HvJ EG, 09-07-2009, nr. C-319/07 P

Volgens rekwirant heeft het Gerecht het reeds aangehaalde arrest Albany te ruim uitgelegd door te verwijzen naar dat arrest om te concluderen dat rekwirant zich niet op zijn eigen concurrentiepositie ten opzichte van de andere zeeliedenvakbonden bij de onderhandeling van collectieve overeenkomsten kan beroepen. Dienaangaande zei het Hof in dat arrest, dat artikel 85 EG-Verdrag (thans artikel 81 EG) betrof, zoals het krachtens artikel 90 EG-Verdrag (thans artikel 86 EG) op openbare bedrijven van toepassing is, niets over een eventueel verband tussen de collectieve overeenkomsten en de toepassing van de staatssteunregels van de artikelen 92 EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 87 EG) en 93 EG-Verdrag (thans artikel 88 EG).

Volgens de Commissie kan het eerste middel niet slagen of is het, subsidiair, ongegrond. Zij stelt dat de door het Gerecht in het eerste deel van punt 32 van de bestreden beschikking aangehaalde rechtspraak, namelijk het reeds aangehaalde arrest ATM/Commissie, volstond tot wettiging van zijn conclusie dat dit deel van het beroep van verzoeker inzake zijn concurrentiepositie niet-ontvankelijk was. Derhalve kan het argument van rekwirant betreffende de irrelevantie van het reeds aangehaalde arrest Albany niet slagen en is onderzoek ten gronde van dit middel in hogere voorziening door het Hof nutteloos.

Wat het tweede deel van punt 32 van de bestreden beschikking betreft, stelt de Commissie hoe dan ook dat blijkens het reeds aangehaalde arrest Albany en alle arresten die het bevestigen, de onderhandeling van collectieve overeenkomsten niet valt onder de verdragsregels inzake mededinging, waaronder de staatssteunregels. De collectieve arbeidsovereenkomsten zijn geen ‘producten’ in de zin van artikel 81 EG en kunnen niet worden gekwalificeerd als ‘producties’ in de zin van artikel 87 EG. Bij de onderhandeling van deze overeenkomsten zijn de vakbonden dus evenmin ‘ondernemingen’ die zich bezighouden met de productie van ‘producten’ in de zin van deze bepalingen.

Om vast te stellen of verzoeker als belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG moest worden beschouwd en zijn beroep dus ontvankelijk moest worden verklaard, is het Gerecht in de eerste plaats nagegaan of de concurrentiepositie van verzoeker op de markt door de steunverlening is aangetast.

Het argument van de Commissie dat het reeds aangehaalde arrest ATM/Commissie op zich volstond om verzoekers argumenten inzake zijn concurrentiepositie af te wijzen, kan niet worden aanvaard. Het eerste deel van punt 32 van de bestreden beschikking betreft namelijk verzoekers concurrentiepositie ten opzichte van de werkgevers van zijn leden, namelijk de reders aan wie de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun ten goede komt, en niet zijn concurrentiepositie ten opzichte van andere vakbonden bij de onderhandeling van collectieve overeenkomsten, hetgeen een ander argument is waarop het tweede deel van ditzelfde punt 32 betrekking heeft.

Ook al had verzoeker gesteld dat hij in concurrentie met de reders stond — hetgeen hij ter terechtzitting heeft betwist — kon hij, ondanks het reeds aangehaalde arrest ATM/Commissie, nog steeds proberen aan te tonen dat hij procesbevoegd was omdat zijn belangen door de steunverlening mogelijk werden geraakt wegens de invloed van deze maatregelen op zijn concurrentiepositie ten opzichte van andere vakbonden waarvan de leden op DIS-geregistreerde schepen in dienst zijn.

Wat de uitlegging van het reeds aangehaalde arrest Albany door het Gerecht in punt 32 van de bestreden beschikking betreft, dient eraan te worden herinnerd dat de zaak die tot dat arrest leidde, een overeenkomst in de vorm van een collectieve overeenkomst tot invoering van een door een pensioenfonds van de textielsector beheerde aanvullende pensioenregeling betrof, waarbij deelneming bij overheidsbesluit verplicht kon worden gesteld. Albany International BV, een textielbedrijf, weigerde aan dit fonds de bijdragen over een bepaalde periode te betalen op grond dat de verplichte aansluiting krachtens welke zij deze bijdragen moest betalen, met name met artikel 85, lid 1, EG-Verdrag in strijd was.

Alvorens in deze omstandigheden artikel 85, lid 1, EG-Verdrag ontoepasselijk te verklaren, heeft het Hof in punt 54 van het reeds aangehaalde arrest Albany er enerzijds aan herinnerd dat volgens artikel 3, lid 1, sub g en i, EG-Verdrag [thans, na wijziging, artikel 3, lid 1, sub g en j, EG] het optreden van de Gemeenschap niet alleen een ‘regime [omvat] waardoor wordt verzekerd dat mededinging binnen de interne markt niet wordt vervalst’, maar ook ‘een beleid op sociaal gebied’. Volgens artikel 2 EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 2 EG) heeft de Gemeenschap met name tot taak ‘het bevorderen van een harmonische en evenwichtige ontwikkeling van de economische activiteit’ en van ‘een hoog niveau van werkgelegenheid en van sociale bescherming’.

Bovendien blijkt uit artikel 136, eerste alinea, EG dat de Gemeenschap en de lidstaten zich met name ten doel stellen de bevordering van de werkgelegenheid, de verbetering van de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden zodat de onderlinge aanpassing daarvan op de weg van de vooruitgang wordt mogelijk gemaakt, alsmede een adequate sociale bescherming en sociale dialoog. Volgens artikel 138, lid 1, EG heeft de Commissie tot taak de raadpleging van de sociale partners op communautair niveau te bevorderen, waarbij deze dialoog, indien laatstgenoemden zulks wensen, kan leiden tot contractuele betrekkingen. De Commissie treft ook alle maatregelen die nuttig kunnen zijn om de dialoog tussen de partners te vergemakkelijken door middel van een evenwichtige ondersteuning van de partijen [zie in die zin arrest Albany, reeds aangehaald, punten 55–58, inzake de bepalingen van het EEG-Verdrag en de overeenkomst betreffende de sociale politiek gesloten tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland (PB 1992, C 191, blz. 91) vóór de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam].

In het reeds aangehaalde arrest Albany erkende het Hof dat een zekere mededingingsbeperkende werking eigen is aan collectieve overeenkomsten tussen werkgevers- en werknemersorganisaties. Volgens het Hof zou de verwezenlijking van de met dergelijke overeenkomsten nagestreefde doelstellingen van sociale politiek evenwel ernstig worden belemmerd indien de sociale partners bij hun gezamenlijke inspanning de werkgelegenheids- en arbeidsvoorwaarden te verbeteren, zich aan artikel 85, lid 1, van het Verdrag moesten houden. In deze omstandigheden moeten overeenkomsten die met dergelijke doelstellingen in het kader van collectieve onderhandelingen tussen sociale partners worden gesloten, wegens hun aard en hun doel worden geacht niet onder deze bepaling te vallen. Voorts heeft het Hof onderzocht, of aard en doel van de overeenkomst die in de zaak Albany aan de orde was, rechtvaardigden dat deze buiten de werkingssfeer van deze verdragsbepaling viel, en achtte het in die zaak gerechtvaardigd om de overeenkomst uit te sluiten van de werkingssfeer van dit artikel 85, lid 1 (zie arrest Albany, reeds aangehaald, punten 59–64).

Uit dit arrest Albany en uit de arresten die het vervolgens hebben bevestigd, volgt dus dat de bevoegde autoriteiten en rechters in elk concreet geval moeten onderzoeken of de aard en het doel van de in geding zijnde overeenkomst en de erdoor nagestreefde doelstellingen van sociale politiek rechtvaardigen dat deze buiten de werkingssfeer van artikel 81, lid 1, van het Verdrag blijft (zie, in die zin, met name arrest van 21 september 2000, van der Woude, C-222/98, Jurispr. blz. I-7111, punt 23).

In casu blijkt uit punt 34 van de bestreden beschikking dat rekwirant als representatieve werknemersorganisatie uit zijn aard is opgericht ter bevordering van de collectieve belangen van zijn leden. Volgens de opmerkingen die hij bij het Gerecht heeft ingediend en die in de punten 17 en 20 van de bestreden beschikking zijn weergegeven, is hij een marktdeelnemer die onderhandelt over de voorwaarden en de omstandigheden waarin de ondernemingen arbeidskrachten ter beschikking krijgen. Zijns inziens raakt de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun het vermogen van zijn leden om bij het zoeken naar werk bij scheepvaartondernemingen, namelijk de steunbegunstigden, te concurreren met zeelieden van buiten de Gemeenschap, en dus de marktpositie van rekwirant als zodanig wat zijn concurrentievermogen betreft op de markt waarop deze ondernemingen arbeidskrachten ter beschikking krijgen, en bijgevolg wat zijn vermogen tot ledenwerving betreft.

