HvJ EU, 14-01-2010, nr. C-304/08

De punten 6, 7 en 17 van de considerans van richtlijn 2005/29 luiden als volgt:

Artikel 2 van richtlijn 2005/29 bepaalt:

Artikel 3, lid 1, van de richtlijn bepaalt:

Artikel 4 van de richtlijn luidt als volgt:

Artikel 5 van richtlijn 2005/29, ‘Verbod op oneerlijke handelspraktijken’, luidt als volgt:

Ten slotte bepaalt artikel 19 van richtlijn 2005/29:

Het Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (Duitse wet inzake oneerlijke mededingingspraktijken, BGBl. 2004 I, blz. 1414; hierna: ‘UWG’) heeft volgens § 1 ervan tot doel, de concurrenten, de consument alsook de andere marktdeelnemers te beschermen tegen ongeoorloofde mededinging. Tegelijkertijd beschermt de wet het algemeen belang, dat gebaat is met een onvervalste mededinging.

§ 3 UWG luidt als volgt:

§ 4 UWG bepaalt:

De Spaanse regering betwist de ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing op grond dat richtlijn 2005/29 niet van toepassing is op een situatie als die van het hoofdgeding.

Volgens deze regering wordt de in het hoofdgeding aan de orde zijnde situatie, gelet op het feit dat het gaat om twee Duitse ondernemingen, hierdoor gekenmerkt dat alle elementen binnen één lidstaat zijn gelegen, zodat de bepalingen van richtlijn 2005/29 niet van toepassing zijn op het hoofdgeding (zie arrest van 21 oktober 1999, Jägerskiöld, C-97/98, Jurispr. blz. I-7319, punt 45). Subsidiair stelt de Spaanse regering in wezen dat richtlijn 2005/29 niet van toepassing is op het hoofdgeding omdat de feiten die tot dit geding hebben geleid, zich niet alleen vóór het verstrijken van de termijn ter uitvoering van deze richtlijn, maar zelfs vóór de vaststelling ervan hebben voorgedaan. Bijgevolg kan het Hof de verenigbaarheid van de Duitse wet met richtlijn 2005/29 niet beoordelen. Ten slotte beklemtoont deze regering dat deze richtlijn hoe dan ook niet beoogt, prijsvragen of loterijen die gekoppeld zijn aan de verkoop van goederen of diensten aan de consument te regelen, aangezien deze materie uitdrukkelijk werd geregeld door het voorstel voor een verordening COM(2001) 546 def. betreffende de verkoopbevordering, die in 2006 door de Commissie van de Europese Gemeenschappen is ingetrokken.

Deze argumenten kunnen evenwel niet worden aanvaard.

Dienaangaande zij om te beginnen eraan herinnerd dat het volgens vaste rechtspraak in het kader van de samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties waarin artikel 234 EG voorziet, uitsluitend een zaak is van de nationale rechterlijke instanties waaraan het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid voor de te geven rechterlijke beslissing dragen, om, gelet op de bijzonderheden van elk geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van hun vonnis te beoordelen, als de relevantie van de vragen die zij aan het Hof voorleggen. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het gemeenschapsrecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht uitspraak te doen (zie met name arresten van 13 maart 2001, PreussenElektra, C-379/98, Jurispr. blz. I-2099, punt 38; 22 mei 2003, Korhonen e.a., C-18/01, Jurispr. blz. I-5321, punt 19, en 19 april 2007, Asemfo, C-295/05, Jurispr. blz. I-2999, punt 30).

Hieruit volgt dat het vermoeden van relevantie dat op de prejudiciële vragen van nationale rechterlijke instanties rust, slechts in uitzonderingsgevallen kan worden opgeheven, met name wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van de in deze vragen genoemde bepalingen van gemeenschapsrecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding (zie met name arresten van 15 december 1995, Bosman, C-415/93, Jurispr. blz. I-4921, punt 61, en 1 april 2008, Regering van de Franse Gemeenschap en Waalse regering, C-212/06, Jurispr. blz. I-1683, punt 29).

Dat blijkt in casu evenwel niet het geval te zijn.

Wat om te beginnen de verwijzing naar het reeds aangehaalde arrest Jägerskiöld betreft, op basis waarvan de Spaanse regering stelt dat de zaak die tot het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing heeft geleid, geen communautaire dimensie heeft, kan worden volstaan met de vaststelling dat dat arrest betrekking heeft op de uitlegging van de bepalingen van het EG-Verdrag betreffende het vrij verrichten van diensten, die — zoals het Hof in punt 42 van dat arrest uitdrukkelijk in herinnering heeft gebracht — niet gelden voor activiteiten waarvan alle elementen binnen één enkele lidstaat gesitueerd zijn.

Voor de toepassing van richtlijn 2005/29 in het hoofdgeding is daarentegen, anders dan voor de toepassing van de verdragsbepalingen die aan de orde waren in de zaak die heeft geleid tot het reeds aangehaalde arrest Jägerskiöld, geen grensoverschrijdend element vereist. Volgens artikel 3, lid 1, is deze richtlijn immers van toepassing op alle oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten.

Wat vervolgens het argument betreft dat richtlijn 2005/29 niet op het hoofdgeding van toepassing is omdat de hieraan ten grondslag liggende feiten zich vóór de vaststelling van deze richtlijn hebben voorgedaan, dient te worden opgemerkt dat de rechterlijke instanties van de lidstaten zich volgens de rechtspraak van het Hof vanaf het tijdstip van inwerkingtreding van een richtlijn zo veel mogelijk dienen te onthouden van een uitlegging van het interne recht die na het verstrijken van de uitvoeringstermijn de verwezenlijking van de met deze richtlijn nagestreefde doelstelling ernstig in gevaar zou kunnen brengen (zie inzonderheid arrest van 23 april 2009, VTB-VAB en Galatea, C-261/07 en C-299/07, Jurispr. blz. I-00000, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu gold een dergelijke onthoudingsplicht minstens op het ogenblik dat de verwijzingsbeslissing werd gewezen, namelijk op 5 juni 2008. Op die datum was niet alleen richtlijn 2005/29 in werking getreden, maar was ook de termijn voor de uitvoering ervan, die was vastgesteld op 12 december 2007, verstreken.

Voorts blijkt hoe dan ook uitdrukkelijk uit de verwijzingsbeslissing dat de uitkomst van het door Plus ingestelde beroep tot ‘Revision’ afhangt van het antwoord op de vraag of de betrokken vordering tot staking kan worden ingesteld op grond van het recht dat van toepassing is op het — na de uitspraak van het onderhavige arrest vallende — tijdstip waarop uitspraak wordt gedaan op het hoofdgeding, aangezien deze vordering ook betrekking heeft op toekomstige inbreuken.

In deze omstandigheden moet de door de verwijzende rechter gevraagde uitlegging van richtlijn 2005/29, zoals de advocaat-generaal in de punten 49 tot en met 57 van haar conclusie heeft opgemerkt, worden geacht voor hem van nut te zijn voor de beslechting van de bij hem aanhangig gemaakte zaak.

Wat ten slotte het argument betreft dat richtlijn 2005/29 geen betrekking heeft op de in het hoofdgeding aan de orde zijnde verkoopbevorderende praktijken, aangezien deze uitdrukkelijk aan bod komen in een voorstel voor een verordening van de Commissie, kan worden volstaan met de vaststelling dat deze omstandigheid op zich niet kan uitsluiten dat dergelijke praktijken in de huidige stand van het gemeenschapsrecht oneerlijke handelspraktijken in de zin van deze richtlijn kunnen zijn en binnen de werkingssfeer ervan kunnen vallen, met name gelet op het feit dat dit voorstel in 2006 is ingetrokken en dus niet tot de vaststelling van een verordening heeft geleid.

Gelet op het bovenstaande moet het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk worden geacht.

Ter beantwoording van de gestelde vraag dient om te beginnen te worden bepaald of de in het hoofdgeding verboden praktijken, waarbij de aankoop van goederen of diensten wordt gekoppeld aan de deelneming van de consument aan een spel of een prijsvraag, handelspraktijken in de zin van artikel 2, sub d, van richtlijn 2005/29 vormen en dus aan de voorschriften van deze richtlijn onderworpen zijn.

Dienaangaande zij opgemerkt dat artikel 2, sub d, van richtlijn 2005/29 het begrip handelspraktijk bijzonder ruim definieert als ‘iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken of commerciële communicatie, met inbegrip van reclame en marketing, van een handelaar, die rechtstreeks verband houdt met de verkoopbevordering, verkoop of levering van een product aan consumenten’.

Vastgesteld moet worden dat reclamecampagnes zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde zijn, waarbij de kosteloze deelneming van de consument aan een loterij afhankelijk wordt gesteld van de aankoop van een bepaalde hoeveelheid goederen of diensten, duidelijk deel uitmaken van de commerciële strategie van een ondernemer en rechtstreeks verband houden met de verkoopbevordering en de afzet van zijn producten. Bijgevolg vormen zij wel degelijk handelspraktijken in de zin van artikel 2, sub d, van richtlijn 2005/29 en vallen zij dus binnen de werkingssfeer van deze richtlijn (zie naar analogie, met betrekking tot gezamenlijke aanbiedingen, arrest VTB-VAB en Galatea, reeds aangehaald, punt 50).

Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door het argument van de Tsjechische en de Oostenrijkse regering dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde bepalingen van het UWG, anders dan die van richtlijn 2005/29, niet de bescherming van de consument, maar die van de concurrenten tegen oneerlijke handelspraktijken van bepaalde ondernemingen als hoofddoel hebben, zodat deze bepalingen niet binnen de werkingssfeer van deze richtlijn vallen.

Zoals in punt 36 van het onderhavige arrest is opgemerkt, onderscheidt richtlijn 2005/29 zich door een bijzonder ruime materiële werkingssfeer, die zich uitstrekt tot elke handelspraktijk die rechtstreeks verband houdt met de verkoopbevordering, de verkoop of de levering van een product aan consumenten. Zoals blijkt uit punt 6 van de considerans van de richtlijn, zijn dus enkel nationale wetten betreffende oneerlijke handelspraktijken die ‘alleen’ de economische belangen van concurrenten schaden of betrekking hebben op transacties tussen handelaren, van de werkingssfeer van deze richtlijn uitgesloten.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 65 en 66 van haar conclusie heeft opgemerkt, is dit duidelijk niet het geval voor de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale bepalingen, aangezien de §§ 1, 3 en 4 UWG uitdrukkelijk zien op de bescherming van de consument en niet alleen op die van de concurrenten en de overige marktdeelnemers.

Voorts brengt richtlijn 2005/29 op communautair niveau een volledige harmonisatie van de regels inzake oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten tot stand. Zoals artikel 4 van de richtlijn uitdrukkelijk bepaalt, kunnen de lidstaten dus geen strengere maatregelen vaststellen dan die welke in de richtlijn zijn neergelegd, ook niet om een hoger niveau van consumentenbescherming tot stand te brengen (arrest VTB-VAB en Galatea, reeds aangehaald, punt 52).

Vervolgens verbiedt artikel 5 van richtlijn 2005/29 oneerlijke handelspraktijken en stelt het de criteria vast aan de hand waarvan kan worden bepaald of een praktijk oneerlijk is.

Zo is volgens lid 2 van dit artikel een handelspraktijk oneerlijk, wanneer zij in strijd is met de vereisten van professionele toewijding en het economische gedrag van de gemiddelde consument met betrekking tot het product wezenlijk verstoort of kan verstoren.

Voorts definieert artikel 5, lid 4, van richtlijn 2005/29 twee specifieke categorieën van oneerlijke handelspraktijken, te weten ‘misleidende praktijken’ en ‘agressieve praktijken’ die aan de criteria van de artikelen 6 en 7 respectievelijk de artikelen 8 en 9 van deze richtlijn beantwoorden. Volgens deze bepalingen zijn dergelijke praktijken met name verboden wanneer zij, hun kenmerken en feitelijke context in aanmerking genomen, de gemiddelde consument ertoe brengen of kunnen brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.

