HvJ EU, 17-10-2019, nr. C-31/18

De overwegingen 1 tot en met 3, 9, 11, 16, 17, 19 en 44 van richtlijn 2009/72 luiden:

Artikel 1 van richtlijn 2009/72, met het opschrift ‘Werkingssfeer’, bepaalt:

In artikel 2 van deze richtlijn, met het opschrift ‘Definities’, wordt bepaald:

De hoofdstukken IV en V van richtlijn 2009/72, die de artikelen 9 tot en met 23 bevatten, hebben betrekking op respectievelijk de werking van het transmissiesysteem en de onafhankelijke transmissiebeheerder, terwijl hoofdstuk VI van deze richtlijn, dat de artikelen 24 tot en met 29 omvat, de werking van het distributiesysteem betreft.

Hoofdstuk IV van richtlijn 2009/72 betreffende de werking van het transmissiesysteem bevat artikel 9, met als opschrift ‘Ontvlechting van transmissiesystemen en van transmissiesysteembeheerders’, dat als volgt luidt:

Artikel 17 van richtlijn 2009/72, met het opschrift ‘Activa, uitrusting, personeel en identiteit’, is opgenomen in hoofdstuk V van deze richtlijn betreffende de onafhankelijke transmissiebeheerder en bepaalt:

Hoofdstuk VI van richtlijn 2009/72 betreffende de werking van het distributiesysteem bevat artikel 24, met het opschrift ‘Aanwijzing van distributiesysteembeheerders’, dat als volgt luidt:

In artikel 26 van deze richtlijn, met het opschrift, ‘Ontvlechting van distributiesysteembeheerders’, dat in hetzelfde hoofdstuk is opgenomen, staat te lezen:

Hoofdstuk VIII (‘Organisatie van de toegang tot het systeem’) van richtlijn 2009/72 bevat artikel 32, met het opschrift ‘Toegang van derden’, dat in lid 1 bepaalt:

Artikel 86, lid 1, van de Zakon za energetikata (energiewet) (DV nr. 107, 2003; hierna: ‘ZE’) bepaalt:

Artikel 88, lid 1, ZE luidt:

Artikel 1 van de aanvullende voorschriften bij de ZE (DV nr. 54, 2012) bevat de volgende definities:

De artikelen 124 en 125 van de Naredba nr. 6 za prisaedynyavane na proizvoditeli i klienti na elektricheska energyia kam prenosnata ili kam razpredelitelki mrezhi (verordening nr. 6 betreffende de aansluiting van elektriciteitsproducenten en -afnemers op elektriciteitstransmissie- of distributiesystemen) van 24 februari 2014, stellen de eigendomsgrens vast tussen de installaties van de transmissiesysteembeheerder en die van de distributiesysteembeheerder.

BMF betoogt dat de gestelde vragen niet relevant zijn voor de beslechting van het hoofdgeding en derhalve niet-ontvankelijk zijn. Dit geding heeft uitsluitend betrekking op het recht van een gebruiker om een einde te maken aan een aansluitingsovereenkomst voor elektriciteit die zonder rechtsgrondslag is gesloten met een vennootschap, ER Yug, die niet de eigenaar is van het elektriciteitssysteem en evenmin verantwoordelijk is voor het beheer en de werking van de installaties ervan. In die context is de hoofdvraag of de gebruiker mag worden aangesloten op een installatie die eigendom is van een onafhankelijke transmissiesysteembeheerder. De verwijzende rechter stelt echter irrelevante vragen over de begrippen ‘transmissie’ en ‘distributie’ van elektriciteit. Overigens bestaat er geen enkele twijfel over de uitlegging van de Unierechtelijke bepalingen die in casu van toepassing zijn en die bovendien in Bulgaars recht zijn omgezet.

In dit verband zij eraan herinnerd dat het vaste rechtspraak van het Hof is dat het in het kader van de in artikel 267 VWEU geregelde samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties uitsluitend een zaak is van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om — rekening houdend met de bijzonderheden van het geval — zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis als de relevantie van de door hem aan het Hof voorgelegde vragen te beoordelen. Aangezien de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden (zie met name arrest van 26 oktober 2017, Balgarska energiyna borsa, C-347/16, EU:C:2017:816, punt 30).

Het vermoeden van relevantie dat op de prejudiciële vragen van de nationale rechterlijke instanties rust, kan enkel in uitzonderlijke gevallen worden weerlegd, wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, of wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die voor hem noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen. Een verzoek om een prejudiciële beslissing heeft immers niet tot doel adviezen te formuleren over algemene of hypothetische vraagstukken, maar beoogt te voorzien in de behoefte aan werkelijke beslechting van een geschil betreffende het Unierecht (zie met name arrest van 26 oktober 2017, Balgarska energiyna borsa, C-347/16, EU:C:2017:816, punt 31).

In casu moet worden opgemerkt dat de vragen van de verwijzende rechter, die worden opgeworpen in het kader van een geding tussen de beheerder van een elektriciteitsdistributiesysteem en een gebruiker die stelt dat hij rechtstreeks op het transmissiesysteem is aangesloten voor de toegang tot middenspanningselektriciteit, met name betrekking hebben op de uitlegging van de begrippen ‘distributie’ en ‘transmissie’ van elektriciteit in artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72, teneinde vast te stellen of een nationale regeling als aan de orde in het hoofdgeding, die de begrippen ‘elektriciteitstransmissiesysteem’ en ‘elektriciteitsdistributiesysteem’ definieert, in overeenstemming is met deze bepalingen, alsook op welke van deze systemen deze gebruiker in de omstandigheden van het hoofdgeding moet worden geacht te zijn aangesloten en aan welke beheerder hij dus de tarieven voor de toegang tot het systeem en het transport van de elektriciteit moet betalen.

In die omstandigheden zijn de prejudiciële vragen, die betrekking hebben op de uitlegging van bepalingen van het Unierecht in het kader van een bij de verwijzende rechter aanhangig geding, niet kennelijk irrelevant.

Dienaangaande is het niet van belang dat de uitlegging van deze bepalingen geen twijfel doet rijzen en dat deze bepalingen in nationaal recht zijn omgezet, aangezien deze overwegingen betrekking hebben op de inhoud van het antwoord op de prejudiciële vragen en niet op de ontvankelijkheid ervan.

Bijgevolg zijn deze vragen ontvankelijk.

Met zijn eerste en zijn derde vraag, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72 aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die de begrippen ‘elektriciteitstransmissiesysteem’ en ‘elektriciteitsdistributiesysteem’ niet louter op basis van het criterium van het spanningsniveau van de elektriciteit definieert, maar ook op basis van het criterium van de eigendom van de activa die worden gebruikt voor de transmissie- respectievelijk de distributieactiviteiten, en die bepaalt dat de transformatie van elektriciteit van hoog- naar middenspanning behoort tot de activiteiten van het elektriciteitstransmissiesysteem.

Er zij aan herinnerd dat richtlijn 2009/72 tot doel heeft, zoals blijkt uit artikel 1 ervan, gemeenschappelijke regels vast te stellen voor onder meer de transmissie en de distributie van elektriciteit met het oog op het verbeteren en integreren van concurrerende elektriciteitsmarkten in de Unie.

Zoals uit overweging 3 van richtlijn 2009/72 volgt, wordt met deze richtlijn met name beoogd een volledig opengestelde markt tot stand te brengen waarop alle consumenten hun leveranciers vrijelijk kunnen kiezen en alle aanbieders vrijelijk aan hun afnemers kunnen leveren, teneinde de interne elektriciteitsmarkt te voltooien (arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punten 36 en 55).

In die context is de toegang tot het elektriciteitstransmissie- en distributiesysteem op niet-discriminerende en transparante wijze en tegen redelijke prijzen noodzakelijk voor een goed werkende mededinging en is zij van essentieel belang (zie naar analogie arresten van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 40, en 9 oktober 2008, Sabatauskas e a., C-239/07, EU:C:2008:551, punt 31).

Zoals het Hof reeds herhaaldelijk heeft geoordeeld, is de door artikel 32, lid 1, eerste en tweede zin, van richtlijn 2009/72 ingevoerde vrije toegang van derden tot de transmissie- en distributiesystemen één van de essentiële maatregelen die door de lidstaten moeten worden toegepast met het oog op de voltooiing van de interne markt voor elektriciteit (arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 54 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Om deze doelstellingen te bereiken vereist richtlijn 2009/72, zoals blijkt uit overweging 9 ervan, dat de netten juridisch en functioneel daadwerkelijk worden gescheiden van de productie- en leveringsactiviteiten, teneinde discriminatie niet alleen te vermijden bij de exploitatie van de netten, maar ook wat de stimulansen van verticaal geïntegreerde bedrijven betreft om op toereikende wijze in hun netten te investeren.

