HvJ EU, 26-03-2020, nr. C-215/18

Artikel 5, punt 1, maakt deel uit van afdeling 2 van hoofdstuk II van verordening (EG) nr. 44/2001 met het opschrift ‘Bijzondere bevoegdheid’. Het luidt als volgt:

In afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001, met het opschrift ‘Bevoegdheid voor door consumenten gesloten overeenkomsten’, bepaalt artikel 15:

In diezelfde afdeling 4 bepaalt artikel 16, lid 1, dat ‘[d]e rechtsvordering die door een consument wordt ingesteld tegen de wederpartij bij de overeenkomst, kan worden gebracht hetzij voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan die partij woonplaats heeft, hetzij voor het gerecht van de plaats waar de consument woonplaats heeft’.

Artikel 17, de laatste bepaling van afdeling 4, bepaalt de voorwaarden waaronder kan worden afgeweken van de bepalingen van die afdeling door middel van forumkeuzeovereenkomsten met een consument.

Verordening nr. 44/2001 is in de onderhavige zaak ratione temporis van toepassing, hoewel zij is ingetrokken bij verordening (EU) nr. 1215/20125., aangezien laatstgenoemde verordening overeenkomstig artikel 66, lid 1, ervan alleen van toepassing is op rechtsvorderingen die op of na 10 januari 2015 zijn ingesteld en de vordering in het hoofdgeding vóór die datum is ingesteld6..

Verordening nr. 44/2001 is in casu eveneens ratione loci van toepassing, aangezien de bepalingen ervan aanvankelijk niet bindend waren voor het Koninkrijk Denemarken, maar op grond van een overeenkomst sinds 1 juli 2007 wel van toepassing zijn op de betrekkingen tussen de Unie en deze lidstaat.7.

Artikel 1, lid 1, onder c), van verordening nr. 261/2004 bepaalt dat deze verordening ‘onder de erin genoemde voorwaarden de minimumrechten vast[stelt] die luchtreizigers [onder meer] hebben bij […] vertraging van hun vlucht’.

Artikel 2, onder b), van deze verordening omschrijft het begrip ‘luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert’ voor de toepassing van deze verordening als ‘een luchtvaartmaatschappij die een vlucht uitvoert of voornemens is een vlucht uit te voeren in het kader van een overeenkomst met een passagier of namens een andere natuurlijke of rechtspersoon die een overeenkomst heeft met die passagier’.

Artikel 3 van genoemde verordening, met het opschrift ‘Werkingssfeer’, bepaalt in de leden 5 en 6 ervan:

Wat de verwijzing naar richtlijn 90/314 in deze laatste bepaling betreft, zij erop gewezen dat die richtlijn op 1 juli 2018 is ingetrokken bij richtlijn (EU) 2015/23028., overeenkomstig artikel 29 van laatstgenoemde richtlijn. Eerstgenoemde richtlijn is echter in casu van toepassing, gezien de datum waarop de feiten van het hoofdgeding hebben plaatsgevonden.

De artikelen 6 en 7 van verordening nr. 261/2004 voorzien respectievelijk in het recht op bijstand door de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert in geval van langdurige vertraging van een vlucht, en in het recht op een forfaitaire compensatie, onder de in die artikelen uiteengezette voorwaarden.

Met zijn eerste vraag verzoekt de verwijzende rechter het Hof in wezen om uitlegging van artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001, teneinde te bepalen of de regels inzake de bijzondere bevoegdheid ten aanzien van ‘verbintenissen uit overeenkomst’ die zijn vastgesteld in deze bepaling17. van toepassing zijn op een vordering tot compensatie als die in het hoofdgeding, die is ingesteld op grond van verordening nr. 261/2004 door een passagier tegen de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd18., hoewel er geen overeenkomst was gesloten tussen deze verzoekende partij en deze verwerende partij en de betrokken vlucht deel uitmaakte van een pakket diensten die zijn verricht in het kader van een tussen de verzoekende partij en een reisbureau gesloten overeenkomst.

De Tsjechische regering en de Commissie stellen voor om deze vraag bevestigend te beantwoorden. Ik deel deze mening om de volgende redenen.

In dit verband wijs ik erop dat in artikel 5, punt 1, onder a), van verordening nr. 44/2001 is bepaald dat ten aanzien van ‘verbintenissen uit overeenkomst’ een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, in een andere lidstaat kan worden opgeroepen voor ‘het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd’. Krachtens artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, is in het geval van de ‘verstrekking van diensten’ de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, gedefinieerd als ‘de plaats in een lidstaat waar de diensten volgens de overeenkomst verstrekt werden of verstrekt hadden moeten worden’, tenzij anders is overeengekomen. Overeenkomstig genoemd artikel 5, punt 1, onder c), is het in artikel 5, punt 1, onder a), bedoelde standaard aanknopingscriterium van toepassing wanneer de betrokken contractuele relatie geen ‘verstrekking van diensten’ in de zin van genoemd artikel 5, punt 1, onder b), vormt.19.

