2.4.1 Vermogensrechtelijke kwalificatie van chartaal geld: zaak

Omdat munten en bankbiljetten een stoffelijke vorm hebben en in de wet geen bepalingen zijn te vinden die noodzaken tot een andere kwalificatie, verbindt de heersende leer daaraan de gevolgtrekking dat deze verschijningsvormen van geld moeten worden aangemerkt als zaken in de zin van artikel 3:2 BW en overeenkomstig artikel 5:1 BW het object van een recht van eigendom kunnen zijn.1 Chartaal geld behoort bovendien tot de vervangbare zaken of soortzaken. Asser-Rutten merkt daarbij op dat het binnen de categorie van vervangbare zaken evenwel in zoverre een bijzondere plaats inneemt, 'dat men het ene voorwerp niet slechts, gelijk de gewone vervangbare zaken, kan vervangen door een gelijksoortig, dezelfde lichamelijke kenmerken vertonend, voorwerp, doch ook door een of meer voorwerpen van geheel andere samenstelling. De ene appel kan men in het algemeen slechts vervangen door een andere appel, maar een muntbiljet van f. 2,50 niet alleen door een ander muntbiljet van f. 2,50, doch eveneens door bijvoorbeeld 4 kwartjes, 10 dubbeltjes, 8 stuivers en 10 centen.2 Onder het huidige BW zou zelfs kunnen worden betoogd dat chartaal geld een zodanig vervangbare zaak is dat zelfs een vordering op een bank, namelijk een giraal tegoed, als substituut kan dienen voor chartale geldvormen.

Binnen de vermogensrechtelijke kwalificatie van chartaal geld neemt het bankbiljet een bijzondere plaats in. Het heeft in de loop der tijd een ontwikkeling doorgemaakt die, zoals bij de bespreking van giraal geld nog zal blijken, kenmerkend is voor de ontwikkeling van betaalmiddelen. Omdat biljetten geacht werden een recht te verschaffen op uitbetaling van echt geld, waaronder destijds edelmetaal of muntspecie met een intrinsieke waarde werden begrepen, werden zij als een promesse aan toonder aangemerkt. Inmiddels mist deze zienswijze feitelijke grondslag. Omdat bankbiljetten niet langer inwisselbaar zijn, kan naar mijn mening bezwaarlijk nog van een promesse worden gesproken. Het bankbiljet ontwikkelde zich van een afgeleide van gemunt geld tot een zelfstandige verschijningsvorm van geld. Met andere woorden: van een persoonlijk recht tot een recht op een zaak.3