De begrippen ‘distributiesysteem’ en ‘transmissiesysteem’ zijn niet als zodanig gedefinieerd in richtlijn 2009/72. Daarentegen wordt in artikel 2, lid 3, van deze richtlijn het begrip ‘transmissie’ gedefinieerd als transport van elektriciteit langs het extra hoogspannings- en hoogspanningsstelsel van systemen, met het oog op de belevering aan eindafnemers of distributiemaatschappijen, de ‘levering’ zelf niet inbegrepen. Artikel 2, punt 5, van deze richtlijn definieert het begrip ‘distributie’ als transport van elektriciteit langs hoog-, midden- en laagspanningsdistributiesystemen met het oog op de belevering aan afnemers, de ‘levering’ zelf niet inbegrepen. Dit begrip ‘levering’ moet volgens artikel 2, punt 19, van deze richtlijn worden opgevat als betrekking hebbend op de verkoop van elektriciteit aan afnemers (zie naar analogie arresten van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 45, en 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 28).

Aangezien deze definities niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijzen, vereisen de eenvormige toepassing van het Unierecht en het gelijkheidsbeginsel dat de bepalingen ervan in de gehele Unie autonoom en uniform worden uitgelegd (zie met name arrest van 11 april 2019, Tarola, C-483/17, EU:C:2019:309, punt 36).

Uit deze definities volgt duidelijk dat een transmissiesysteem een systeem met interconnecties is voor het transport van extrahoogspannings- en hoogspanningselektriciteit, met het oog op de verkoop ervan aan eindafnemers of distributiemaatschappijen, en dat een distributiesysteem een systeem is voor het transport van hoog-, midden- en laagspanningselektriciteit, met het oog op de verkoop ervan aan grootafnemers of eindafnemers (zie naar analogie arrest van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 46, en 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 29).

Hieruit blijkt in de eerste plaats dat, wat de aard van de transmissie- en distributiesystemen in de zin van richtlijn 2009/72 betreft en de hoeveelheid langs deze systemen vervoerde elektriciteit, het enige relevante criterium om te bepalen of een systeem een distributiesysteem dan wel een transmissiesysteem in de zin van deze richtlijn is, de elektriciteitsspanning is (zie naar analogie arrest van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 48, en arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 30).

Zo heeft het Hof reeds verduidelijkt dat noch de datum waarop een dergelijk systeem is opgezet, noch het feit dat dit systeem bedoeld is voor eigen verbruik en wordt beheerd door een particuliere entiteit, waarmee een beperkt aantal productie- en verbruikseenheden is verbonden, noch de grootte of het elektriciteitsverbruik ervan, in dit verband relevante criteria zijn, aangezien de Uniewetgever niet de bedoeling heeft gehad om bepaalde distributiesystemen of transmissiesystemen van de werkingssfeer van deze richtlijn uit te sluiten op grond van dergelijke criteria (zie naar analogie arrest van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 49, en in die zin arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punten 31 en 35).

In de tweede plaats blijkt uit de definities in artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72 dat, wat het doel van de transmissie- en distributiesystemen in de zin van deze richtlijn betreft, het relevante onderscheidingscriterium — zoals de advocaat-generaal in de punten 51 en 53 van zijn conclusie heeft opgemerkt — de categorie van klanten is voor wie de elektriciteit bestemd is, waarbij een transmissiesysteem dient om elektriciteit aan eindafnemers of distributiemaatschappijen te verkopen, terwijl een distributiesysteem bedoeld is om elektriciteit aan grootafnemers of eindafnemers te verkopen.

Hieruit volgt dat systemen die tot taak hebben extrahoogspannings- en hoogspanningselektriciteit te vervoeren met het oog op de verkoop ervan aan eindafnemers of distributiemaatschappijen, enerzijds, en systemen die tot taak hebben hoog-, midden- en laagspanningselektriciteit te vervoeren met het oog op de verkoop ervan aan grootafnemers of eindafnemers, anderzijds, moeten worden beschouwd als respectievelijk transmissiesystemen en distributiesystemen die binnen de werkingssfeer van richtlijn 2009/72 vallen (zie in die zin arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 37).

Richtlijn 2009/72 beoogt weliswaar geleidelijk een volledig operationele interne elektriciteitsmarkt tot stand te brengen, maar voert geen uitputtende harmonisatie door van de regels betreffende met name de transmissie en de distributie van elektriciteit (zie in die zin arresten van 1 juli 2014, Ålands Vindkraft, C-573/12, EU:C:2014:2037, punt 86, en 6 december 2018, FENS, C-305/17, EU:C:2018:986, punten 23-25).

Voorts somt artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72 weliswaar de criteria op aan de hand waarvan een onderscheid kan worden gemaakt tussen de begrippen ‘elektriciteitstransmissiesysteem’ en ‘elektriciteitsdistributiesysteem’, maar in die bepaling wordt de lidstaten toch enige beleidsruimte gelaten bij de toepassing van deze criteria, zoals met name blijkt uit de overlapping van de definities in dat artikel met betrekking tot hoogspanning en de betrokken afnemers.

Bij gebreke van een bepaling ter zake in deze richtlijn blijven de lidstaten, mits zij het in artikel 2, punten 3 en 5, gemaakte onderscheid tussen extrahoog-, hoog-, midden- en laagspanning in acht nemen, dus bevoegd om de precieze drempels vast te stellen op grond waarvan deze verschillende spanningsniveaus kunnen worden onderscheiden, zoals de advocaat-generaal in punt 64 van zijn conclusie heeft opgemerkt.

Voorts blijkt uit artikel 2, punten 4 en 6, van richtlijn 2009/72 dat zowel de transmissie- als de distributiesysteembeheerder verantwoordelijk kunnen zijn voor de betrokken interconnecties tussen de systemen, zodat het de lidstaten vrij staat om, met inachtneming van de definities in de punten 3 en 5 van dit artikel, te bepalen of de interconnectiepunten deel uitmaken van het transmissie- of het distributiesysteem.

Bijgevolg gaat een nationale regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die bepaalt dat de transformatie van elektriciteit van hoog- naar middenspanning in een onderstation behoort tot de activiteiten van het transmissiesysteem, dus niet de beleidsruimte te buiten waarover de lidstaten beschikken bij de uitvoering van artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72, aangezien een dergelijke keuze — die door de Uniewetgever open is gelaten — is gemaakt op basis van het spanningsniveau.

Daarentegen mogen de lidstaten geen aanvullende onderscheidingscriteria toevoegen dan die welke betrekking hebben op het spanningsniveau en de categorie van afnemers die via het systeem worden beleverd, om de begrippen ‘distributiesysteem’ en ‘transmissiesysteem’ te definiëren, omdat anders afbreuk zou kunnen worden gedaan aan de autonome en uniforme uitlegging van artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 60 en 61 van zijn conclusie heeft benadrukt, voert richtlijn 2009/72 immers weliswaar geen uitputtende harmonisatie in van de domeinen waarop zij betrekking heeft, maar spelen de begrippen transmissie- en distributiesysteem in de zin van deze richtlijn een fundamentele rol in de opzet van deze richtlijn, aangezien deze richtlijn, met het oog op de voltooiing van de interne elektriciteitsmarkt, een daadwerkelijke juridische en functionele scheiding van deze netten oplegt en afzonderlijke regels bepaalt voor deze systemen en de exploitanten ervan, zoals blijkt uit de bepalingen van de hoofdstukken IV tot en met VI ervan en zoals reeds is opgemerkt in punt 42 van dit arrest.

In die omstandigheden mogen de lidstaten, teneinde een uniforme toepassing van richtlijn 2009/72 te verzekeren op grond waarvan de door deze richtlijn beoogde, door concurrentie gekenmerkte markt kan worden tot stand gebracht, bij de definitie van de begrippen ‘elektriciteitsdistributiesysteem’ en ‘elektriciteitstransmissiesysteem’ in de zin van deze richtlijn uitsluitend verwijzen naar de twee criteria die in de punten 3 en 5 van artikel 2 van deze richtlijn zijn genoemd en die betrekking hebben op het spanningsniveau respectievelijk de categorie van afnemers die via het systeem worden beleverd.