In de onderhavige zaak blijkt uit de motivering van de verwijzingsbeslissing dat de verwijzende rechter zich meer bepaald afvraagt of zijn eigen bevoegdheid om het hoofdgeding te beslechten, kan voortvloeien uit het bijzondere aanknopingspunt van artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van verordening nr. 44/2001, dat reeds van toepassing is verklaard in geval van een vordering tot compensatie die door een passagier tegen een luchtvaartmaatschappij wordt ingesteld op basis van zowel de tussen hen gesloten overeenkomst als verordening nr. 261/2004.20. Het Hof dient in casu na te gaan of deze benadering ook geldt in omstandigheden als die in de onderhavige zaak, waarin de medecontractant van de betrokken passagier niet de luchtvaartmaatschappij was die de vlucht uitvoerde, maar een reisbureau dat de vlucht in kwestie aan de passagier had verkocht in combinatie met een verblijf.

Net als de Tsjechische regering en de Commissie wijs ik erop dat het Hof zich in de gevoegde zaken die tot het arrest flightright e.a. hebben geleid21. reeds heeft uitgesproken over een situatie die vergelijkbaar is met die in de onderhavige zaak. Het ging immers ook om vorderingen tot compensatie, op basis van verordening nr. 261/2004, wegens langdurige vertraging van vluchten waarbij de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoerde geen overeenkomst met de betrokken passagiers had gesloten, aangezien zij elk hun vliegtickets bij andere luchtvaartmaatschappijen hadden gekocht alvorens een vordering in te stellen tegen de luchtvaartmaatschappij die het deeltraject van de aansluitende vlucht met de desbetreffende vertraging uitvoerde.22.

In dit verband oordeelde het Hof enerzijds dat het begrip ‘verbintenissen uit overeenkomst’ in de zin van artikel 5, punt 1, onder a), van verordening nr. 44/2001 ook betrekking heeft op vorderingen tot compensatie wegens langdurige vertraging van rechtstreeks aansluitende vluchten die passagiers op grond van verordening nr. 261/2004 instellen tegen een luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd maar niet de contractpartij is, gelet op de hieronder vermelde gronden.23.

Om te beginnen heeft het Hof eraan herinnerd dat het begrip ‘verbintenissen uit overeenkomst’ niet moet worden uitgelegd onder verwijzing naar het nationale recht, maar autonoom, en dat dit begrip alle verbintenissen omvat die hun grondslag vinden in de overeenkomst waarvan de niet-nakoming wordt aangevoerd ter ondersteuning van de vordering van de verzoekende partij. Vervolgens heeft het Hof bevestigd dat de toepassing van de bevoegdheidsregel in het genoemde artikel 5, punt 1, onder a), niet vergt dat er een overeenkomst is gesloten tussen de procespartijen, maar wel vereist dat een persoon tegenover een andere persoon vrijwillig een verbintenis is aangegaan waarop de vordering van de verzoekende partij berust. Deze bevoegdheidsregel berust derhalve op de grondslag van de vordering en niet op de identiteit van de partijen.24. Ten slotte heeft het Hof erop gewezen dat de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert als bedoeld in artikel 3, lid 5, tweede zin, van verordening nr. 261/2004 — namelijk een vervoerder die geen overeenkomst met de betrokken passagier heeft gesloten, doch activiteiten uitvoert die onder deze verordening vallen en dus wordt geacht dit te doen namens de persoon die de vervoerovereenkomst met deze passagier heeft gesloten — moet worden geacht verbintenissen na te komen die vrijwillig zijn aangegaan tegenover de contractpartij van de passagier en die voortvloeien uit de met deze passagier gesloten luchtvervoerovereenkomst.

Anderzijds heeft het Hof in hetzelfde arrest artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, van verordening nr. 44/2001 betreffende de vaststelling van de plaats van verstrekking van luchtvervoerdiensten uitgelegd in een situatie als die welke in de hoofdgedingen aan de orde was, namelijk de vertraging van rechtstreeks aansluitende vluchten die door twee luchtvaartmaatschappijen zijn uitgevoerd, waarbij er één niet de contractpartij van de betrokken passagiers is.25. In dit verband is het Hof overgegaan tot overwegingen van algemene aard die naar mijn mening ook in casu relevant zijn.

Zo heeft het Hof herinnerd aan het belang van een voldoende nauwe band tussen het forum en de feiten van elk geding dat binnen de werkingssfeer van artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001 valt. Een dergelijke nauwe band wordt verlangd door alle in die bepaling neergelegde bijzonderebevoegdheidsregels en een dergelijk doel van nabijheid wordt bevestigd door overweging 12 van die verordening26.. Ook heeft het Hof zich ervan vergewist dat de gekozen uitlegging voldoet aan het in overweging 11 van die verordening verankerde beginsel van voorspelbaarheid dat deze bevoegdheidsregels beogen te waarborgen, zodat zowel de verzoekende partij als de verwerende partij gemakkelijk kan vaststellen welk gerecht bevoegd is. Het Hof heeft er overigens op gewezen dat in het kader van handelsovereenkomsten die vrijelijk zijn gesloten tussen luchtvaartmaatschappijen zoals die welke in geding zijn, een luchtvaartmaatschappij die een bepaalde vlucht uitvoert, maar geen overeenkomst met de passagier heeft gesloten, wordt geacht te handelen namens de luchtvaartmaatschappij die de contractpartij van de betrokken passagier is.

Naar mijn mening kunnen die overwegingen en uitlegging mutatis mutandis worden toegepast op de onderhavige zaak27., zodat een vordering als die van verzoekster in het hoofdgeding binnen de werkingssfeer van artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001 valt.

In de zaken die aanleiding hebben gegeven tot het arrest flightright e.a., evenals in de onderhavige zaak, was de vordering tot compensatie wegens langdurige vertraging van een vlucht namelijk gebaseerd op verbintenissen die hun grondslag vonden in de oorspronkelijke door de betrokken passagier gesloten overeenkomst, waarvan deze passagier de gebrekkige uitvoering aanvoerde ter ondersteuning van zijn vordering. Verwerende partij is ook in casu de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd en die niet de persoon is die de litigieuze overeenkomst met deze passagier heeft gesloten — in casu was dat het reisbureau — maar die tegenover die persoon vrijwillig de verbintenis is aangegaan om de vlucht uit te voeren en dus namens die persoon28. activiteiten op zich te nemen die vallen onder verordening nr. 261/2004 en waarop voornoemde vordering berust. Naar mijn mening is het in dit verband irrelevant dat de vlucht in kwestie werd verkocht in combinatie met een verblijf, dat wil zeggen als onderdeel van een pakketreis in de zin van richtlijn 90/31429., aangezien dit bijzondere aspect noch de contractuele aard van de door verzoekster aangevoerde verbintenissen, noch de oorzaak van haar vordering verandert. Bijgevolg valt een vordering als die in het hoofdgeding mijns inziens onder het begrip ‘verbintenissen uit overeenkomst’ in de zin van artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001.30.

Meer in het bijzonder valt een dergelijke vordering mijns inziens binnen de werkingssfeer van het specifieke aanknopingspunt voor het verstrekken van diensten als bedoeld in artikel 5, punt 1, onder b), tweede streepje, namelijk de plaats van verstrekking van de betrokken luchtvervoerdienst. Gelet op de rechtspraak van het Hof over de uitlegging van deze bepaling in het kader van de door passagiers op grond van verordening nr. 261/2004 ingestelde compensatievorderingen31., ben ik van mening dat het gerecht in het rechtsgebied waarvan zich de plaats van uitvoering van de vertraagde vlucht bevindt, bevoegd is om kennis te nemen van een vordering als die in het hoofdgeding. Dit is naar keuze van de verzoekende partij de plaats van vertrek of de plaats van aankomst van het vliegtuig die in de tussen de betrokken reiziger en het reisbureau gesloten overeenkomst zijn bedongen32., met dien verstande dat de ene of de andere plaats in de praktijk vaak samenvalt met de plaats waar de reiziger zijn woonplaats heeft.

Zoals het Hof ook heeft onderstreept in het arrest flightright e.a., ben ik van mening dat de aldus voorgestelde uitlegging, ondanks het feit dat de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert niet de contractpartij van de passagier is, in overeenstemming is met de doelstellingen van voorspelbaarheid en nabijheid die worden beoogd door alle bijzonderebevoegdheidsregels van artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001, aangezien de vervoerder ermee heeft ingestemd om de uit verordening nr. 261/2004 voortvloeiende verbintenissen namens de medecontractant uit te voeren. In het onderhavige geval moest de in Denemarken gevestigde luchtvaartmaatschappij, aangezien zij er vrijelijk mee had ingestemd om de door het Tsjechische reisbureau verkochte vlucht uit te voeren, zowel de plaats van vertrek (in Tsjechië) als de plaats van aankomst (in IJsland) van het vliegtuig kennen en kon zij dus redelijkerwijs verwachten, net als de betrokken passagier, dat een eventueel geschil zou worden voorgelegd aan een Tsjechische rechtbank, die ook geografisch goed geplaatst is om daarover te beslissen.

Bijgevolg dient volgens mij op de eerste prejudiciële vraag te worden geantwoord dat artikel 5, punt 1, van verordening nr. 44/2001 aldus moet worden uitgelegd dat het van toepassing is op een vordering tot compensatie die is ingesteld door een passagier tegen de luchtvaartmaatschappij die de betreffende vlucht heeft uitgevoerd, ook al hadden deze partijen geen overeenkomst met elkaar gesloten en maakte de vlucht deel uit van een pakket diensten die zijn geleverd in het kader van een overeenkomst die was gesloten tussen de verzoekende partij en een derde.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de rechtsbetrekking tussen een passagier en de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd, in omstandigheden als die van het onderhavige geval, valt binnen de werkingssfeer van afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001, die de artikelen 15 tot en met 17 van deze verordening omvat. Deze artikelen voorzien in bijzonderebevoegdheidsregels ‘voor door consumenten gesloten overeenkomsten’.

De Tsjechische regering stelt voor om de vraag aldus te beantwoorden dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde relatie niet kan worden aangemerkt als een door een consument gesloten overeenkomst in de zin van artikel 15, lid 1, van verordening nr. 44/2001. De Commissie is daarentegen van mening dat de bepalingen van afdeling 4 van hoofdstuk II van die verordening in deze context wel van toepassing moeten zijn. Naar mijn mening valt een vordering als die welke aanhangig is bij de verwijzende rechter echter niet onder de bevoegdheidsregels van afdeling 4.

Om te beginnen wijs ik erop dat de verwijzende rechter zich in het bijzonder afvraagt of zijn eigen bevoegdheid om op het hoofdgeding te beslissen, gebaseerd kan worden op artikel 16, lid 1, van deze verordening, dat een consument de mogelijkheid biedt om een vordering tegen de wederpartij bij een overeenkomst in te stellen voor het gerecht van zijn woonplaats of voor het gerecht van de lidstaat waar de verweerder zijn woonplaats heeft.

Uit de rechtspraak van het Hof blijkt echter dat het voor de toepassing van de bevoegdheidsregel in verband met de woonplaats van de consument als bedoeld in artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 is vereist dat de drie toepassingsvoorwaarden van artikel 15, lid 1, van die verordening zijn vervuld. Deze cumulatieve voorwaarden zijn, ten eerste, dat een contractpartij een consument is die heeft gehandeld voor een gebruik dat als niet bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd, ten tweede, dat de overeenkomst tussen een dergelijke consument en een beroepsbeoefenaar daadwerkelijk is gesloten en, ten derde, dat een dergelijke overeenkomst valt onder een van de in lid 1, onder a) tot en met c), van dat artikel 15 bedoelde categorieën.33.

De twijfel van de verwijzende rechter in de onderhavige zaak heeft niet direct betrekking op deze drie voorwaarden. Blijkbaar wordt niet betwist dat in deze zaak aan deze voorwaarden is voldaan, ten minste wat betreft de overeenkomst die is gesloten tussen verzoekster in het hoofdgeding en het reisbureau.34. De verwijzende rechter wordt echter geconfronteerd met een onzekerheid die voortvloeit uit het feit dat de in het hoofdgeding voor het gerecht opgeroepen beroepsbeoefenaar niet de beroepsbeoefenaar is waarmee de betrokken consument de overeenkomst heeft gesloten waaruit de verbintenissen voortvloeien die het voorwerp van dat geding vormen.

Voorts herinner ik eraan dat krachtens artikel 15, lid 3, van verordening nr. 44/2001 afdeling 4 van hoofdstuk II van die verordening niet van toepassing is op vervoerovereenkomsten, behoudens ‘overeenkomsten waarbij voor één enkele prijs zowel vervoer als verblijf worden aangeboden’. Hierbij zij gepreciseerd dat deze uitdrukking dient te worden uitgelegd in het licht van het begrip ‘pakketreis’ in de zin van richtlijn 90/314.35. Als gevolg daarvan kan een passagier die slechts een vliegticket heeft aangeschaft geen beroep doen op de bijzonderebevoegdheidsregels voor door consumenten gesloten overeenkomsten als bedoeld in afdeling 4, in tegenstelling tot een passagier die een vliegticket heeft aangeschaft als onderdeel van een pakketreis.36.

In casu is de vertraagde vlucht die aanleiding heeft gegeven tot de door de betrokken passagier gevorderde compensatie, aangekocht in combinatie met verblijf, zodat het duidelijk is dat indien een dergelijke vordering was ingesteld tegen het reisbureau dat het vliegticket voor die vlucht heeft verkocht, de bepalingen van afdeling 4 van toepassing zouden zijn geweest. Het is echter niet duidelijk of dit ook het geval is bij een vordering die, zoals in het hoofdgeding, alleen wordt ingesteld tegen de derde, te weten de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd.

In dit verband vraagt de verwijzende rechter zich mijns inziens in wezen af of de bevoegdheid die zou kunnen voortvloeien uit de tussen de consument en het reisbureau gesloten pakketreisovereenkomst indien het reisbureau de gedagvaarde persoon zou zijn geweest, kan worden uitgebreid tot de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd(37.), zodat deze maatschappij, net als het reisbureau ten aanzien waarvan zij zich heeft verbonden om de betrokken vlucht uit te voeren, kan worden opgeroepen voor het gerecht van de plaats waar de consument zijn woonplaats heeft.38.

De Commissie is voorstander van een dergelijke ruime benadering, die ook door Králová in het hoofdgeding wordt bepleit. De Commissie is van mening dat de uitzondering van artikel 15, lid 3, in fine, van verordening nr. 44/2001 en dus hoofdstuk II, afdeling 4, van die verordening in het hoofdgeding van toepassing moet zijn, aangezien de verbintenissen die bestaan tussen de consument en het reisbureau op grond van hun overeenkomst voor een reis in combinatie met verblijf, enerzijds, en die tussen het reisbureau en de luchtvaartmaatschappij op gronde van hun commerciële overeenkomst, anderzijds, onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, ook al gaat het hierbij om verbintenissen waarbij verschillende contractpartijen betrokken zijn. Ik deel deze mening niet, gezien de volgende overwegingen.

In de eerste plaats brengt de formulering van alle bepalingen van afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001, met het opschrift ‘Bevoegdheid voor door consumenten gesloten overeenkomsten’, mij en de Tsjechische regering ertoe te kiezen voor het tegenovergestelde standpunt van dat van de Commissie. In deze bepalingen wordt namelijk verwezen naar ‘overeenkomsten gesloten door […] de consument’, de ‘wederpartij van de consument’, ‘de wederpartij bij de overeenkomst’ die de consument heeft gesloten, of ook naar de forumkeuzeovereenkomsten gesloten tussen ‘een consument en zijn wederpartij’.39. Gelet op deze formuleringen ben ik van mening dat niet alleen de daadwerkelijke sluiting van een consumentenovereenkomst40. maar ook de identiteit van de partijen in de procedure41. bepalend zijn voor de toepassing van de bevoegdheidsregels van de betreffende afdeling, in tegenstelling tot wat geldt voor artikel 5, punt 1, van deze verordening, dat betrekking heeft op de bijzondere bevoegdheid inzake ‘verbintenissen uit overeenkomst’42.. In dezelfde zin heeft het Hof reeds geoordeeld dat ‘[d]e bevoegdheidsregels die voor door consumenten gesloten overeenkomsten zijn neergelegd in artikel 16, lid 1, [van verordening nr. 44/2001] volgens de bewoordingen van dit artikel […] enkel van toepassing [zijn] op de vordering van de consument tegen de wederpartij bij de overeenkomst, hetgeen noodzakelijkerwijs impliceert dat de consument met de verwerende beroepsbeoefenaar een overeenkomst heeft gesloten’.43.

