Rb. Zwolle-Lelystad, 07-09-2011, nr. 178454 / HA ZA 10-1589

Het verloop van de procedure blijkt uit:

Na de comparitie van partijen heeft de comparitierechter de zaak op grond van artikel 15 lid 2 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering verwezen naar de meervoudige kamer.

Ten slotte is vonnis bepaald.

[gedaagde] is de vader van [eiseres].

[gedaagde] is van 22 januari 1965 tot 11 juli 1974 gehuwd geweest met mevrouw [A] (hierna te noemen: [A]). Uit dit huwelijk zijn twee kinderen geboren:

[B], geboren op [datum] 1966, en [eiseres], geboren op [datum] 1969. Beide kinderen zullen hierna gezamenlijk ook wel "de dochters" worden genoemd.

Nadat het huwelijk tussen [gedaagde] en [A] was ontbonden is [A] benoemd tot voogd over de dochters en is [gedaagde] aangewezen als toeziend voogd. De dochters zijn bij [A] komen wonen.

Bij akte van scheiding en deling van 17 januari 1975 is de echtelijke woning van [gedaagde] en [A], staande en gelegen aan de [adres] te [plaats] (hierna te noemen: de woning te [plaats]) in het kader van de verdeling na hun echtscheiding aan [A] toebedeeld.

Op 27 maart 1977 heeft op Tenerife een vliegramp plaatsgevonden waarbij [A] om het leven is gekomen.

De dochters zijn de erfgenamen van [A].

Na het overlijden van [A] is [gedaagde] bij beschikking van de kantonrechter van 10 juni 1977 benoemd tot voogd over de dochters en zijn de dochters bij hem komen wonen.

Op 3 augustus 1977 heeft [gedaagde] de woning te [plaats] verkocht voor een bedrag van fl. 120.000,00.

Op 1 september 1977 heeft de kantonrechter te Hoorn een akte van scheiding en deling (opgemaakt door notaris J. Drenth te Hoorn) goedgekeurd waarbij [gedaagde], handelend als voogd over de dochters en als lasthebber van de toeziend voogd [C], is overgegaan tot scheiding en deling van de nalatenschap van [A] onder aanneming van 20 augustus 1977 als dag van scheiding. In deze akte staat onder meer vermeld:

Bij verzoekschrift, gedateerd 5 september 1977 heeft [gedaagde], handelend als voogd, de kantonrechter verzocht hem toestemming te verlenen om van ieder van zijn dochters een bedrag van fl. 10.000,00 te lenen. In het verzoekschrift heeft [gedaagde] onder meer gesteld:

Bij verzoekschrift, gedateerd 5 juni 1978 heeft [gedaagde], handelend als voogd, de kantonrechter verzocht hem toestemming te verlenen om van ieder van zijn dochters een bedrag van fl. 5.000,00 te lenen. In het verzoekschrift heeft [gedaagde] onder meer gesteld:

[gedaagde] heeft in verband met het overlijden van [A] als gevolg van de vliegramp met o.a. de KLM en luchtvaartmaatschappij PanAm namens de dochters een schikking getroffen voor een bedrag van US $ 210.000,00 (hierna ook aan te duiden als: de KLM-uitkering). Op 4 juli 1978 heeft [gedaagde] in dit kader een akte van finale kwijting ondertekend. Bij beschikking van 28 juli 1978 heeft de kantonrechter te Hoorn voor deze rechtshandeling een machtiging verleend "onder voorwaarde, dat de voor de minderjarigen vrij komende gelden op de bij de Wet voorgeschreven wijze op een beleggingsrekening zullen worden belegd".

[gedaagde] heeft (via de rekening van een door hem en zijn huidige echtgenote gedreven vennootschap onder firma met de naam [D]) op 28 augustus 2007 een bedrag van EUR 15.000,00 aan [eiseres] betaald, waarbij op het bankafschrift staat vermeld: "NOGMAALS, HET VERMEENDE TEGOED. [vennoten D]."

Bij brief van 11 mei 2009 heeft [eiseres] aan de KLM onder meer geschreven:

De KLM heeft deze brief op 15 mei 2009 beantwoord en aan [eiseres] onder meer geschreven:

Bij brief van 20 november 2009 heeft [eiseres] onder meer aan [gedaagde] bericht:

Bij brief van 11 december 2009 heeft [gedaagde] aan [eiseres] bericht dat hij haar brief van 20 november 2009 heeft ontvangen, maar niet ingaat op haar verzoek.

[eiseres] heeft na daartoe verkregen verlof van de voorzieningenrechter van deze rechtbank op 21 september 2010 ten laste van [gedaagde] conservatoir beslag doen leggen op diverse vermogensbestanddelen van [gedaagde].

Bij vonnis in kort geding van 26 oktober 2010 (onder zaak- en rolnummer: 176575/KG ZA 10-467) heeft de voorzieningenrechter van deze rechtbank de vordering van [gedaagde] tot opheffing van de gelegde beslagen, afgewezen.

[eiseres] vordert dat de rechtbank, bij vonnis uitvoerbaar bij voorraad, [gedaagde] veroordeelt om tegen behoorlijk bewijs van kwijting aan [eiseres] te betalen:

[gedaagde] voert verweer.

Op de stellingen van partijen wordt hierna, voor zover van belang, nader ingegaan.

[eiseres] heeft aan haar vordering naast voormelde vaststaande feiten onder meer het volgende ten grondslag gelegd. [gedaagde] heeft de dochters na het overlijden van [A] niet de aandacht gegeven die een vader en voogd betaamt, maar heeft zich daarentegen zelfs schuldig gemaakt aan verwaarlozing en mishandeling, reden waarom [eiseres] en [B] zich op 16-jarige respectievelijk 18-jarige leeftijd genoodzaakt hebben gevoeld het huis te verlaten. De dochters zijn elkaar na verloop van tijd uit het oog verloren, maar hebben begin 2009 weer contact gekregen. [gedaagde] heeft willens en wetens het bestaan van een erfenis, het feit dat hij geld van de dochters heeft geleend en het bestaan van de KLM-uitkering voor de dochters verborgen gehouden en heeft in strijd met zijn verplichtingen als ouder-voogd het geld uit de nalatenschap en de KLM-uitkering voor eigen gerief aangewend, dit alles aldus [eiseres]. Zij stelt zich op het standpunt dat [gedaagde] door zo te handelen onrechtmatig jegens haar heeft gehandeld als gevolg waarvan zij schade heeft geleden.

[gedaagde] heeft een andere visie op zijn invulling van zijn rol als vader en voogd. Hij betwist dat hij de dochters slecht zou hebben behandeld. Hij heeft altijd voor zijn dochters klaargestaan en heeft de gelden welke zijn vrijgekomen uit de nalatenschap en de KLM-uitkering benut ten gunste van de opvoeding, verzorging en huisvesting van de dochters, aldus [gedaagde]. Er is volgens [gedaagde] geen sprake van het opzettelijk verborgen houden van het bestaan van de nalatenschap en de KLM-uitkering. De dochters hebben beiden al op jonge leeftijd geweten dat [gedaagde] de KLM-uitkering heeft gekregen, omdat hierover in het gezin destijds vele malen is gesproken en [eiseres] als kind heeft gezien dat [gedaagde] diverse brieven aan het schrijven was voor de claim. Beide kinderen wisten of hadden kunnen weten dat er sprake was van een nalatenschap en hadden op 21-jarige leeftijd hun rechten kunnen opeisen, aldus nog steeds [gedaagde]. Over de lening stelt [gedaagde] dat hij zich daarvan niets kan herinneren. [gedaagde] verweert zich tegen de vorderingen met onder meer een beroep op verjaring en op rechtsverwerking.

De rechtbank wijst erop dat bij de beoordeling van de vorderingen de uiteenlopende meningen over de wijze waarop [gedaagde] zijn dochters zou hebben behandeld, zoals deze blijken uit de over en weer overgelegde getuigenverklaringen, buiten beschouwing worden gelaten, omdat deze niet relevant zijn voor de beoordeling van het juridische geschil.

De rechtbank stelt vast dat [eiseres] op 1 januari 1988 meerderjarig is geworden. Beide partijen zijn er aanvankelijk vanuit gegaan dat [eiseres] pas op [datum] 1990 meerderjarig was geworden. Zoals ook al tijdens de comparitie met partijen is besproken, bepaalt artikel V van de "Wet van 1 juli 1987 tot verlaging van de leeftijd waarop volgens het Burgerlijk Wetboek de meerderjarigheid wordt bereikt [...]" (Stb. 1987, 333) echter dat minderjarigen, die op het tijdstip van het in werking treden van deze wet de leeftijd van achttien jaren reeds hebben bereikt, op genoemd tijdstip meerderjarig worden. De wet is op 1 januari 1988 in werking getreden.

Bij de beoordeling van de gestelde onrechtmatige daad is van belang welke verplichtingen [gedaagde] heeft (gehad) in zijn hoedanigheid van vader en voogd van de dochters. Met betrekking tot het begrip voogd overweegt de rechtbank dat door de invoering van de Wet van 6 april 1995, Stb. 1995, 240 (in werking getreden op 2 november 1995) de daarvóór geldende begrippen ouder-voogdij en toeziende voogdij zijn vervallen. De term voogdij is sindsdien gereserveerd voor derden, niet zijnde de ouders van het kind, die het gezag uitoefenen (vgl. het huidige artikel 1:245 lid 3 BW).

Ouders zijn verplicht te voorzien in de kosten van verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen. Deze verplichting is (behalve een verplichting tussen echtgenoten) een verplichting jegens het kind zelf. Dit volgt uit het huidige artikel 1:247 van het Burgerlijk Wetboek (BW) en was ook geldend recht in de periode (van [datum] 1967 tot 1 januari 1988) dat [eiseres] minderjarig was (vgl. HR 11 december 1987, NJ 1988, 723).

Tevens geldt dat [gedaagde] als ouder en voogd het bewind heeft gevoerd over het vermogen van de dochters met de verplichting om dit bewind als een goed bewindvoerder te voeren (zie het huidige artikel 1:253j BW). De aansprakelijkheid van de bewindvoerende ouders voor aan hun slecht bewind te wijten schade, brengt voor hen de verplichting mee tot het afleggen van rekening en verantwoording, met name aan het kind als dit meerderjarig is geworden. Ook deze verplichting was geldend recht ten tijde van de periode van bewindvoering door [gedaagde] over het vermogen van [eiseres]. Dit blijkt mede uit de bepaling van artikel 374 j oud BW (ingevoerd bij wet van 10 juli 1947, Stb. 1947 H232) dat de ontzette of ontheven ouder rekening en verantwoording moet afleggen aan zijn opvolger in het beheer.

De rechtbank is met [eiseres] van oordeel dat [gedaagde] in strijd met zijn (wettelijke) plicht heeft gehandeld door zelf te beschikken over het bedrag dat hij in het kader van de verdeling van de nalatenschap van [A] voor de dochters had ontvangen. Dat [gedaagde] zelf heeft beschikt over het geld volgt uit zijn eigen stelling dat hij het geld ten gunste van de opvoeding, verzorging en huisvesting van de kinderen heeft benut. Wat er ook zij van deze door [eiseres] betwiste stelling: [gedaagde] was als vader verplicht om hoe dan ook deze kosten voor zijn rekening te nemen en was niet gerechtigd om deze kosten te voldoen uit de aan de dochters toekomende nalatenschap. [gedaagde] heeft aldus onrechtmatig jegens [eiseres] gehandeld en is in beginsel gehouden de schade die zij dientengevolge heeft geleden te vergoeden.

[eiseres] heeft deze schade begroot op een bedrag van EUR 18.442,37 (dit is het equivalent in euro's van haar erfdeel ad fl. 40.641,64) te vermeerderen met de wettelijke rente daarover vanaf 30 augustus 1977 en op een bedrag van EUR 105.132,93 (dit is het equivalent van het bedrag in dollars van de KLM-uitkering ad US $ 105.000,00) te vermeerderen met een gemiddeld rendement van 8,5% per jaar vanaf 28 juli 1978. Dit laatste deel van haar vordering baseert [eiseres] op de machtiging van de kantonrechter, in welke machtiging is bepaald dat de gelden op een beleggingsrekening dienden te worden gestort. [eiseres] heeft de hoogte van het door haar gestelde gemiddelde rendement onderbouwd met een (als productie 12 bij dagvaarding overgelegde) berekening en toelichting door een accountant.

[gedaagde] heeft als verweer gevoerd dat de schadevergoedingsvordering is verjaard op grond van artikel 1:377 BW en voorts op grond van de algemene verjaringstermijn van twintig jaar voor het instellen van een vordering.

Het beroep op artikel 1:377 BW slaagt niet. Dit artikel ziet op voogdijbewind en zoals hiervoor overwogen is het begrip voogdij sinds 2 november 1995 gereserveerd voor derden, niet zijnde de ouders van het kind, die het gezag uitoefenen. Het artikel ziet niet op de situatie van [gedaagde], die immers als ouder het bewind over het vermogen van de dochters heeft moeten voeren. Artikel 1:377 BW is in artikel 1:253k BW ook niet van overeenkomstige toepassing verklaard op ouderbewind.

Dit onderscheid dat in het huidige recht wordt gemaakt tussen bewind door een ouder en bewind door een voogd werd ook gemaakt onder het recht zoals dat gold in de periode van bewindvoering door [gedaagde] over het vermogen van [eiseres]. Het onderscheid ouder-voogdij en derde-voogdij zat onder het oude recht in (o.a.) de verplichting van de derde-voogd om jaarlijks ten overstaan van de kantonrechter aan de toeziend voogd rekening te doen van het door hem over het vermogen van de minderjarigen gevoerde beheer. Deze verplichting bestond voor de ouder-voogd slechts indien zij hem door de kantonrechter op verzoek van de toeziend voogd of ambtshalve was opgelegd (artikel 442 lid 1 en 4 oud BW). De ratio van de korte verjaringstermijn zoals thans neergelegd in artikel 1:377 BW (oorspronkelijk ingevoerd bij eerdergenoemde wet van 10 juli 1947, Stb. 1947 H232) is naar het oordeel van de rechtbank dan ook gelegen in de strengere eisen aan en het toezicht op de uitoefening van bewind door een derde-voogd. Het verweer kan [gedaagde] derhalve niet baten.

Het beroep van [gedaagde] op de algemene verjaringstermijn van twintig jaar slaagt evenmin. [eiseres] stelt zich naar het oordeel van de rechtbank terecht op het standpunt dat in het onderhavige geval de verjaring (waarvan partijen het erover eens zijn dat deze is aangevangen op de dag dat [eiseres] meerderjarig is geworden) niet is voltooid wegens het bestaan van de verlengingsgrond als bedoeld in artikel 3:321 lid 1 sub b BW. Deze grond voor verlenging duurt voort totdat de eindrekening van de wettelijke vertegenwoordiging is gesloten (artikel 3:321 lid 2 BW). [eiseres] heeft onweersproken gesteld dat dit nimmer is geschied. Dit leidt al tot de conclusie dat de schadevergoedingsvordering niet is verjaard, zodat het antwoord op de vraag of (tevens) sprake is van de verlengingsgrond als bedoeld in artikel 3:321 lid 1 sub f BW en de daarmee samenhangende vraag of [gedaagde] opzettelijk het bestaan van de nalatenschap heeft verzwegen, in het midden kan blijven. Ook het partijdebat over de vraag of de verjaring al dan niet is gestuit door middel van de in rechtsoverweging 2.16 bedoelde brief van 20 november 2009 en/of door erkenning van de vordering door [gedaagde], kan verder onbesproken blijven.

[gedaagde] heeft zich voorts verweerd met een beroep op rechtsverwerking. Hij heeft daartoe aangevoerd dat hij er, gelet op de bijzondere omstandigheden van het geval, waaronder mede begrepen zijn leeftijd (71 jaar), het niet meer aanwezig zijn van een administratie en de omstandigheid dat hij niet door de dochters binnen een termijn van tien jaar na 21-jarige leeftijd is aangesproken, op mocht vertrouwen dat er geen aanspraak meer geldend zou worden gemaakt. Daarbij komt nog dat de positie van [gedaagde] onredelijk is verzwaard daar hij op geen enkele wijze de financiële stellingen kan onderbouwen: hadden de dochters eerder een vordering ingesteld dan had hij kunnen aantonen hoe de gelden zijn verdeeld en bij wie ze zijn terecht gekomen, aldus [gedaagde], die daaraan nog heeft toegevoegd dat ook banken geen betalingsgegevens van tien jaar of ouder meer hebben.

Volgens vaste rechtspraak kan van rechtsverwerking slechts sprake zijn indien de schuldeiser zich heeft gedragen op een wijze die naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onverenigbaar is met het vervolgens geldend maken van een aan hem toekomend recht. Enkel tijdsverloop dan wel louter stilzitten van de schuldeiser is op zichzelf niet voldoende om rechtsverwerking aan te nemen. Voor rechtsverwerking is vereist de aanwezigheid van bijzondere omstandigheden als gevolg waarvan hetzij bij de schuldenaar het gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt dat de schuldeiser zijn aanspraak niet (meer) geldend zal maken, hetzij de positie van de schuldenaar onredelijk zou worden benadeeld of verzwaard ingeval de schuldeiser zijn aanspraak alsnog geldend zou maken (HR 24 april 1998, NJ 1998, 621 en recent de conclusie van AG mr. P.Vlas bij HR 8 juli 2011, LJN BQ 2295).

Gelet op deze maatstaf is de rechtbank van oordeel dat van rechtsverwerking geen sprake is. Dat [gedaagde] thans 71 jaar is, niet (meer) over een administratie beschikt en niet binnen tien jaar na het meerderjarig worden van de dochters door hen is aangesproken, zijn naar het oordeel van de rechtbank vooral voorbeelden van enkel tijdsverloop dan wel stilzitten en zijn op zichzelf niet voldoende om rechtsverwerking aan te nemen. Deze gestelde omstandigheden vormen ook in samenhang bezien geen situatie waarin een beroep op rechtsverwerking in het onderhavige geval gerechtvaardigd is. In dit geval komt het juist aan op de verplichting van [gedaagde] om de financiële belangen van de dochters tijdens hun minderjarigheid goed te behartigen en daarvan aan hen rekening en verantwoording af te leggen. Met deze verplichting had [gedaagde] van meet af aan rekening behoren te houden.

[gedaagde] heeft ten slotte aangevoerd dat hij pas in deze procedure weer kennis heeft kunnen nemen van het verzoekschrift aan de kantonrechter van 5 september 1977 waarin hij heeft vermeld dat hij voornemens was de overige gelden van de minderjarige te beleggen op B.E.M. Spaarrekeningen met een opzegtermijn van een jaar bij de Nuts Spaarbank te Venhuizen en van de machtiging inzake voogdijbewind d.d. 28 juli 1978 waarbij als voorwaarde bij de KLM-uitkering werd gesteld dat de voor de minderjarige vrijgekomen gelden op de bij de wet voorgeschreven wijze op een beleggingsrekening zullen worden belegd. [gedaagde] heeft gesteld dat als hij dit, zoals zijn voornemen was, bij de Nuts Spaarbank te Venhuizen zou hebben gedaan, "[...]per definitie vast [staat] dat er thans niets meer van het geld zou zijn overgebleven daar de Nuts Spaarbank te Venhuizen is overgegaan in de beroemde bank van Dirk Scheringa, namelijk de DSB welke failliet is."

De rechtbank overweegt ten aanzien van dit betoog dat het faillissement van de DSB-bank is uitgesproken lang na het tijdstip waarop de dochters meerderjarig zijn geworden en voor [gedaagde] de verplichting is ontstaan om aan hen het hun toekomende geld ter beschikking te stellen, zodat het betoog [gedaagde] om die reden al niet kan baten.

Andere (gemotiveerde) verweren tegen de (hoogte van de) gevorderde schadevergoeding, (de ingangsdatum van) de gevorderde wettelijke rente en het rendement zijn niet gevoerd. (De advocaat van) [gedaagde] heeft tijdens de comparitie naar aanleiding van de constatering van (de advocaat van) [eiseres], dat de vordering ten aanzien van de wettelijke rente over het erfdeel en ten aanzien van het gemiddelde rendement over de KLM-uitkering niet werd betwist, enkel gesteld dat dit wel wordt betwist. Gelet op de omstandigheid dat [eiseres] haar vorderingen terzake heeft onderbouwd met de berekening en toelichting van een accountant (productie 12 bij dagvaarding), heeft [gedaagde] naar het oordeel van de rechtbank niet kunnen volstaan met een blote betwisting. De conclusie luidt dan ook, dat zowel het bedrag van EUR 18.442,37 vermeerderd met de wettelijke rente daarover vanaf 30 augustus 1977 als het bedrag van EUR 105.132,93 vermeerderd met het gemiddelde rendement van 8,5% vanaf 28 juli 1978, voor toewijzing in aanmerking komt.

De gevorderde vergoeding voor buitengerechtelijke (incasso-)kosten zal - mede gelet op de door deze rechtbank gevolgde aanbevelingen van het Rapport Voorwerk II - worden afgewezen. [eiseres] heeft immers niet gesteld dat kosten zijn gemaakt die betrekking hebben op verrichtingen die meer omvatten dan een enkele (eventueel herhaalde) aanmaning, het enkel doen van een (niet aanvaard) schikkingsvoorstel, het inwinnen van eenvoudige inlichtingen of het op gebruikelijke wijze samenstellen van het dossier. De kosten waarvan [eiseres] vergoeding vordert, moeten dan ook worden aangemerkt als betrekking hebbend op verrichtingen waarvoor de proceskostenveroordeling wordt geacht een vergoeding in te sluiten.

[eiseres] vordert [gedaagde] te veroordelen tot betaling van de beslagkosten. Deze vordering is op grond van artikel 706 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering toewijsbaar. De beslagkosten worden begroot op EUR 674,52 voor verschotten en EUR 452,00 voor salaris advocaat (1 x EUR 452,00) totaal EUR 1.126,52.

[gedaagde] zal als de in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten worden veroordeeld. De kosten aan de zijde van [eiseres] worden begroot op: