HvJ EU, 14-07-2016, nr. C-196/15

Artikel 2, lid 1, van de Brussel I-verordening luidt als volgt:

Artikel 5, punten 1 en 3, van deze verordening luidt:

Artikel L. 442-6 van de code de commerce (Frans wetboek van koophandel) bepaalt het volgende:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 5, punt 3, van de Brussel I-verordening aldus moet worden uitgelegd dat een op de abrupte verbreking van een jarenlange handelsbetrekking gebaseerde schadevordering als in het hoofdgeding een verbintenis uit onrechtmatige daad in de zin van die bepaling betreft.

Om te beginnen moet erop worden gewezen dat de Brussel I-verordening is gericht op het creëren van eenvormigheid van de regels inzake jurisdictiegeschillen in burgerlijke en handelszaken, door bevoegdheidsregels die in hoge mate voorspelbaar zijn, en dus een doelstelling van rechtszekerheid nastreeft die de rechtsbescherming van de in de Europese Unie gevestigde personen wil vergroten door te verzekeren dat de eiser gemakkelijk kan bepalen welk gerecht hij kan aanzoeken en de verweerder redelijkerwijs kan voorzien voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen (zie in die zin arrest van 23 april 2009, Falco Privatstiftung en Rabitsch, C-533/07, EU:C:2009:257, punten 21 en 22).

Volgens vaste rechtspraak van het Hof berust het in hoofdstuk II van de Brussel I-verordening neergelegde stelsel van toewijzing van algemene bevoegdheden op de in artikel 2, lid 1, van de verordening vervatte algemene regel dat personen die hun woonplaats hebben op het grondgebied van een lidstaat, ongeacht hun nationaliteit, worden opgeroepen voor de gerechten van die staat. Slechts in afwijking op de algemene regel dat de gerechten van de woonplaats van de verwerende partij bevoegd zijn, voorziet hoofdstuk II, afdeling 2, van de Brussel I-verordening in een aantal bijzondere bevoegdheidsregels, waaronder die van artikel 5, punt 3, van die verordening (zie in die zin met name arresten van 16 juli 2009, Zuid-Chemie, C-189/08, EU:C:2009:475, punten 20 en 21, en 18 juli 2013, ÖFAB, C-147/12, EU:C:2013:490, punt 30).

Het Hof heeft reeds geoordeeld dat aan deze bijzondere bevoegdheidsregels een strikte uitlegging moet worden gegeven, die niet verder mag gaan dan de door die verordening uitdrukkelijk voorziene gevallen (arrest van 18 juli 2013, ÖFAB, C-147/12, EU:C:2013:490, punt 31).

Tevens moet erop worden gewezen dat de begrippen ‘verbintenissen uit overeenkomst’ en ‘verbintenissen uit onrechtmatige daad’ in de zin van artikel 5, punt 1, onder a), respectievelijk punt 3, van de Brussel I-verordening autonoom moeten worden uitgelegd, door met name te verwijzen naar de opzet en de doelstellingen van die verordening met het oog op de eenvormige toepassing ervan in alle lidstaten. Deze begrippen kunnen derhalve niet worden geacht te verwijzen naar de kwalificatie die de toepasselijke nationale wet geeft aan de rechtsbetrekking die bij de nationale rechter aan de orde is (arrest van 13 maart 2014, Brogsitter, C-548/12, EU:C:2014:148, punt 18).