In omstandigheden als die van het hoofdgeding kan voor de toepassing van hoofdstuk II, afdeling 4, van verordening nr. 44/2001 echter niet worden aangenomen dat verweerster, te weten de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd, de beroepsbeoefenaar is met wie de consument de relevante overeenkomst heeft gesloten. De Tsjechische regering wijst er in mijn ogen terecht op dat, hoewel de vordering van een passagier tegen de vervoerder in dergelijke omstandigheden beschouwd moet worden als gebaseerd op een ‘verbintenis uit overeenkomst’ in de zin van artikel 5, punt 1, van de verordening44., dit op zichzelf geenszins impliceert dat er tussen deze partijen een relatie van contractuele aard bestaat in de zin van hoofdstuk II, afdeling 4, van die verordening. Dit verschil vloeit voort uit het feit dat de werkingssfeer en de toepassingsvoorwaarden van de genoemde bevoegdheidsregels van artikel 5, punt 1, verschillen van die van de bevoegdheidsregels van afdeling 4, waarbij deze laatste een uitzondering vormen op de eerste45..

In de tweede plaats merk ik op dat verzoekster in het hoofdgeding niettemin voor de verwijzende rechter heeft betoogd dat het Hof in het arrest Maletic het begrip ‘wederpartij bij de overeenkomst’ als bedoeld in artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 aldus heeft uitgelegd dat het ‘in omstandigheden als die van het hoofdgeding, ook betrekking heeft op de in de woonstaat van de consument gevestigde contractpartij van de marktdeelnemer waarmee deze consument de desbetreffende overeenkomst heeft gesloten’46.. De Commissie baseert zich ook op dit arrest ter ondersteuning van de uitlegging die zij in de onderhavige zaak voorstelt, maar naar mijn mening ten onrechte.

Net als de verwijzende rechter en de Tsjechische regering ben ik van mening dat de omstandigheden van de zaak die heeft geleid tot het arrest Maletic, in vele opzichten verschilden van de onderhavige omstandigheden.47. In een later arrest48. heeft het Hof beklemtoond dat de uitlegging in het arrest Maletic ‘berust op specifieke omstandigheden waarin de consument vanaf het begin onlosmakelijk contractueel gebonden was aan twee contractpartijen’49. en er rekening mee houdt dat ‘uitsluiting van de in de lidstaat van de consument gevestigde contractpartij van het toepassingsgebied van genoemd artikel 16 tot gevolg [zou] hebben gehad dat het gerecht waarbij de vordering tot hoofdelijke veroordeling van de twee contractpartijen aanhangig was gemaakt, enkel bevoegd zou zijn geweest jegens de in een andere lidstaat gevestigde marktdeelnemer’50.. Het Hof heeft daaraan toegevoegd dat ‘[d]eze uitlegging […] niet [kon] opgaan in de omstandigheden van het hoofdgeding, waarin met de verwerende beroepsbeoefenaar in het geheel geen overeenkomst [was] gesloten’.51.

Naar mijn mening dient deze negatieve conclusie ook te worden getrokken in de onderhavige zaak, aangezien de consument in kwestie niet vanaf het begin onlosmakelijk contractueel gebonden was aan twee contractpartijen, maar alleen met een reisbureau een overeenkomst heeft gesloten, en voorts de vordering in het hoofdgeding niet strekt tot hoofdelijke veroordeling van deze contractpartijen, maar alleen tot veroordeling van een beroepsbeoefenaar die geen overeenkomst met deze consument heeft gesloten en bovendien in een andere lidstaat is gevestigd dan de consument.

In de derde plaats wil ik benadrukken dat de door mij bepleite uitlegging niet in strijd is met de door de Commissie aangevoerde doelstellingen van verordening nr. 44/2001.

Wat betreft het risico op parallelle procedures, en daarmee op onverenigbare beslissingen52., hetgeen verordening nr. 44/2001 als algemene doelstelling wil voorkomen, zoals blijkt uit overweging 15 van die verordening en zoals het Hof met name in het arrest Maletic in herinnering heeft gebracht, zal ik mij ertoe beperken vast te stellen dat dit risico niet bestaat in het geval van een rechtsvordering zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde is en dat het voorkomen van dit risico in geen geval het hoofddoel van afdeling 4 van hoofdstuk II van die verordening is.

Wat de consumentenbescherming betreft, dat het specifieke doel van afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001 vormt door bevoegdheidsregels vast te stellen die gunstiger zijn voor de belangen van deze zwakke partij, zoals aangegeven in overweging 13 van die verordening53., wijs ik erop dat de Commissie zich uitdrukkelijk maar naar mijn mening ten onrechte op deze doelstelling beroept ter ondersteuning van haar standpunt54..

Het Hof heeft er namelijk meer dan eens op gewezen dat de bepalingen van die afdeling 4 strikt moeten worden uitgelegd en dus niet zo kunnen worden uitgelegd dat zij verder gaan dan de gevallen die daarin uitdrukkelijk zijn voorzien, aangezien deze bepalingen afwijkingen vormen55., niet alleen ten opzichte van de algemene bevoegdheidsregel van artikel 2, lid 1, van de verordening56., maar ook ten opzichte van de bijzondere bevoegdheidsregels voor verbintenissen uit overeenkomst van artikel 5, punt 1, van dezelfde verordening57..

