetst of de conclusies van de eisende partij gegrond voorkwamen. Een dergelijke toetsing is volgens hen echter wel vereist om van een beslissing in de zin van artikel 25 te kunnen spreken. Voor dit standpunt zoeken de betrokken schrijvers steun in 's Hofs arrest in de zaak Solo Kleinmotoren.9.

26.

Ik geloof echter niet dat het arrest Solo Kleinmotoren tot deze conclusie noopt. Volgens dit arrest kan een handeling als een beslissing in de zin van het Executieverdrag worden aangemerkt wanneer zij uitgaat van een rechterlijke instantie van een verdragsluitende staat ‘die op eigen gezag de geschilpunten tussen partijen beslecht’.10. Een gerechtelijke schikking voldoet niet aan deze voorwaarde, aangezien zij in wezen een contractueel karakter heeft en de inhoud ervan dus door de wil van partijen en niet door die van het gerecht wordt bepaald.

27.

Een verstekbeslissing waarbij de rechter uitspraak doet zonder de stellingen van de eisende partij ten gronde te hebben onderzocht, is daarentegen wel degelijk een beslissing. Het feit dat de verstekverlening rechtens tot gevolg heeft dat de inhoud van de beslissing overeenkomt met wat de eisende partij heeft gevorderd, betekent nog niet dat de verstekuitspraak als de loutere optekening van de wil van een partij kan worden aangemerkt. De inhoud van de beslissing wordt integendeel wel degelijk bepaald door de wil van het gerecht: wanneer aan de voorwaarden voor een verstekbeslissing is voldaan, onderzoekt de rechter weliswaar niet of de conclusies van de eisende partij gegrond voorkomen, maar met zijn onderzoek van die voorwaarden neemt enkel hij een beslissing over het al dan niet bij verstek toewijzen van de vordering.

28.

Ook de tekst van artikel 25 Executieverdrag pleit voor een ruime uitlegging van het begrip beslissing. Deze bepaling verstaat onder beslissing immers ‘elke door een gerecht van een verdragsluitende staat gegeven beslissing, ongeacht de daaraan gegeven benaming’. Hieruit blijkt dat het volgens artikel 25 niet zozeer aankomt op het formele aspect van de beslissing, zoals haar benaming of de wijze waarop zij tot stand is gekomen, maar dat veeleer moet worden gezien naar de gevolgen van de beslissing op materieel vlak. Ook uit een oogpunt van systematiek ligt het meer voor de hand om pas bij het onderzoek of is voldaan aan een van de in artikel 27 Executieverdrag geformuleerde gronden waarop erkenning en tenuitvoerlegging overeenkomstig dit verdrag bij wijze van uitzondering kan worden geweigerd, betekenis toe te kennen aan het feit dat de rechter van wie de beslissing afkomstig is, niet heeft onderzocht of de conclusies van de eisende partij gegrond voorkwamen.

29.

Een en ander betekent dat ook een verstekarrest dat is gewezen zonder dat door de rechter is onderzocht of de conclusies van de eisende partij gegrond voorkwamen, een beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag is. De gevolgen op materieel vlak van een dergelijk arrest zijn immers dezelfde als die van een arrest in het algemeen: het levert een executoriale titel met bindende kracht op.

30.

De conclusie moet dan ook zijn dat de betrokken Engelse uitspraak als een beslissing in de zin van artikel 25 Executieverdrag moet worden beschouwd.

B — Openbare orde, artikel 27, punt 1, Executieverdrag

1. Uitlegging van artikel 27, punt 1, Executieverdrag
31.

Volgens artikel 27, punt 1, Executieverdrag wordt een beslissing niet erkend indien de erkenning strijdig is met de openbare orde van de aangezochte staat.

32.

Het Hof heeft in verscheidene arresten de hoofdlijnen van de aan de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag te geven uitlegging uiteengezet.

33.

Bij die uitlegging gaat het Hof allereerst uit van het doel van het Executieverdrag, namelijk zoveel als mogelijk het vrije verkeer van rechterlijke beslissingen te vergemakkelijken door de invoering van een eenvoudige en snelle exequaturprocedure.11.Artikel 27 Executieverdrag moet dan ook strikt worden uitgelegd, omdat het de verwezenlijking van een van de fundamentele doelstellingen van het Executieverdrag belemmert.12. Met name de openbare-ordeclausule van artikel 27, punt 1, Executieverdrag mag alleen in uitzonderlijke gevallen in het geweer worden gebracht.13.