Het begrip ‘verbintenissen uit onrechtmatige daad’ in de zin van artikel 5, punt 3, van de Brussel I-verordening omvat elke vordering die ertoe strekt een verweerder aansprakelijk te stellen en die geen verband houdt met een ‘verbintenis uit overeenkomst’ in de zin van artikel 5, punt 1, onder a), van die verordening (zie arrest van 28 januari 2015, Kolassa, C-375/13, EU:C:2015:37, punt 44 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het Hof heeft reeds geoordeeld dat de enkele omstandigheid dat een van de contractpartijen een civielrechtelijke aansprakelijkheidsvordering instelt tegen de andere partij op zich niet volstaat om te spreken van een vordering die voortvloeit uit ‘verbintenissen uit overeenkomst’ in de zin van artikel 5, punt 1, van de Brussel I-verordening. Daarvan is slechts sprake indien de verweten gedraging kan worden beschouwd als niet-nakoming van de contractuele verbintenissen zoals deze kunnen worden bepaald aan de hand van het voorwerp van de overeenkomst (arrest van 13 maart 2014, Brogsitter, C-548/12, EU:C:2014:148, punten 23 en 24).

Hieruit volgt dat in een zaak als het hoofdgeding, ter bepaling van de aard van de bij de nationale rechter ingestelde civielrechtelijke aansprakelijkheidsvordering, die rechter om te beginnen dient na te gaan of de vordering, los van de kwalificatie naar nationaal recht, een vordering uit wanprestatie is.

Vastgesteld moet worden dat in een groot aantal lidstaten jarenlange handelsbetrekkingen die tot stand zijn gekomen zonder schriftelijke overeenkomst, in beginsel kunnen worden aangemerkt als stilzwijgend overeengekomen contractuele verhoudingen, die bij schending daarvan kunnen leiden tot contractuele aansprakelijkheid.

Dienaangaande moet worden opgemerkt dat voor de toepassing van artikel 5, punt 1, van de Brussel I-verordening weliswaar geen schriftelijke overeenkomst hoeft te zijn gesloten, maar dat deze bepaling slechts kan worden toegepast als er sprake is van een verbintenis uit overeenkomst. Een dergelijke verbintenis kan worden geacht stilzwijgend te zijn ontstaan, met name wanneer het gaat om ondubbelzinnige handelingen waaruit de wil van partijen blijkt.

In het onderhavige geval staat het dus aan de nationale rechter om allereerst na te gaan of het in de specifieke omstandigheden van de bij hem aanhangige zaak zo is dat de jarenlange handelsbetrekking tussen partijen werd gekenmerkt door stilzwijgend overeengekomen verplichtingen, zodat er tussen hen sprake was van een verhouding die kan worden omschreven als een contractuele verhouding.

Een dergelijke stilzwijgende verhouding kan echter niet worden aangenomen en moet dus worden aangetoond. Dat aantonen moet bovendien stoelen op een aantal onderling samenhangende factoren, waarbij met name sprake kan zijn van jarenlange handelsbetrekkingen, de goede trouw tussen partijen, de regelmatigheid van transacties en hun ontwikkeling in de loop van de tijd in termen van hoeveelheid en waarde, de mogelijke afspraken over de in rekening gebrachte prijzen en/of de verleende kortingen, en de gevoerde correspondentie.

In het licht van een dergelijke algemene beoordeling dient de verwijzende rechter na te gaan of er inderdaad sprake is van een aantal onderling samenhangende factoren om uit te maken of zelfs bij ontbreken van een schriftelijke overeenkomst tussen die partijen een stilzwijgende contractuele verhouding bestaat.

Gelet op het voorgaande moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 5, punt 3, van de Brussel I-verordening aldus moet worden uitgelegd dat een op de abrupte verbreking van een jarenlange handelsbetrekking gebaseerde schadevordering als in het hoofdgeding geen verbintenis uit onrechtmatige daad in de zin van deze verordening betreft indien partijen in een stilzwijgend overeengekomen contractuele verhouding tot elkaar stonden, hetgeen ter beoordeling van de verwijzende rechter staat. Het bestaan van een dergelijke stilzwijgend overeengekomen contractuele verhouding moet worden aangetoond aan de hand van een aantal onderling samenhangende factoren, waarbij met name sprake kan zijn van jarenlange handelsbetrekkingen, de goede trouw tussen partijen, de regelmatigheid van transacties en hun ontwikkeling in de loop van de tijd in termen van hoeveelheid en waarde, de mogelijke afspraken over de in rekening gebrachte prijzen en/of de verleende kortingen, en de gevoerde correspondentie.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 5, punt 1, onder b), van de Brussel I-verordening aldus moet worden uitgelegd dat een jarenlange handelsbetrekking als in het hoofdgeding, in de zin van deze bepaling, moet worden aangemerkt als ‘overeenkomst tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ dan wel als ‘overeenkomst tot verstrekking van diensten’.

Om te beginnen moet erop worden gewezen dat de aanknopingspunten ter aanwijzing van de bevoegde rechter in artikel 5, punt 1, onder b), van de Brussel I-verordening slechts gelden als de nationale rechter, bij wie het geding tussen partijen met een jarenlange handelsbetrekking aanhangig is, tot het oordeel komt dat de handelsbetrekking berust op een ‘overeenkomst tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ of een ‘overeenkomst tot verstrekking van diensten’ in de zin van die bepaling.

Een dergelijke kwalificatie zou uitsluiten dat de bevoegdheidsregel van artikel 5, punt 1, onder a), van de Brussel I-verordening wordt toegepast in het hoofdgeding. Gelet op de rangorde die artikel 5, punt 1, onder c), instelt tussen artikel 5, punt 1, onder a), en artikel 5, punt 1, onder b), is de bevoegdheidsregel van artikel 5, punt 1, onder a), immers slechts van toepassing wanneer de bevoegdheidsregels van artikel 5, punt 1, onder b), dat niet zijn (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 42).

Het Hof heeft er wat de plaats van uitvoering van verbintenissen uit overeenkomsten tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken en uit overeenkomsten tot verstrekking van diensten betreft op gewezen dat artikel 5, punt 1, onder b), van de Brussel I-verordening dit aanknopingspunt op autonome wijze omschrijft, ter bevordering van de doelstellingen van eenvormigheid van de regels inzake rechterlijke bevoegdheid en voorspelbaarheid (arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 32).

Het Hof heeft voorts geoordeeld dat artikel 5, punt 1, onder b), van de Brussel I-verordening bij overeenkomsten tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken en overeenkomsten tot verstrekking van diensten de kenmerkende verbintenis uit hoofde van deze overeenkomsten als criterium voor de bepaling van het bevoegde gerecht hanteert (arrest van 25 februari 2010, Car Trim, C-381/08, EU:C:2010:90, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Een overeenkomst waarvan de kenmerkende verbintenis de levering van een goed is, moet dus als ‘koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ in de zin van artikel 5, punt 1, onder b), eerste streepje, van de Brussel I-verordening worden gekwalificeerd (arrest van 25 februari 2010, Car Trim, C-381/08, EU:C:2010:90, punt 32).

Een jarenlange handelsbetrekking tussen twee ondernemers kan die kwalificatie krijgen wanneer die verhouding niet verder gaat dan het sluiten van opeenvolgende overeenkomsten die elk het leveren en afhalen van goederen tot voorwerp hebben. Die kwalificatie komt echter niet overeen met de opzet van een typische distributieovereenkomst, waarbij er sprake is van een raamovereenkomst met als voorwerp een levering- en afnameverplichting die twee ondernemers voor de toekomst aangaan (zie naar analogie arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 36).

Mocht in casu een mogelijkerwijs mondeling of stilzwijgend gesloten overeenkomst als ‘koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ worden aangemerkt, dan zou de verwijzende rechter vervolgens moeten nagaan of de in punt 10 van het onderhavige arrest genoemde vermelding ‘Ex Works’ systematisch is opgenomen in de achtereenvolgende overeenkomsten tussen partijen. Als dit het geval is, moet worden aangenomen dat de levering van de handelswaar geschiedde af fabriek van Granarolo in Italië, en niet in Frankrijk op het hoofdkantoor van Ambrosi.

Aangaande de vraag of een overeenkomst kan worden gekwalificeerd als een ‘overeenkomst tot verstrekking van diensten’ in de zin van artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van de Brussel I-verordening, zij eraan herinnerd dat het Hof reeds heeft geoordeeld dat het begrip ‘diensten’ in de zin van die bepaling op zijn minst inhoudt dat de partij die ze verstrekt, een bepaalde activiteit verricht tegen vergoeding (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 37 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het eerste criterium van deze definitie, namelijk een activiteit, vereist volgens de rechtspraak van het Hof dat sprake is van positieve handelingen en niet enkel van het achterwege laten van een handeling. Zoals het Hof reeds van oordeel was ten aanzien van een feitencomplex dat redelijk lijkt op de feiten in het hoofdgeding, stemt dat criterium in het geval van een overeenkomst voor de distributie van producten van een van de partijen door de andere partij overeen met de kenmerkende verrichting van de partij die de verspreiding van de betrokken producten mede bevordert door hun distributie te verzekeren.

Door de gegarandeerde bevoorrading die de distributeur op grond van een dergelijke overeenkomst kan hebben en eventueel ook zijn deelname aan de commerciële strategie van de leverancier en in het bijzonder aan reclameacties, welke aspecten door de nationale rechter moeten worden beoordeeld, is de distributeur mogelijkerwijs in staat klanten diensten en voordelen te bieden die een normale wederverkoper niet kan aanbieden, en op die manier een groter deel van de lokale markt te veroveren voor de producten van de leverancier (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 38 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het tweede criterium, namelijk de vergoeding als tegenprestatie voor een activiteit, is niet strikt op te vatten als de betaling van een som geld. Een dergelijke beperking vloeit immers niet voort uit de zeer algemene bewoordingen van artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van de Brussel I-verordening en strookt ook niet met de doelstellingen van nabijheid en eenvormigheid die deze bepaling nastreeft (arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 39).

In dit verband moet rekening worden gehouden met de omstandigheid dat bij een distributieovereenkomst de leverancier in de regel de distributeurs kiest. Die keuze kan de distributeurs een concurrentieel voordeel bieden omdat zij als enigen de producten van de leverancier mogen verkopen op een bepaald grondgebied, of op zijn minst omdat dit recht slechts aan een aantal distributeurs is verleend. Bovendien biedt de distributieovereenkomst de distributeurs vaak ondersteuning in de vorm van toegang tot reclamemedia, overdracht van knowhow door opleidingen of betalingsfaciliteiten. Het geheel van die voordelen — of daarvan sprake is moet worden beoordeeld door de rechter die de zaak behandelt — vormt voor de distributeurs een economische waarde die kan worden beschouwd als een vergoeding (zie in die zin arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 40).

Voor de toepassing van de bevoegdheidsregel van artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van de Brussel I-verordening kan een eventueel bestaande distributieovereenkomst met dergelijke typische aspecten dus worden gekwalificeerd als een ‘overeenkomst tot verstrekking van diensten’ (arrest van 19 december 2013, Corman-Collins, C-9/12, EU:C:2013:860, punt 41).

In casu staat het aan de verwijzende rechter om alle omstandigheden en aspecten te beoordelen die kenmerkend waren voor de door Ambrosi in Frankrijk verrichte activiteiten om de producten van Granarolo op de markt van deze lidstaat te verkopen.

Gelet op het voorgaande moet op de tweede vraag worden geantwoord dat artikel 5, punt 1, onder b), van de Brussel I-verordening aldus moet worden uitgelegd dat een jarenlange handelsbetrekking als in het hoofdgeding moet worden aangemerkt als ‘overeenkomst tot koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken’ indien de kenmerkende verbintenis van de betrokken overeenkomst de levering van een goed is, en als ‘overeenkomst tot verstrekking van diensten’ indien die verbintenis een dienstverrichting is, hetgeen ter beoordeling van de verwijzende rechter staat.