HvJ EU, 03-09-2020, nr. C-98/20

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 2012, L 351, blz. 1).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen mBank S.A., een in Polen gevestigde bank die via een filiaal online activiteiten uitoefent in Tsjechië, en PA over een schuldvordering die voortvloeit uit niet-betaalde termijnen van een consumentenkredietovereenkomst.

Op 21 juli 2014 is tussen partijen in het hoofdgeding elektronisch een consumentenkredietovereenkomst gesloten op grond waarvan aan PA, een natuurlijke persoon met de hoedanigheid van consument, een krediet van 50 000,00 Tsjechische kronen (CZK) (ongeveer 1 820,00 EUR) is verleend.

Volgens de nationale rechter heeft PA herhaaldelijk vertraging opgelopen bij de betaling van de termijnen van die overeenkomst en verzuimd deze termijnen te voldoen, ondanks meerdere betalingsherinneringen in die zin en een door de bank in de precontentieuze fase gedaan schikkingsvoorstel.

Op 7 maart 2018 heeft mBank bij de verwijzende rechter een vordering ingesteld tot veroordeling van PA tot betaling aan haar van de hoofdsom van de schuld, van de rente over dit bedrag en van de gekapitaliseerde rente.

Ter rechtvaardiging van de bevoegdheid van de Obvodní soud pro Prahu 8 (rechter voor de stad Praag — stadsdeel 8, Tsjechië) heeft mBank zich gebaseerd op het feit dat PA moet worden geacht haar woonplaats in Praag (Tsjechië) te hebben, zoals bleek uit het adres dat verweerster in de kredietaanvraag en in de overeenkomst zelf had opgegeven.

De verwijzende rechter merkt evenwel op dat PA op de datum van de instelling van het beroep haar woonplaats op Slowaaks grondgebied had en niet in Tsjechië. Naast het feit dat alle pogingen om de gerechtelijke stukken in laatstgenoemde lidstaat aan de belanghebbende partij te betekenen, waren mislukt, heeft deze, na overeenkomstig artikel 26, lid 2, van verordening nr. 1215/2012 op de hoogte te zijn gebracht van haar rechten, onder overlegging van bewijsmateriaal immers betoogd dat zij op de datum van de instelling van het beroep haar woonplaats in Slowakije had, en bijgevolg de bevoegdheid van het Tsjechische gerecht waarbij de zaak aanhangig was gemaakt, betwist.

Hoewel de verwijzende rechter stelt dat het begrip ‘woonplaats van de consument’ in de zin van verordening nr. 1215/2012 volgens hem moet worden begrepen als een verwijzing naar de woonplaats van de consument op de datum waarop het beroep is ingesteld, vraagt hij het Hof of dit daadwerkelijk het geval is, dan wel of dit begrip betrekking heeft op de woonplaats van de consument op de datum waarop de contractuele betrekkingen zijn ontstaan; dat wil zeggen, in een geval als in het hoofdgeding, de datum waarop de betrokken kredietovereenkomst is gesloten.

De verwijzende rechter voegt hieraan toe dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst noch betrekking heeft op een koop en verkoop op afbetaling van roerende lichamelijke zaken, noch op een lening ter financiering van roerende lichamelijke zaken in de zin van artikel 17, lid 1, onder a) en b), van verordening nr. 1215/2012, en dat volgens hem krachtens artikel 17, lid 1, onder c), slechts sprake kan zijn van een door een consument gesloten overeenkomst indien de overeenkomst is gesloten met een persoon die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft.

Daarop heeft de Obvodní soud pro Prahu 8 de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Artikel 99 van het Reglement voor de procesvoering van het Hof bepaalt dat wanneer het antwoord op een vraag duidelijk uit de rechtspraak kan worden afgeleid of over het antwoord op de prejudiciële vraag redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan, het Hof in elke stand van het geding op voorstel van de rechter-rapporteur, de advocaat-generaal gehoord, kan beslissen om uitspraak te doen bij met redenen omklede beschikking.

Deze bepaling dient in het kader van de onderhavige prejudiciële verwijzing te worden toegepast.

Vooraf moet in herinnering worden gebracht dat het, in het kader van de bij artikel 267 VWEU ingestelde procedure van samenwerking tussen de nationale rechterlijke instanties en het Hof, volgens vaste rechtspraak de taak van het Hof is om de nationale rechter een nuttig antwoord te geven aan de hand waarvan hij het bij hem aanhangige geschil kan oplossen. Daartoe dient het Hof de voorgelegde vragen indien nodig te herformuleren (zie met name arrest van 28 mei 2020, World Comm Trading Gfz, C-684/18, EU:C:2020:403, punt 26 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Met zijn vragen, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter dus in essentie te vernemen of artikel 18, lid 2, van verordening nr. 1215/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het in die bepaling bedoelde begrip ‘woonplaats van de consument’ verwijst naar de woonplaats van de consument op de datum waarop de betrokken overeenkomst is gesloten dan wel op de datum waarop het beroep in rechte is ingesteld.

Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst is gesloten door een natuurlijke persoon met de hoedanigheid van consument, en dat uit geen enkel ander element van het dossier waarover het Hof beschikt, kan worden opgemaakt dat PA die overeenkomst heeft gesloten voor een gebruik dat als bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd in de zin van artikel 17, lid 1, van verordening nr. 1215/2012.

Hieruit volgt dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst volgens die bepaling kan vallen onder de categorie ‘door consumenten gesloten overeenkomsten’ in de zin van die bepaling.

Wat de bijzondere bevoegdheidsregels voor door een consument gesloten overeenkomsten betreft, voorziet artikel 18, lid 2, van verordening nr. 1215/2012 in een exclusieve bevoegdheidsregel ingeval de rechtsvordering door een ondernemer tegen een consument wordt ingesteld, zoals in casu, op grond waarvan de rechtsvordering slechts kan worden gebracht voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de consument woonplaats heeft.

In casu blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat PA, die ten tijde van de sluiting van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde kredietovereenkomst haar woonplaats op het grondgebied van Tsjechië had, sindsdien van woonplaats is veranderd zonder deze wijziging aan haar medecontractant of aan de Tsjechische autoriteiten mee te delen.

Niettemin is de nationale rechter, zoals uiteengezet in punt 16 van deze beschikking, bij de toepassing van de lex fori overeenkomstig artikel 62, lid 1, van verordening nr. 1215/2012 tot de conclusie gekomen dat PA haar laatste bekende woonplaats op Slowaaks grondgebied had.

In dit verband moet in de eerste plaats worden vastgesteld dat de bewoordingen van artikel 18, lid 2, van verordening nr. 1215/2012, met name in de Tsjechische, Duitse, Engelse, Poolse, Roemeense en Finse taalversie ervan, duidelijk zijn voor zover daarin sprake is van ‘de lidstaat op het grondgebied waarvan de consument woonplaats heeft’. Een letterlijke uitlegging van deze bepaling leidt dan ook tot de conclusie dat een beroep van een ondernemer dat tegen een consument wordt ingesteld, slechts kan worden gebracht voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de consument op de datum van de instelling van de vordering zijn woonplaats heeft.

In de tweede plaats; zoals blijkt uit het rapport van P. Jenard over het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 1979, C 59, blz. 1), was de werkelijke woonplaats op de datum van instelling van de vordering, en niet het in de overeenkomst vermelde adres, ten tijde van het sluiten van dat verdrag al de voorkeursoplossing. Op bladzijde 33 van dit rapport gaf Jenard namelijk aan dat ‘[d]e rechterlijke bevoegdheid […] in geval van een vordering van de verkoper of de uitlener tamelijk moeilijk vast te stellen [is] wanneer de koper of de lener zich na sluiting van het contract in het buitenland vestigt’, en preciseerde hij dat ‘[d]e wens deze personen te beschermen […] ertoe [leidt] dat zij uitsluitend zouden moeten worden gedagvaard voor de gerechten van het land waar zij hun nieuwe woonplaats hebben gevestigd’.

In de derde plaats zou een andere interpretatie leiden tot rechtsonzekerheid ten aanzien van het bevoegde gerecht in situaties waarin de consument tijdens de duur van de betrokken rechtsbetrekking een of meerdere malen van woonplaats is veranderd. Een dergelijke cumulatie van gerechten die kunnen worden aangezocht, zou immers in strijd zijn met de in overweging 15 van verordening nr. 1215/2012 genoemde doelstelling dat de bevoegdheidsregels in hoge mate voorspelbaar moeten zijn.

In dit verband moet worden opgemerkt dat het Hof in punt 47 van zijn arrest van 17 november 2011, Hypoteční banka (C-327/10, EU:C:2011:745), dat betrekking had op verordening nr. 44/2001 maar kan worden toegepast op verordening nr. 1215/2012, voor recht heeft verklaard dat ‘in een situatie […] waar een consument die partij is bij een overeenkomst voor een […] lening […], zijn woonplaats verlaat voordat tegen hem een vordering wordt ingesteld wegens schending van zijn contractuele verplichtingen, de gerechten van de lidstaat waar zich de laatst bekende woonplaats van de consument bevindt, bevoegd zijn’. In het geval van opeenvolgende woonplaatsen is dus alleen de laatste bekende woonplaats van de consument op de datum waarop de betrokken rechtsvordering werd ingesteld, bepalend voor de vaststelling van de internationale bevoegdheid van een gerecht van een lidstaat.

Hieruit volgt dat de gerechten van een lidstaat niet bevoegd zijn om kennis te nemen van een geschil over een door een consument gesloten overeenkomst volgens de voorwaarden van artikel 17, lid 1, van verordening nr. 1215/2012, wanneer de laatste bekende woonplaats van de consument niet op het grondgebied van deze lidstaat is gelegen, zoals in casu.

Opgemerkt dient nog te worden dat die oplossing wordt gesteund door — in de eerste plaats — de opzet van de regels in afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 1215/2012 met betrekking tot de bevoegdheid voor ‘door consumenten gesloten overeenkomsten’, die restrictief dienen te worden uitgelegd aangezien ze afwijken van zowel de algemene bevoegdheidsregel van artikel 4, lid 1, van deze verordening, waarbij bevoegdheid wordt verleend aan de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de verweerder woonplaats heeft, als de in artikel 7, punt 1, van deze verordening geformuleerde bijzondere bevoegdheidsregel inzake overeenkomsten, volgens welke de bevoegdheid toekomt aan het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd (zie naar analogie met betrekking tot verordening nr. 44/2001, arrest van 6 september 2012, Mühlleitner, C-190/11, EU:C:2012:542, punten 26 en 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Zoals wordt vermeld in het rapport van Jenard, genoemd in punt 30 van de onderhavige beschikking, strookt een dergelijke oplossing in de tweede plaats met de specifieke doelstelling van afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 1215/2012 met betrekking tot de ‘[b]evoegdheid voor door consumenten gesloten overeenkomsten’, waarin bijzondere bevoegdheidsregels zijn neergelegd ten gunste van consumenten, die economisch zwakker en juridisch minder ervaren worden geacht dan hun professionele contractpartij (zie naar analogie arrest van 23 december 2015, Hobohm, C-297/14, EU:C:2015:844, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Derhalve moet op de prejudiciële vragen worden geantwoord dat het in artikel 18, lid 2, van verordening nr. 1215/2012 bedoelde begrip ‘woonplaats van de consument’ aldus moet worden uitgelegd dat het verwijst naar de woonplaats van de consument op de datum waarop het beroep in rechte is ingesteld.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechter over de kosten heeft te beslissen.

Het Hof (Zesde kamer) verklaart voor recht:

Het begrip ‘woonplaats van de consument’ in artikel 18, lid 2, van verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken moet aldus worden uitgelegd dat het verwijst naar de woonplaats van de consument op de datum waarop het beroep in rechte is ingesteld.

ondertekeningen