34.

Het Hof heeft in dit verband verduidelijkt dat de verdragsluitende staten krachtens het in artikel 27, punt 1, Executieverdrag gemaakte voorbehoud in beginsel weliswaar vrij blijven, de eisen van hun openbare orde vast te leggen overeenkomstig hun nationale opvattingen, maar dat de afbakening van dit begrip een kwestie van uitlegging van het Executieverdrag is.14. Hoewel het derhalve niet aan het Hof is om de inhoud van de openbare orde van een verdragsluitende staat te bepalen, dient het niettemin toezicht te houden op de grenzen waarbinnen de rechter van een verdragsluitende staat met een beroep op dit begrip aan een beslissing van een gerecht van een andere verdragsluitende staat de erkenning kan onthouden.15.

35.

Een eerste grens wordt getrokken door de artikelen 29 en 34, derde alinea, Executieverdrag, op grond waarvan de erkenning of tenuitvoerlegging van een buitenlandse beslissing niet mag worden geweigerd enkel op grond dat de door de rechter van de staat van herkomst toegepaste rechtsregel afwijkt van die welke de rechter van de aangezochte staat zou hebben toegepast indien het geschil bij hem aanhangig was gemaakt. Evenmin mag de rechter van de aangezochte staat de juistheid nagaan van de beoordeling rechtens en feitelijk door de rechter van de staat van herkomst.

36.

Volgens het Hof kan dan ook enkel een beroep op de openbare-ordeclausule worden gedaan indien de erkenning of tenuitvoerlegging op onaanvaardbare wijze zou botsen met de rechtsorde van de aangezochte staat, doordat inbreuk op een fundamenteel beginsel zou worden gemaakt.16.

37.

Opdat het verbod van onderzoek van de juistheid van de in den vreemde gegeven beslissing in acht wordt genomen, moet deze inbreuk bestaan in kennelijke schending van een rechtsregel die in de rechtsorde van de aangezochte staat van essentieel belang wordt geacht, of van een in die rechtsorde als fundamenteel erkend recht.17.

38.

Uit 's Hofs arrest in de zaak Krombach volgt tot slot dat de grenzen waarbinnen de rechter van de staat van tenuitvoerlegging een beroep kan doen op de openbare orde, in elk geval niet worden overschreden indien er sprake is van een kennelijke schending van een communautair grondrecht.18.

39.

Volgens vaste rechtspraak vormen de grondrechten een integrerend deel van de algemene rechtsbeginselen waarvan het Hof de eerbiediging verzekert. Het Hof laat zich daarbij leiden door de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten alsmede door de aanwijzingen die te vinden zijn in de internationale rechtsinstrumenten inzake de bescherming van de rechten van de mens waaraan de lidstaten hebben meegewerkt of waarbij zij zich hebben aangesloten. In dit opzicht komt bijzondere betekenis toe aan het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM).19.

40.

Aangezien de grondrechten dus tot de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht behoren, mag een gerecht aan een beslissing die met kennelijke schending van de grondrechten tot stand is gekomen, de erkenning onthouden.

41.

Het recht op een eerlijk proces, dat onder meer is neergelegd in artikel 6, lid 1, eerste alinea, EVRM en opnieuw is bevestigd in artikel 47 van het op 7 december 2000 te Nice afgekondigde Handvest van de grondrechten van de Europese Unie20., is een grondrecht dat tot de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht behoort.21.

42.

Specifiek met betrekking tot de procedurele openbare orde heeft het Hof in het arrest Krombach geoordeeld dat een beroep op de openbare-ordeclausule toelaatbaar moet worden geacht in de uitzonderlijke gevallen waarin de in de wettelijke regeling van de staat van herkomst en in het Executieverdrag zelf neergelegde waarborgen niet hebben volstaan om de verweerder te beschermen tegen een kennelijke schending van zijn recht om zich voor de rechter van de staat van herkomst te verdedigen, zoals dat door het EVRM is erkend.22.

43.

Het Hof heeft nog niet uitgemaakt of de rechterlijke instanties niet slechts gerechtigd, maar zelfs verplicht zijn te weigeren een buitenlandse beslissing die met kennelijke schending van de grondrechten tot stand is gekomen, van een exequatur te voorzien.23. Vóór een verplichting pleit dat de nationale rechterlijke instanties volgens vaste rechtspraak aan de communautaire grondrechten gebonden zijn wanneer de aan hen voorgelegde zaak binnen het toepassingsgebied van het gemeenschapsrecht valt.24.

44.

Anders dan in het kader van verordening nr. 44/2001 zouden wij ons bij het Executieverdrag echter ook nog kunnen afvragen, of dit wel gemeenschapsrecht in de zin van die rechtspraak is. Voor een bevestigend antwoord op deze vraag pleit niet in de laatste plaats het feit dat het Executieverdrag artikel 220 EG-Verdrag (thans artikel 293 EG) als rechtsgrondslag heeft.

2. Voorlopige conclusie
45.

De voorlopige conclusie luidt dan ook: de verwijzende rechter mag met een beroep op de openbare-ordeclausule de erkenning en tenuitvoerlegging weigeren wanneer in de procedure voor het gerecht van de staat van herkomst het fundamentele recht op een eerlijk proces kennelijk is geschonden.

3. Toepassing op het onderhavige geval
46.

In de zaak Krombach heeft het Hof zelf kunnen vaststellen dat in de procedure voor het gerecht van de staat van herkomst het fundamentele recht op een eerlijk proces kennelijk was geschonden.25. Het ging in die zaak om een civielepartijstelling in het kader van een strafproces. Het gerecht van de staat van herkomst ontzegde de verwerende partij het recht zich door een advocaat te doen vertegenwoordigen, omdat die partij geen gevolg had gegeven aan het bevel van het gerecht om persoonlijk te verschijnen. Indien de verweerder dat bevel wel had opgevolgd, had hij echter het risico gelopen op verdenking van een misdrijf te worden gearresteerd. De casus in de zaak Krombach was zowel feitelijk als juridisch volkomen duidelijk. De verweerder werd op geen enkel moment gehoord, had überhaupt geen mogelijkheid om zich te verdedigen en beschikte ook niet over enig rechtsmiddel.

47.

Anders dan in de zaak Krombach, was in het onderhavige geval de procedure voor het gerecht van de staat van herkomst buitengewoon complex. Gambazzi werd in de verschillende fasen van de procedure herhaaldelijk gehoord en het lijkt erop dat hem ook diverse rechtsmiddelen ter beschikking stonden. Bovendien lijken de verschillende voorlopige voorzieningen (freezing order, disclosure orders, unless orders) nauw met de procedure in de hoofdzaak en dus met de gegeven verstekbeslissing (default judgment) te zijn verweven: zij waren vooral bedoeld om te verzekeren dat een eventueel veroordelend vonnis ook daadwerkelijk ten uitvoer zou kunnen worden gelegd. Het zou dan ook onjuist zijn om bij de openbare-ordetoets enkel naar de verstekbeslissing te kijken en de daaraan voorafgaande procedurefasen buiten beschouwing te laten. Bij die toets moet integendeel worden gezien naar de hele procedure26. en dienen alle omstandigheden in aanmerking te worden genomen.27.

48.

De verwijzende rechter is in zijn prejudicieel verzoek echter niet gedetailleerd genoeg waar het de beschrijving van de voor de openbare-ordetoets relevante aspecten van de procedure in de staat van herkomst betreft. Zo verschaft hij onvoldoende duidelijkheid over de punten waarover en de mate waarin Gambazzi is gehoord. Met name is niet duidelijk of Gambazzi ook over de vordering ten principale is gehoord. Evenmin valt uit de verwijzingsbeslissing op te maken of vóór het uitvaardigen van de freezing order door de Engelse rechter was onderzocht of de vordering ten principale gerechtvaardigd voorkwam en of dit in de daaropvolgende procedurefasen, met name voordat het arrest in de hoofdzaak werd gewezen, nogmaals is gedaan. Het is dan ook aan de verwijzende rechter om de feiten vast te stellen en op basis daarvan definitief uit te maken of het fundamentele recht op een eerlijk proces kennelijk is geschonden.