Ook dient eraan te worden herinnerd dat rekwirant zich heeft verzet tegen de op het DIS-register toepasselijke Deense regeling, en met name tegen de betrokken fiscale maatregelen, op grond dat dit register het de reders wier schepen erin zijn geregistreerd, mogelijk maakte zeelieden uit derde landen aan te werven voor een loon overeenkomstig het nationaal recht van laatstgenoemden en dat voorts deze fiscale maatregelen waarop de litigieuze beschikking betrekking had, vrijstelling van inkomstenbelasting van alle zeelieden in dienst op DIS-geregistreerde schepen zonder onderscheid tussen EG-zeelieden en zeelieden uit derde landen mogelijk maakten.

Daaruit volgt dat, anders dan de zaak die tot het reeds aangehaalde arrest Albany leidde, de onderhavige zaak geen betrekking heeft op het mededingingsbeperkende karakter van de collectieve overeenkomsten tussen rekwirant of de andere vakbonden en de reders aan wie de uit de fiscale maatregelen voortvloeiende steun ten goede komt, maar op de vraag of de concurrentiepositie van rekwirant ten opzichte van deze andere vakbonden door de steunverlening is geraakt zodat hij moet worden beschouwd als belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG, en derhalve zijn beroep tot nietigverklaring van de litigieuze beschikking ontvankelijk is.

Uit de omstandigheid dat een overeenkomst wegens de aard, het doel ervan en de erdoor nagestreefde doelstellingen van sociale politiek aan de toepassing van artikel 81, lid 1, EG kan zijn onttrokken, kan evenwel niet worden afgeleid dat de collectieve onderhandelingen of de daarbij betrokken partijen ook volledig en automatisch aan de verdragsregels inzake staatssteun zijn onttrokken of dat een eventueel beroep tot nietigverklaring van deze partijen wegens hun rol bij deze onderhandelingen nagenoeg automatisch als niet-ontvankelijk wordt beschouwd.

Het valt namelijk moeilijk in te zien hoe de verwezenlijking van de door collectieve overeenkomsten nagestreefde doelstellingen van sociale politiek ernstig zou kunnen worden belemmerd — een dergelijk risico is in het reeds aangehaalde arrest Albany de reden voor de uitsluiting van deze overeenkomsten van de werkingssfeer van artikel 85, lid 1, van het Verdrag — doordat wordt aanvaard dat een vakbond als rekwirant bij het onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden van zijn leden in concurrentie kan staan met andere vakbonden waarvan de leden door de invoering van een register als het DIS-register andere loonvoorwaarden genieten.

In een zaak als die welke tot het onderhavige geding heeft geleid, a priori uitsluiten dat een vakbond kan aantonen dat hij een belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG is op grond van zijn rol bij collectieve onderhandelingen en van de gevolgen voor deze rol van nationale fiscale maatregelen die de Commissie als met de gemeenschappelijke markt verenigbare steun heeft beschouwd, belemmert daarentegen juist de verwezenlijking van dezelfde doelstellingen van sociale politiek die het Hof ertoe hebben gebracht, de collectieve overeenkomst die in het reeds aangehaalde arrest Albany aan de orde was, uit te sluiten van de werkingssfeer van artikel 85, lid 1, van het Verdrag.

Deze conclusie vindt bevestiging in het feit dat, aangezien de Gemeenschap niet alleen een economisch maar ook een sociaal doel heeft, de uit de verdragsbepalingen inzake staatssteun en mededinging voortvloeiende rechten in voorkomend geval moeten worden afgewogen tegen de doelstellingen van sociale politiek, waaronder met name, zoals blijkt uit artikel 136, eerste alinea, EG, de verbetering van de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden, zodat de onderlinge aanpassing daarvan op de weg van de vooruitgang mogelijk wordt gemaakt, alsmede een adequate sociale bescherming en de sociale dialoog (zie, in die zin, wat de bepalingen van het Verdrag inzake vrijheid van vestiging betreft, arrest van 11 december 2007, International Transport Workers' Federation en Finnish Seamen's Union, C-438/05, Jurispr. blz. I-10779, punt 79).

Zoals blijkt uit punt 33 van het onderhavige arrest moet de verzoeker weliswaar rechtens genoegzaam steeds aantonen dat zijn belangen door de steunverlening mogelijk worden aangetast, hetgeen hij kan doen door aan te tonen dat hij in feite in concurrentie staat met andere vakbonden op dezelfde markt, maar deze mogelijkheid mag niet a priori worden uitgesloten door te verwijzen naar de rechtspraak voortvloeiend uit het reeds aangehaalde arrest Albany of naar een te enge uitlegging van het begrip ‘markt’ in het kader van het onderzoek van de hoedanigheid van belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG van een organisatie als een vakbond, die stelt dat zijn beroep tot nietigverklaring ontvankelijk is.

Daar het Gerecht het reeds aangehaalde arrest Albany onjuist heeft uitgelegd en dus het argument van rekwirant betreffende zijn concurrentiepositie ten opzichte van andere vakbonden bij de onderhandeling van collectieve overeenkomsten voor zeelieden niet heeft beantwoord, dient de bestreden beschikking derhalve op dit punt te worden vernietigd.

Rekwirant betoogt met betrekking tot de punten 35 en 36 van de bestreden beschikking dat het Gerecht, na te hebben herinnerd aan de reeds aangehaalde beschikking van het Gerecht, Comité d'entreprise de la Société française de production e.a./Commissie, ten onrechte niet is ingegaan op de sociale aspecten die impliciet voortvloeien uit de wettelijke voorwaarden voor goedkeuring van belastingverlagingen voor EG-zeelieden, namelijk de communautaire richtsnoeren, en tot de onjuiste conclusie kwam dat rekwirant zich niet kon beroepen op het in die beschikking ontwikkelde beginsel.

Volgens rekwirant maken de communautaire richtsnoeren een impliciet onderscheid tussen ‘EG-zeelieden’ en andere zeelieden. Met dit onderscheid wordt in zekere zin erkend dat een sociaal ‘quid pro quo’ geldt; er is een tegenprestatie voor de goedkeuring van staatssteun aan scheepvaartondernemingen. De belastingvrijstelling die geldt voor het loon van zeelieden, is gerechtvaardigd door de noodzaak, de hogere kosten van de indienstneming van EG-zeelieden in vergelijking met die van zeelieden uit derde landen te compenseren. Op die wijze kan het doel van behoud van werkgelegenheid in de Gemeenschap worden bereikt, hetgeen een van de doelstellingen van de communautaire richtsnoeren was. De sociale aspecten van deze richtsnoeren betreffen de voorwaarden zelf waaronder de steun al dan niet kan worden goedgekeurd. Als vertegenwoordiger van de Deense zeelieden had rekwirant opmerkingen over de sociale aspecten van de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun kunnen indienen ingeval de Commissie de procedure van artikel 88, lid 2, EG had ingeleid.

Volgens de Commissie is het weliswaar niet zo dat het tweede middel geen doel treft zoals het eerste middel, maar het is hoe dan ook ongegrond. Het Gerecht oordeelde volstrekt terecht dat de sociale aspecten slechts een indirect verband met het voorwerp van de litigieuze beschikking hadden. Om te beginnen stelt de Commissie dat het DIS-register, zoals het Gerecht terecht heeft opgemerkt, geen staatssteun toekent. Voorts wil rekwirant, wiens hogere voorziening tegen een beschikking houdende niet-ontvankelijkverklaring is gericht, met dit middel door beweringen over de strekking van de communautaire richtsnoeren ingaan op de zaak ten gronde. Het voorwerp van deze richtsnoeren is gewoon irrelevant voor de vaststelling van de ontvankelijkheid van een dergelijk beroep.

Om te beginnen dient te worden opgemerkt dat bij de beoordeling van de verenigbaarheid van staatssteun in de sector van het zeevervoer, als die welke in casu aan de orde is, de sociale aspecten van de communautaire richtsnoeren door de Commissie in aanmerking kunnen worden genomen in het kader van een globale beoordeling, waarbij een groot aantal overwegingen van diverse aard, onder meer inzake de bescherming van de mededinging, het maritiem beleid van de Gemeenschap, de bevordering van het zeevervoer of de bevordering van de werkgelegenheid gelden (zie, in die zin, arrest van 23 mei 2000, Comité d'entreprise de la Société française de production e.a./Commissie, C-106/98 P, Jurispr. blz. I-3659, punt 52).

