HvJ EU, 12-02-2015, nr. C-567/13

Artikel 1, lid 1, van richtlijn 93/13 luidt:

Artikel 3, lid 1, van deze richtlijn luidt als volgt:

Artikel 6, lid 1, van de richtlijn luidt:

Artikel 7, lid 1, van de richtlijn bepaalt:

Uit de prejudiciële vragen en de door de verwijzende rechter gegeven motivering volgt dat de verwijzende rechter van het Hof wenst te vernemen of een nationale procesrechtelijke regeling verenigbaar is met het recht van de Unie, en in het bijzonder met richtlijn 93/13.

Het Hof is in het kader van een verzoek om een prejudiciële beslissing niet bevoegd om uitspraak te doen over de verenigbaarheid van bepalingen van nationaal recht of een nationale praktijk met het recht van de Unie, maar heeft herhaaldelijk geoordeeld dat het wel bevoegd is om de verwijzende rechter alle uitleggingsgegevens met betrekking tot dit recht te verschaffen die deze in staat stellen die verenigbaarheid te beoordelen bij de beslechting van het bij hem aanhangige geding (zie arrest Pannon Gép Centrum, C-368/09, EU:C:2010:441, punt 28 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In dit verband moet voor zover de door de verwijzende rechter naar voren gebrachte twijfel ziet op een mogelijk nadeel waar de toepassing van § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering toe leidt voor de consument die zich beroept op rechten die hij aan richtlijn 93/13 ontleent, ervan worden uitgegaan dat de prejudiciële vragen de uitlegging van die richtlijn, en met name van artikel 7, lid 1, betreffen.

Met zijn vragen, die tezamen moeten worden behandeld, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale procesrechtelijke regel op grond waarvan een lokale rechter die bevoegd is te oordelen over de door een consument ingestelde vordering tot nietigverklaring van een standaardovereenkomst, niet bevoegd is kennis te nemen van de door de consument ingestelde vordering tot vaststelling van de oneerlijkheid van in die overeenkomst opgenomen bepalingen.

Om te beginnen moet erop worden gewezen dat § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering aanleiding was voor het verzoek om een prejudiciële beslissing in de zaak die heeft geleid tot het arrest Jőrös (C-397/11, EU:C:2013:340).

In die zaak wenste de verwijzende rechter van het Hof onder meer te vernemen of richtlijn 93/13 aldus moest worden uitgelegd dat de nationale rechter bij wie een geding aanhangig is over de rechtsgeldigheid van bedingen in een consumentenovereenkomst, ambtshalve mocht toetsen of de betrokken bedingen oneerlijk zijn en de overeenkomst eventueel nietig mocht verklaren, ook al was de bevoegdheid tot nietigverklaring van oneerlijke contractuele bedingen volgens de nationale regeling toebedeeld aan een andere rechter.

In punt 53 van het arrest Jőrös (EU:C:2013:340) heeft het Hof geoordeeld dat richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat de nationale rechter die ambtshalve heeft vastgesteld dat een contractueel beding oneerlijk is, de nationale regels van procesrecht zo veel mogelijk op een zodanige wijze moet toepassen dat alle consequenties worden getrokken die volgens het nationale recht voortvloeien uit de vaststelling van de oneerlijkheid van het betrokken beding, teneinde zich ervan te vergewissen dat de consument niet is gebonden aan dat beding.

Vastgesteld moet echter worden dat de onderhavige zaak verschilt van de zaak die heeft geleid tot het arrest Jőrös (EU:C:2013:340) aangezien de vraag aan de orde is of een consument als verzoekende partij de mogelijkheid moet hebben om niet alleen te vorderen dat een onder richtlijn 93/13 vallende overeenkomst nietig wordt verklaard, maar ook dat de oneerlijkheid van daarin opgenomen bepalingen wordt vastgesteld, ook al is er een bevoegdheidsregel die de consument ertoe verplicht om de tweede vordering bij een andere nationale rechter in te stellen.

Volgens artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 dienen de lidstaten erop toe te zien dat er in hun nationale rechtsstelsel doeltreffende en geschikte middelen bestaan om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers.

Richtlijn 93/13 bepaalt echter niet expliciet welke rechter bevoegd is kennis te nemen van door consumenten ingestelde vorderingen tot nietigverklaring van dergelijke oneerlijke bedingen.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof is het bij gebreke van een desbetreffende Unieregeling een aangelegenheid van het nationale recht van elke lidstaat om krachtens het beginsel van procesrechtelijke autonomie de bevoegde rechter aan te wijzen en te voorzien in een procesrechtelijke regeling met betrekking tot vorderingen die gericht zijn op het beschermen van de rechten die justitiabelen aan het recht van de Unie ontlenen (arrest Agrokonsulting-04, C-93/12, EU:C:2013:432, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het is tevens vaste rechtspraak van het Hof dat de procesrechtelijke regeling met betrekking tot vorderingen die gericht zijn op het beschermen van de rechten die justitiabelen aan het recht van de Unie ontlenen, niet ongunstiger mag zijn dan die welke voor soortgelijke vorderingen naar nationaal recht geldt (gelijkwaardigheidsbeginsel) en de uitoefening van de door het recht van de Europese Unie verleende rechten niet in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk mag maken (effectiviteitsbeginsel) (zie in die zin arresten Impact, C-268/06, EU:C:2008:223, punt 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, C-413/12, EU:C:2013:800, punt 30).

Wat in de eerste plaats het gelijkwaardigheidsbeginsel betreft, dient erop te worden gewezen dat de Europese Commissie in haar schriftelijke opmerkingen en ter terechtzitting betwijfelde of een nationale procesrechtelijke regel als § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering, op grond waarvan de regionale rechter bij uitsluiting bevoegd is kennis te nemen van door consumenten ingestelde vorderingen tot nietigverklaring van oneerlijke bepalingen, verenigbaar is met dat beginsel. De Commissie ging daarbij uit van een vergelijking tussen dergelijke vorderingen en door consumenten op andere gronden ingestelde vorderingen tot nietigverklaring van in een overeenkomst opgenomen bepalingen, daar voor de behandeling van de tweede categorie vorderingen de lokale rechter bevoegd kan zijn, afhankelijk van de drempelbedragen die op basis van het in geding zijnde bedrag gelden.

Het staat echter uitsluitend aan de nationale rechter, die direct bekend is met de toepasselijke procesrechtelijke regeling, om na te gaan of de betrokken vorderingen vergelijkbaar zijn qua voorwerp, oorzaak en voornaamste kenmerken (zie arresten Asturcom Telecomunicaciones, C-40/08, EU:C:2009:615, punt 50, en Agrokonsulting-04, EU:C:2013:432, punt 39).

Wordt aangenomen dat vorderingen tot nietigverklaring van contractsbepalingen die door consumenten worden ingesteld op gronden die met name of uitsluitend op richtlijn 93/13 zijn gebaseerd, vergelijkbaar zijn met vorderingen tot nietigverklaring van contractsbepalingen die door consumenten worden ingesteld op gronden die uitsluitend op het nationale recht zijn gebaseerd, dan moet nagegaan worden of de procesrechtelijke regeling met betrekking tot op het recht van de Unie gebaseerde vorderingen ongunstiger is dan de procesrechtelijke regeling met betrekking tot uitsluitend op het nationale recht gebaseerde vorderingen.

Vastgesteld moet worden dat bij de bevoegdheid van de regionale rechter om kennis te nemen van op Unierechtelijke gronden ingestelde vorderingen niet noodzakelijkerwijs sprake is van een procesrechtelijke regeling die als ‘ongunstig’ kan worden aangemerkt. De omstandigheid dat de regionale rechters, die geringer in aantal en hoger in rang zijn dan de lokale rechters, zijn aangewezen, kan immers bijdragen aan een meer homogene en gespecialiseerde rechtspraak in zaken die betrekking hebben op de in richtlijn 93/13 opgenomen regels.

Wat de hogere kosten betreft waarmee de verzoekende partij voor de regionale rechter mogelijkerwijs wordt geconfronteerd, moet worden vastgesteld dat niet alleen op grond daarvan kan worden aangenomen dat de behandeling van een zaak als die in het hoofdgeding door de regionale rechter zich niet verdraagt met het gelijkwaardigheidsbeginsel. Bij een dergelijke uitlegging zou de vraag of de bescherming van de rechten die justitiabelen aan het recht van de Unie ontlenen gelijkwaardig is met de bescherming van de rechten die justitiabelen aan het nationale recht ontlenen, immers uitsluitend worden beoordeeld aan de hand van de kosten en zou ten onrechte worden voorbijgegaan aan de voordelen die mogelijk verbonden zijn aan de procedure voor op het recht van de Unie gebaseerde vorderingen, zoals de voordelen die in het voorgaande punt zijn genoemd.

Gelet op het voorgaande kan niet worden geoordeeld dat § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering in strijd is met het gelijkwaardigheidsbeginsel.

Wat in de tweede plaats het effectiviteitsbeginsel betreft, dient erop te worden gewezen dat blijkens vaste rechtspraak van het Hof elke situatie waarin de vraag rijst of een nationale regel van procesrecht de toepassing van het recht van de Unie onmogelijk of uiterst moeilijk maakt, moet worden onderzocht met inaanmerkingneming van de plaats van die regel in de gehele procedure voor de verschillende nationale instanties en van het verloop en de bijzondere kenmerken van die procedure (arrest Pohotovosť, C-470/12, EU:C:2014:101, punt 51).

Met betrekking tot de in het hoofdgeding aan de orde zijnde vordering blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de onbevoegdverklaring van de lokale rechter ten faveure van de regionale rechter voor de consument als verzoekende partij extra kosten kan meebrengen.

Dienaangaande moet in herinnering worden geroepen dat de procesrechtelijke regels met betrekking tot het stelsel van nationale rechtsmiddelen, waarmee het algemeen belang van een goede rechtsbedeling en voorspelbaarheid wordt nagestreefd, moeten prevaleren boven particuliere belangen, zodat deze regels niet kunnen worden aangepast aan de specifieke economische situatie van een partij (arrest Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, EU:C:2013:800, punt 38).

Om te voldoen aan het effectiviteitsbeginsel, mag de wijze waarop de nationale rechtsmiddelen zijn georganiseerd, echter niet tot gevolg hebben dat de uitoefening van de rechten die justitiabelen ontlenen aan het recht van de Unie, onmogelijk of uiterst moeilijk wordt (arrest Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, EU:C:2013:800, punt 39).

In het onderhavige geval moet ten eerste worden opgemerkt dat blijkens de aan het Hof overgelegde stukken de in § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering bij uitsluiting aan de regionale rechter toebedeelde bevoegdheid slechts in een specifieke, weinig voorkomende situatie kan leiden tot een hogere legesheffing voor de consument als verzoekende partij. Onder voorbehoud van nader onderzoek door de verwijzende rechter is dat immers slechts het geval wanneer het in geding zijnde bedrag niet kan worden bepaald, met als gevolg dat in dat geval de leges die verschuldigd is voor het instellen van een vordering bij de regionale rechter, overeenkomstig § 39, lid 3, onder b), van de wet op de legesheffing een forfaitair bedrag is.

Ten tweede blijkt uit de aan het Hof overgelegde stukken ook dat voor bij een regionale rechter ingestelde vorderingen, waaronder ook vorderingen tot vaststelling van de oneerlijkheid van contractsbepalingen, de bijstand van een advocaat verplicht is.

Rekening moet echter worden gehouden met de instrumenten waarin het nationale procesrecht voorziet om de mogelijke financiële problemen van de consument weg te nemen, zoals de verlening van gesubsidieerde rechtsbijstand, welke instrumenten zouden kunnen dienen ter compensatie van de extra proceskosten die het gevolg zijn van de onbevoegdverklaring van de lokale rechter ten faveure van de regionale rechter en die zowel de hogere legesheffing als de verplichte bijstand van een advocaat betreffen (zie arrest Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, EU:C:2013:800, punt 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Ten derde kan de omstandigheid dat de regionale rechtbank zich mogelijk op ruime afstand van de woonplaats van de consument bevindt, volgens de Commissie een beletsel zijn voor de uitoefening van diens recht om een vordering in te stellen.

Onder voorbehoud van nader onderzoek door de verwijzende rechter kan uit de aan het Hof overgelegde stukken evenwel niet worden afgeleid dat het voor het goede verloop van de procedure is vereist dat de consument als verzoekende partij in alle stadia van de procedure verschijnt (zie in die zin arrest Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, EU:C:2013:800, punt 41).

Ten vierde moet ten slotte worden vastgesteld dat, zoals de Hongaarse regering in haar opmerkingen heeft aangegeven, het doel van § 23, lid 1, onder k), van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering is dat geschillen met betrekking tot oneerlijke contractsbepalingen worden behandeld door de over meer ervaring beschikkende regionale rechter en dat op die manier wordt gezorgd voor een uniforme handhaving en betere bescherming van de rechten van de consument.

Op de gestelde vragen moet dus worden geantwoord dat artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een nationale procesrechtelijke regel op grond waarvan een lokale rechter die bevoegd is te oordelen over de door een consument ingestelde vordering tot nietigverklaring van een standaardovereenkomst, niet bevoegd is kennis te nemen van de door de consument ingestelde vordering tot vaststelling van de oneerlijkheid van in die overeenkomst opgenomen bepalingen, tenzij de onbevoegdverklaring van de lokale rechter leidt tot procedurele nadelen die de uitoefening van de door het recht van de Unie aan de consument verleende rechten uiterst moeilijk maken. Het staat aan de nationale rechter om na te gaan of dat het geval is.