226 Misbruik; populariteit voorlopig getuigenverhoor; ongewenste ontwikkelingen

Van de ruimte die de rechter leek te hebben blijkens de tekst van de wet en de opmerking van de minister, liet de Hoge Raad aanvankelijk weinig overeind. Een aan de wettelijke eisen voldoend verzoek tot een voorlopig getuigenverhoor werd door de Hoge Raad slechts afgewezen op grond van misbruik van bevoegdheid (art. 3:13 BW). Hoewel onduidelijk is of de Hoge Raad misbruik als enige afwijzingscriterium accepteerde, wekte de Hoge Raad in ieder geval deze indruk.1

De herontdekking van het middel van het voorlopig getuigenverhoor in de jaren ‘70 van de vorige eeuw en de marginale toetsing van het verzoek tot een voorlopig getuigenverhoor zorgden voor een ongekende populariteit van het middel.2 Ongewenste ontwikkelingen werden door dit toegenomen gebruik ook zichtbaar.3 De Hoge Raad overwoog meermaals dat het middel van het voorlopig getuigenverhoor zich leent voor misbruik.4 Volgens Haardt leek het: “alsof men zich hiervan [het voorlopig getuigenverhoor, EG] steeds vaker bedient en het gebruikt als strijdmiddel voorafgaand aan een wellicht nooit te voeren of door te zetten proces; in dit opzicht vergelijkbaar met het conservatoir beslag”.5 Verkade liet zich in 1991 ronduit negatief uit over het voorlopig getuigenverhoor in nabootsingszaken: “Voorlopige getuigenverhoren kunnen daarbij niet alleen prejudiciërend zijn ten opzichte van bedrijfsgeheimen van de concurrent, zij zijn m.i. doorgaans onnodig, verharden bovendien de strijd, jagen de kosten op (zowel bij partijen als bij de rechterlijke macht), en kunnen nog andere schadelijke neveneffecten hebben, in het bijzonder voor de gerequestreerde”.6

In een advies van de Raad voor de Rechtspraak werden twee nadelen van het voorlopig getuigenverhoor gesignaleerd. Ten eerste werd regelmatig geprobeerd het middel als fishing expedition of goedkope procedure in te zetten. Ten tweede was een voorlopig getuigenverhoor tijdrovend, terwijl het belang ervan voor een eventuele procedure niet altijd aanwezig werd geacht. De rechter beschikte ook vaak over een summier verzoekschrift aan de hand waarvan niet op een effectieve manier het getuigenverhoor kon worden afgenomen. De Raad meende dat het voorlopig getuigenverhoor “veelal een minimaal of onduidelijk resultaat waarvoor de rechter en partijen een grote (tijds)inspanning hebben moeten leveren” oplevert.7 Door deze nadelen bestond bij de rechterlijke macht weinig enthousiasme voor het voorlopig getuigenverhoor en ontstond gaandeweg de behoefte aan meer ruimte voor afwijzing van een verzoek tot het houden van een voorlopig getuigenverhoor (zie ook nr. 12).8

De Raad voor de Rechtspraak deed voorstellen om de toegang tot het voorlopig getuigenverhoor te beperken en de efficiëntie te vergroten.9 Ook werden in de praktijk initiatieven ontwikkeld om tegemoet te komen aan de bezwaren die het voorlopig getuigenverhoor meebracht, zoals de Regeling inzake Kantoorverklaringen (RiK) door de rechtbank Rotterdam.10