HvJ EU, 23-01-2014, nr. C-355/12

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 6 van richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij (PB L 167, blz. 10).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Nintendo Co. Ltd, Nintendo of America Inc. en Nintendo of Europe GmbH (hierna tezamen: ‘de ondernemingen Nintendo’) enerzijds en PC Box Srl (hierna: ‘PC Box’) en 9Net Srl (hierna: ‘9Net’) anderzijds over het in de handel brengen door PC Box van ‘mod chips’ en ‘game copiers’ (hierna: ‘apparaten van PC Box’) via een door PC Box beheerde en door 9Net gehoste website.

De ondernemingen Nintendo, leden van een groep die videogames creëert en produceert, verhandelen twee soorten producten voor deze games: draagbare systemen, ‘DS’-spelcomputers, en spelsystemen met een vaste console, ‘Wii’-spelcomputers.

De ondernemingen Nintendo hebben technische voorzieningen getroffen, te weten een in de spelcomputers geïnstalleerd herkenningssysteem en de versleutelde code van de fysieke drager waarop de auteursrechtelijk beschermde videogames zijn opgeslagen. Deze voorzieningen voorkomen dat illegale kopieën van videogames worden gebruikt. Games zonder code kunnen op geen van beide soorten door de ondernemingen Nintendo verhandelde apparaten worden opgestart.

Uit de verwijzingsbeslissing blijkt tevens dat met deze technische voorzieningen wordt voorkomen dat programma's, games en in het algemeen multimediaproducten die niet van Nintendo afkomstig zijn, op de spelcomputers worden gebruikt.

De ondernemingen Nintendo hebben gewezen op het bestaan van de apparaten van PC Box die, nadat zij op de spelcomputer zijn geïnstalleerd, het beschermingssysteem op de hardware omzeilen en het gebruik van illegale videogames mogelijk maken.

Van mening dat met de apparaten van PC Box hoofdzakelijk werd beoogd de technische beschermingsvoorzieningen van de games van Nintendo te omzeilen en te ontwijken, hebben de ondernemingen Nintendo PC Box en 9Net gedagvaard voor het Tribunale di Milano.

PC Box verhandelt de originele spelcomputers van Nintendo samen met extra software bestaande uit bepaalde applicaties van onafhankelijke producenten, ‘homebrews’, die speciaal zijn gecreëerd om op dergelijke spelcomputers te worden gebruikt en pas kunnen worden gebruikt na de installatie van apparaten van PC Box waarmee de geïnstalleerde inrichting die de technische beschermingsvoorziening vormt, wordt uitgeschakeld.

Volgens PC Box beogen de ondernemingen Nintendo in werkelijkheid het gebruik te voorkomen van onafhankelijke software die geen illegale kopie van videogames is, maar mogelijk maakt dat op de spelcomputers MP3-bestanden, films en video's kunnen worden gelezen, zodat die spelcomputers ten volle kunnen worden benut.

Volgens de verwijzende rechter mag de bescherming van videogames niet worden beperkt tot de voor computerprogramma's vastgestelde bescherming. Hij is immers van oordeel dat, hoewel videogames functioneren op basis van een computerprogramma, het computerprogramma start en voortgaat volgens een door de auteurs van deze games vooraf bepaald narratief traject, zodat een geheel van beelden en geluiden met een zekere conceptuele autonomie wordt getoond.

Deze rechter vraagt zich af of het opzetten van technische beschermingsvoorzieningen als die welke in het hoofdgeding aan de orde zijn en door Nintendo worden gebruikt, niet verder gaat dan hetgeen in dit verband is bepaald in artikel 6 van richtlijn 2001/29, zoals uitgelegd in het licht van punt 48 van de considerans ervan.

Daarop heeft het Tribunale di Milano de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Met zijn vragen, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in de eerste plaats in wezen te vernemen of richtlijn 2001/29 aldus moet worden uitgelegd dat het begrip ‘doeltreffende technische voorziening’ in de zin van artikel 6, lid 3, van deze richtlijn technische voorzieningen kan omvatten waarbij met name niet alleen de drager met het beschermde werk, zoals de videogame, van een herkenningscode wordt voorzien om het tegen door de houder van het auteursrecht niet toegestane handelingen te beschermen, maar ook draagbare apparaten of spelcomputers waarmee toegang tot deze games wordt verkregen en ze kunnen worden gebruikt.

In de tweede plaats vraagt de verwijzende rechter het Hof in wezen op grond van welke criteria de omvang van de rechtsbescherming tegen de omzeiling van doeltreffende technische voorzieningen in de zin van artikel 6 van richtlijn 2001/29 moet worden beoordeeld. Inzonderheid wenst hij te vernemen of relevant zijn, ten eerste, de specifieke bestemming die de rechthebbende heeft toegekend aan het product dat de beschermde inhoud bevat, zoals de spelcomputers van Nintendo, en, ten tweede, de omvang, de aard en het belang van de gebruikswijzen van de inrichtingen, producten of onderdelen waarmee die doeltreffende technische voorzieningen kunnen worden omzeild, zoals de apparaten van PC Box.

Dienaangaande dient om te beginnen te worden opgemerkt dat richtlijn 2001/29, zoals met name blijkt uit artikel 1, lid 1, ervan, betrekking heeft op de rechtsbescherming van het auteursrecht en de naburige rechten, waarbij voor auteurs sprake is van exclusieve rechten op hun werken. Werken zoals computerprogramma's worden auteursrechtelijk beschermd wanneer zij oorspronkelijk zijn, dit wil zeggen dat zij een eigen intellectuele schepping van de maker zijn (zie arrest van 16 juli 2009, Infopaq International, C-5/08, Jurispr. blz. I-6569, punt 35).

Met betrekking tot delen van een werk dient te worden vastgesteld dat uit geen enkele bepaling van richtlijn 2001/29 blijkt dat deze delen onder een andere regeling vallen dan die welke geldt voor het volledige werk. Bijgevolg worden zij auteursrechtelijk beschermd zodra zij als dusdanig de oorspronkelijkheid van het volledige werk in zich dragen (zie arrest Infopaq International, reeds aangehaald, punt 38).

Aan deze vaststelling wordt niet afgedaan door het feit dat richtlijn 2009/24 een lex specialis vormt ten opzichte van richtlijn 2001/29 (zie arrest van 3 juli 2012, UsedSoft, C-128/11, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 56). Overeenkomstig artikel 1, lid 1, van richtlijn 2009/24 is de bescherming van deze richtlijn immers beperkt tot computerprogramma's. Zoals blijkt uit de verwijzingsbeslissing vormen videogames als die in het hoofdgeding, evenwel complex materiaal dat niet alleen een computerprogramma bevat, maar ook grafische en geluidselementen die, hoewel zij in computertaal zijn gecodeerd, een eigen scheppende waarde hebben die niet tot deze codering kan worden beperkt. Voor zover de delen van een videogame, in casu de grafische en geluidselementen, bijdragen aan de oorspronkelijkheid van het werk, worden zij samen met het volledige werk auteursrechtelijk beschermd op grond van de bij richtlijn 2001/29 ingestelde regeling.

Opgemerkt moet worden dat artikel 6 van richtlijn 2001/29 de lidstaten ertoe verplicht te voorzien in een passende rechtsbescherming tegen het omzeilen van doeltreffende ‘technische voorzieningen’, die in lid 3 ervan worden omschreven als technologie, inrichtingen of onderdelen die in het kader van hun normale werking dienen voor het voorkomen of beperken van handelingen ten aanzien van werken of ander materiaal die niet zijn toegestaan door de houders van auteursrechten, wettelijk vastgelegde naburige rechten of het sui generis recht bedoeld in hoofdstuk III van richtlijn 96/9.

Aangezien die handelingen, zoals blijkt uit de artikelen 2 tot en met 4 van richtlijn 2001/29, de reproductie, de mededeling van werken aan het publiek en de beschikbaarstelling ervan voor het publiek omvatten, alsook de distributie van het origineel of kopieën van de werken, geldt de rechtsbescherming van artikel 6 van deze richtlijn enkel om de houder te beschermen tegen de handelingen waarvoor zijn toestemming is vereist.

Dienaangaande zij in de eerste plaats vastgesteld dat op grond van geen enkele bepaling van deze richtlijn kan worden geoordeeld dat artikel 6, lid 3, ervan geen betrekking heeft op technische voorzieningen als die in het hoofdgeding, die ten dele zijn opgenomen in de fysieke dragers van de games en ten dele in de spelcomputer en die daartussen interactie vereisen.

Zoals de advocaat-generaal in punt 43 van haar conclusie heeft opgemerkt, blijkt uit die bepaling immers dat het begrip ‘doeltreffende technische voorzieningen’ ruim is omschreven en dat hieronder ook de toepassing van een controle op de toegang of een beschermingsprocedé zoals encryptie, versluiering of een andere transformatie van het werk of ander materiaal of een kopieerbeveiliging valt. Een dergelijke omschrijving is bovendien in overeenstemming met het hoofddoel van richtlijn 2001/29 dat, zoals blijkt uit punt 9 van de considerans ervan, erin bestaat een hoog niveau van bescherming ten behoeve van met name auteurs in te stellen, welke bescherming van wezenlijk belang is voor scheppend werk.

In deze omstandigheden dient te worden geoordeeld dat technische voorzieningen als die in het hoofdgeding, die ten dele zijn opgenomen in de fysieke dragers van de games en ten dele in de spelcomputer en die daartussen interactie vereisen, onder het begrip ‘doeltreffende technische voorzieningen’ in de zin van artikel 6, lid 3, van richtlijn 2001/29 vallen indien zij dienen om handelingen die inbreuk maken op de door deze richtlijn beschermde rechten van de houder, te voorkomen of te beperken.

In de tweede plaats moet worden onderzocht op grond van welke criteria de omvang van de rechtsbescherming tegen de omzeiling van doeltreffende technische voorzieningen in de zin van artikel 6 van richtlijn 2001/29 moet worden beoordeeld.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 53 tot en met 63 van haar conclusie heeft opgemerkt, dient bij het onderzoek van deze vraag rekening te worden gehouden met het feit dat de rechtsbescherming tegen handelingen die niet zijn toegestaan door de houder van de auteursrechten volgens artikel 6, lid 2, van richtlijn 2001/29, uitgelegd in het licht van punt 48 van de considerans ervan, in overeenstemming moet zijn met het evenredigheidsbeginsel en niet mag leiden tot een verbod van inrichtingen of activiteiten die een ander commercieel doel of nut hebben dan het gemakkelijker verrichten van dergelijke handelingen waarbij de technische beveiliging wordt omzeild.

Die rechtsbescherming wordt dus enkel toegekend voor technische voorzieningen waarmee ten aanzien van werken wordt voorkomen of onmogelijk gemaakt dat de in punt 25 van het onderhavige arrest bedoelde handelingen die niet zijn toegestaan door de houder van een auteursrecht plaatsvinden. Deze voorzieningen moeten geschikt zijn om dit doel te verwezenlijken en niet verder gaan dan daartoe noodzakelijk is.

In deze context moet worden onderzocht of andere voorzieningen of niet op spelcomputers geïnstalleerde inrichtingen mogelijk hadden geleid tot een geringere mate van verstoring of beperking van de activiteiten van derden waarvoor geen toestemming van de houder van de auteursrechten nodig is, en tegelijk de rechten van deze houder op een vergelijkbare manier hadden beschermd.

Daartoe is het relevant om met name rekening te houden met de kosten van de verschillende soorten technische voorzieningen, de technische en praktische aspecten bij de toepassing ervan en de vergelijking van de doeltreffendheid van deze verschillende soorten technische voorzieningen wat de bescherming van de rechten van de houder betreft, met dien verstande dat die doeltreffendheid niet absoluut hoeft te zijn.

De omvang van de betrokken rechtsbescherming hoeft, zoals de advocaat-generaal in punt 67 van haar conclusie opmerkt, niet te worden beoordeeld aan de hand van het door de houder van de auteursrechten aangegeven specifieke doel van de spelcomputer. Bij de beoordeling moet daarentegen rekening worden gehouden met de in artikel 6, lid 2, van richtlijn 2001/29 vastgestelde criteria met betrekking tot inrichtingen, producten of onderdelen waarmee de bescherming van doeltreffende technische voorzieningen kan worden omzeild.

Meer in het bijzonder verplicht die bepaling de lidstaten ertoe te voorzien in een doelmatige rechtsbescherming tegen inrichtingen, producten of onderdelen die bestemd zijn om de bescherming van doeltreffende technische voorzieningen te omzeilen, die slechts een commercieel beperkt doel of nut hebben, naast de omzeiling van de bescherming, of die in het bijzonder ontworpen, geproduceerd of aangepast zijn met het doel de omzeiling mogelijk of gemakkelijker te maken.

Dienaangaande zal bij de beoordeling van het doel van die inrichtingen, producten of onderdelen het bewijs van het gebruik dat derden daarvan daadwerkelijk maken, in het licht van de omstandigheden van het geval, bijzonder relevant zijn. De verwijzende rechter kan met name onderzoeken hoe vaak de apparaten van PC Box feitelijk worden gebruikt om niet-toegestane kopieën van games van of onder licentie van Nintendo op spelcomputers van Nintendo te kunnen gebruiken, en hoe vaak deze apparaten worden gebruikt voor doeleinden die geen inbreuk maken op het auteursrecht op de games van of onder licentie van Nintendo.

Gelet op een en ander moet op de vragen worden geantwoord dat richtlijn 2001/29 aldus moet worden uitgelegd dat het begrip ‘doeltreffende technische voorziening’ in de zin van artikel 6, lid 3, van deze richtlijn technische voorzieningen kan omvatten waarbij met name niet alleen de drager met het beschermde werk, zoals de videogame, van een herkenningscode wordt voorzien om het tegen door de houder van het auteursrecht niet toegestane handelingen te beschermen, maar ook draagbare apparaten of spelcomputers waarmee toegang tot deze games wordt verkregen en ze kunnen worden gebruikt.

Het staat aan de nationale rechter om na te gaan of andere voorzieningen of niet op spelcomputers geïnstalleerde inrichtingen mogelijk leiden tot een geringere mate van verstoring of beperking van de activiteiten van derden, en tegelijk de rechten van de houder op een vergelijkbare manier beschermen. Daartoe is het relevant om met name rekening te houden met de kosten van de verschillende soorten technische voorzieningen, de technische en praktische aspecten bij de toepassing ervan en de vergelijking van de doeltreffendheid van deze verschillende soorten technische voorzieningen wat de bescherming van de rechten van de houder betreft, met dien verstande dat die doeltreffendheid niet absoluut hoeft te zijn. Het staat tevens aan de verwijzende rechter om het doel te beoordelen van de inrichtingen, producten of onderdelen waarmee die technische voorzieningen kunnen worden omzeild. Dienaangaande zal het bewijs van het gebruik dat derden daarvan daadwerkelijk maken, in het licht van de omstandigheden van het geval, bijzonder relevant zijn. De nationale rechter kan met name onderzoeken hoe vaak deze inrichtingen, producten of onderdelen feitelijk worden gebruikt in strijd met het auteursrecht en hoe vaak zij worden gebruikt voor doeleinden die geen inbreuk maken op dit recht.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechter over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Vierde kamer) verklaart voor recht:

Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij moet aldus worden uitgelegd dat het begrip ‘doeltreffende technische voorziening’ in de zin van artikel 6, lid 3, van deze richtlijn technische voorzieningen kan omvatten waarbij met name niet alleen de drager met het beschermde werk, zoals de videogame, van een herkenningscode wordt voorzien om het tegen door de houder van het auteursrecht niet toegestane handelingen te beschermen, maar ook draagbare apparaten of spelcomputers waarmee toegang tot deze games wordt verkregen en ze kunnen worden gebruikt.

Het staat aan de nationale rechter om na te gaan of andere voorzieningen of niet op spelcomputers geïnstalleerde inrichtingen mogelijk leiden tot een geringere mate van verstoring of beperking van de activiteiten van derden, en tegelijk de rechten van de houder op een vergelijkbare manier beschermen. Daartoe is het relevant om met name rekening te houden met de kosten van de verschillende soorten technische voorzieningen, de technische en praktische aspecten bij de toepassing ervan en de vergelijking van de doeltreffendheid van deze verschillende soorten technische voorzieningen wat de bescherming van de rechten van de houder betreft, met dien verstande dat die doeltreffendheid niet absoluut hoeft te zijn. Het staat tevens aan de verwijzende rechter om het doel te beoordelen van de inrichtingen, producten of onderdelen waarmee die technische voorzieningen kunnen worden omzeild. Dienaangaande zal het bewijs van het gebruik dat derden daarvan daadwerkelijk maken, in het licht van de omstandigheden van het geval, bijzonder relevant zijn. De nationale rechter kan met name onderzoeken hoe vaak deze inrichtingen, producten of onderdelen feitelijk worden gebruikt in strijd met het auteursrecht en hoe vaak zij worden gebruikt voor doeleinden die geen inbreuk maken op dit recht.

ondertekeningen