HvJ EU, 28-02-2019, nr. C-567/17

Bene Factum is een in Litouwen gevestigde vennootschap, die daar cosmetische en andere producten voor persoonlijke verzorging vervaardigt en in de handel brengt.

Van 2009 tot en met 2014 importeerde Bene Factum voor handelsdoeleinden mondwater en cosmetische alcohol onder verschillende benamingen. Zij kocht die producten van een in Polen gevestigde vennootschap, die uitsluitend voor haar produceerde.

Bene Factum beperkte zich niet tot het bestellen van de litigieuze producten bij de Poolse vennootschap, maar oefende ook zeggenschap uit over het productieproces in die zin dat zij besliste over de samenstelling van de producten en het uiterlijk van de verpakkingen en de etiketten, die werden voorzien van het merk ‘BF cosmetics’, dat haar eigendom was.

Op het ogenblik dat de producten in Polen in het vrije verkeer werden gebracht, was de ethylalcohol in deze producten overeenkomstig de voorschriften van dat land gedenatureerd door toevoeging van isopropylalcohol.

Bene Factum deed geen aangifte van de invoer van deze goederen in Litouwen en betaalde geen accijnzen over de ethylalcohol die zich in die goederen bevond, die gedenatureerd was.

De Litouwse belastingdienst voerde een belastingcontrole uit waarbij hij vaststelde dat de door Bene Factum ingevoerde en geleverde producten waren verkocht door verschillende groot- en detailhandelsondernemingen (waaronder ondernemingen die kiosken exploiteren), die deze hoofdzakelijk verhandelden als alcoholhoudende dranken.

Met een beroep op het beginsel van inhoud boven vorm concludeerde de Litouwse belastingdienst dat de producten bestemd waren om door mensen te worden geconsumeerd als alcoholhoudende dranken, zodat de ethylalcohol in die producten aan accijns onderworpen was. Bijgevolg was Bene Factum belastingplichtig voor de accijns en werd zij verplicht tot betaling ervan.

Bene Factum bestreed de achtereenvolgende besluiten van de belastingdienst zonder succes bij de belastinggeschillencommissie en de Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionale bestuursrechter Vilnius, Litouwen), die de besluiten bevestigden.

Tegen de rechterlijke beslissing in eerste aanleg heeft Bene Factum hoger beroep ingesteld bij de Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (hoogste bestuursrechter, Litouwen). Volgens deze instantie is het algemeen bekend dat in Litouwen bepaalde personen, meestal alcoholisten of personen met een zeer laag inkomen alsook daklozen, producten zoals de litigieuze producten consumeren wegens de roesopwekkende werking ervan, dat wil zeggen als alcoholhoudende dranken.

De verwijzende rechter beschouwt als vaststaand dat Bene Factum wist dat die producten door een bepaalde groep personen als alcoholhoudende dranken werden geconsumeerd.6. Hoewel die onderneming de producten niet rechtstreeks aan de eindconsumenten verkocht, kunnen onder meer de door haar gekozen etikettering (bijvoorbeeld de vermelding van het alcoholpercentage), de toevoeging van aroma's (het gebruik van smaakstoffen), het feit dat de ethylalcohol in kwestie niet werd gedenatureerd overeenkomstig de Litouwse rechtsvoorschriften en de lage verkoopprijs worden aangemerkt als factoren die ertoe bijdroegen dat die producten als alcoholhoudende dranken werden genuttigd.

De verwijzende rechter leidt daaruit af dat Bene Factum niet alleen wist dat de door haar in Litouwen ingevoerde litigieuze producten (of een gedeelte daarvan) door bepaalde personen als alcoholhoudende drank werden geconsumeerd, maar daarmee tevens rekening hield toen zij die producten vervaardigde of daartoe de opdracht gaf.7.

Voor de verwijzende rechter staat het buiten kijf dat de genoemde producten in de eerste plaats (primair) zijn bestemd om te worden gebruikt voor cosmetische doeleinden en persoonlijke verzorging. Evenmin lijdt het twijfel dat de personen die deze producten aanschaften wegens de roesopwekkende werking ervan wisten dat zij eigenlijk cosmetische en andere producten voor persoonlijke verzorging kochten en als alcoholhoudende drank nuttigden.8. In de onderhavige zaak staat evenwel ook vast, zo vervolgt de verwijzende rechter, dat Bene Factum, toen zij de opdracht gaf tot het vervaardigen van de litigieuze producten en ze in Litouwen invoerde, wist dat die producten wegens de roesopwekkende werking ervan door bepaalde personen als alcoholhoudende dranken werden (of konden worden) geconsumeerd.9.

Na te hebben verduidelijkt dat ‘dit standpunt van de belastingdienst betekent dat in de onderhavige zaak niet wordt uitgegaan van de uitzondering van artikel 27, lid 5, van richtlijn 92/83’, stelt de Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas de volgende prejudiciële vragen:

Volgens Bene Factum mogen de uitlegging van artikel 27, lid 1, onder b), van richtlijn 92/83 en de onderwerping, zonder vrijstelling, aan de accijns op alcohol niet afhangen van het feit dat slecht in de samenleving geïntegreerde personen besluiten om cosmetische producten in strijd met de natuurlijke bestemming ervan te consumeren10. als drank.

De kwalificatie van het in de handel gebrachte product is afhankelijk van objectieve omstandigheden, zoals de door de fabrikant vermelde bestemming (volgens de op de verpakking verstrekte informatie, samen met de gegevens in de productdocumentatie en de resultaten van de tijdens het productieproces verrichte laboratoriumtests), de door de Poolse belastingautoriteiten verleende vrijstelling van accijns en de resultaten van de tests van het Litouwse douanelaboratorium, op basis waarvan de producten zijn ingedeeld onder code 33 (‘cosmetische producten’) van de gecombineerde nomenclatuur11..

De niet-toekenning van de vrijstelling botst met de begrippen ‘voedingsmiddel’ en ‘cosmetisch product’ zoals die in andere sectoren van de rechtsorde van de Unie worden gebruikt, waarbij wordt gekeken naar de bestemming ervan, en niet naar de toepassing die er in de praktijk aan kan worden gegeven of een aanwending die afwijkt van die waarvoor het product is bedoeld.

Bovendien moet een in Polen verleende vrijstelling ook in de overige lidstaten geldig zijn, aangezien richtlijn 92/83 in de hele Unie uniform moet worden toegepast.

Tot slot staat artikel 27, lid 5, van richtlijn 92/83 de lidstaten weliswaar toe zich te verzetten tegen een door een andere lidstaat verleende vrijstelling teneinde fraude, ontduiking of misbruik te voorkomen, maar is in casu de procedure waarin dit voorschrift voorziet niet in gang gezet. De Litouwse belastingdienst heeft de vrijstelling ingetrokken zonder zich te onderwerpen aan controle door de overige lidstaten en de Europese Commissie, die de bevoegde instantie is om een definitief besluit ter zake te geven.

De Griekse regering analyseert de twee voorwaarden die bij artikel 27, lid 1, onder b), van richtlijn 92/83 worden opgelegd. Met betrekking tot de eerste daarvan (denaturering van het product) merkt zij op dat aangezien het om cosmetische producten en producten voor mondhygiëne gaat, de denaturering dient te geschieden met behulp van weinig agressieve stoffen met een lage toxiciteit en zonder afstotende geur, die geen allergische reacties of irritatie mogen veroorzaken. Het gebruik van isopropylalcohol is een aanbevolen methode12. om ethylalcohol op minimale wijze te denatureren en zo van de vrijstelling te profiteren. Aan deze voorwaarde is in casu voldaan.

Wat betreft de tweede voorwaarde, dat de producten niet voor menselijke consumptie bestemd zijn, zijn de Griekse en de Tsjechische regering het er in wezen over eens dat niet alleen naar de formele benaming van het product mag worden gekeken, maar ook het daadwerkelijke gebruik ervan moet worden onderzocht. Om te bepalen of aan deze voorwaarde is voldaan, moet rekening worden gehouden met het gedrag van de importeur. Beide analyseren het gedrag van Bene Factum en komen tot de slotsom dat de vrijstelling niet mag worden verleend.

De Tsjechische regering onderstreept dat Bene Factum niet concurreerde met andere producenten van cosmetische producten, maar met producenten van alcoholhoudende dranken. Doordat zij op deze wijze vrijstelling van de accijns heeft verkregen, heeft zij in strijd gehandeld met het algemene doel, de vrije mededinging te waarborgen, met het oog waarop producten van dezelfde aard even zwaar moeten worden belast.

De Litouwse regering stelt dat Bene Factum de vrijstelling niet kan genieten, gezien de echte bestemming van het cosmetische product. Het beginsel van wederzijdse erkenning brengt weliswaar met zich mee dat de vrijstelling van toepassing is in een andere lidstaat dan die waar zij is verleend, maar verhindert niet dat in voorkomend geval wordt vastgesteld dat een product dat formeel gesproken niet bestemd is voor menselijke consumptie in werkelijkheid wel als zodanig wordt gebruikt en dat er sprake is van fraude, ontduiking of misbruik.

Ter onderbouwing daarvan analyseert de Litouwse regering uitvoerig de handelingen van Bene Factum en de aanwijzingen voor de stelling dat de litigieuze producten, toen zij op de Litouwse markt werden gebracht, bestemd waren voor menselijke consumptie, als alcoholhoudende drank.

