Rb. Haarlem, 14-07-2010, nr. 15/700462-09

De aard, toetsbaarheid en zorgvuldigheid van het AIVD-onderzoek

Algemeen

Uit hetgeen de verdediging naar voren heeft gebracht ten aanzien van de kenbaarheid van het door de AIVD verrichte onderzoek en van de daarbij ingezette inlichtingenmiddelen, leidt de rechtbank af dat de verdediging van mening is dat het gehele AIVD-onderzoek transparant dient te zijn. Wet noch jurisprudentie bieden echter grondslag voor een recht van de verdediging op kennisname van al hetgeen door de AIVD is onderzocht, dan wel inzicht in alle daarbij gehanteerde onderzoeksmethoden. In de aard van een AIVD-onderzoek ligt besloten dat delen daarvan geheim zijn.

De tekstanalyse

Het AIVD-onderzoek heeft als start de tekstanalyse die is verricht door analisten van de AIVD naar aanleiding van het verschijnen van het artikel ‘AIVD faalde rond Irak’ in de Telegraaf van 28 maart 2009. Een eerste tekstanalyse is verricht door een tweetal ervaren (tekst)analisten, waarna een tweetal andere ervaren (tekst)analisten een contra-expertise hebben verricht en onafhankelijk van elkaar hun bevindingen hebben gerapporteerd. De uitkomst van deze tekstanalyse als geheel gaf de AIVD het ernstige vermoeden dat de betreffende journalisten de beschikking hebben of hadden over een door de AIVD zelf gemaakte Stg. GEHEIM gerubriceerde interne analyse aangaande de inschatting van de AIVD met betrekking tot Irak in de periode 2002/2003. Uit de tekstanalyse blijkt dat het waarschijnlijk gaat om conceptversie 3 van de interne analyse.

Het feit dat de tekstanalyse zich niet bij de stukken bevindt, leidt niet tot het oordeel dat de totstandkoming en de inhoud van de tekstanalyse reeds daarom niet toetsbaar zijn. Op verzoek van de verdediging is een aantal medewerkers van de AIVD door de rechter-commissaris gehoord omtrent de totstandkoming en inhoud van de tekstanalyse, de verrichte contra-expertises en de conclusies daarvan. De rechtbank is gelet hierop van oordeel dat de tekstanalyse voldoende toetsbaar is. Noch het dossier, noch het door de verdediging gestelde geeft de rechtbank aanleiding te oordelen dat bij de totstandkoming van de tekstanalyse sprake is geweest van zodanige tekortkomingen, dat de uitkomsten ervan niet valide zouden zijn. Dat één van de tekstanalisten, te weten verdachte [verdachte], tot een andere (hoofd)conclusie kwam dan de overige analisten, doet aan dat oordeel niet af.

Voorts overweegt de rechtbank dat de conclusies van de tekstanalyse, gelet op hetgeen door verschillende getuigen tegenover de rechter-commissaris verklaard is met betrekking tot de specifieke overeenkomsten tussen het krantenartikel en relatie met de derde conceptversie, de AIVD op dat moment geen aanleiding hoefde te geven te onderzoeken of de informatie uit de Telegraaf mogelijk verkrijgbaar was door gebruikmaking van openbare bronnen.

Gelet op het voorgaande is de rechtbank, anders dan de verdediging, van oordeel dat de door de AIVD uitgevoerde tekstanalyse toetsbaar en betrouwbaar is en kon dienen als een start van het AIVD-onderzoek.

Beeldmateriaal met betrekking tot de Kwetsbaarheidsanalyse Spionage

In het ambtsbericht van 12 januari 2010 heeft de AIVD gerelateerd dat zij over beeldmateriaal beschikt, waarop is waar te nemen dat verdachte [verdachte] de Kwetsbaarbeidsanalyse Spionage, hierna te noemen het KWAS-document op 5 juni 2009 vrijwel onmiddellijk na binnenkomst in het gebouw van de AIVD in haar werkkamer uit haar handtas haalt. Op de beelden is meer waar te nemen dan enkel de genoemde handeling van verdachte [verdachte]. Deze extra informatie moet als staatsgeheim worden aangemerkt, reden waarom het verstrekken van de beelden niet mogelijk is, aldus het ambtsbericht.

De AIVD mag met de gegeven motivering het beeldmateriaal aan de verdediging onthouden. Daar staat tegenover dat de verdedigingsrechten op adequate wijze gecompenseerd dienen te worden. Van voldoende compensatie is naar het oordeel van de rechtbank geen sprake geweest, nu niet is gebleken dat het niet mogelijk zou zijn een uitsnede te maken van het beeld, bijvoorbeeld een uitsnede die alleen het KWAS-document laat zien, zoals door de verdediging is verzocht. Deze tekortkoming is echter niet van zodanige aard dat dit dient te leiden tot de niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie.

De rol van de Landelijk officier van justitie terrorismebestrijding

Uit artikel 38, derde lid, van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 (hierna: WIV 2002) volgt dat de Landelijk Officier van Justitie Terrorismebestrijding (hierna: Lovj) inzage heeft in alle aan een ambtsbericht van die dienst ten grondslag liggende stukken die voor de beoordeling van de juistheid van het ambtsbericht noodzakelijk zijn. Naleving van deze bepaling biedt naar het oordeel van de rechtbank in beginsel voldoende waarborg voor toetsing van de juistheid van de inhoud van een ambtsbericht.

De aard en strekking van artikel 38 van de WIV brengen, mede gelet op hetgeen daaromtrent in de memorie van toelichting is overwogen, met zich dat het in de rede ligt - voor zover de omstandigheden dat toelaten - dat de controle op de juistheid van een ambtsbericht aan de hand van de onderliggende stukken plaatsvindt vóórdat het ambtsbericht wordt uitgebracht aan het openbaar ministerie. Dit vanwege het feit dat een dergelijk ambtsbericht dient ter initiëring van opsporing en vervolging van strafbare feiten en veelal tot gevolg heeft dat dwangmiddelen worden toegepast. Uit de op 30 maart 2010 tegenover de rechter-commissaris als getuige afgelegde verklaring van de Lovj blijkt dat hij de in de WIV 2002 neergelegde controle op de juistheid van de inhoud van het ambtsbericht van 11 juni 2009 niet verricht heeft voordat het is uitgebracht aan het openbaar ministerie, maar - kennelijk - geruime tijd daarna. De rechtbank is van oordeel dat de Lovj de juistheid van het van het ambtsbericht van 11 juni 2009, dat de start vormde voor het opsporingsonderzoek tegen verdachte en haar medeverdachte, mede gelet op de te verwachten aanzienlijke strafvorderlijke consequenties ervan, had behoren te verifiëren aan de hand van de onderliggende stukken vóórdat het ambtsbericht werd uitgebracht aan het openbaar ministerie. Dat daarvoor geen tijd was, zoals de Lovj heeft verklaard tegenover de rechter-commissaris, is de rechtbank niet gebleken.

Uit de later door de Lovj verrichte verificatie op het ambtsbericht blijkt dat de inhoud van het ambtsbericht juist is. Gelet op die vaststelling, alsmede gezien het feit dat de rechter-commissaris op 12 juni 2009, voorafgaand aan door hem genomen beslissingen omtrent de toepassing van dwangmiddelen, kennis heeft genomen van de aan het ambtsbericht ten grondslag liggende stukken, volstaat de rechtbank met de enkele constatering dat de verificatie van de inhoud van het ambtsbericht tardief is verricht.

Voorts blijkt uit de op 30 maart 2010 tegenover de rechter-commissaris als getuige afgelegde verklaring van de Lovj dat hij betrokken is geweest bij de totstandkoming van het ambtsbericht van 11 juni 2009. Die betrokkenheid heeft zich volgens de Lovj beperkt tot de wijze van formuleren van passages in het ambtsbericht. Van enige inhoudelijke bemoeienis met het ambtsbericht door de Lovj is de rechtbank niet gebleken. De rechtbank is dan ook van oordeel dat geen sprake is van ongeoorloofd of onwettig handelen, zoals door de verdediging is betoogd. Ook van enige belangenverstrengeling van de Lovj, zoals door de verdediging is aangevoerd, is de rechtbank niet gebleken.

Conclusie ten aanzien van het AIVD-onderzoek

In de aard van het AIVD-onderzoek ligt besloten dat delen van het onderzoek geheim zijn, hetgeen met zich brengt dat niet alle in dat onderzoek verkregen informatie aan het dossier is toegevoegd. Het onderzoek van de AIVD – met uitzondering van het genoemde beeldmateriaal aangaande het KWAS-document – is echter voldoende toetsbaar gebleken voor zowel de verdediging als de rechtbank. Van onzorgvuldigheden, onjuistheden of onrechtmatigheden in het AIVD-onderzoek die dienen te leiden tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie, is de rechtbank niet gebleken.

De toetsbaarheid en richting van het opsporingsonderzoek

De officier van justitie heeft het opsporingsonderzoek tegen verdachte en haar medeverdachte gebaseerd op het ambtsbericht van de AIVD van 11 juni 2009. De rechtbank is van oordeel dat dit ambtsbericht de officier van justitie geen aanleiding hoefde te geven te veronderstellen dat het daarin gestelde onjuistheden of onrechtmatigheden zou bevatten. De rechtbank is voorts van oordeel dat de in genoemd ambtsbericht vervatte concrete informatie de officier van justitie evenmin aanleiding hoefde te geven om alternatieve scenario’s te onderzoeken. Van aanwijzingen dat het opsporingsonderzoek anders gericht moest worden, was naar het oordeel van de rechtbank geen sprake. Van ontoetsbare delen van het opsporingsonderzoek is de rechtbank evenmin gebleken.

Beroep op het gelijkheidsbeginsel

In zijn requisitoir heeft de officier van justitie uiteengezet dat de strafzaak tegen [betrokkene 1] is geseponeerd omdat naar het oordeel van het openbaar ministerie in die zaak sprake is van een bijzonder geval, waardoor de resultaten van het door de AIVD ingestelde onderzoek niet als bewijs mogen worden gebruikt. Het bijzondere karakter van die zaak is volgens de officier van justitie gelegen in de positie van [betrokkene 1] als journalist en de schending van artikel 10 EVRM. Gebruik van het door de AIVD middels de telefoontap op [betrokkene 1] onrechtmatig vergaarde materiaal zou een disproportionele inbreuk maken op het recht op journalistieke vrijheid. De resultaten van het AIVD -onderzoek - als ook de ‘fruits of the poisonous tree’ - dienden in de zaak tegen [betrokkene 1] te worden uitgesloten van het bewijs, aldus nog steeds de officier van justitie.

Uit het voorgaande blijkt dat de officier van justitie de hoedanigheid van journalist bepalend heeft geacht voor zijn beslissing de journalisten niet als verdachte aan te merken dan wel niet langer te vervolgen. De zaken tegen verdachte en medeverdachte [medeverdachte] en de zaken tegen van [betrokkene 1], [betrokkene 2] en [betrokkene 3] anderzijds zijn dan ook niet aan te merken als gelijke gevallen. Laatstgenoemden hebben immers de hoedanigheid van journalist, in tegenstelling tot verdachte en medeverdachte [medeverdachte]. Derhalve wordt het beroep op het gelijkheidsbeginsel verworpen.

Uit het voorgaande volgt dat de rechtbank alle verweren van de verdediging strekkende tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie in de vervolging verwerpt. De rechtbank concludeert dat het openbaar ministerie ontvankelijk is in zijn vervolging en dat er geen redenen zijn voor schorsing van de vervolging.