49.

Het Hof kan de verwijzende rechter echter wel enkele bij zijn beoordeling in aanmerking te nemen beginselen en criteria aan de hand doen. Alvorens daarop in te gaan, moet ik echter eerst nog een ander door partijen in het hoofdgeding aangevoerd punt onderzoeken.

a) Relevantie van de rechtspraak inzake het Verdrag van Lugano
50.

Partijen in het hoofdgeding hebben in de procedure voor het Hof gerefereerd aan een uitspraak van het Zwitserse Bundesgericht28., die betrekking heeft op de erkenning en tenuitvoerlegging van dezelfde Engelse beslissing in Zwitserland.

51.

Gambazzi heeft tijdens de schriftelijke behandeling verklaard dat het Hof rekening moet houden met het feit dat de Zwitserse rechter de Engelse beslissing in strijd met de openbare orde heeft geacht in de zin van artikel 27, punt 1, van het op 16 september 1988 te Lugano ondertekende Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken29..

52.

Daimler Chrysler en CIBS hebben met een beroep op dezelfde uitspraak aangevoerd, dat het Hof en de verwijzende rechter gebonden zijn aan het feit dat het Zwitserse Bundesgericht de Engelse beslissing niet op grond van de uitsluiting van de procedure als strijdig met de openbare orde heeft beschouwd.

53.

De bij het Verdrag van Lugano ingevoerde regeling is op enkele uitzonderingen na dezelfde als die van het Executieverdrag.30.Artikel 27, punt 1, van het Verdrag van Lugano bevat een openbare-ordeclausule die letterlijk overeenkomt met de weigeringsgrond van artikel 27, punt 1, Executieverdrag.

54.

Het Zwitserse Bundesgericht heeft in de betrokken uitspraak inderdaad geconcludeerd dat de erkenning en tenuitvoerlegging van de Engelse beslissing in strijd met de openbare orde moet worden geacht. Het heeft daartoe echter een andere reden aangevoerd dan die waarop de vraag van de verwijzende rechter betrekking heeft. Het feit dat Gambazzi van de Engelse procedure is uitgesloten (debarment), is naar het oordeel van de Zwitserse rechter namelijk niet met de Zwitserse openbare orde in strijd. Een ander aspect van de procedure, dat aan de uitsluiting van Gambazzi van de procedure voorafging, wordt door de Zwitserse rechter echter uiteindelijk wel in strijd met de openbare orde geacht: nadat Gambazzi's advocaten na een advocatenwissel zouden hebben geweigerd de dossierstukken aan hem af te geven zolang hun honoraria niet waren voldaan, zou ook de Engelse rechter hem inzage in het gerechtsdossier hebben geweigerd teneinde het retentierecht van de advocaten niet te frustreren.

55.

Het is de vraag in hoeverre de uitspraak van het Zwitserse Bundesgericht betekenis zou kunnen hebben voor de onderhavige prejudiciële verwijzing. Het Hof is niet bevoegd tot uitlegging van het Verdrag van Lugano.31. Er is echter een systeem voor de uitwisseling van informatie over de rechtspraak inzake dit verdrag ingevoerd bij protocol nr. 2 betreffende de eenheid in de uitlegging van het verdrag, en er zijn verklaringen ondertekend door de lidstaten van de Europese Unie en de staten die geen lid daarvan zijn, om zo veel mogelijk eenheid te verzekeren in de uitlegging van dat verdrag en van de met de bepalingen van dat verdrag vergelijkbare bepalingen in het Executieverdrag.32.

56.

In een van deze verklaringen hebben de vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten van de Europese Gemeenschappen te kennen gegeven, dat zij ‘het juist achten dat het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen bij de uitlegging van het [Executieverdrag] naar behoren rekening houdt met de jurisprudentie over het Verdrag van Lugano’.33.

57.

Uit deze verklaring kan echter geenszins worden afgeleid dat het Hof formeel aan individuele uitspraken inzake het Verdrag van Lugano is gebonden. De tekst van de verklaring verlangt tenslotte slechts dat het Hof ‘naar behoren rekening houdt’ met deze rechtspraak. In het kader van de openbare-ordeclausule betekent dit dus dat het Hof kennis neemt van de beginselen aan de hand waarvan de inhoud en de grenzen van de openbare orde worden bepaald, en daarmee naar behoren rekening houdt. In de beslissing van het Zwitserse Bundesgericht worden ook veel van de hierboven genoemde criteria genoemd die een rol spelen bij de beoordeling of de erkenning van een buitenlandse beslissing met de openbare orde in strijd is.

58.

Het Hof en de verwijzende rechter kunnen echter niet gebonden zijn aan de uitkomst van de openbare-ordetoets die een gerecht van een bij het Verdrag van Lugano aangesloten staat in een concreet geval heeft uitgevoerd. Dit volgt niet in de laatste plaats uit het feit dat het bij de openbare orde van artikel 27, punt 1, Executieverdrag, zoals het Hof heeft beklemtoond, om de nationale openbare orde gaat. Zoals de Italiaanse regering terecht heeft opgemerkt, dient elk nationaal gerecht zelfstandig te beoordelen wat onder die nationale openbare orde moet worden verstaan. Dit betekent dat enkel rekening moet worden gehouden met de algemene beginselen die de gerechten van de bij het Verdrag van Lugano aangesloten staten bij de uitlegging van de openbare orde in de zin van dit verdrag ontwikkelen, en dus niet met individuele rechterlijke uitspraken waarin bepalingen van openbare orde al dan niet geschonden worden geacht.

b) Het fundamentele recht op een eerlijk proces
59.

Het fundamentele recht op een eerlijk proces verlangt, dat de betrokkene zijn rechtspositie effectief kan verdedigen.34. Het recht om te worden gehoord neemt in de organisatie en het verloop van een eerlijk proces een vooraanstaande plaats in.35. Het houdt onder meer in dat de betrokkene voldoende gelegenheid moet krijgen om zich over alle relevante feiten en rechtsvragen uit te laten alsook bewijsmateriaal moet kunnen aandragen.

60.

Niet elke beperking van het recht om te worden gehoord is echter per definitie als schending van het fundamentele recht op een eerlijk proces te beschouwen. Zoals het Hof in een ander verband heeft vastgesteld, kunnen aan de procedurele rechten beperkingen worden gesteld, mits deze werkelijk beantwoorden aan de ermee nagestreefde doeleinden van algemeen belang, en, het nagestreefde doel in aanmerking genomen, niet zijn te beschouwen als een onevenredige ingreep, waardoor de gewaarborgde rechten in hun kern worden aangetast.36.

61.

In zijn arrest in de zaak Eurofood heeft het Hof in verband met spoedeisende maatregelen erkend, dat de wijze waarop het recht om te worden gehoord kan worden uitgeoefend, bijvoorbeeld naargelang van de voor een uitspraak vereiste spoed kan verschillen. Het heeft echter ook erop gewezen dat elke beperking van de uitoefening van dat recht genoegzaam moet worden gerechtvaardigd en gepaard dient te gaan met procedurele waarborgen die de bij een dergelijke procedure betrokken personen een daadwerkelijke mogelijkheid bieden om de spoedeisende maatregelen te betwisten.37.

62.

Met name het zwaarwegende belang van een goed functionerend stelsel van overheidsrechtspraak en van een doeltreffende rechtsbedeling zou het fundamentele recht op een eerlijk proces kunnen inperken.

63.

Zo zijn in alle lidstaten sancties gesteld op de niet-uitvoering van in het kader van een civiele procedure opgelegde rechterlijke bevelen. Hierop is terecht gewezen door alle lidstaten die in deze zaak opmerkingen hebben ingediend. Hierbij kan worden gedacht aan het feit dat de niet-inachtneming van door de rechter bepaalde termijnen ertoe kan leiden dat de tardief ingebrachte argumenten buiten beschouwing worden gelaten, het feit dat het niet-reageren op een dagvaarding dan wel het niet ter zitting verschijnen tot een verstekbeslissing kan leiden, en, ten slotte, het feit dat het achterhouden van door de rechter gevorderde stukken bij de bewijswaardering nadelig kan worden beoordeeld.

64.

Bovendien hebben wij reeds gezien dat het feit alleen dat het nationale procesrecht de door het gerecht van de staat van herkomst toegepaste sanctie in deze vorm niet kent, op zichzelf onvoldoende grond is om de openbare orde geschonden te achten.38.

65.

Waar het met name om gaat, is of de door de Engelse rechter opgelegde sanctie van een gedwongen verstek alles bij elkaar genomen proportioneel is, dan wel of de zwaarte van deze sanctie, ook wanneer alle bijzonderheden van de hele procedure in aanmerking worden genomen, kennelijk niet in verhouding lijkt te staan tot de bestrafte niet-uitvoering van de rechterlijke bevelen.39.

66.

Bij de beoordeling of de toegepaste sanctiemiddelen in verhouding staan tot het ermee beoogde doel, namelijk een doeltreffend verloop van de procedure te verzekeren, zullen met name de volgende elementen een rol spelen: de inhoud van het bevel en de procedure die aan het opleggen van het bevel is voorafgegaan, de zwaarte van de sanctie in verhouding tot de betekenis van de niet-uitvoering van het bevel, en de voorhanden zijnde beroepsmogelijkheden.

67.

Het is duidelijk dat volledige uitsluiting van de procedure de zwaarst mogelijk sanctie op de niet-uitvoering van een rechterlijk bevel is en daarmee ook de meest ernstige beperking vormt van de uitoefening van het recht van de verweerder om zich te verdedigen. Aan de rechtvaardiging van deze beperking zullen derhalve zeer hoge eisen moeten worden gesteld.

68.

Allereerst moet worden gekeken naar de inhoud en het karakter van de rechterlijke bevelen waarvan de niet-uitvoering in casu is bestraft met uitsluiting van de procedure. Wat werd met de rechterlijke bevelen van Gambazzi verlangd? Waren er mogelijkheden om rekening te houden met eventuele feitelijke of juridische obstakels die aan het uitvoeren van de bevelen in de weg stonden? Gambazzi voert in dit verband aan dat hij aan de disclosure orders met name geen gevolg heeft gegeven omdat hij anders zijn beroepsgeheim zou hebben geschonden en daarmee strafbaar zou hebben gehandeld. Deze rechtvaardiging voor het achterhouden van de stukken zou door de Engelse rechter niet in aanmerking zijn genomen. De regering van het Verenigd Koninkrijk merkt daarentegen op dat de Engelse rechter de door Gambazzi aangevoerde rechtvaardigingsgronden uitvoerig heeft onderzocht en dat de verplichting tot overlegging van stukken niet geldt voor documenten waarvan de overlegging een strafbaar handelen zou kunnen opleveren.

69.

Voorts is van belang of Gambazzi was gehoord alvorens de rechterlijke bevelen werden gegeven, alsmede welke mogelijkheden hij had om zich tegen de bevelen te verweren of om daartegen in beroep te gaan.

70.

Daarnaast moeten met name de inhoud en het karakter van zowel de uitsluiting van de procedure (debarment) als de verstekbeslissing in ogenschouw worden genomen. Werd bij die uitsluiting in aanmerking genomen of Gambazzi de rechterlijke bevelen opzettelijk naast zich had neergelegd? Worden alle tegen de vordering ten principale aangevoerde verweermiddelen buiten beschouwing gelaten of heeft Gambazzi in een eerder stadium van de procedure argumenten kunnen aanvoeren die door de rechter wel worden meegewogen? Had Gambazzi op zijn minst de mogelijkheid iets over de hoogte van de vordering te zeggen? Werd onderzocht of die vordering gegrond voorkwam alvorens de verstekbeslissing werd gegeven, of in elk geval in een eerder stadium van de procedure (voordat de freezing order werd uitgevaardigd)? Was met de sanctie gedreigd?

71.

Zoals de Commissie terecht aanvoert, zal daarnaast met name relevant zijn in hoeverre voor Gambazzi rechtsmiddelen openstonden waarmee hij in de staat van herkomst de schending van zijn recht om te worden gehoord kon aanvechten. Het Hof heeft in zijn arrest Eurofood reeds beklemtoond dat het met het oog op de rechtvaardiging van beperkingen van het recht om te worden gehoord van belang is, of de betrokkene de mogelijkheid heeft een rechtsmiddel in te stellen.40. De verwijzende rechter zal dan ook moeten nagaan of tegen de uitsluiting van de procedure en tegen de daarna door de Engelse rechter gegeven beslissing rechtsmiddelen konden worden aangewend.