Volgens de Portugese regering zijn het gebruik van gedenatureerde alcohol in het in de handel gebrachte product en het feit dat het product een andere bestemming had dan gebruik voor menselijke consumptie doorslaggevende factoren. Bijgevolg dient de vrijstelling te worden verleend ook al werd het product door sommige personen genuttigd als alcoholhoudende drank, aangezien deze personen wisten of hadden moeten weten dat wat zij kochten en consumeerden cosmetische producten of producten voor persoonlijke verzorging waren.

De Commissie onderzoekt de twee voorwaarden die artikel 27, lid 1, onder b), van richtlijn 92/83 aan vrijstelling verbindt en refereert aan het arrest van het Hof van 7 december 2000, Italië/Commissie13., volgens hetwelk vrijstelling moet worden verleend ook al ‘[komt] de echte bestemming [van het product] niet [overeen] met de benaming die de marktdeelnemer eraan heeft gegeven’.

In punt 50 van datzelfde arrest, zo vervolgt de Commissie, wordt evenwel verklaard dat ‘de vrijstelling van de in artikel 27, lid 1, onder a) en b), bedoelde producten de regel is, en de weigering ervan de uitzondering.’ De door artikel 27, lid 1, van richtlijn 92/83 aan de lidstaten verleende bevoegdheid om voorwaarden vast te stellen ‘voor de juiste en eenvoudige toepassing van deze vrijstellingen en ter voorkoming van fraude, ontwijking of misbruik’, kan niet afdoen aan het onvoorwaardelijke karakter van de in die bepaling bedoelde vrijstellingsverplichting.

Volgens de Commissie biedt artikel 27, lid 5, van richtlijn 92/83 de lidstaten de mogelijkheid om een vrijstelling te weigeren of een reeds verleende vrijstelling in te trekken indien die tot fraude, ontduiking of misbruik leidt. Deze maatregelen zijn evenwel onderworpen aan controle door de overige lidstaten en de Commissie. De Commissie voegt daaraan toe dat Litouwen in mei 2016 de in dat voorschrift vastgelegde procedure heeft ingeleid in verband met producten van hetzelfde type als die welke in casu aan de orde zijn, maar dat het Accijnscomité heeft besloten de zaak niet ter beslissing voor te leggen.

Op grond hiervan stelt de Commissie dat in de omstandigheden van het geding de vrijstelling niet kan worden geweigerd indien aan de voorwaarden van artikel 27, lid 1, onder b), van richtlijn 92/83 is voldaan, tenzij overeenkomstig de procedure van lid 5 van datzelfde artikel fraude, ontduiking of misbruik is vastgesteld.

Het verzoek om een prejudiciële beslissing is op 26 september 2017 ingekomen ter griffie van het Hof.

Bene Factum, de Tsjechische, de Griekse, de Portugese en de Litouwse regering alsook de Commissie hebben schriftelijke opmerkingen ingediend. Alleen de laatste twee zijn verschenen ter terechtzitting van 19 september 2018.

Het zwaartepunt van de eerste prejudiciële vraag is gelegen in de betekenis van het begrip ‘niet voor menselijke consumptie bestemde producten’, dat wordt gebruikt in artikel 27, lid 1, onder b), van richtlijn 92/83. De verwijzende rechter wenst te vernemen of, vanuit een objectiefen algemeen oogpunt, de vrijstelling van de geharmoniseerde accijns als bedoeld in dat voorschrift kan worden geweigerd wanneer een cosmetisch product dat gedenatureerde alcohol bevat en dat in beginsel niet voor menselijke consumptie is bestemd, in de praktijk wordt genuttigd als alcoholhoudende drank.

De tweede prejudiciële vraag bakent de eerste af door toevoeging van een subjectief element, namelijk de intentie van de onderneming die het product vervaardigt of in de handel brengt, wanneer zij dit product presenteert op een wijze die het verbruik ervan als alcoholhoudende drank in de hand werkt.

Ik breng in herinnering dat volgens het feitenrelaas en de beoordelingen van de verwijzende rechter:

De twee prejudiciële vragen stellen echter geen problemen aan de orde die verband houden met het recht van de lidstaten om reeds verleende vrijstellingen van accijns in te trekken wanneer zij ‘fraude, [ontduiking] of [misbruik]’ vaststellen. De verwijzende rechter onderstreept uitdrukkelijk dat de belastingdienst de vrijstelling niet op grond van artikel 27, lid 5, van richtlijn 92/83 heeft geweigerd, zodat hij niet om uitlegging van die bepaling verzoekt.17. Mijns inziens staat echter niets eraan in de weg dat het Hof bij beantwoording van de prejudiciële vragen naar deze bepaling verwijst.18.

Op grond van het voorgaande geef ik het Hof in overweging om de prejudiciële vragen van de Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas als volgt te beantwoorden: