HR, 07-11-2017, nr. 16/02082

Er is sprake van schending van het recht en / of van verzuim van vormen, zoals bedoeld in artikel 79 RO. Door geen kennis te willen nemen van de — door verzoeker op schrift gestelde — bezwaren (standpunten en verweren, met toelichting daarop), heeft het hof in strijd gehandeld met het in artikel 6 lid 3 onder c EVRM gegarandeerde recht van verzoeker om zich te verdedigen. De weigering van het hof om het geschreven stuk, dat verzoeker speciaal hiervoor (ter verdediging van zichzelf) had opgesteld, in ontvangst te nemen, is bovendien strijdig met de in artikel 414, eerste lid, tweede volzin, Sv aan de verdachte gegeven bevoegdheid om in hoger beroep nieuwe bescheiden over te leggen. Verzoeker stelt zich ten slotte op het standpunt dat het hof zijn beslissing om het stuk niet in ontvangst te nemen, ontoereikend heeft gemotiveerd, mede in aanmerking genomen dat verzoeker niet alsnog — ondanks dat hij duidelijk had aangegeven gemotiveerde bezwaren te hebben tegen een veroordeling — (ter compensatie van de weigering het stuk in ontvangst te nemen) door het hof in de gelegenheid is gesteld zijn bezwaren mondeling aan het hof mede te delen en toe te lichten.1.

Verzoeker heeft gelijk bij aanvang van de behandeling in hoger beroep aangegeven het niet eens te zijn met de bewezenverklaring die in eerste aanleg door de rechtbank was uitgesproken. Hij gaf daarbij aan dat hij alles had opgeschreven om het hof inzicht te verschaffen in de relevante feiten en omstandigheden en de context. In wezen gaf hij daarmee aan zelf een pleidooi te hebben voorbereid.

De voorzitter van het hof reageerde hierop met de mededeling dat hij later zou terugkomen op dit schrijven van verzoeker. Omdat dit vervolgens niet gebeurde, heeft verzoeker aan het eind van de behandeling ter terechtzitting opnieuw aandacht gevraagd voor zijn (op schrift gestelde) standpunten. Het hof stelde hem vervolgens niet in de gelegenheid zijn uitgebreide notitie aan het hof over te leggen. Verzoeker werd evenmin in de gelegenheid gesteld zijn standpunten mondeling te presenteren en toe te lichten.

Nadat het hof (opnieuw) kennis had genomen van de mededeling van verzoeker dat hij zijn bezwaren in deze zaak voor het hof op schrift had gesteld, werd het onderzoek ter terechtzitting gesloten. Het hof was duidelijk niet bereid nog kennis te nemen van de bezwaren van verzoeker. Het proces-verbaal vermeldt hierover het volgende:

In artikel 6 lid 3 onder c EVRM wordt benadrukt (en staat voorop) dat de verdachte het recht heeft om zichzelf te verdedigen. Hij mag zich daarbij laten bijstaan door een raadsman. Omdat de bevoegdheid van de raadsman is afgeleid van het recht van de verdachte om zichzelf te verdedigen, kan niet gezegd worden dat de verdachte het recht om zichzelf te verdedigen verspeelt door bijstand van een raadsman te accepteren. De raadsman staat hem bij, maar treedt niet in zijn plaats. Het hof lijkt evenwel van dit laatste wel te zijn uitgegaan door zijn beslissing om geen kennis te nemen van de standpunten van verzoeker mede te baseren op het feit dat de verdediging ‘bij pleidooi [is] gevoerd door uw raadsman’. Aldus heeft het hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting met betrekking tot de uitleg van het in artikel 6 lid 3 onder c EVRM gegarandeerde verdedigingsrecht Deze schending van een belangrijke verdragsnorm dient tot nietigheid van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep te leiden en ook tot nietigheid van de naar aanleiding daarvan gegeven uitspraak.

Het andere argument, te weten: dat ‘de advocaat-generaal daarop niet meer zal kunnen reageren’, is evenmin een valide argument. Het hof heeft immers altijd de mogelijkheid om de advocaat-generaal om een reactie te vragen naar aanleiding van verweren en standpunten die door de verdachte zijn (aan-)gevoerd of naar aanleiding van stukken die door de verdachte worden overgelegd. Nadat de advocaat-generaal van die gelegenheid gebruik heeft gemaakt, mag de verdediging daarop reageren en krijgt de verdachte (opnieuw) het laatste woord.

Met betrekking tot de bevoegdheid van de verdachte om in hoger beroep nog stukken over te leggen aan het hof, wenst verzoeker nog het volgende naar voren te brengen:

Ingevolge artikel 414, eerste lid, tweede volzin, Sv is de verdachte bevoegd voor of bij de behandeling van een zaak in hoger beroep nieuwe bescheiden over te leggen. De uitoefening van die bevoegdheid is onderworpen aan de eisen van voortvloeien uit de beginselen van een behoorlijke procesorde. Een algemene regel daaromtrent valt niet te geven. Van geval tot geval zal dus moeten worden beoordeeld of aan die eisen is voldaan, waarbij mede betekenis toekomt aan de (belastende dan wel ontlastende) aard van de over te leggen bescheiden of stukken. Vgl. HR 29 juni 2010, NJ 2010/409.

Ingeval bij de behandeling van een zaak in hoger beroep door de verdachte het verzoek wordt gedaan om nadere bescheiden over te leggen, zal de rechter een afwijzende beslissing op een dergelijk verzoek dienen te motiveren aan de hand van de zojuist genoemde maatstaf. Het hof heeft dat laatste miskend. Het heeft immers niets overwogen met betrekking tot de beginselen van een behoorlijke procesorde noch over de aard van de stukken. Ook heeft het hof niets overwogen met betrekking tot het moment waarop het verzoek werd gedaan.

In dit geval heeft verzoeker al meteen aan het begin van de behandeling van de zaak ter terechtzitting in hoger beroep aangegeven dat hij zijn standpunten voor het hof op papier had gezet. Hij heeft — anders gezegd — tijdig aan het hof kenbaar gemaakt dat hij een stuk had waarvan het hof kennis zou moeten nemen. Dit stuk — dat het karakter had van een pleitnota — bevatte de (gemotiveerde) bezwaren die verzoeker had tegen het veroordelend vonnis van de rechtbank. Het ging dus om een stuk met daarin (mogelijk) ontlastende informatie. In zijn laatste woord heeft verzoeker opnieuw aandacht gevraagd voor zijn notitie.

Verzoeker stelt zich op het standpunt dat de weigering van het hof om het stuk in ontvangst te nemen, in strijd is met beginselen van een behoorlijke procesorde, nu het hof tijdig door verzoeker op de hoogte is gesteld van het bestaan van dit stuk en er geen twijfel over kan bestaan dat het stuk er toe strekte de verdachte (verzoeker) te ontlasten.

In plaats van te weigeren het stuk in ontvangst te nemen, had het hof bijvoorbeeld de behandeling ter terechtzitting kunnen onderbreken voor een leespauze. Het hof en de advocaat-generaal hadden dan kennis kunnen nemen van de inhoud van het stuk. Het hof heeft daar echter niet voor gekozen.

Door de opstelling van het hof, zijn de bezwaren die verzoeker had tegen het vonnis van de rechtbank niet bij de beoordeling van de zaak in hoger beroep betrokken. Het hof heeft — zonder kennis te (willen) nemen van deze bezwaren — het vonnis van de rechtbank bevestigd. Verzoeker stelt zich op het standpunt dat het hof aldus (door te weigeren het door verzoeker geschreven stuk in ontvangst te nemen, en door verzoeker evenmin — ter compensatie — in de gelegenheid te stellen zijn bezwaren alsnog mondeling te presenteren en toe te lichten) jegens hem zeer onzorgvuldig heeft gehandeld. Deze onzorgvuldigheid zal moeten leiden tot het oordeel dat aan het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep een gebrek kleeft dat tot nietigheid van dit onderzoek leidt en om die reden (ook) tot nietigheid van de bestreden uitspraak.

Subsidiair stelt verzoeker zich op het standpunt dat het hof de beslissing om het geschreven stuk niet in ontvangst te nemen, (gelet op al het bovenstaande) heeft gegrond op argumenten die de beslissing niet kunnen dragen.

Er is sprake van schending van het recht en / of van verzuim van vormen, zoals bedoeld in artikel 79 RO. Het oordeel van het hof dat verzoeker (voorwaardelijk) opzet had op het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel bij aangever [aangever], geeft blijk van een onjuiste rechtsopvatting en / of is onbegrijpelijk in het licht van de feiten zoals die zijn vastgesteld. Er is geen algemene ervaringsregel op grond waarvan gezegd kan worden dat de kans groot is dat iemand die op de motorkap van een auto is gesprongen en die vervolgens met snelheden van 25 km/u en hoger over een afstand van (in elk geval) 200 meter wordt meegevoerd, in een dergelijke situatie ongecontroleerd ten val komt op de harde ondergrond van de weg waarop gereden wordt, ten gevolge waarvan één of meer lichaamsdelen onder de wielen van de auto kunnen belanden, waardoor die persoon — mede gelet op het zware gewicht van een personenauto — een aanmerkelijk risico loopt op het oplopen van zwaar lichamelijk letsel. Bovendien is het oordeel van het hof dat de gedragingen van verzoeker naar hun uiterlijke verschijningsvorm kunnen worden aangemerkt als zo zeer gericht op dat mogelijke gevolg, dat het niet anders kan zijn dan dat verzoeker de aanmerkelijke kans op het betreffende gevolg ook willens en wetens heeft aanvaard, onbegrijpelijk (althans niet zonder meer begrijpelijk).

Naar aanleiding van het verweer dat verzoeker geen (voorwaardelijk) opzet had op het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel bij aangever [aangever], heeft het hof het volgende overwogen en beslist:

Verzoeker kan het hierboven weergegeven oordeel van het hof niet volgen. Verzoeker heeft erkend dat hij de veiligheid in gevaar heeft gebracht door niet meteen te stoppen toen de verkeersregelaar [aangever] op de motorkap van zijn auto was gesprongen.2. Hij kan ook begrijpen dat hij door zo te handelen wellicht aanmerkelijk onvoorzichtig is geweest. Maar van opzet op het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel bij [aangever], is in zijn beleving echter geen sprake geweest. Het andersluidende oordeel van het hof wordt dan ook door verzoeker betwist.

Het hof heeft vastgesteld dat verzoeker — terwijl de aangever op zijn motorkap lag — in elk geval heeft gereden met snelheden van 25 km/u en hoger en dat hij de snelheid van het voertuig meermalen bewust heeft verhoogd.3. Het hof heeft verder vastgesteld dat verzoeker met dergelijke snelheden heeft gereden over een aanzienlijke afstand (van in elk geval 200 meter) met de aangever liggend op de motorkap.

Deze vaststellingen rechtvaardigen niet (zonder meer) het oordeel dat er een aanmerkelijke kans was dat de aangever zwaar lichamelijk letsel zou kunnen oplopen. De algemene ervaringsregel waarnaar het hof verwijst, lijkt volkomen uit de lucht gegrepen te zijn. Verzoeker vermoedt dat het eerder zo is dat de kans op zwaar lichamelijk letsel bijzonder klein is wanneer iemand over een afstand van zo'n 200 meter wordt meegenomen op de motorkap van een auto die met een snelheid rijdt van 25 km/u en hoger. Het hof onderbouwt niet hoe hij erbij komt dat er een reële (of zelfs grote!) kans is dat iemand in een dergelijke situatie ongecontroleerd ten val komt, maar wijst slechts op een algemene ervaringsregel waaruit dat zou volgen.4. De door het hof gegeven motivering is wat dit betreft nietszeggend en overtuigt niet. Zelfs wanneer iemand bij een dergelijke snelheid van de motorkap zou springen of vallen, hoeft dat niet te betekenen dat die persoon als gevolg daarvan zwaar lichamelijk letsel zal oplopen. Het is verzoeker niet duidelijk waarop het hof zijn oordeel dat de kans op zwaar lichamelijk letsel in dat geval aanmerkelijk is, baseert. Een algemene ervaringsregel moet evident zijn, maar de conclusie die hier door het hof wordt getrokken — en die voor een algemene ervaringsregel moet doorgaan — is dat beslist niet.

Min of meer hetzelfde geldt voor het oordeel van het hof dat de gedragingen van verzoeker naar hun uiterlijke verschijningsvorm kunnen worden aangemerkt als zo zeer gericht op het veroorzaken van zwaar lichamelijk letsel bij de aangever, dat het niet anders kan zijn dan dat verzoeker de aanmerkelijke kans op dat gevolg willens en wetens heeft aanvaard. Ook dit oordeel mist een overtuigende onderbouwing. Het rijgedrag van verzoeker is weliswaar aanmerkelijk onvoorzichtig geweest, maar daaruit volgt niet zonder meer dat verzoeker zich bewust is geweest van een aanmerkelijke kans op zwaar lichamelijk letsel en dat hij dat gevolg (bewust) op de koop toe heeft genomen. De stelling dat zijn handelen ‘gericht was op dat mogelijke gevolg’, kan niet worden afgeleid uit de uiterlijke verschijningsvorm van dat handelen. Ook op dit punt is het oordeel van het hof onbegrijpelijk. De uiterlijke verschijningsvorm kan bijvoorbeeld een rol spelen wanneer de verdachte het slachtoffer met een mes in het bovenlichaam heeft gestoken. Van dergelijk handelen kan worden gezegd dat het naar de uiterlijke verschijningsvorm kan worden beschouwd als te zijn gericht op het veroorzaken van de dood of van zwaar lichamelijk letsel bij het slachtoffer. Dat geldt niet voor het (over een afstand van zo'n 200 meter en met een snelheid van zo'n 25 tot 35 km/u) op de motorkap van de auto meevoeren van iemand die daar (om wat voor reden dan ook) bovenop gesprongen is.

De motivering die het hof heeft gegeven, kan het oordeel van het hof met betrekking tot het tenlastegelegde opzet niet dragen.

Deze schriftuur wordt ondertekend en ingediend door mr. J. Boksem, advocaat te Leeuwarden, kantoorhoudende te Leeuwarden, aan de Ossekop 11 (Postbus 324, 8901 BC), die bij deze verklaart tot deze ondertekening en indiening bepaaldelijk te zijn gevolmachtigd door verzoeker.

Leeuwarden, 23 september 2016

mr. J. Boksem