Ten slotte bevat richtlijn 2005/29 in bijlage I een uitputtende lijst van 31 handelspraktijken die volgens artikel 5, lid 5, van deze richtlijn ‘onder alle omstandigheden’ als oneerlijk worden beschouwd. Bijgevolg kunnen enkel deze handelspraktijken oneerlijk worden geacht zonder een individuele toetsing aan het bepaalde in de artikelen 5 tot en met 9 van de richtlijn, zoals uitdrukkelijk is gepreciseerd in punt 17 van de considerans van de richtlijn.

De door de verwijzende rechter gestelde vraag moet derhalve worden onderzocht aan de hand van de inhoud en de algemene opzet van de in de vorige punten genoemde bepalingen van richtlijn 2005/29.

In dit verband moet worden vastgesteld dat een wettelijke regeling zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die praktijken waarbij de deelneming van de consument aan een spel of een prijsvraag afhankelijk wordt gesteld van de aankoop van goederen of diensten, in beginsel verbiedt, niet aan de door richtlijn 2005/29 gestelde vereisten voldoet.

Om te beginnen verbiedt § 4, punt 6, UWG immers elke handelstransactie waarbij de aankoop van goederen of diensten wordt gekoppeld aan de deelneming van de consument aan een prijsvraag of spel. De enige uitzondering vormen handelstransacties waarbij het spel of de prijsvraag en het betrokken goed of de betrokken dienst naar hun aard met elkaar verbonden zijn. Met andere woorden, dit soort praktijken is algemeen verboden, zonder dat op basis van de feitelijke omstandigheden van elk geval dient te worden bepaald of de betrokken handelstransactie ‘oneerlijk’ is volgens de criteria van de artikelen 5 tot en met 9 van richtlijn 2005/29.

Vaststaat dat dergelijke praktijken, waarbij de aankoop van goederen of diensten wordt gekoppeld aan de deelneming van de consument aan een spel of een prijsvraag, niet worden genoemd in bijlage I bij deze richtlijn, die, zoals in punt 45 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, een uitputtende opsomming bevat van de handelspraktijken die zonder individuele toetsing kunnen worden verboden.

Voorts druist een regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, in tegen artikel 4 van richtlijn 2005/29, dat de lidstaten uitdrukkelijk verbiedt, strengere nationale maatregelen vast te stellen of te behouden, zelfs wanneer deze maatregelen een hoger niveau van consumentenbescherming beogen te verzekeren.

In deze omstandigheden dient te worden vastgesteld dat richtlijn 2005/29 zich verzet tegen een verbod van commerciële aanbiedingen waarbij de aankoop van goederen of diensten wordt gekoppeld aan de deelneming van de consument aan een prijsvraag of spel, zoals dit in de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale regeling is neergelegd.

Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door het feit dat § 4, punt 6, UWG voorziet in een uitzondering voor praktijken waarbij het spel of de prijsvraag en het betrokken product of de betrokken dienst naar hun aard met elkaar verbonden zijn.

Deze uitzondering kan weliswaar de draagwijdte van het in deze bepaling neergelegde verbod beperken, maar dat neemt niet weg dat zij beperkt is en vooraf is vastgesteld en dus niet in de plaats kan komen van de noodzakelijkerwijs op basis van de feitelijke context van elk geval te verrichten toetsing of een handelspraktijk ‘oneerlijk’ is volgens de in de artikelen 5 tot en met 9 van de richtlijn geformuleerde criteria, wanneer het, zoals in het hoofdgeding, om een niet in bijlage I bij deze richtlijn genoemde praktijk gaat (zie arrest VTB-VAB et Galatea, reeds aangehaald, punten 64 en 65).

Gelet op het bovenstaande moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat richtlijn 2005/29 aldus moet worden uitgelegd dat zij zich verzet tegen een nationale regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die handelspraktijken waarbij de deelneming van de consument aan een prijsvraag of spel afhankelijk wordt gesteld van de aankoop van een goed of een dienst, in beginsel verbiedt, zonder rekening te houden met de specifieke omstandigheden van het concrete geval.