Hof Arnhem, 21-07-2009, nr. 200.021.235

Partijen zijn op 19 oktober 1989 in de gemeente Kampen gehuwd zonder het maken van huwelijkse voorwaarden. Het huwelijksgoederenregime is tijdens hun huwelijk niet gewijzigd.

De man en de vrouw hebben op 14 februari 2006 een echtscheidingsconvenant getekend. Op 19 oktober 2006 heeft de vrouw een verzoek tot echtscheiding met nevenverzoeken ingediend bij de rechtbank. Bij beschikking van 4 juli 2007 heeft de rechtbank de echtscheiding tussen partijen uitgesproken. Deze beschikking is op 25 juli 2007 ingeschreven in het daartoe bestemde register van de burgerlijke stand.

De beslissing over — onder meer — de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap is in de beschikking van 4 juli 2007 aangehouden. Bij beschikking van 5 september 2007 heeft de rechtbank de man opgedragen te bewijzen dat de vrouw ten tijde van het ondertekenen van het convenant op de hoogte was van de waarde van het bedrijf van de man. Bij beschikking van 17 september 2008 heeft de rechtbank het verzoek van de vrouw tot vernietiging van het echtscheidingsconvenant toegewezen voor zover dit betrekking heeft op de verdeling van de ontbonden huwelijksgoederengemeenschap van partijen. De rechtbank heeft verder partijen bevolen over te gaan tot verdeling van de ontbonden huwelijksgoederengemeenschap en een notaris en een onzijdig persoon benoemd. De rechtbank heeft eveneens bepaald dat tegen deze tussenbeschikking hoger beroep openstaat.

Als laatste punt in het dictum heeft de rechtbank in de beschikking van 17 september 2008 iedere verdere beslissing aangehouden en de zaak naar de rol verwezen voor uitlatingen door partijen over voortprocederen.

De behandeling heeft deze volgorde:

Onder punt 12 van het beroepschrift stelt de man, dat [betrokkene] is opgetreden als onafhankelijk bemiddelaar voor beide partijen. De vrouw betwist deze stelling. Zij stelt dat zij niet heeft geweten dat er in 2004 een herstructurering van de onderneming van de man heeft plaatsgevonden, waarbij activa opnieuw zijn gewaardeerd en waarin [betrokkene] een cruciale rol heeft gespeeld.

Op grond van de gewisselde stukken en de behandeling ter zitting is het hof van oordeel dat de vrouw essentiële informatie is onthouden. De advocaat van de vrouw heeft —onbestreden— ter zitting in hoger beroep verklaard, dat [betrokkene] in het eerste telefoongesprek zich aan hem ook heeft voorgesteld als onafhankelijk bemiddelaar. Het had op de weg van de man en/of de bemiddelaar gelegen de vrouw te informeren over de herstructurering van de onderneming van de man in 2004 en aan haar de kerncijfers kenbaar te maken. Tevens hadden de man en/of [betrokkene] de vrouw duidelijk moeten attenderen op het feit, dat [betrokkene] bij de herstructurering van het bedrijf van de man in 2004 betrokken was geweest. De man en de bemiddelaar beschikten over meer informatie dan de vrouw. Een kenmerk van bemiddeling is dat partijen over gelijke kennis beschikken. De man en/of de bemiddelaar hadden de vrouw bovenstaande informatie moeten verschaffen teneinde haar de gelegenheid te bieden alsnog dezelfde kennis als de man te verkrijgen eventueel met behulp van derden teneinde een afgewogen beslissing te kunnen nemen.

In grief I richt de man zich tegen het oordeel van de rechtbank dat de aandelen in [persoonsnaam] Beheer B.V. een waarde hebben. Hij voert aan, dat volgens de voorlopige cijfers 2008 Ambi B.V. een negatief bedrijfsresultaat heeft gehaald van € 78.269,-. De vrouw stelt dat het hier niet gaat om de aandelenwaarde in Ambi B.V., doch in Ambi Beheer B.V., de vennootschap waarin de kapitaalgoederen van de aandeelhouders zitten.

Het hof oordeelt over deze grief als volgt. Tot de huwelijksgemeenschap van partijen behoort 100% van de aandelen in [persoonsnaam] Beheer B.V., die 52% van de aandelen in Ambi Beheer B.V. houdt. De overige aandelen in Ambi Beheer B.V. worden gehouden door drie broers van de man en een zwager, ieder voor 12%. Ambi Beheer B.V. houdt op haar beurt 100% van de aandelen in Ambi B.V., de werkmaatschappij.

