HvJ EU, 11-09-2014, nr. C-291/13

Punt 17 van de considerans van richtlijn 2000/31 luidt als volgt:

In punt 18 van de considerans van die richtlijn staat het volgende te lezen:

Punt 22 van de considerans van die richtlijn luidt als volgt:

Punt 42 van de considerans van diezelfde richtlijn luidt als volgt:

In punt 43 van de considerans van richtlijn 2003/31 staat het volgende te lezen:

Artikel 2 van die richtlijn bepaalt:

Artikel 3 van voornoemde richtlijn 2000/31, ‘Interne markt’, luidt als volgt:

De artikelen 12 tot en met 14 van diezelfde richtlijn vallen onder afdeling 4 ervan, met als opschrift ‘Aansprakelijkheid van dienstverleners die als tussenpersoon optreden’.

Artikel 12 van richtlijn 2000/31, ‘ ‘Mere conduit’ (doorgeefluik)’, bepaalt:

Artikel 13 van richtlijn 2000/31, ‘ ‘Caching’ (wijze van opslag)’ bepaalt:

Artikel 14 van deze richtlijn, ‘ ‘Hosting’ (‘host’-diensten)’, luidt als volgt:

Artikel 18 van die richtlijn, ‘Beroep op rechterlijke instanties’, lid 1, bepaalt:

Artikel 1 van richtlijn 98/34 luidt als volgt:

Smaad is als vorm van onrechtmatige daad geregeld in de artikelen 17 tot en met 25, hoofdstuk 148, van de wet op de onrechtmatige daad.

Met zijn vierde vraag, die eerst moet worden behandeld, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 2, sub a, van richtlijn 2000/31 aldus moet worden uitgelegd dat het begrip ‘diensten van de informatiemaatschappij’, in de zin van die bepaling, online-informatiediensten omvat waarbij de dienstverlener niet wordt vergoed door de afnemer van de dienst, maar door inkomsten die hij haalt uit op een website gepubliceerde reclame.

In dit verband moet worden vastgesteld dat artikel 2, sub a, van richtlijn 2000/31 het begrip ‘diensten van de informatiemaatschappij’ definieert door te verwijzen naar artikel 1, lid 2, van richtlijn 98/34, dat doelt op elke dienst die ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ langs elektronische weg, op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van diensten wordt verricht.

Aangaande de vraag of deze vergoeding noodzakelijkerwijze moet worden betaald door de afnemer van de dienst zelf, moet worden opgemerkt dat een dergelijke voorwaarde uitdrukkelijk is uitgesloten door punt 18 van de considerans van richtlijn 2000/31 — in het licht waarvan artikel 2, sub a, van richtlijn 2000/31 moet worden uitgelegd — waarin is gepreciseerd dat de diensten van de informatiemaatschappij, voor zover zij een economische activiteit vormen, betrekking hebben op diensten ‘waarvoor de afnemers niet betalen, zoals diensten die bestaan in het aanbieden van online-informatie of commerciële communicatie’.

Die uitlegging strookt met die van het begrip ‘diensten’ in de zin van artikel 57 VWEU, waarbij evenmin is vereist dat de dienst wordt betaald door degene voor wie zij wordt verricht (zie met name arrest Bond van Adverteerders e.a., 352/85, EU:C:1988:196, punt 16).

Gelet op het voorgaande, moet op de vierde vraag worden geantwoord dat artikel 2, sub a, van richtlijn 2000/31 aldus moet worden uitgelegd dat het begrip ‘diensten van de informatiemaatschappij’, in de zin van die bepaling, online-informatiediensten omvat waarbij de dienstverlener niet wordt vergoed door de afnemer van de dienst, maar door inkomsten die hij haalt uit op een website gepubliceerde reclame.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 2000/31 eraan in de weg staat dat een regeling inzake civiele aansprakelijkheid voor smaad wordt toegepast op verleners van diensten van de informatiemaatschappij.

Volgens artikel 3, lid 1, van die richtlijn zorgt iedere lidstaat ervoor dat de diensten van de informatiemaatschappij die worden verleend door een op zijn grondgebied gevestigde dienstverlener, voldoen aan de in die lidstaat geldende nationale bepalingen die binnen het gecoördineerde gebied vallen, waarbij dit gebied met name, zoals in artikel 2, sub h, van die richtlijn is bepaald, de regeling inzake de civiele aansprakelijkheid van de dienstverlener omvat.

Daaruit volgt dat richtlijn 2000/31 zich niet ertegen verzet dat een lidstaat een regeling inzake de civiele aansprakelijkheid voor smaad vaststelt, die geldt voor de op zijn grondgebied gevestigde aanbieders van diensten van de informatiemaatschappij.

Artikel 3, lid 2, van richtlijn 2000/31 bepaalt echter dat de lidstaten het vrije verkeer van diensten van de informatiemaatschappij die vanuit een andere lidstaat worden geleverd, niet mogen beperken om redenen die vallen binnen het gecoördineerde gebied.

In casu blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde diensten enkel vanuit Cyprus worden verleend door een in die lidstaat gevestigde dienstverlener, en niet vanuit een andere lidstaat. In een dergelijk geval kan artikel 3, lid 2, van die richtlijn niet van toepassing zijn, zodat de mogelijke uitwerking van die bepaling niet hoeft te worden onderzocht.

Bijgevolg moet, bij ontstentenis van bijkomende preciseringen door de verwijzende rechter, op de eerste vraag worden geantwoord dat in een zaak als het hoofdgeding richtlijn 2000/31 niet in de weg staat aan de toepassing van een regeling voor de civiele aansprakelijkheid voor smaad.

Met zijn vijfde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de in de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 vermelde beperkingen van de civiele aansprakelijkheid van toepassing zijn op een persbedrijf dat beschikt over een internetsite waarop de elektronische versie van een krant wordt gepubliceerd, die is opgesteld door in loondienst werkende of zelfstandige journalisten en waarbij dit persbedrijf wordt vergoed door inkomsten die het haalt uit door de op die website gepubliceerde reclame. De verwijzende rechter wenst tevens te vernemen of het antwoord op deze vraag hetzelfde is naargelang de toegang tot deze site gratis of betalend is.

De artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 betreffen situaties waarin een verlener van diensten van de informatiemaatschappij respectievelijk als doorgeefluik (‘mere conduit’) optreedt, informatie opslaat onder de vorm van ‘caching’, dan wel host-diensten verleent.

Zoals blijkt uit het opschrift van afdeling 4 van deze richtlijn moeten de handelingen van de door deze artikelen bedoelde dienstverlener zich beperken tot die van een als ‘tussenpersoon’ optredende dienstverlener.

Verder volgt uit punt 42 van de considerans van richtlijn 2000/31 dat de in deze richtlijn vastgestelde vrijstellingen van de aansprakelijkheid uitsluitend gelden voor gevallen waarin de activiteit van de verlener van diensten van de informatiemaatschappij een louter technisch, automatisch en passief karakter heeft, wat inhoudt dat hij noch kennis noch controle heeft over de doorgegeven of opgeslagen informatie (zie arrest Google France en Google, C-236/08–C-238/08, EU:C:2010:159, punt 113).

Het Hof heeft hieruit afgeleid dat, om na te gaan of de aansprakelijkheid van de dienstverlener krachtens artikel 14 van richtlijn 2000/31 kon worden beperkt, moest worden onderzocht of de door deze dienstverlener uitgeoefende rol neutraal was door de louter technische, automatische en passieve aard van diens handelingen, wat impliceert dat hij geen kennis heeft van of controle heeft over de gegevens die hij opslaat (zie in die zin arresten Google France en Google, EU:C:2010:159, punt 114, en L'Oréal e.a., C-324/09, EU:C:2011:474, punt 113).

Het Hof heeft aldus geoordeeld dat het enkele feit dat voor een zoekmachineadvertentiedienst moet worden betaald, dat de dienstverlener de wijze van vergoeding bepaalt of dat hij algemene inlichtingen aan zijn klanten verstrekt, niet tot gevolg kan hebben dat deze dienstverlener geen beroep kan doen op de in richtlijn 2000/31 vastgestelde vrijstellingen van de aansprakelijkheid (zie arresten Google France en Google, EU:C:2010:159, punt 116, en L'Oréal e.a., EU:C:2011:474, punt 115).

De rol van de dienstverlener bij het opstellen van de reclameboodschap die de advertentielink begeleidt of bij het vaststellen of selecteren van de trefwoorden is daarentegen wel relevant (zie arrest Google France en Google, EU:C:2010:159, punt 118).

Ook wanneer de dienstverlener bijstand verleent door met name de wijze waarop de betrokken verkoopaanbiedingen worden getoond te optimaliseren of deze aanbiedingen te bevorderen, neemt hij geen neutrale positie in tussen de betrokken klant-verkoper en de potentiële kopers, maar speelt hij een actieve rol waardoor hij op de hoogte is van de gegevens betreffende die aanbiedingen of daarover controle verkrijgt (arrest L'Oréal e.a., EU:C:2011:474, punt 116).

Bijgevolg kan een krantenuitgever die de elektronische versie van een krant op zijn internetsite publiceert, omdat hij in beginsel weet welke informatie hij publiceert en hij daarover controle heeft, niet worden geacht een dienstverlener te zijn die optreedt als ‘tussenpersoon’ in de zin van de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31, ongeacht of de toegang tot deze website betalend dan wel gratis is.

Uit het voorgaande volgt dat op de vijfde vraag moet worden geantwoord dat de in de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 vermelde beperkingen van de civiele aansprakelijkheid niet het geval beogen van een persbedrijf dat beschikt over een internetsite waarop de elektronische versie van een krant wordt gepubliceerd en waarbij dit persbedrijf wordt vergoed door inkomsten die het haalt uit door de op die website gepubliceerde reclame, daar het weet welke informatie is gepubliceerd en het daarover controle heeft, ongeacht of de toegang tot deze website betalend dan wel gratis is.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de in de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 vermelde beperkingen van de aansprakelijkheid van toepassing kunnen zijn op gedingen tussen particulieren over de civiele aansprakelijkheid voor smaad, zodat deze rechter zijn nationale wetgeving in overeenstemming met die richtlijn kan uitleggen.