Hieruit volgt dat de lidstaten geen onderscheid mogen maken tussen de begrippen ‘elektriciteitsdistributiesysteem’ en ‘elektriciteitstransmissiesysteem’ in de zin van richtlijn 2009/72 op basis van een aanvullend criterium ten opzichte van die welke in artikel 2, punten 3 en 5, van deze richtlijn zijn vastgesteld.

Bijgevolg moet erop worden gewezen dat deze bepalingen zich verzetten tegen een nationale regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die naast het spanningsniveau, de eigendom van de betrokken elektrische installaties als criterium voor het onderscheid tussen het transmissiesysteem en het distributiesysteem hanteert.

Wat voorts de door de verwijzende rechter genoemde hypothese betreft dat dit onderscheidingscriterium met name zou voortvloeien uit de door een meerderheid van de nationale rechterlijke instanties aan deze regeling gegeven uitlegging, zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak van het Hof de uit een richtlijn voortvloeiende verplichting voor de lidstaten om het ermee beoogde doel te verwezenlijken, alsook de krachtens artikel 4, lid 3, VEU op hen rustende verplichting om alle algemene of bijzondere maatregelen te treffen die geschikt zijn om de nakoming van die verplichting te verzekeren, geldt voor alle autoriteiten van de lidstaten, en dus, binnen het kader van hun bevoegdheden, ook voor de rechterlijke instanties (arrest van 14 mei 2019, CCOO, C-55/18, EU:C:2019:402, punt 68 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Hieruit volgt dat bij de toepassing van het nationale recht de nationale rechterlijke instanties die dit recht dienen uit te leggen, rekening moeten houden met alle regels ervan en de daarin erkende uitleggingsmethoden moeten toepassen teneinde dit recht zo veel mogelijk uit te leggen tegen de achtergrond van de bewoordingen en het doel van de betrokken richtlijn om het met deze richtlijn beoogde resultaat te bereiken en aldus aan artikel 288, derde alinea, VWEU te voldoen (arrest van 14 mei 2019, CCOO, C-55/18, EU:C:2019:402, punt 69 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Het vereiste van conforme uitlegging houdt voor de nationale rechterlijke instanties de verplichting in om in voorkomend geval vaste rechtspraak te wijzigen wanneer deze berust op een met de doelstellingen van een richtlijn onverenigbare uitlegging van het nationale recht (arrest van 14 mei 2019, CCOO, C-55/18, EU:C:2019:402, punt 70 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Tevens moet worden opgemerkt dat indien een lidstaat, zoals de Republiek Bulgarije, heeft besloten om met het oog op de ontvlechting tussen het beheer van het elektriciteitstransmissiesysteem en de productie- en leveringsactiviteiten van elektriciteit gebruik te maken van de in artikel 9, lid 8, onder b), van richtlijn 2009/72 geboden mogelijkheid om een onafhankelijke transmissiesysteembeheerder aan te duiden — welke mogelijkheid deze lidstaat in staat stelt de bepalingen van artikel 9, lid 1, van deze richtlijn met betrekking tot de ontvlechting van de eigendom niet toe te passen —, deze lidstaat moet voldoen aan de voorschriften van hoofdstuk V van deze richtlijn, waartoe artikel 17, lid 1, onder a), van deze richtlijn behoort (zie in die zin arrest van 26 oktober 2017, Balgarska energiyna borsa, C-347/16, EU:C:2017:816, punten 32, 33 en 41).

Laatstgenoemde bepaling vereist uitdrukkelijk dat de onafhankelijke transmissiesysteembeheerders eigenaar moeten zijn van de activa die nodig zijn voor de transmissie van elektriciteit, in het bijzonder het transmissiesysteem, met name om — zoals blijkt uit de overwegingen 16, 17 en 19 van richtlijn 2009/72 — de volledige en daadwerkelijke onafhankelijkheid van deze beheerders te verzekeren ten opzichte van de productie- en leveringsactiviteiten (zie in die zin arrest van 26 oktober 2017, Balgarska energiyna borsa, C-347/16, EU:C:2017:816, punt 34).