Zoals blijkt uit punt 33 van het onderhavige arrest, is bovendien niet uitgesloten dat een werknemersvakbond als ‘belanghebbende’ in de zin van artikel 88, lid 2, EG wordt beschouwd, wanneer hij aantoont dat hijzelf of zijn leden door de steunverlening mogelijk in zijn/hun belangen zullen worden geraakt.

In punt 36 van de bestreden beschikking was het Gerecht van oordeel dat de sociale aspecten van het DIS-register slechts indirect verband hielden met het voorwerp van de litigieuze beschikking en met het door verzoeker bij hem ingestelde beroep tot nietigverklaring. Bijgevolg, aldus het Gerecht, kon laatstgenoemde deze sociale aspecten niet aanvoeren om aan te tonen dat hij individueel was geraakt.

Niet wordt betwist dat het DIS-register op zich geen staatssteun vormt. Zoals blijkt uit het arrest van 17 maart 1993, Sloman Neptun (C-72/91 en C-73/91, Jurispr. blz. I-887) vormt een regeling als die van het DIS-register, volgens welke arbeidsovereenkomsten met zeelieden uit derde landen zonder woon- of vaste verblijfplaats in de betrokken lidstaat, kunnen voorzien in arbeids- en beloningsvoorwaarden waarop het recht van die lidstaat niet van toepassing is en die aanmerkelijk ongunstiger zijn dan die voor zeelieden die onderdaan zijn van deze laatste, namelijk geen staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, EG.

Daarom was het door verzoeker ingestelde beroep tot nietigverklaring niet gericht tegen het DIS-register, maar tegen de betrokken fiscale maatregelen die van toepassing zijn op de zeelieden die in dienst zijn op DIS-geregistreerde schepen.

In plaats van te onderzoeken of de sociale aspecten van het DIS-register een voldoende rechtstreeks verband met het voorwerp van de litigieuze beschikking hadden, zoals in punt 36 van de bestreden beschikking is gebeurd, had het Gerecht de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende sociale aspecten moeten onderzoeken tegen de achtergrond van de communautaire richtsnoeren — die, zoals verzoeker stelde, de wettelijke voorwaarden voor de beoordeling van de verenigbaarheid van de Deense belastingregeling bevatten — ten einde te beoordelen of de door verzoeker aan deze richtsnoeren ontleende argumenten volstonden als bewijs van zijn hoedanigheid van belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG.

Aangezien niet kan worden uitgesloten dat organisaties die werknemers van de steunbegunstigde ondernemingen vertegenwoordigen, als belanghebbenden in de zin van deze bepaling van het Verdrag bij de Commissie hun opmerkingen over sociale overwegingen kunnen maken waarmee laatstgenoemde in voorkomend geval rekening kan houden, moet het feit dat het Gerecht daadwerkelijk niet heeft geantwoord op verzoekers argument inzake de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende sociale aspecten tegen de achtergrond van de communautaire richtsnoeren, leiden tot vernietiging van de bestreden beschikking op dit punt.

Volgens het derde middel van rekwirant heeft het Gerecht in punt 37 van de bestreden beschikking blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door te stellen dat irrelevant is hoe de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun ten goede komt aan de reders, namelijk via de leden van rekwirant.

Dienaangaande, aldus rekwirant, oordeelde het Hof in het reeds aangehaalde arrest Commissie/Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum dat een vereniging die is opgericht om de collectieve belangen van een groep rechtsonderhorigen te behartigen, slechts als individueel geraakt in de zin van het reeds aangehaalde arrest Plaumann/Commissie kan worden beschouwd, voor zover de marktpositie van de leden van deze vereniging wezenlijk wordt geraakt door de steunregeling die in de betrokken beschikking aan de orde is. Het Hof onderzocht de uitdrukking ‘marktpositie’ vanuit het oogpunt van de ‘marktdeelnemers’. Volgens rekwirant is er geen enkele principiële reden waarom de werknemers niet als marktdeelnemers kunnen worden beschouwd daar zij in de nationale wetgeving of de communautaire richtsnoeren bijzondere aandacht krijgen bij de bepaling van de voorwaarden waaronder steun verenigbaar met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, sub c, EG kan worden geacht.

Om te beginnen stelt de Commissie dat het reeds aangehaalde arrest Commissie/Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, dat is gewezen in een zaak over directe steun aan landbouwers, geen enkel verband heeft met de vaststelling door het Gerecht in punt 37 van de bestreden beschikking dat de litigieuze beschikking is gebaseerd op de door de steunbegunstigden, namelijk de reders, verkregen voordelen, en niet op de transmissiewijze van de steun. Verder is dat arrest in casu irrelevant, aangezien het de vaststelling van een beschikking inzake staatssteun door de Commissie betrof nadat laatstgenoemde de procedure van artikel 88, lid 2, EG had ingeleid. Ten slotte, aldus de Commissie, al was dat arrest in casu relevant, betekent het niet dat werknemers individueel worden geraakt door een beschikking waarbij de Commissie steun goedkeurt. Punt 72 van dat arrest was uitdrukkelijk gebaseerd op de stelling dat ‘bepaalde leden van [de Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum] marktdeelnemers zijn die als rechtstreekse concurrenten kunnen worden beschouwd van de begunstigden van de steun’. Daarentegen zijn de leden van rekwirant zeelieden die niet als rechtstreekse concurrenten van de reders kunnen worden beschouwd en zijn zij geen ‘marktdeelnemers’ in de zin van dat arrest.

Derhalve is het derde middel in hogere voorziening volgens de Commissie ongegrond.

Het Gerecht stelde in punt 37 van de bestreden beschikking vast dat verzoeker niet als individueel geraakt kon worden aangemerkt op de enkele grond dat de betrokken steunmaatregel ten goede komt aan de ontvangers ervan in de vorm van geringere looneisen van de zeelieden die de door de betrokken belastingmaatregelen vastgestelde vrijstelling van inkomstenbelasting genieten. Volgens het Gerecht is de litigieuze beschikking namelijk gebaseerd op de door de steunontvangers verkregen voordelen, en niet op de transmissiewijze van de steun.

Anders dan het door verzoeker bij het Gerecht ingestelde beroep tot nietigverklaring, waarbij de Commissie werd verweten niet de formele onderzoeksprocedure van artikel 88, lid 2, EG te hebben ingeleid en die uiteindelijk strekte tot bescherming van de door deze bepaling verleende procedurele rechten, betrof het beroep tot nietigverklaring in de zaak die tot het reeds aangehaalde arrest Commissie/Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum leidde, de beslissing van de Commissie tot beëindiging van een dergelijke procedure.

In die zaak wou het Hof dus nagaan of de marktpositie van de leden van Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, een vereniging die was opgericht om de collectieve belangen van een groep rechtsonderhorigen te behartigen, aanmerkelijk werd geraakt door de steunregeling die in het betrokken besluit aan de orde was.

In casu moest verzoeker, zoals blijkt uit punt 28 van de bestreden beschikking, voor het Gerecht bewijzen dat hij een belanghebbende in de zin van artikel 88, lid 2, EG was, daar de toepassing van de uit het reeds aangehaalde arrest Plaumann/Commissie voortvloeiende rechtspraak, zoals in het reeds aangehaalde arrest Commissie/Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, op het eerste gezicht niet ter zake dienend was.

Al zou het Gerecht rekening hebben moeten houden met de transmissiewijze van de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun en met de desbetreffende rol van de werknemers van de reders, die aangesloten zijn bij verzoeker, dient eraan te worden herinnerd dat het Gerecht in de punten 31 tot en met 33 van de bestreden beschikking in casu reeds had geoordeeld dat noch verzoeker als zeeliedenvakbond noch zijn leden als werknemers in dienst van de steunontvangers, concurrenten van laatstgenoemden zijn. Wat met name de leden van deze vakbond betreft, heeft het Gerecht vastgesteld dat deze zelf geen ondernemingen zijn, daar zij leken te beantwoorden aan de definitie van werknemer in de zin van artikel 39 EG.

Met uitzondering van de onjuiste toepassing in casu van het reeds aangehaalde arrest Albany in het tweede deel van punt 32 van de bestreden beschikking — waartegen het eerste middel in hogere voorziening zich richt — heeft rekwirant de conclusies van het Gerecht in de punten 31 tot en met 33 ervan niet betwist. Derhalve kan hij niet stellen dat zijn leden marktdeelnemers zijn wier marktpositie wordt geraakt om de conclusie van het Gerecht in punt 37 van de bestreden beschikking te betwisten, volgens welke het beroep niet ontvankelijk is op de enkele grond dat de steunmaatregel ten goede komt aan de reders in de vorm van geringere looneisen van deze leden doordat zij de door de betrokken belastingmaatregelen vastgestelde vrijstelling van inkomstenbelasting genieten.

In deze omstandigheden dient het derde middel in hogere voorziening ongegrond te worden verklaard.

Volgens rekwirant berusten de conclusie van het Gerecht — dat hij niet heeft aangetoond dat zijn eigen belangen als onderhandelaar rechtstreeks konden worden geraakt door de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun — en het door het Gerecht gemaakte onderscheid tussen enerzijds zijn situatie in casu en anderzijds die van het Landbouwschap, een publiekrechtelijk lichaam dat de belangen van de Nederlandse tuinbouw in stookkassen behartigde, in het reeds aangehaalde arrest Kwekerij van der Kooy e.a./Commissie, en die van het Comité international de la rayonne et des fibres synthétiques (CIRFS) in het reeds aangehaalde arrest CIRFS e.a./Commissie, op een te enge uitlegging van deze arresten.

Volgens rekwirant vervult hij een rol van onderhandelaar met de scheepvaartondernemingen en onderhandelt hij als zodanig over de voorwaarden voor indienstneming van zijn leden en dus over de voorwaarden waarin de verleende steun van de Deense staat naar de ontvangers ervan gaat. In die zin vervult hij zijn inziens een functie die overeenkomt met die van het Landbouwschap dat onderhandelde over de voorwaarden waarin de steun van de Nederlandse staat naar de tuinbouwers ging, zoals het Gerecht in punt 40 van de bestreden beschikking erkent door erop te wijzen dat verzoeker een rol heeft gespeeld in het ‘mechanisme om de steun ten goede te laten komen aan de reders’. Hoewel rekwirant niet heeft onderhandeld over de in de communautaire richtsnoeren gestelde voorwaarden, vertegenwoordigt hij toch een duidelijk geïdentificeerde groep EG-zeelieden die uit hoofde van deze richtsnoeren een bijzondere positie inneemt.

Volgens de Commissie moet het vierde middel ongegrond worden verklaard. Zij stelt met name dat het Gerecht terecht heeft geoordeeld dat de situatie in casu niet vergelijkbaar is met die in de zaken die tot de reeds aangehaalde arresten Kwekerij van der Kooy e.a./Commissie en CIRFS e.a./Commissie hebben geleid. In die zaken bekleedde de verzoeker namelijk een duidelijk omschreven en nauw met het voorwerp zelf van de beschikking verbonden functie van onderhandelaar, waardoor hij in een feitelijke situatie verkeerde die hem ten opzichte van ieder ander karakteriseerde. Anders dan rekwirant stelt, heeft hij geenszins onderhandeld over de voorwaarden waaronder de uit de betrokken fiscale maatregelen voortvloeiende steun van de Deense staat naar de ontvangers ervan gaat en heeft hij evenmin onderhandeld over de voorwaarden van de communautaire richtsnoeren.

Om te beginnen dient eraan te worden herinnerd dat in voornoemde zaak Kwekerij Van der Kooy e.a./Commissie het Landbouwschap met de gasleverancier had onderhandeld over het door de Commissie betwiste preferentieel aardgastarief, en het bovendien een van de ondertekenaars van de overeenkomst was waarbij dat tarief was vastgesteld. Het was als zodanig ter uitvoering van de beschikking van de Commissie ook gedwongen nieuwe tariefonderhandelingen met de leverancier te voeren en een nieuw akkoord te sluiten.

In voornoemde zaak CIRFS e.a./Commissie was het CIRFS de gesprekspartner van de Commissie geweest voor de invoering, de verlenging en de aanpassing van de code inzake steun in de sector synthetische vezels, en had het tijdens de aan het geding voorafgegane procedure actief met de Commissie onderhandeld, met name door schriftelijke opmerkingen in te dienen en rechtstreeks contact met de bevoegde diensten te onderhouden.

Volgens de rechtspraak van het Hof betroffen voornoemde zaken Kwekerij Van der Kooy e.a./Commissie en CIRFS e.a./Commissie dus bijzondere situaties, waarin de verzoeker een duidelijk omschreven en nauw met het voorwerp zelf van de beschikking verbonden functie van onderhandelaar bekleedde, waardoor hij in een feitelijke situatie verkeerde die hem ten opzichte van ieder ander karakteriseerde (arrest Comité d'entreprise de la Société française de production e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 45).

Het Hof was in de gelegenheid de toepassing van deze rechtspraak te overwegen in beroepen tot nietigverklaring van een beschikking van de Commissie tot beëindiging van de krachtens artikel 88, lid 2, EG ingeleide procedure. Het Hof oordeelde dat bepaalde verenigingen van marktdeelnemers die actief aan de procedure van dit artikel hadden deelgenomen, door een dergelijke beschikking ook individueel worden geraakt, voor zover zij worden beïnvloed in hun positie van onderhandelaar (zie, in die zin, arrest Comité d'entreprise de la Société française de production e.a./Commissie, reeds aangehaald, punten 40–42).

Het Hof heeft bij het onderzoek van de ontvankelijkheid van het door het CIRFS ingestelde beroep tot nietigverklaring ook vastgesteld dat dit beroep moest worden opgevat als strekkende tot nietigverklaring van de weigering van de Commissie om de procedure van artikel 88, lid 2, EG in te leiden.

Daaruit volgt dat deze rechtspraak binnen de door het Hof bepaalde grenzen toepassing kan vinden op beroepen tot nietigverklaring zowel van een beschikking van de Commissie tot beëindiging van de krachtens artikel 88, lid 2, EG ingeleide procedure als van een beschikking om geen bezwaar te maken en dus om niet de formele onderzoeksprocedure van deze bepaling in te leiden.

Wat de vraag betreft of het Gerecht bij de toepassing van deze rechtspraak op de situatie van rekwirant in casu blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, dient eraan te worden herinnerd dat de litigieuze beschikking fiscale maatregelen van de Deense wetgever voor zeelieden in dienst op DIS-geregistreerde schepen betreft, dat deze zeelieden, zoals blijkt uit punt 5 van het onderhavige arrest, door deze registratie een loon overeenkomstig hun nationale recht kunnen ontvangen, en dat de door rekwirant bij de Commissie ingediende klacht de verenigbaarheid betrof van deze fiscale maatregelen met de communautaire richtsnoeren, die de Commissie zonder bijzondere deelneming van laatstgenoemde heeft vastgesteld.

Gelet op deze omstandigheden heeft het Gerecht geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door te oordelen dat de situatie van rekwirant niet vergelijkbaar is met die van het Landbouwschap of het CIRFS, welke het Gerecht terecht als zeer specifiek, jazelfs uitzonderlijk heeft beschouwd. Rekwirant, die slechts een van de talrijke vakbonden van de Europese Unie vormt die met name zeelieden vertegenwoordigt, en slechts een van de talrijke Deense vakbonden is, en die niet de enige zeeliedenvertegenwoordiger is, bekleedde namelijk geen duidelijk omschreven en nauw met het voorwerp zelf van de litigieuze beschikking verbonden functie van onderhandelaar. Hij was niet rechtstreeks betrokken bij de vaststelling door de Deense wetgever van de betrokken fiscale maatregelen waarover de Commissie heeft besloten geen bezwaar te maken, en zijn verzet tegen deze maatregelen volstaat niet om hem als onderhandelaar in de zin van de reeds aangehaalde arresten Kwekerij van der Kooy e.a./Commissie en CIRFS e.a./Commissie te beschouwen.

Deze vakbond was ook niet nauw betrokken bij de procedure van vaststelling door de Commissie van de communautaire richtsnoeren, blijkens welke de betrokken fiscale maatregelen zijns inziens onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt zijn.

Rekwirant diende bij de Commissie weliswaar een klacht in tegen deze fiscale maatregelen, maar dit alleen geeft hem, zoals hij in hogere voorziening zelf toegeeft, geen positie van onderhandelaar in de zin van de reeds aangehaalde arresten Kwekerij van der Kooy e.a./Commissie en CIRFS e.a./Commissie.

Ook al wordt een beroep tot nietigverklaring van een beschikking van de Commissie om geen bezwaar te maken en dus om niet de formele onderzoeksprocedure van artikel 88, lid 2, EG in te leiden ontvankelijk verklaard, wanneer de verzoeker aantoont een belanghebbende in de zin van deze bepaling te zijn — in welk geval de strengere criteria die zijn vastgesteld in de uit het reeds aangehaalde arrest Plaumann/Commissie voortvloeiende rechtspraak, niet gelden — zou, wanneer de in het vorige punt van het onderhavige arrest aangehaalde rechtspraak aldus werd uitgelegd dat zij betrekking heeft op elkeen die een klacht bij de Commissie heeft ingediend, de in het kader van het eerste middel onderzochte en in punt 30 van de bestreden beschikking aangehaalde rechtspraak inzake de invloed op de concurrentiepositie van de verzoeker elke betekenis verliezen.

Gelet op het voorgaande dient het vierde middel in hogere voorziening ongegrond te worden verklaard.