Gelet op het antwoord op de vijfde vraag, volgens welke de dienstverleners in het hoofdgeding niet lijken te kunnen worden geacht dienstverleners te zijn die optreden als tussenpersonen in de zin van de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31, zou deze vraag niet hoeven te worden beantwoord. Aangezien uit de verwijzingsbeslissing echter niet met zekerheid blijkt dat de in de vijfde vraag vermelde voorwaarden overeenstemmen met die in het hoofdgeding, acht het Hof het nuttig de tweede vraag te beantwoorden.

In dit verband moet worden vastgesteld dat artikel 2, sub b, van richtlijn 2000/31 het begrip ‘dienstverlener’ omschrijft als iedere natuurlijke of rechtspersoon die een dienst van de informatiemaatschappij levert.

Bijgevolg moet op de tweede vraag worden geantwoord dat de in de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 vermelde beperkingen van de civiele aansprakelijkheid van toepassing kunnen zijn op gedingen tussen particulieren over de civiele aansprakelijkheid voor smaad indien is voldaan aan de in die artikelen vermelde voorwaarden.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 aldus moeten worden uitgelegd dat een verlener van diensten aan de informatiemaatschappij zich op grond van die bepalingen kan verzetten tegen de instelling van een rechtsvordering tegen hem en bijgevolg tegen de vaststelling zelf van voorlopige maatregelen door een nationale rechter. Subsidiair wenst hij te vernemen of deze artikelen individuele rechten creëren die de betrokken dienstverlener als verweer kan inroepen in het kader van een gerechtelijke procedure als aan de orde in het hoofdgeding.

Ook de beantwoording van deze vraag zou niet noodzakelijk kunnen worden geacht, daar de dienstverleners in het hoofdgeding niet lijken te kunnen worden geacht dienstverleners te zijn die optreden als tussenpersonen als bedoeld in de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31.

Het Hof wenst de verwijzende rechter er niettemin op te wijzen dat deze artikelen, wegens het onderwerp ervan, niet gaan over de voorwaarden waaronder tegen deze dienstverleners rechtsvorderingen inzake civiele aansprakelijkheid kunnen worden ingesteld. Bij ontstentenis van precisering in het Unierecht staat het uitsluitend aan de lidstaten om deze voorwaarden te bepalen, mits zij daarbij het gelijkwaardigheidsbeginsel en het doeltreffendheidsbeginsel naleven.

Betreffende de vraag of deze artikelen individuele rechten creëren die de dienstverlener in het kader van een burgerlijke rechtsvordering wegens smaad als verweer kan inroepen, moet eraan worden herinnerd dat het Hof steeds heeft geoordeeld dat bij een geding tussen particulieren, als aan de orde in het hoofdgeding, een richtlijn uit zichzelf geen verplichtingen aan particulieren kan opleggen en dat een bepaling van een richtlijn als zodanig niet tegenover een particulier kan worden ingeroepen (zie met name arresten Marshall, 152/84, EU:C:1986:84, punt 48, en Faccini Dori, C-91/92, EU:C:1994:292,punt 20), wat echter niet verhinderd dat de staat eventueel aansprakelijk kan worden gesteld voor de schade die hij heeft veroorzaakt doordat hij het Unierecht heeft geschonden (zie in dit verband met name arrest Francovich e.a., C-6/90 en C-9/90, EU:C:1991:428, punt 35).

Sedert het verstrijken van de termijn voor de omzetting van richtlijn 2000/31 hebben de lidstaten echter in hun nationale recht de in die artikelen vermelde beperkingen van de aansprakelijkheid moeten opnemen.

Ingeval dergelijke beperkingen echter niet in het nationale recht zijn omgezet, moet de nationale rechter dit recht zoveel mogelijk uitleggen in het licht van de bewoordingen en het doel van deze richtlijn, teneinde het hiermee beoogde resultaat te bereiken en aldus te voldoen aan artikel 288, derde alinea, VWEU (zie met name de arresten von Colson en Kamann, 14/83, EU:C:1984:153, punt 26, en Marleasing, C-106/89, EU:C:1990:395, punt 8).

Bijgevolg moet op de derde vraag worden geantwoord dat een verlener van diensten aan de informatiemaatschappij zich niet op grond van de artikelen 12 tot en met 14 van richtlijn 2000/31 kan verzetten tegen de instelling tegen hem van een rechtsvordering inzake civiele aansprakelijkheid en bijgevolg tegen de vaststelling van voorlopige maatregelen door een nationale rechter. De beperkingen van de aansprakelijkheid waarin deze artikelen voorzien, kunnen door de dienstverlener worden ingeroepen overeenkomstig de bepalingen van nationaal recht die de uitvoering ervan verzekeren of, bij ontstentenis daarvan, overeenkomstig de richtlijnconforme uitlegging van dat nationale recht. Richtlijn 2000/31 kan echter, in het kader van een geding als het hoofdgeding, uit zichzelf geen verplichtingen aan een particulier opleggen en dus niet als zodanig tegen hem worden ingeroepen.