Daarentegen leggen de bepalingen van richtlijn 2009/72 die van toepassing zijn op de distributiesysteembeheerders — die zijn opgenomen in hoofdstuk VI ervan, dat de artikelen 24 tot en met 29 bevat — een dergelijk vereiste niet op met betrekking tot de distributiesysteembeheerders.

Ten eerste bepaalt artikel 26 van richtlijn 2009/72 betreffende de ontvlechting van de distributiesysteembeheerders in lid 1 immers enkel dat wanneer de distributiesysteembeheerder deel uitmaakt van een verticaal geïntegreerd bedrijf, hij — althans met betrekking tot zijn rechtsvorm, organisatie en besluitvorming — onafhankelijk moet zijn van andere, niet met distributie samenhangende activiteiten, zonder evenwel gehouden te zijn om de eigendom van zijn activa af te scheiden van dit bedrijf.

Ten tweede moet volgens artikel 26, lid 2, onder c), van deze richtlijn de distributiesysteembeheerder hooguit ‘beschikken over effectieve bevoegdheden om onafhankelijk van het geïntegreerde elektriciteitsbedrijf besluiten te nemen’ met betrekking tot de activa die nodig zijn voor de exploitatie, het onderhoud of de ontwikkeling van het net.

Zoals de advocaat-generaal in punt 74 van zijn conclusie echter heeft aangegeven, kan het in het nationale recht gestelde vereiste volgens welke de distributiesysteembeheerder eigenaar van dit net moet zijn — hoewel dit vereiste niet is neergelegd in richtlijn 2009/72 — de daadwerkelijke scheiding van de verschillende activiteiten op de elektriciteitsmarkt versterken, zoals het geval is voor het in artikel 9, lid 1, onder a), en artikel 17, lid 1, onder a), van deze richtlijn aan de transmissiesysteembeheerders gestelde vereiste.

Dit vereiste lijkt ook de distributiesysteembeheerder ertoe aan te kunnen zetten in zijn net te investeren en aldus bij te dragen tot de verwezenlijking van een van de door richtlijn 2009/72 nagestreefde doelstellingen, namelijk — zoals met name blijkt uit de overwegingen 9, 11, 19 en 44 ervan — investeringen in infrastructuur bevorderen teneinde een stabiele elektriciteitsvoorziening te verzekeren.

Dit vereiste mag echter geen afbreuk doen aan de verwezenlijking van het door deze richtlijn nagestreefde doel, namelijk — zoals blijkt uit de overwegingen 38 tot en met 40 van het onderhavige arrest — een open elektriciteitsmarkt tot stand brengen waarop de goede werking van de mededinging is verzekerd.

In het bijzonder wanneer een systeem, gelet op het spanningsniveau ervan en de categorie van afnemers die via dit systeem worden beleverd, overeenkomstig artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72 als een distributiesysteem moet worden aangemerkt, kan het vereiste dat de beheerder van dit distributiesysteem de eigenaar ervan is, er niet toe leiden dat dit systeem wordt onttrokken aan de verplichting om de daarop toepasselijke bepalingen van deze richtlijn in acht te nemen, zoals de advocaat-generaal in de punten 78 tot en met 81 van zijn conclusie heeft opgemerkt.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat het Hof reeds heeft erkend dat de lidstaten de systemen die binnen de werkingssfeer van deze richtlijn vallen, niet kunnen onderbrengen in een andere categorie systemen dan die welke uitdrukkelijk in deze richtlijn zijn vastgesteld, met name om daaraan ontheffingen te verlenen waarin deze richtlijn niet voorziet (zie in die zin arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 48).

Bijgevolg kan een lidstaat een systeem dat dient voor het transport van hoog-, midden- en laagspanningselektriciteit met het oog op de verkoop aan grootafnemers of eindafnemers, niet uitsluiten van het begrip ‘distributiesysteem’, op de enkele grond dat de beheerder van dat systeem niet de eigenaar ervan is.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 82 en 83 van zijn conclusie heeft opgemerkt, mag het vereiste dat de beheerder van het distributiesysteem de eigenaar ervan is bovendien niet ertoe leiden dat aan deze beheerder een monopolie van onbeperkte duur wordt toegekend voor de distributie van elektriciteit in een bepaald gebied, omdat dit vereiste een toegangsbelemmering zou kunnen vormen voor derden. Het staat evenwel aan de verwijzende rechter om na te gaan of het betrokken vereiste dergelijke gevolgen kan hebben.

Gelet op een en ander moet op de eerste en de derde vraag worden geantwoord dat artikel 2, punten 3 en 5, van richtlijn 2009/72 aldus moet worden uitgelegd dat:

Deze uitlegging doet echter niet af aan de toepassing van artikel 17, lid 1, onder a), van deze richtlijn, volgens hetwelk de onafhankelijke transmissiesysteembeheerder eigenaar van dit systeem moet zijn, noch aan het recht van de lidstaten om de distributiesysteembeheerder te verplichten eigenaar van dit systeem te zijn, mits dit vereiste geen afbreuk doet — hetgeen de verwijzende rechter dient na te gaan — aan de verwezenlijking van de door deze richtlijn nagestreefde doelstellingen, met name door dit systeem te onttrekken aan de verplichting om de regels in acht te nemen die krachtens deze richtlijn daarop van toepassing zijn.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 2009/72 aldus moet worden uitgelegd dat een gebruiker die via een middenspanningsvoorziening op het elektriciteitssysteem is aangesloten, noodzakelijkerwijs moet worden beschouwd als een klant van de distributiesysteembeheerder die een exclusieve vergunning voor de distributie van elektriciteit in het betrokken gebied heeft, ook al is deze laatste niet de eigenaar van deze voorziening en ongeacht de overeenkomsten tussen deze gebruiker en de transmissiesysteembeheerder.

In dit verband zij eraan herinnerd dat de vrije toegang van derden tot de elektriciteitsdistributie- en transmissiesystemen, zoals neergelegd in artikel 32, lid 1, eerste en tweede zin, van richtlijn 2009/72, een van de essentiële maatregelen is die door de lidstaten moeten worden toegepast om de interne elektriciteitsmarkt te voltooien, zoals reeds in punt 41 van dit arrest is opgemerkt.

Dit recht van toegang is nauw verbonden met het recht van afnemers om vrijelijk hun leveranciers te kunnen kiezen en het recht van leveranciers om vrijelijk hun producten aan hun afnemers te kunnen leveren, in die zin dat afnemers, om hun leveranciers vrijelijk te kunnen kiezen, toegang moeten kunnen hebben tot de verschillende transmissie- en distributiesystemen die de afnemers van elektriciteit voorzien (zie naar analogie de arresten van 22 mei 2008, citiworks, C-439/06, EU:C:2008:298, punt 43, en 9 oktober 2008, Sabatauskas e.a., C-239/07, EU:C:2008:551, punten 33 en 43).

Overeenkomstig artikel 32, lid 1, van richtlijn 2009/72 moet de toegang tot de systemen zijn gebaseerd op objectieve, niet-discriminerende en transparante criteria en op tarieven die worden gepubliceerd voordat zij in werking treden, en vindt deze toegang niet naar eigen goeddunken plaats (zie naar analogie arrest van 9 oktober 2008, Sabatauskas e a., C-239/07, EU:C:2008:551, punt 46).

Hieruit volgt dat deze bepaling het aan de lidstaten overlaat om daartoe de nodige maatregelen te nemen, waarbij de lidstaten overeenkomstig artikel 288 VWEU bevoegd zijn om vorm en middelen te kiezen om de invoering van een systeem voor toegang van derden tot de transmissie- en distributiesystemen te verwezenlijken, mits zij het beginsel van vrije toegang tot deze systemen in acht nemen, behoudens de in deze richtlijn bepaalde uitzonderingen of ontheffingen (zie in die zin arrest van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., C-262/17, C-263/17 en C-273/17, EU:C:2018:961, punt 56 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Verder dient in herinnering te worden gebracht dat de in artikel 32, lid 1, van richtlijn 2009/72 vastgestelde verplichtingen van de lidstaten enkel betrekking hebben op de toegang tot de systemen en niet op de aansluiting daarop, namelijk de fysieke verbinding met de systemen (zie in die zin arrest van 9 oktober 2008, Sabatauskas e.a., C-239/07, EU:C:2008:551, punt 42).