Bovendien heeft het Hof met betrekking tot artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 reeds geoordeeld dat ‘met de voorwaarde dat er een overeenkomst is gesloten tussen de consument en de verwerende beroepsbeoefenaar [kan] worden gewaarborgd dat voorzienbaar is welk gerecht bevoegd is, volgens overweging 11 van [deze verordening] een van de doelstellingen [ervan]’.58. Het feit dat een beroepsbeoefenaar op grond van artikel 16, lid 1, voor het gerecht kan worden gedaagd van de woonplaats van de zwakke partij, de consument, wordt dus gecompenseerd door het vereiste dat er tussen hen een overeenkomst bestaat. Daaruit vloeit de genoemde voorzienbaarheid voort.

Hieruit volgt naar mijn mening dat de beschermende bevoegdheidsregels van afdeling 4 van hoofdstuk II van die verordening, en met name artikel 16, lid 1, ervan, niet van toepassing zijn in omstandigheden zoals die van de vordering die aanhangig is bij de verwijzende rechter, namelijk wanneer de betrokken consument geen overeenkomst heeft gesloten met de beroepsbeoefenaar tegen wie hij een vordering tot compensatie instelt.

Ik stel dan ook voor om op de tweede prejudiciële vraag te antwoorden dat afdeling 4 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001, die de artikelen 15 tot en met 17 omvat, aldus moeten worden uitgelegd dat zij niet van toepassing is op een dergelijke rechtsvordering.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen van het Hof te vernemen of een passagier een rechtsvordering kan instellen tegen een luchtvaartmaatschappij die een vlucht heeft uitgevoerd, met het oog op de uitoefening van de uit verordening nr. 261/2004 voortvloeiende rechten, ook al hebben deze partijen geen overeenkomst met elkaar gesloten en is de betrokken vlucht bij een reisbureau gekocht in het kader van een pakketreis die binnen de werkingssfeer van richtlijn 90/314 valt.

De Tsjechische regering59. en de Commissie60. zijn van mening, zij het in andere bewoordingen en op andere gronden, dat deze vraag bevestigend moet worden beantwoord. Ik ben ook van mening dat het antwoord op deze vraag bevestigend moet zijn, in het licht van de volgende elementen.

Om te beginnen merk ik op dat de vraag van de verwijzende rechter eigenlijk betrekking heeft op twee kwesties.

De eerste kwestie betreft de vraag of de verplichtingen die voortvloeien uit verordening nr. 261/2004 rusten op de luchtvaartmaatschappij die de litigieuze vlucht heeft uitgevoerd namens de persoon die de overeenkomst met de passagier heeft gesloten61., ook al heeft deze persoon, zoals in het onderhavige geval, een pakket reisdiensten aan de passagier verkocht en niet alleen luchtvervoer. Dienaangaande wil ik enkel erop wijzen dat dit volgens mij inderdaad het geval is, en verwijs ik hiervoor naar de lessen die moeten worden getrokken uit het arrest flightright e.a. en die ik in het kader van de eerste prejudiciële vraag heb uiteengezet62.. De Commissie is onder verwijzing naar dit arrest63. van mening dat de passagier in deze omstandigheden een rechtsvordering kan instellen tegen een vervoerder die vrijwillig aangegane verbintenissen uitvoert ten opzichte van het reisbureau dat de vlucht heeft verkocht als onderdeel van een pakketreis.

De tweede door de verwijzende rechter aan de orde gestelde kwestie, die naar mijn mening moeilijker is, betreft de verhouding tussen de rechten die voortvloeien uit verordening nr. 261/2004 en die welke voortvloeien uit richtlijn 90/31464., in omstandigheden als die van het hoofdgeding.

Een soortgelijk verzoek werd onlangs ingediend in het kader van de zaak die heeft geleid tot het arrest Aegean Airlines65. en die meer in het bijzonder betrekking had op het recht op terugbetaling van een vliegticket door de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert in geval van annulering van een vlucht, met name in geval van faillissement van de organisator66.. In dit arrest heeft het Hof ‘artikel 8, lid 2, van verordening nr. 261/2004^[67.^] aldus […] uitgelegd dat een passagier die op grond van richtlijn 90/314 het recht heeft om terugbetaling van zijn vliegticket te eisen van zijn reisorganisator, daardoor niet meer krachtens deze verordening terugbetaling van dit ticket kan vorderen van de luchtvaartmaatschappij, ook niet wanneer de reisorganisator financieel niet in staat is om het ticket terug te betalen en geen enkele maatregel heeft getroffen om deze terugbetaling te waarborgen’.68. Deze uitlegging was mijns inziens geboden om de redenen die ik heb uiteengezet in mijn conclusie over die zaak.69.

Ik wijs er met klem op dat in de onderhavige zaak, ook al wordt in de gestelde vraag verwezen naar alle rechten die bij verordening nr. 261/2004 aan passagiers zijn toegekend, uit de verwijzingsbeslissing blijkt70. dat de vordering in het hoofdgeding specifiek is gebaseerd op de artikelen 6 en 7 ervan, waarin de voorwaarden zijn vastgesteld waaronder de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert in geval van langdurige vertraging van een vlucht de passagiers respectievelijk bijstand moet verlenen op de wijze uiteengezet in de artikelen 8 en 9 van die verordening en een forfaitaire compensatie moet bieden, overeenkomstig de uitlegging in het arrest Surgeon e.a., waarbij de schade veroorzaakt door een vlucht die, zoals in casu, een vertraging van ten minste drie uur heeft opgelopen, werd gelijkgesteld met de schade veroorzaakt door een geannuleerde vlucht. In de onderhavige conclusie zal ik mij daarom vooral toespitsen op de uitlegging van de artikelen 6 en 7 in dergelijke omstandigheden, echter tegen de achtergrond van aanvullende bepalingen.

Wat de formulering en de algemene opzet van de relevante bepalingen van verordening nr. 261/2004 betreft, stel ik vast dat deze een aantal bepalingen bevat die in algemene zin betrekking hebben op de verhouding tussen dit instrument en richtlijn 90/314. Zo bepaalt overweging 5 van deze verordening dat de erdoor geboden bescherming ook van toepassing moet zijn op passagiers van vluchten in het kader van pakketreizen, die onder de genoemde richtlijn vallen. Bovendien bepaalt artikel 3, lid 6, van die verordening dat zij geen afbreuk doet aan de rechten van de passagiers die bij richtlijn 90/314 zijn vastgesteld.71.

Artikel 8, lid 2, van verordening nr. 261/2004, dat is uitgelegd in het arrest Aegean Airlines, bepaalt specifiek dat het recht op terugbetaling van het vliegticket als bedoeld in lid 1, onder a), van dat artikel72. eveneens geldt voor passagiers wier vlucht onderdeel is van een pakket, behalve indien dit recht, zij het slechts potentieel, bestaat krachtens richtlijn 90/314.73. Het Hof brengt in dat arrest de ontstaansgeschiedenis van verordening nr. 261/2004 in herinnering74. en wijst op de strekking van artikel 3, lid 6, ervan, om vervolgens te oordelen dat artikel 8, lid 2, tot gevolg heeft dat de rechten op terugbetaling van een vliegticket krachtens respectievelijk die verordening en richtlijn 90/31475. niet cumulatief kunnen worden toegepast, daar een dergelijke cumulatieve toepassing zou leiden tot een ongerechtvaardigde overmatige bescherming van de betrokken passagier ten koste van de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert, aangezien deze laatste in dat geval het risico loopt een deel van de aansprakelijkheid te moeten overnemen die op de reisorganisator rust jegens zijn klanten, krachtens de overeenkomst die de organisator met die klanten heeft gesloten.76.

Daarentegen bevatten de artikelen 6 en 7 van verordening nr. 261/2004, waarvan de uitlegging in casu vereist is omdat zij van toepassing zijn op een vordering tot forfaitaire compensatie vanwege een langdurige vertraging van een vlucht als die in het hoofdgeding, geen uitdrukkelijk voorbehoud met betrekking tot de bepalingen van richtlijn 90/314 dat gelijkwaardig zou zijn aan het voorbehoud in artikel 8, lid 2, in fine, van deze verordening, dat beperkt is tot vorderingen tot terugbetaling van vliegtickets77..

Uit deze verschillende bewoordingen volgt mijns inziens duidelijk dat het recht op compensatie als bedoeld in artikel 7 van verordening nr. 261/2004, dat zowel geannuleerde vluchten als vertragingen van minstens drie uur betreft78., van toepassing is op een passagier wiens vlucht deel uitmaakt van een pakketreis, ongeacht het recht op terugbetaling of schadeloosstelling op grond van richtlijn 90/314 vanwege het niet of slecht uitvoeren van de prestaties in het kader van het betreffende pakket79.. Met andere woorden, een dergelijke passagier kan zich volgens mij tegenover de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert beroepen op het recht op forfaitaire compensatie op grond van verordening nr. 261/200480., en tegenover de persoon die hem de pakketreis heeft verkocht op het recht op specifieke schadeloosstelling op grond van richtlijn 90/314 ten belope van het verschil tussen de waarde van de in de reisovereenkomst voorziene prestaties en de daadwerkelijk geleverde prestaties.

In casu kan de door de langdurige vertraging van een vlucht veroorzaakte schade, zoals die welke verzoekster in het hoofdgeding aanvoert, naar mijn mening op zich niet vallen onder laatstgenoemde vorm van schadeloosstelling, ook al was de dienstregeling van de betrokken vlucht waarschijnlijk opgenomen in de overeenkomst tussen de passagier en het reisbureau. Ik ben van mening dat de bij richtlijn 90/314 aan de reisorganisator opgelegde verplichting tot schadeloosstelling daarentegen kan volgen uit een dergelijke vertraging, indien wordt vastgesteld dat deze laatste ertoe heeft geleid dat andere prestaties die onder het pakket vielen, slecht zijn uitgevoerd. Zoals ik al in de zaak Aegean Airlines81. heb aangegeven, moet er echter voor worden gewaakt dat er geen overmatige compensatie plaatsvindt door de gezamenlijke toepassing van het recht op schadevergoeding dat wordt geboden door verordening nr. 261/2004 en richtlijn 90/314, zodat naar mijn mening de uit hoofde van die verordening verschuldigde bedragen eventueel in mindering moeten worden gebracht op de bedragen die uit hoofde van die richtlijn verschuldigd zijn.82.

