HvJ EU, 17-07-2014, nr. C-58/13, nr. C-59/13

Ten eerste hebben de heren Torresi hun twijfel uitgesproken over de onpartijdigheid van de CNF. Dit orgaan bestaat uitsluitend uit gekwalificeerde advocaten, die er om die reden een gemeenschappelijk belang bij kunnen hebben om mogelijke concurrenten die hun beroepstitel in het buitenland hebben verkregen van de markt te weren. In dit verband verwijzen de heren Torresi in het bijzonder naar de uitspraak van het Hof in het arrest Wilson.12.

Vooraf moet in herinnering worden gebracht dat het Hof in het arrest Gebhard13. al eerder een verzoek van de CNF om een prejudiciële beslissing overeenkomstig de procedure van artikel 267 VWEU heeft aanvaard, in dat geval over de uitlegging van richtlijn 77/249/EEG tot vergemakkelijking van de daadwerkelijke uitoefening door advocaten van het vrij verrichten van diensten.14. Ondanks het feit dat het Hof in het arrest Gebhard niet uitdrukkelijk ingaat op de vraag of het kennis kan nemen van de voorgelegde prejudiciële vragen, is niet aan te nemen dat het Hof dit punt over het hoofd heeft gezien. In zijn conclusie ging advocaat-generaal Léger wel op dit aspect in. Hij was van mening de CNF in het hoofdgeding in de zaak moest worden beschouwd als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU.15. Het is bovendien algemeen bekend dat vragen omtrent de bevoegdheid van het Hof, waaronder de bevoegdheid krachtens artikel 267 VWEU, van openbare orde zijn en daarom ambtshalve door het Hof kunnen — en in voorkomend geval ook moeten — worden opgeworpen.16. Daarom ben ik van mening dat indien het prejudiciële verzoek in de zaak Gebhard niet-ontvankelijk was geweest wegens het ontbreken van bevoegdheid, het Hof dit punt uit eigen beweging had kunnen en zelfs moeten opwerpen, vooral gezien het feit dat de advocaat-generaal dit punt had behandeld.

Het arrest Gebhard dateert echter van 1995 en daarom kan men zich afvragen of het begrip ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU sindsdien wellicht verder een ontwikkeling heeft doorgemaakt. In het bijzonder kan men zich afvragen of de uitspraak in het arrest Gebhard op dat punt niet impliciet is achterhaald door het recentere arrest Wilson.

Persoonlijk sta ik in principe niet afwijzend tegenover de gedachte dat de uitlegging van de criteria in de rechtspraak van het Hof in de loop der tijd kan evolueren en dat het soms passend kan zijn die criteria nu strikter toe te passen in het licht van de huidige omstandigheden.

Naar mijn mening is het zelfs van het grootste belang dat het Hof een zekere flexibiliteit behoudt in zijn beoordeling van de relevante criteria in het kader van artikel 267 VWEU. De reden hiervoor is tweeledig. Enerzijds zijn de verschillen tussen de rechtssystemen van de — op dit moment — 28 lidstaten te groot om te worden ondergebracht in een enkele, allesomvattende definitie van ‘rechterlijke instantie’. Anderzijds staat het buiten twijfel dat die rechtsstelsels, met inbegrip van de organisatiestructuur van de rechterlijke macht, voortdurend in ontwikkeling zijn. Het is dan ook in mijn ogen een absoluut vereiste dat de rechtspraak van het Hof rekening houdt met dergelijke ontwikkelingen op nationaal vlak en zich in harmonie daarmee ontwikkelt.

Bij andere gelegenheden heb ik een rigoureuzere aanpak bepleit bij het onderzoek van de verschillende aspecten van de ontvankelijkheid in verband met prejudiciële verzoeken.17.