Het in deze bepaling neergelegde recht van klanten om vrijelijk hun leveranciers te kiezen, is gewaarborgd zowel wanneer de leverancier afnemers op een transmissiesysteem aansluit, als wanneer hij hen op een distributiesysteem aansluit (arrest van 9 oktober 2008, Sabatauskas e.a., C-239/07, EU:C:2008:551, punt 43).

Dit betekent dat de lidstaten over een beleidsruimte beschikken om de systeemgebruikers naar het ene of het andere soort systeem te sturen en derhalve om het soort systeem te bepalen waarop een aansluiting zal worden gemaakt, op voorwaarde echter dat deze aansluiting onder niet-discriminerende en objectieve voorwaarden plaatsvindt. De gebruiker mag dus niet naar goeddunken het systeem kiezen waarop hij wil worden aangesloten (zie in die zin arrest van 9 oktober 2008, Sabatauskas e.a., C-239/07, EU:C:2008:551, punten 46–49).

In casu blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde gebruiker om aansluiting op het transmissiesysteem verzoekt op grond dat hij is aangesloten op een middenspanningsvoorziening die is geïntegreerd in een installatie die hoogspanning in middenspanning omzet, aangezien een dergelijke transformatie volgens het nationale recht behoort tot de activiteiten van dit transmissiesysteem.

Dienaangaande is in de punten 53 en 54 van het onderhavige arrest reeds vastgesteld dat uit artikel 2, punten 4 en 6, van richtlijn 2009/72 blijkt dat de lidstaten in het kader van de hun bij deze richtlijn toegekende beleidsruimte kunnen bepalen of de interconnectiepunten tussen een transmissiesysteem en een distributiesysteem deel uitmaken van het eerste dan wel het tweede soort systeem, en dat de lidstaten dus kunnen bepalen dat de transformatie van hoogspanning naar middenspanning behoort tot de activiteiten van het transmissiesysteem.

In die omstandigheden kan de aansluiting van een gebruiker als in het hoofdgeding op het elektriciteitstransmissiesysteem worden geacht op objectieve en niet-discriminerende gronden te berusten, aangezien deze gebruiker is aangesloten op een middenspanningsvoorziening die overeenkomstig richtlijn 2009/72 en het nationale recht behoort tot de activiteiten van dat transmissiesysteem.

Hieruit volgt dat deze richtlijn zich niet ertegen verzet dat een dergelijke gebruiker in een zaak als die in het hoofdgeding wordt beschouwd als aangesloten op het elektriciteitstransmissiesysteem.

Het staat evenwel aan de verwijzende rechter om na te gaan of de betrokken voorziening daadwerkelijk deel uitmaakt van het onderstation van het elektriciteitstransmissiesysteem, zoals lijkt voort te vloeien uit de aan het Hof overgelegde gegevens en de debatten ter terechtzitting, en dus geen extern element vormt dat deel uitmaakt van het elektriciteitsdistributiesysteem.

Zoals blijkt uit het antwoord op de eerste en de derde vraag, en met name uit punt 71 van het onderhavige arrest, is het in dat verband hoe dan ook irrelevant dat de respectieve distributie- en transmissiesysteembeheerders al dan niet eigenaar zijn van het betrokken systeem, aangezien deze omstandigheid dit systeem niet het karakter van een distributie- of transmissiesysteem in de zin van richtlijn 2009/72 ontneemt.

Bijgevolg moet op de tweede vraag worden geantwoord dat richtlijn 2009/72, in het bijzonder artikel 2, punten 3 tot en met 6, en artikel 32, lid 1, aldus moet worden uitgelegd dat een gebruiker die via een middenspanningsvoorziening op het elektriciteitssysteem is aangesloten, niet noodzakelijkerwijs moet worden beschouwd als een klant van de distributiesysteembeheerder die een exclusieve vergunning voor de distributie van elektriciteit in het betrokken gebied heeft, ongeacht de overeenkomsten tussen deze gebruiker en de transmissiesysteembeheerder, aangezien deze gebruiker kan worden beschouwd als een klant van het transmissiesysteem wanneer hij is aangesloten op een middenspanningsvoorziening die deel uitmaakt — hetgeen de verwijzende rechter dient na te gaan — van een onderstation waarvan de activiteit van transformatie van hoogspanning naar middenspanning behoort tot de activiteiten van dit transmissiesysteem.