Met betrekking tot de historische context van de in casu relevante bepalingen wens ik, net als het Hof heeft vastgesteld in het arrest Aegean Airlines en overeenkomstig de opmerkingen die ik in mijn conclusie over die zaak heb gemaakt83., te beklemtonen dat uit de ontstaansgeschiedenis van verordening nr. 261/2004 blijkt dat de Uniewetgever niet van plan was om passagiers van wie de vluchten deel uitmaken van een pakketreis uit te sluiten van het toepassingsgebied van die verordening, maar om hun de rechten te verlenen die door die verordening worden toegekend, met behoud van het passende beschermingssysteem dat eerder ten gunste van deze passagiers was ingesteld bij richtlijn 90/314. Met name het recht op gestandaardiseerde compensatie op grond van artikel 7 van verordening nr. 261/2004 is duidelijk een van de essentiële rechten die door dat instrument aan luchtreizigers worden toegekend ten laste van de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert84. en naar mijn mening bestaat er in het stelsel van richtlijn 90/314 geen equivalent ten laste van de reisorganisator.

Binnen datzelfde tijdsperspectief dient volgens mij rekening gehouden te worden met de inhoud van richtlijn 2015/2302, die richtlijn 90/314 heeft vervangen85., aangezien deze nieuwe richtlijn betreffende pakketreizen bepalingen bevat die precies aangeven hoe deze gecombineerd dient te worden met verordening nr. 261/2004 wat betreft het recht op schadevergoeding of prijsverlaging waarin de richtlijn voorziet.86. Hieruit volgt met name dat de bedragen die krachtens richtlijn 2015/2302 worden toegekend wegens slechte uitvoering van reisdiensten en de bedragen die worden toegekend krachtens de andere aangehaalde instrumenten van Unierecht, waaronder verordening nr. 261/2004, met elkaar moeten worden verrekend om overcompensatie te voorkomen. Soortgelijke overwegingen zijn te vinden in de mededeling van de Commissie met betrekking tot verordening nr. 261/2004 die werd gepubliceerd na de vaststelling van richtlijn 2015/2302.87. Dit betekent naar mijn mening dat de Uniewetgever thans expliciet heeft erkend dat het recht op compensatie krachtens artikel 7 van verordening nr. 261/2004 van toepassing kan zijn op passagiers wier vlucht deel uitmaakt van een pakketreis.

Wat de doelstellingen van de relevante bepalingen betreft88., blijkt uit overweging 1 van verordening nr. 261/2004 dat het hoofddoel van die verordening erin bestaat een hoog niveau van bescherming van de passagiers te waarborgen, hoewel dit instrument ook een evenwicht beoogt te waarborgen tussen de belangen van beschermde passagiers en die van de luchtvaartmaatschappijen.

Het verlenen van het recht op compensatie uit hoofde van artikel 7 van verordening nr. 261/2004 voor alle categorieën luchtreizigers, met inbegrip van die waarvan de vluchten deel uitmaken van een pakketreis, voldoet volledig aan het hoofddoel van de verordening89., zonder evenwel afbreuk te doen aan de secundaire doelstelling ervan, aangezien artikel 13 van die verordening de luchtvaartmaatschappij die de vlucht heeft uitgevoerd en die in het kader van dat instrument compensatie heeft betaald, toestaat om schadevergoeding te eisen van eenieder die ervoor verantwoordelijk is dat die luchtvaartmaatschappij haar verplichtingen niet is nagekomen, overeenkomstig het toepasselijke nationale recht90..

Bovendien stel ik vast dat in de praktijk, in tegenstelling tot de problemen die worden veroorzaakt door een verzoek om terugbetaling van een vliegticket op basis van artikel 8 van verordening nr. 261/2004, waarbij de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert moeite kan hebben om de aankoopprijs van de vlucht vast te stellen wanneer deze deel uitmaakt van een door een derde verkochte pakketreis91., een vordering tot compensatie op grond van artikel 7 van die verordening, onder dezelfde verkoopomstandigheden, niet tot dergelijke problemen leidt bij de berekening, aangezien de passagier een forfaitair bedrag moet krijgen op basis van de in laatstgenoemd artikel vastgestelde standaardcriteria.92.

Tot slot wijs ik erop dat ik mij niet kan vinden in het standpunt van de Tsjechische regering, volgens hetwelk een bevestigend antwoord op de derde prejudiciële vraag beperkt moet blijven tot de gevallen waarin de vertraging toe te schrijven valt aan de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert93., op grond dat deze de mogelijkheid moet hebben om van haar verantwoordelijkheid te worden ontslagen indien zij aantoont dat er sprake is van omstandigheden waarop zij geen invloed had.94. Volgens mij gaat het er bij deze vraag om, vast te stellen of passagiers tegen een dergelijke vervoerder een rechtsvordering tot compensatie kunnen instellen, en niet onder welke omstandigheden de vervoerder zou kunnen worden ontslagen van zijn verplichting tot compensatie van de passagier, die in beginsel op hem rust krachtens verordening nr. 261/2004.

Bijgevolg ben ik van mening dat op de derde vraag dient te worden geantwoord dat de artikelen 6 en 7 van verordening nr. 261/2004 aldus moeten worden uitgelegd dat een passagier van een vlucht die een vertraging van drie uur of meer heeft opgelopen, de mogelijkheid heeft om op basis van deze verordening compensatie te eisen van de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert, ook al hadden deze partijen geen overeenkomst met elkaar gesloten en maakte de vlucht deel uit van een dienstenpakket dat onder richtlijn 90/314 valt en dat moest worden geleverd in het kader van een tussen deze passagier en een reisbureau gesloten overeenkomst.