Van belang voor de bepaling van de waarde van de aandelen in [persoonsnaam] Beheer B.V. is de peildatum voor de waardering. In het convenant hebben partijen als peildatum voor de boedelscheiding 1 november 2005 afgesproken. Of deze datum bedoeld is als peildatum voor de omvang/samenstelling van de huwelijksgemeenschap en/of als peildatum voor de waardering, blijkt niet uit het convenant. De man heeft tijdens de behandeling in hoger beroep verklaard dat hij nog steeds als datum voor de waardering uitgaat van 1 november 2005, de vrouw heeft verklaard dat zij uitgaat van de datum van verdeling.

De peildatum voor de waardering ligt in hoger beroep niet aan het hof voor.

Het hof zal eerst de datum 1 november 2005 bespreken. Uit de jaarstukken 2005 van [persoonsnaam] Beheer B.V. blijkt dat het eigen vermogen van deze vennootschap van de man per ultimo december 2005 € 654.405,- was. Dit eigen vermogen was als volgt samengesteld:

Als actief in deze vennootschap figureert in de jaarstukken een deelneming in Ambi Beheer B.V., met een waarde van € 658.435,- per ultimo december 2005. In de geconsolideerde jaarrekening 2005 van Ambi Beheer B.V. zijn mede de cijfers van Ambi B.V. betrokken. Zou het in die cijfers opgenomen actief van € 2.385.387,- veronderstellenderwijs worden verminderd — ter becijfering van een liquidatiewaarde, de laagst mogelijke gebruikelijke waarderingsmethode van bedrijven — met de goodwill van € 350.000,-, een korting van 20% op de materiële vaste activa (zijnde € 279.798,-) en van 50% op de voorraden (zijnde € 50.000,-), alsmede met de schulden en voorzieningen (in totaal € 1.119.165,-), dan resteert een liquidatiewaarde van tenminste € 586.424,- waarvan aan [persoonsnaam] Beheer B.V. 52% ofwel € 304.940,- zou toekomen.

De (advocaat van de) vrouw heeft onweersproken tijdens de behandeling in hoger beroep gesteld dat de waarde van het eigen vermogen in [persoonsnaam] Beheer B.V. na 2005 is gestegen tot € 760.000,- in het jaar 2008. Het is aannemelijk, gelet op de bestendige lijn in de jaarcijfers van de betrokken vennootschappen, dat ook de minimale liquidatiewaarde in [persoonsnaam] Beheer B.V. gestegen zal zijn.

Uit de bovenstaande cijfers vloeit voort, dat de aandelen in de vennootschap van de man een behoorlijke waarde hebben. Grief I van de man slaagt niet. Ten overvloede merkt het hof op dat de bovenstaande cijfers geenszins beogen de reële, in een eventuele verdeling te betrekken, waarde van de aandelen in de vennootschap van de man weer te geven, maar slechts de absolute ondergrens die de meest negatieve waarderingsmethode aan waarde oplevert.

In grief II klaagt de man dat de rechtbank niet heeft aangenomen dat de vrouw de waarde van de aandelen kende, mede bezien in het licht van het feit dat de vrouw de administratie van het bedrijf heeft gedaan en zij ter zake is geadviseerd door een terzake deskundig advocaat. De vrouw voert hiertegen aan, dat zij de cijfers niet kende en niet kon kennen, omdat zij pas in mei 2006 ter gelegenheid van de behandeling van de voorlopige voorzieningen over de conceptcijfers van het jaar 2004 beschikte. Pas toen werd het haar duidelijk dat het om een aanzienlijk vermogen ging. Haar was altijd voorgehouden door de man dat het bedrijf niets of nauwelijks iets waard was. De administratie van de onderneming hield zij bij tot mei 2005. Zij heeft één keer een advocaat geraadpleegd.

Anders dan de man is het hof van oordeel dat uit hetgeen de man ter onderbouwing van zijn standpunt heeft aangevoerd, noch afzonderlijk noch in onderlinge samenhang bezien, kan worden afgeleid dat de vrouw ten tijde van het tekenen van het convenant volledig op de hoogte was van de waarde van de aandelen.

Dat de vrouw, zoals de man heeft aangevoerd, de administratie deed is daartoe onvoldoende. De man heeft niet gesteld, en ook is niet gebleken, dat deze administratie mede tot doel heeft gehad een volledig overzicht van de waarde van de aandelen te geven. Ook is niet gesteld of gebleken dat de betreffende administratie uitdrukkelijk aan het convenant ten grondslag is gelegd dan wel de basis daarvan heeft gevormd. Het hof voegt daaraan toe dat de man zelf, zijnde directeur-grootaandeelhouder, de exacte waarde van zijn aandelen niet kende, zoals blijkt uit zijn getuigenverklaring bij de rechtbank op 13 november 2007, zodat moeilijk te plaatsen is dat hij die kennis bij de vrouw wel aanwezig acht.

De vrouw heeft betwist dat zij bijstand heeft gehad van een advocaat. Desgevraagd heeft zij ter zitting in hoger beroep onweersproken verklaard, dat zij een keer een advocaat heeft geraadpleegd over de vraag of zij er wel verstandig aan deed akkoord te gaan met een flitsscheiding mede omdat er drie minderjarige kinderen bij betrokken waren.

Mede gezien in het licht van de betwisting van de vrouw had het op de weg van de man gelegen zijn stelling nader te onderbouwen dan wel bewijs aan te bieden. Beide heeft de man niet gedaan. Het bewijsaanbod dat de man in punt 107 van het beroepschrift heeft gedaan, is niet gespecificeerd, zodat het hof daaraan voorbij zal gaan.

Uit de bovenstaande overwegingen vloeit voort dat ook grief II niet slaagt, temeer daar de definitieve jaarstukken 2005 pas op 11 december 2006 gereed waren en aan de man zijn toegezonden.

De man stelt in punt 69 van het beroepschrift subsidiair dat het bedrag van € 12.000,- dat aan de vrouw extra is uitbetaald bedoeld is als vergoeding voor de aandelen. Deze afspraak heeft volgens de man te gelden als een vaststellingsovereenkomst in de zin van artikel 7:900 BW.

De vrouw heeft deze stelling betwist. Desgevraagd heeft zij ter zitting verklaard dat zij niet wist waarvoor het bedrag van € 12.000,- was bedoeld.

Het hof is van oordeel dat de man wederom in het licht van de betwisting door de vrouw zijn stelling nader had moeten onderbouwen dan wel bewijs van deze stelling had moeten aanbieden. Het hof oordeelt opnieuw dat het algemene bewijsaanbod van de man daartoe niet specifiek genoeg is. Het hof zal dit dan ook passeren.

Voor de vernietigbaarheid op grond van artikel 3:196 BW is niet doorslaggevend of de vrouw op de peildatum heeft geweten of heeft moeten weten dat de aandelen meer dan een kwart meer waard waren dan het bedrag waarvoor zij per die datum zijn gewaardeerd, zoals de man betoogt. Bepalend is of de vrouw voor meer dan een vierde is benadeeld, bij welke bepaling met alle goederen en schulden van de gemeenschap rekening dient te worden gehouden. Is dat het geval, dan wordt vermoed dat de vrouw omtrent de waarde heeft gedwaald. Daartoe zal het hof eerst moeten vaststellen of de vrouw voor meer dan een vierde is benadeeld, in welk geval zij de vereenvoudigde vernietigingsmogelijkheid heeft.

Aan het convenant is een vermogensopstelling gevoegd. Uit deze vermogensopstelling blijkt dat de waarde van [persoonsnaam] Beheer B.V. pro memorie is opgenomen. De man krijgt voor de overige bezittingen van partijen een waarde van € 561.543,- toegedeeld en de vrouw € 6.000,-. De totale bezittingen exclusief de waarde van de aandelen zijn gesteld op een bedrag van € 567.543,-. De hypotheekschuld op de echtelijke woning is € 240.000,-. Het vermogen (bezittingen minus schulden) bedraagt derhalve € 327.543,-. Ieder heeft recht op de helft, of wel afgerond € 163.771,-. De vermogensopstelling vermeldt dat de man conform onderlinge afspraak € 12.000,- aan de vrouw zal betalen.

Het bovenstaande betekent dat de bezittingen met een bedrag van € 24.000,- verhoogd moeten worden, zodat het vermogen waarmee in het convenant rekening is gehouden bedraagt: € 567.543,- + € 24.000, = € 591.543,- - € 240.000,- = € 351.543,-. Ieder heeft recht op de helft van dit bedrag en wel afgerond € 175.772. € 175.772,- : 3 × 4 = afgerond € 234.363,-. € 234.363,- min € 175.772,- is € 58.591,-.

Het bovenstaande betekent dat de vrouw voor meer dan een vierde is benadeeld, indien zij voor de waarde van de aandelen minimaal een bedrag van € 58.591,- zou moeten ontvangen. Gelet op de minimale waarde van [persoonsnaam] Beheer B.V., zoals genoemd in r.o. 29 en 30, is het hof van oordeel dat de vrouw voor meer dan een vierde is benadeeld. Daarmee is aan het bewijsvermoeden van artikel 3:196 lid 2 BW voldaan en wordt de vrouw geacht te hebben gedwaald.

Nu uit de bovenstaande overwegingen blijkt dat uit de stellingen van de man de juistheid hiervan niet kan worden afgeleid en hij geen grief heeft gericht tegen de bewijsopdracht van de rechtbank waarbij zij hem heeft toegelaten te bewijzen dat de vrouw op de hoogte was van de waarde van het bedrijf van de man, dient het hof de vraag te beantwoorden of hij in deze bewijslevering is geslaagd. De man heeft deels in grief II, deels in grief V, deels in grief VII en tenslotte in grief IX de beslissing van de rechtbank bestreden, dat hij niet in deze bewijslevering is geslaagd.

In het kader van deze bewijslevering zijn op 13 november 2007 de man, [getuige 1], [getuige 2] (een broer van de man), [getuige 3], [getuige 4] (sinds 1997 de administrateur van de onderneming van de man) en Stege gehoord. Op 18 juni 2008 is de vrouw als getuige gehoord.

Uit de getuigenverhoren in eerste aanleg blijkt dat geen van de zeven getuigen heeft verklaard dat de vrouw de waarde van de onderneming kende. Het hof is van oordeel dat de rechtbank het getuigenbewijs op juiste wijze heeft gewaardeerd. Het hof maakt deze waardering tot de zijne.

In het licht van bovenstaande overweging en gelet op het feit dat de man geen ander bewijs heeft bijgebracht en ook niet in hoger beroep een gespecificeerd bewijsaanbod heeft gedaan, is het hof met de rechtbank van oordeel dat de man niet geslaagd is in de bewijslevering. De grieven hierover falen dan ook.

Tot slot heeft het hof nog te oordelen over de afstandsverklaringen van de vrouw en de vraag of zij de benadeling te haren schade heeft aanvaard, zoals de man stelt. Hiervan kan, blijkens de literatuur, sprake zijn wanneer de situatie moet worden beschouwd als een waarin ofwel van dwaling geen sprake is, ofwel afstand van het recht om vernietiging te vorderen is gedaan.

Het hof stelt voorop dat de vereisten voor een aanvaarding niet geheel gelijk zijn aan de vereisten die in het algemeen gelden voor een afstand van recht, gelet op de eisen van redelijkheid en billijkheid die tussen echtgenoten gelden. Het hof heeft vastgesteld dat de vrouw de waarde van de aandelen van de onderneming van de man niet kende. De man heeft haar daarover niet geïnformeerd. Omdat aan de vrouw als deelgenoot niet voldoende duidelijk was, en ook niet voldoende duidelijk was gemaakt, in welke orde van grootte deze door haar aanvaarde benadeling lag, is er, gelet op de waarde en de omvang van de gemeenschap, nog steeds sprake van dwaling, die in dit geval de aanvaarding van deze toedeling opzij zet.

Wat betreft de mogelijke afstand van recht overweegt het hof dat ook hier van belang is dat de vrouw, zoals het hof heeft vastgesteld, de waarde van de aandelen in de vennootschap van de man niet kende. Als directeur-grootaandeelhouder moet de man, mede nu recent, in 2004, een herstructurering had plaatsgevonden in het kader waarvan diverse waarderingen van activa en passiva binnen de betrokken vennootschappen tegen het licht moeten zijn gehouden, in elk geval meer zicht (dan de vrouw) hebben gehad op de waarde van de aandelen in zijn vennootschap. Hij heeft niettemin verzuimd — terwijl dat in de onderlinge verhouding tussen de man en de vrouw wel op zijn weg had gelegen — om de vrouw van in elk geval zijn meerdere zicht op die waarde op de hoogte te stellen of te laten stellen. Reeds hierom kan, naar het oordeel van het hof, geen sprake zijn geweest van een aanvaarding door de vrouw als bedoeld in artikel 3:196 lid 4 BW.

Deze stelling van de man is dus niet juist.

De beschikking van de rechtbank dient te worden bekrachtigd.

De vrouw heeft om compensatie van de kosten gevraagd. Het hof zal de kosten in hoger beroep compenseren, omdat partijen gewezen echtgenoten zijn.