In tegenstelling tot de heren Torresi ben ik er echter niet van overtuigd dat het criterium van onafhankelijkheid in het kader van artikel 267 VWEU na het arrest Wilson verder is ontwikkeld — of verder ontwikkeld zou moeten worden — in de richting van een striktere toepassing. Daarom zal ik in de eerste plaats toelichten waarom het Hof in het arrest Wilson naar mijn mening niet de bedoeling had afstand te nemen van het arrest Gebhard. Vervolgens zal ik ingaan op de redenen waarom ik meen dat het Hof anderzijds geen afstand mag nemen van het arrest Gebhard door de redenering van het arrest Wilson toe te passen op een andere normatieve context.

In de tweede plaats stellen de heren Torresi dat de functies die de CNF uitoefent met betrekking tot de inschrijvingen op het tableau een zuiver bestuurlijk karakter hebben, in tegenstelling tot zijn functies in tuchtprocedures. De beslissing van de CNF aan het einde van de procedure moet dan ook worden beschouwd als een handeling van bestuurlijke aard.

Het is van belang in herinnering te brengen dat de CNF in de zaak Gebhard moest beslissen op twee beroepen die Gebhard, een in Italië gevestigde Duitse advocaat, had ingesteld. Enerzijds kwam hij op tegen een sanctie die hem was opgelegd door de raad van toezicht van de orde van advocaten van Milaan, en anderzijds tegen de stilzwijgende afwijzing door dezelfde raad van toezicht van zijn inschrijvingsverzoek.

Indien de door de heren Torresi aangevoerde argumentatie als juist werd aanvaard, zou dit betekenen dat het Hof in de zaak Gebhard zijn bevoegdheid uitsluitend baseerde op het eerste beroep en niet op het tweede. Niets in het arrest van het Hof in de zaak Gebhard lijkt die lezing echter te bevestigen. Integendeel, het Hof benadrukte in zijn uitspraak juist het verband tussen de twee beroepen die Gebhard had ingesteld.42. In zijn hierboven aangehaalde conclusie in deze zaak kwam advocaat-generaal Léger tot de bevinding dat de CNF in beide gevallen rechtsprekende functies uitoefende.43. Ik vind de overwegingen van de heer Léger op dat punt overtuigend.

Naar mijn inzicht vloeit de soortgelijkheid van de twee procedures die in de zaak Gebhard aanhangig waren bij de CNF, voort uit de toepasselijke Italiaanse wetgeving. Beide procedures werden in essentie beheerst door dezelfde bepalingen: de artikelen 54 en 56 van r.d.l 1578/1933 en de artikelen 59 tot en met 65 van r.d.l 37/1934.

De dagelijkse praktijk van de CNF geeft evenmin blijk van enig verschil tussen de twee procedures. Het reglement van de CNF maakt duidelijk onderscheid tussen ‘rechtsprekende zittingen’ (artikelen 9 tot en met 11) en ‘bestuurlijke zittingen’ (artikelen 12 tot en met 16) van dit orgaan.44. In de kalender van de CNF was zaterdag 29 september 2012 — de dag waarop de zaak van de heren Torresi werd behandeld — voorbehouden aan de rechtsprekende zittingen van de CNF.

De heren Torresi wijzen echter op een mogelijk verschil tussen de twee procedures: wanneer de CNF kennis neemt van een beroep in tuchtprocedures, gaat het altijd om toetsing van een administratief besluit van de raad van toezicht van een plaatselijke orde van advocaten. Dit aspect ontbreekt echter ogenschijnlijk wanneer deze raad van toezicht geen beslissing neemt op een verzoek om inschrijving op het tableau. De heren Torresi verwijzen naar artikel 6, lid 8, van d.lgs 2001/96. Krachtens dit decreet kan de verzoeker binnen 10 dagen na afloop van een termijn van 30 dagen vanaf de indiening van het verzoek beroep instellen bij de CNF, die vervolgens ten gronde beslist op het verzoek als de raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten nog niet op het verzoek heeft beslist.

Zoals ik de Italiaanse wetgeving begrijp, staat het uitblijven van een beslissing van de raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten op het verzoek van een advocaat om inschrijving op het tableau gelijk aan een stilzwijgend besluit tot afwijzing van het verzoek. Hieruit volgt dat de CNF niet eenvoudig op het verzoek beslist in de plaats van de raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten (vanwege het stilzwijgen van laatstgenoemde), maar een bevoegdheid uitoefent tot toetsing van een (stilzwijgend) besluit van die raad van toezicht tot afwijzing van het verzoek. Alleen als de CNF vaststelt dat de raad van toezicht van een plaatselijke orde van advocaten ten onrechte een verzoek heeft afgewezen, beslist de CNF ten gronde op dat verzoek, op een wijze die vergelijkbaar is met de bestuursrechter, die daartoe krachtens het Italiaanse recht in bepaalde gevallen bevoegd is.45.

Mijn lezing van de relevante Italiaanse wetgeving lijkt ondersteund te worden door het proces-verbaal van de zitting van 29 september 2012 voor de CNF, dat is opgenomen in het nationale procesdossier dat aan het Hof is toegezonden. Hierin wordt aangegeven dat de zitting betrekking had op ‘het door Angelo Alberto Torresi ingestelde beroep tegen het stilzwijgen van de raad van toezicht van de orde van advocaten van Macerata’. In dit verband vind ik het taalgebruik van de CNF in een aantal uitspraken in zaken die vergelijkbaar zijn met die van de heren Torresi zelfs nog sprekender. De CNF spreekt duidelijk van ‘stilzwijgende afwijzingsbesluiten’, van de raden van toezicht van plaatselijke ordes van advocaten inzake om inschrijvingsverzoeken waartegen door de betrokkenen beroep is ingesteld bij de CNF.46.

In deze context is het vrijwel overbodig om erop te wijzen dat de regels inzake ‘stilzwijgende afwijzing’ en ‘stilzwijgende instemming’ niet alleen gebruikelijk zijn in het Italiaanse bestuursrecht,47. maar ook in het bestuursrecht van andere lidstaten,48. alsook in de Europese rechtsorde.49.

In dit stadium is het wellicht van belang om in gedachten te houden dat de regel dat stilzwijgen een weigering inhoudt wel geldt voor verzoeken aan de raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten, maar niet voor verzoeken aan de CNF.50. Dit aspect biedt verdere steun aan het argument dat de beslissingen van de eerstgenoemde instantie van bestuurlijke aard zijn en die van de laatstgenoemde instantie van rechtsprekende aard.

In tegenstelling tot wet 247/2012,51. kwalificeerde r.d.l 1578/1933 de activiteit van de CNF met betrekking tot beroepsprocedures tegen besluiten van raden van toezicht van plaatselijke ordes van advocaten op inschrijvingsverzoeken niet uitdrukkelijk als ‘rechtsprekend’.52. Het staat echter zonder twijfel vast dat de CNF binnen de Italiaanse rechtsorde consequent is erkend als een orgaan met de status van een ‘gespecialiseerde rechtsprekende instantie’ waarvan de beslissingen ‘ geen bestuurshandelingen zijn, maar rechterlijke uitspraken,53. genomen na een contradictoire procedure’.54. Volgens het Italiaanse Constitutionele Hof oefent de CNF ‘rechtsprekende functies uit in het openbaar belang, een belang dat verschilt van, en voorrang heeft boven, het belang van de beroepsgroep [die de CNF vertegenwoordigt]’.55.

Het feit dat de CNF naar Italiaans recht rechtsprekende functies uitoefent is niet doorslaggevend in de context van artikel 267 VWEU. Ik ben echter niet van mening dat het Hof lichtvoetig voorbij mag gaan aan de classificatie van een orgaan volgens het nationale recht, vooral niet wanneer het Hof geen duidelijke aanwijzingen heeft die in de richting wijzen van een ander resultaat op grond van het Unierecht.56. De hier onderzochte onderdelen van de toepasselijke nationale wetgeving bieden echter geen steun aan een andere conclusie in de onderhavige zaak.

De overige criteria volgens de rechtspraak van het Hof met betrekking tot het begrip ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU pleiten naar mijn mening eveneens voor deze opvatting.

In de eerste plaats lijdt het geen twijfel dat de CNF een wettelijke grondslag heeft en een permanent karakter heeft, zoals blijkt uit r.d.l 1578/1933 (en de recentere wet nr. 247/2012).

Bovendien is het duidelijk dat de CNF dwingende rechtsmacht heeft ten aanzien van de partijen. De bevoegdheid van de CNF inzake inschrijvingen op het tableau is dwingend57. en niet afhankelijk van enige overeenkomst tussen de partijen op dat punt.58. Het is zelfs het enige juridische middel dat de heren Torresi ter beschikking staat om de beslissingen van de raad van toezicht van de orde van advocaten van Macerata op hun inschrijvingsverzoeken aan te vechten.59.

Tegen de beslissingen van de CNF kan een bijzonder rechtsmiddel openstaan bij de Corte di Cassazione, Sezioni Unite, maar dit kan enkel rechtsvragen betreffen.60. Dit impliceert dat de doeltreffendheid van de prejudiciële procedure volgens artikel 267 VWEU zou worden aangetast als de CNF niet door dit Hof werd erkend als ‘rechterlijke instantie’.61.

Het staat bovendien buiten twijfel dat de CNF rechtsregels moet toepassen. In het geval van de heren Torresi dient de CNF in het bijzonder de bepalingen van d.lgs 96/2001 toepassen in samenhang met de regels die zijn neergelegd in richtlijn 98/5.

In dit verband is het vermeldenswaardig dat de procedurele regels van het CNF in een contradictoire procedure voorzien.62. De raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten die de bestreden beslissing heeft genomen is noodzakelijkerwijs partij in de procedure (als verweerder). Eventuele fouten in de betekening van het ingestelde beroep door de om inschrijving verzoekende partij aan de voornoemde raad van toezicht leidt tot nietigverklaring van de procedure wegens ‘ernstige inbreuk op de rechten van de verweerder en het beginsel van hoor en wederhoor.’63.

De procedure omvat zowel een schriftelijke als een mondelinge fase, waarin de partijen hun argumenten betreffende de vermeende fouten van de raad van toezicht van de plaatselijke orde van advocaten kunnen aanvoeren en met bewijsmiddelen kunnen staven. Wat deze bewijsmiddelen betreft, zijn er specifieke regels voor de bewijsvinding en de minimale termijn die aan de partijen moet worden gegund voor bestudering van het dossier van de zaak en de voorbereiding van hun verweer, voordat de zaak mondeling wordt behandeld.64.

Op grond van het bovenstaande moet de CNF naar mijn oordeel in de onderhavige procedure moet worden beschouwd als ‘rechterlijke instantie’ in de zin van artikel 267 VWEU.

In de eerste plaats verzoekt de CNF feitelijk uitsluitsel over de vraag of artikel 3 van richtlijn 98/5 zich verzet tegen de praktijk van een lidstaat om inschrijving bij de balie — op de speciale lijst voor in het buitenland gekwalificeerde advocaten — van onderdanen van die lidstaat die kort na verkrijging van hun beroepstitel in een andere lidstaat terugkeren naar hun lidstaat van herkomst te weigeren op grond van misbruik van recht (hierna: ‘de nationale praktijk in kwestie’).

Volgens de vaste rechtspraak van het Hof kan geen beroep op het gemeenschapsrecht worden gedaan in geval van fraude of misbruik.65. Om te kunnen vaststellen dat het om een misbruik gaat, zijn echter enerzijds een geheel van objectieve omstandigheden vereist waaruit blijkt, dat in weerwil van de formele naleving van de door gemeenschapsregeling opgelegde voorwaarden, het door deze regeling beoogde doel niet werd bereikt. Anderzijds is een subjectief element vereist, namelijk de bedoeling om een door de gemeenschapsregeling toegekend voordeel te verkrijgen door kunstmatig de voorwaarden te creëren waaronder het recht op dat voordeel ontstaat.66.

Het staat in principe aan de nationale rechter het bewijs van het bestaan van deze twee elementen vast te stellen, volgens de bewijsregels van het nationale recht, voor zover deze geen afbreuk doen aan de volle werking van het gemeenschapsrecht.67. In het bijzonder mogen de nationale rechterlijke instanties bij de beoordeling van de uitoefening van een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht de strekking van deze bepaling niet wijzigen noch de daardoor nagestreefde doelstellingen in gevaar brengen.68.

In de voorliggende zaak is het echter duidelijk dat een praktijk zoals de nationale praktijk in kwestie de juiste werking van het systeem van richtlijn 98/5 waarschijnlijk ondermijnt en dus de doelstellingen die door die richtlijn worden beoogd ernstig in gevaar brengt.

Volgens artikel 1 van richtlijn 98/5 heeft de richtlijn tot doel ‘het vergemakkelijken van de permanente uitoefening van het beroep van advocaat, hetzij als zelfstandige, hetzij in loondienst, in een andere lidstaat dan die waar de beroepskwalificatie werd verworven’. Zoals terecht is opgemerkt door de Poolse en Roemeense regeringen, bestempelt de nationale praktijk een gedragsvorm die het gemeenschapsrecht juist beoogt toe te staan in feite als misbruik. Onder verwijzing naar de opmerkingen van het Hof over richtlijn 89/94 inzake de erkenning van diploma's,69. zou ik willen stellen dat het recht voor staatsburgers van een lidstaat om de lidstaat te kiezen waarin zij hun beroepskwalificaties wensen te verkrijgen, inherent is aan de uitoefening binnen een gemeenschappelijke markt van de door de EU-verdragen gewaarborgde fundamentele vrijheden.70.

Hierbij mag het geen rol spelen dat de advocaat onderdaan is van het gastland, dat hij er wellicht voor heeft gekozen om zijn beroepstitel in het buitenland te verkrijgen om zodoende van een gunstiger regeling te profiteren, of, ten slotte, dat hij kort na verkrijging van de beroepstitel in het buitenland om inschrijving verzoekt.

Met betrekking tot het eerste punt stel ik vast dat artikel 1, lid 2 sub a, van richtlijn 98/5 een ‘advocaat’ omschrijft als ‘de onderdaan van een lidstaat die gerechtigd is zijn [in dezelfde bepaling genoemde] beroepswerkzaamheden onder een der volgende beroepstitels uit te oefenen]’. Artikel 2 van richtlijn 98/5 bepaalt dat ‘[e]lke advocaat het recht [heeft] permanent in elke andere lidstaat onder zijn oorspronkelijke beroepstitel de in artikel 5 [van dezelfde richtlijn] omschreven werkzaamheden van advocaat uit te oefenen’.71.

Er zijn echter geen aanwijzingen dat de Europese wetgever het voor lidstaten mogelijk wilde maken om omgekeerde discriminatie toe te passen door hun eigen onderdanen uit te sluiten van de door richtlijn 98/5 toegekende rechten.72. Dit zou bovendien niet stroken met de doelstelling van de vestiging van een gemeenschappelijke markt.

Zoals het Hof heeft gesteld, is het feit dat een onderdaan van een lidstaat beoogt te profiteren van een gunstige regeling in een andere lidstaat dan de lidstaat van zijn verblijfplaats hem op zichzelf niet kan beroven van het recht om zich te beroepen op de vrijheden die zijn neergelegd in de EU-verdragen.73. Dit brengt mij op het tweede punt.

In dit verband en in aansluiting op de gevestigde rechtspraak, ben ik van mening dat het feit date een onderdaan ervoor kiest om een beroepskwalificatie te behalen in een andere lidstaat teneinde te profiteren van een gunstiger regeling, op zichzelf niet voldoende is om als misbruik van rechten te worden aangemerkt.74.

Ten slotte breng ik ten aanzien van het derde punt in herinnering dat het Hof duidelijk heeft gemaakt dat de Uniewetgever overeenkomstig artikel 3 van richtlijn 98/5 de voorwaarden voor uitoefening van het toegekende recht volledig heeft geharmoniseerd. De overlegging aan de bevoegde autoriteit van de lidstaat van ontvangst van een verklaring van inschrijving bij de bevoegde autoriteit van de lidstaat van herkomst lijkt aldus de enige voorwaarde te zijn waarvan de inschrijving van de betrokkene in de lidstaat van ontvangst afhankelijk mag worden gesteld om in deze laatste lidstaat onder zijn oorspronkelijke beroepstitel werkzaam te zijn.75.

Volgens het Hof staat richtlijn 98/5 dus niet toe dat de inschrijving van een advocaat bij de bevoegde autoriteit van de lidstaat van ontvangst afhankelijk wordt gesteld van de vervulling van andere voorwaarden, zoals een toetsing van de talenkennis van de betrokkene.76. Ik zou hieraan willen toevoegen dat richtlijn 98/5 evenmin toestaat dat een dergelijke inschrijving afhankelijk wordt gesteld van de voorwaarde dat de betrokkene gedurende een bepaalde periode praktijkervaring dient te hebben opgedaan of het beroep van advocaat moet hebben uitgeoefend in de lidstaat van herkomst.77. Immers, als geen voorafgaande ervaring is vereist om, bijvoorbeeld, als ‘abogado’ op te treden in Spanje, waarom zou die ervaring dan wel vereist zijn om beroepsmatig actief te zijn onder dezelfde titel (‘abogado’) in een andere lidstaat?

Hier hoeft nauwelijks aan worden toegevoegd dat, indien de autoriteiten van het gastland in een specifiek geval vaststellen dat aan de twee hierboven in punt 84 genoemde voorwaarden voldaan is, dit hen niet belet om een verzoek om inschrijving af te wijzen op grond van misbruik van rechten. In bepaalde gevallen kan sprake zijn van bijzondere factoren die aanleiding geven tot een legitiem vermoeden van frauduleus gedrag. In deze specifieke (en — zoals verondersteld mag worden — relatief zeldzame) gevallen kan een meer diepgaand onderzoek naar het mogelijke bestaan van misbruik, op zijn plaats zijn, alvorens het verzoek om inschrijving wordt toegewezen. In dit kader kunnen de autoriteiten van lidstaten overeenkomstig artikel 13 van richtlijn 98/5 bovendien de autoriteiten van de lidstaat van herkomst om bijstand verzoeken.78. Als de autoriteiten van het gastland vervolgens afdoende bewijs verzamelen voor het feit dat de verzoeker de beroepstitel in de andere lidstaat op frauduleuze of onrechtmatige wijze heeft verkregen (zoals vervalsing, omkoping of misleiding), dan zouden zij gerechtigd zijn om inschrijving te weigeren op grond van misbruik van recht.

Ik stel daarom voor dat het Hof de eerste vraag als volgt beantwoordt: artikel 3 van richtlijn 98/5 verzet zich tegen de praktijk van een lidstaat, waarbij inschrijving bij de balie — op de speciale lijst voor in het buitenland gekwalificeerde advocaten — van onderdanen van die lidstaat die kort na verkrijging van hun beroepstitel in een andere lidstaat terugkeren naar hun lidstaat van herkomst wordt geweigerd op grond van misbruik van recht.

De tweede vraag wordt gesteld ingeval het antwoord op de eerste vraag bevestigend is. Hierin vraagt de CNF feitelijk of artikel 3 van richtlijn 98/5 ongeldig is wegens schending van artikel 4, lid 2, VEU, dat de Europese Unie verplicht tot eerbiediging van de nationale identiteit van de lidstaten die besloten ligt in hun politieke en constitutionele basisstructuren.

Volgens de CNF bepaalt artikel 33, lid 5, van de Italiaanse grondwet dat een ‘staatsexamen moet worden afgelegd om te worden toegelaten tot uitoefening van het beroep’. Het begrip ‘beroep’ heeft onder meer betrekking op dat van advocaat. De toelating van Italiaanse staatsburgers die hun beroepstitel in het buitenland hebben verkregen tot uitoefening van hun beroep in Italië zou, zoals de CNF stelt, neerkomen op een omzeiling van de Italiaanse grondwet, die een kwalificerend staatsexamen verplicht stelt. De eerbiediging van de nationale identiteit, die in de grondwet besloten ligt, zou daardoor worden ondermijnd.

In de eerste plaats moet ik toegeven dat ik grote moeite heb om de redenering van de CNF te volgen. Het is mij niet duidelijk waarom toelating tot de balie van EU-onderdanen die een beroepstitel hebben verkregen in een andere lidstaat een zodanige bedreiging zou opleveren voor de Italiaanse rechtsorde, dat dit kan worden aangemerkt als een inbreuk op de eerbiediging van de Italiaanse nationale identiteit.

Het Hof heeft in bepaalde omstandigheden lidstaten de mogelijkheid geboden om af te wijken van door het Unierecht opgelegde verplichtingen, zoals de eerbiediging van de fundamentele vrijheden, op grond van de bescherming van hun nationale identiteit.79. Dit betekent echter niet dat iedere regel die is vervat in een nationale grondwet de gelijke toepassing van bepalingen van het gemeenschapsrecht kan beperken80. of als maatstaf kan fungeren voor de rechtmatigheid van die bepalingen.81.

Volgens de redenering van het Parlement en de Raad betekent het feit dat de Italiaanse grondwet bepaalt dat een staatsexamen moet worden afgelegd alvorens men het beroep van advocaat mag uitoefenen dus niet dat richtlijn 98/5 de eerbiediging van de nationale identiteit in de zin van artikel 4, lid 2, VEU ondermijnt. Dit standpunt werd tijdens de mondelinge behandeling eveneens onderschreven door de Italiaanse regering, die verklaarde dat zij het niet eens as met de overwegingen van de verwijzende rechter in het verzoek om de prejudiciële beslissing met betrekking tot een mogelijke tegenstrijdigheid tussen richtlijn 98/5 en artikel 33, lid 5, van de Italiaanse grondwet.

Vanuit een meer fundamenteel oogpunt gezien lijkt de vraag van de CNF gebaseerd te zijn op een verkeerd uitgangspunt.

De heren Torresi hebben de bevoegde autoriteiten niet verzocht om inschrijving bij de balie onder de beroepstitel van het gastland (‘avvocato’), maar alleen om inschrijving op de speciale lijst van het tableau voor in het buitenland gekwalificeerde advocaten. Zij hebben dus verzocht om toestemming voor de uitoefening van het beroep van advocaat in Italië onder de beroepstitel van de lidstaat waarin deze is verkregen (‘abogado’), in overeenstemming met artikel 4, lid 1, van richtlijn 98/5. Dit betekent dat zij uitsluitend de in artikel 5 van richtlijn 98/5 genoemde beroepsactiviteiten zouden mogen uitoefenen en dat zij onderworpen zouden zijn aan de professionele gedragsregels die zijn bedoeld in artikel 6 van deze richtlijn.

Gezien het bovenstaande is er naar mijn mening geen sprake van omzeiling van de regels van de Italiaanse grondwet en is er al helemaal geen sprake van inbreuk op de eerbiediging van de Italiaanse nationale identiteit. Zoals terecht is opgemerkt door de Spaanse en Poolse regeringen, en door het Parlement en de Commissie, blijft de bevoegdheid van Italië met betrekking tot de toegang tot het beroep van of ‘avvocato’ onaangetast. Als echter aan Italiaanse onderdanen de mogelijkheid wordt ontzegd om beroepsmatig actief te zijn in Italië als ‘abogado’ — wanneer die titel rechtmatig is verkregen in Spanje — dan worden daarbij in feite betwist of de vereisten voor de verkrijging van die beroepstitel zijn vervuld en op dat punt heeft Italië geen bevoegdheid. Dit zou namelijk niet alleen inbreuk maken op de bevoegdheden die zijn voorbehouden aan het Koninkrijk Spanje, maar ook het beginsel van wederzijdse erkenning ondermijnen dat ten grondslag ligt aan het door richtlijn 98/5 gevestigde systeem.

Op deze gronden ben ik van mening dat artikel 3 van richtlijn 98/5 geen inbreuk maakt op artikel 4, lid 2, VEU en dat de geldigheid van dit artikel daarom niet is aangetast.