72.

In het midden kan blijven of van strijd met de openbare orde enkel sprake zou kunnen zijn wanneer de betrokkene in de staat van herkomst zonder succes gebruik heeft gemaakt van alle hem ter beschikking rechtsmiddelen waarmee de schending van zijn recht om te worden gehoord had kunnen worden rechtgezet. Het feit dat geen rechtsmiddelen zijn ingesteld, sluit namelijk hoe dan ook een beroep op de openbare-ordeclausule niet uit wanneer een rechtsmiddel geen soelaas had kunnen bieden. Dit laatste moet met name worden geacht het geval te zijn wanneer de gelaakte schending van de openbare orde wortelt in de in de staat van herkomst geldende procesregels, die ook door de hogere instanties hadden moeten worden toegepast.

73.

Komt de verwijzende rechter op basis van zijn onderzoek van met name ook de bovenstaande vragen tot de conclusie dat de toegepaste sanctie volstrekt disproportioneel is, dan mag hij wegens kennelijke schending van het fundamentele recht op een eerlijk proces weigeren de Engelse beslissing van een exequatur te voorzien.

74.

Gambazzi heeft in het kader van de onderhavige procedure nog opgemerkt dat er zijns inziens nog een andere reden is waarom de openbare-ordeclausule in casu door de Italiaanse rechter zou moeten worden toegepast. In het kader van de procedure voor de Engelse rechter zou hem namelijk inzage in bepaalde stukken zijn geweigerd. Na een advocatenwissel hangende de procedure zou zijn voormalige advocaat met een beroep op diens retentierecht wegens achterstallige honoraria hebben geweigerd het advocatendossier af te geven. Ook de rechter zou hem vervolgens inzage in het gerechtsdossier hebben geweigerd met het argument dat anders het retentierecht van de advocaat zou worden gefrustreerd. Ook dit is volgens Gambazzi een reden om de erkenning en tenuitvoerlegging van de later in de hoofdzaak gegeven Engelse beslissing in strijd met de openbare orde te achten.

75.

In dit verband moet om te beginnen worden vastgesteld dat de verwijzende rechter het Hof hierover geen vraag heeft gesteld. Gambazzi is de mening toegedaan dat het Hof zich desondanks ook over dit punt zou moeten uitspreken. Het Hof is echter in beginsel gebonden aan het voorwerp van het prejudicieel verzoek zoals dit door de verwijzende rechter in de verwijzingsbeslissing is omschreven. De partijen in het hoofdgeding zijn normaal gesproken niet bevoegd het Hof daarnaast nog andere vragen voor te leggen.41.

76.

Mocht het Hof toch op deze vraag willen ingaan, dan zal het daarbij kunnen refereren aan hetgeen over de prejudiciële vraag is gezegd: de verwijzende rechter mag aan de vreemde beslissing de erkenning onthouden wanneer daarin een kennelijke schending besloten ligt van een rechtsregel die in de rechtsorde van de aangezochte staat van essentieel belang wordt geacht, of van een in die rechtsorde als fundamenteel erkend recht. De erkenning van een vreemde beslissing mag bijgevolg hoe dan ook overeenkomstig artikel 27, punt 1, Executieverdrag worden geweigerd wanneer door de weigering inzage te geven in dossierstukken het recht op een eerlijk proces kennelijk is geschonden.

V — Conclusie

77.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging, de vragen van de Italiaanse Corte d'Appello di Milano te beantwoorden als volgt:

‘Artikel 27, punt 1, van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, zoals gewijzigd bij het Verdrag van 9 oktober 1978 inzake de toetreding van het Koninkrijk Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, bij het Verdrag van 25 oktober 1982 inzake de toetreding van de Helleense Republiek, bij het Verdrag van 26 mei 1989 inzake de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek, en bij het Verdrag van 29 november 1996 inzake de toetreding van de Republiek Oostenrijk, de Republiek Finland en het Koninkrijk Zweden, moet aldus worden uitgelegd, dat het gerecht van de aangezochte staat kan weigeren een in een andere lidstaat gegeven beslissing te erkennen indien in de procedure die tot deze beslissing heeft geleid, het fundamentele recht op een eerlijk proces kennelijk is geschonden.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.