HvJ EU, 17-05-2023, nr. C-97/22

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 14, lid 5, van richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van richtlijn 85/577/EEG van de Raad en van richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad (PB 2011, L 304, blz. 64).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen DC en HJ over de betaling voor een dienst die aan HJ is verleend ter uitvoering van een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst door een onderneming die al haar rechten op grond van deze overeenkomst heeft overgedragen aan DC.

Op 6 oktober 2020 heeft HJ een mondelinge overeenkomst met een onderneming gesloten voor de renovatie van de elektrische installatie van zijn huis, zonder dat deze onderneming hem overeenkomstig artikel 246a EGBGB in kennis had gesteld van zijn herroepingsrecht.

Na uitvoering van deze overeenkomst heeft die onderneming op 21 december 2020 de desbetreffende factuur overgelegd aan HJ. HJ heeft deze factuur niet betaald.

Op 15 maart 2021 heeft de betrokken onderneming al haar rechten die ontstaan zijn uit genoemde overgedragen aan DC.

Nadat HJ op 17 maart 2021 had gemeld die overeenkomst te herroepen, heeft DC bij het Landgericht Essen (rechter in eerste aanleg Essen, Duitsland), de verwijzende rechter, een vordering ingesteld tot betaling voor de verrichte dienst. DC betoogt dat de overdragende onderneming — ondanks de herroeping door HJ — recht heeft op die betaling, ook al is niet voldaan aan de daartoe in § 357, lid 8, van het burgerlijk wetboek gestelde voorwaarden. De uitsluiting van een dergelijk recht wegens niet-nakoming van de op de betrokken handelaar rustende informatieplicht vormt volgens DC een ‘onevenredige sanctie’ die in strijd is met overweging 57 van richtlijn 2011/83.

HJ voert zijnerzijds aan dat DC geen recht heeft op betaling van de prijs voor de dienst die ter uitvoering van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde overeenkomst werd verricht, aangezien de overdragende onderneming heeft nagelaten hem in kennis te stellen van zijn herroepingsrecht.

Volgens de verwijzende rechter hangt de beslechting van het hoofdgeding af van de uitlegging van artikel 14, lid 5, van richtlijn 2011/83. Hij erkent dat een consument volgens de ter omzetting van deze richtlijn vastgestelde bepalingen van het burgerlijk wetboek geen kosten draagt met betrekking tot de vóór het verstrijken van de herroepingstermijn verrichte dienst als de betrokken handelaar de consument niet op de hoogte heeft gebracht van zijn herroepingsrecht.

De verwijzende rechter vraagt zich echter af of artikel 14, lid 5, van die richtlijn elk recht van die handelaar op een ‘schadeloosstelling of vergoeding’ uitsluit, ook wanneer die consument zijn herroepingsrecht pas heeft uitgeoefend nadat een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst reeds was uitgevoerd en hij aldus een meerwaarde heeft verkregen, hetgeen indruist tegen het beginsel van het verbod van ongerechtvaardigde verrijking, dat door het Hof is erkend als algemeen beginsel van Unierecht.

In die omstandigheden heeft het Landgericht Essen de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vraag:

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 14, lid 5, van richtlijn 2011/83 aldus moet worden uitgelegd dat het een consument vrijstelt van elke verplichting tot betaling van de prestaties die zijn verricht ter uitvoering van een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst wanneer de betrokken handelaar hem niet de in artikel 14, lid 4, onder a), i), van deze richtlijn bedoelde informatie heeft verstrekt en deze consument zijn herroepingsrecht heeft uitgeoefend nadat die overeenkomst reeds was uitgevoerd.

Vooraf zij opgemerkt dat de verwijzende rechter bij brief van 29 september 2022, ingekomen bij het Hof op 13 oktober 2022, na kennis te hebben genomen van de twijfels die de Europese Commissie in haar schriftelijke opmerkingen had geuit over de aard van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst, heeft verduidelijkt dat deze overeenkomst moest worden aangemerkt als een ‘dienstenovereenkomst’ in de zin van artikel 2, punt 6, van richtlijn 2011/83.

Na deze precisering moet eraan worden herinnerd dat artikel 14, lid 5, van richtlijn 2011/83 bepaalt dat een consument die gebruikmaakt van zijn herroepingsrecht voor een ‘buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst’ in de zin van artikel 2, punt 8, van deze richtlijn, gelezen in samenhang met de punten 1 en 2 van dat artikel 2, in geen enkel opzicht aansprakelijk kan worden gesteld ingevolge de uitoefening van dat recht, tenzij anders bepaald in artikel 13, lid 2, en artikel 14 van die richtlijn.

Een van deze bepalingen is artikel 14, lid 3, van richtlijn 2011/83, dat erin voorziet dat een consument die gedurende de in artikel 9 van deze richtlijn vastgestelde herroepingstermijn van 14 dagen zijn herroepingsrecht uitoefent nadat hij de betrokken handelaar heeft verzocht een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst uit te voeren, aan deze handelaar een bedrag dient te betalen dat wordt berekend op grondslag van de totale prijs zoals vastgelegd in de overeenkomst en evenredig is aan hetgeen reeds is geleverd op het moment dat de consument de handelaar ervan in kennis heeft gesteld dat hij zijn herroepingsrecht uitoefent, vergeleken met de volledige uitvoering van de overeenkomst.

Voornoemd artikel 14, lid 3, moet echter worden gelezen in samenhang met artikel 14, lid 4, onder a), i), van richtlijn 2011/83. Daaruit volgt dat indien de handelaar heeft nagelaten om, alvorens een overeenkomst buiten verkoopruimten te sluiten, aan de consument de in artikel 6, lid 1, onder h) of j), van die richtlijn genoemde informatie te verstrekken betreffende ten eerste de voorwaarden, de termijn en de modaliteiten van de uitoefening van het herroepingsrecht en ten tweede de verplichting tot betaling van het in artikel 14, lid 3, bedoelde bedrag, deze consument geen kosten draagt voor de diensten die geheel of ten dele tijdens de herroepingstermijn zijn verricht. Bovendien leidt volgens artikel 10, lid 1, van die richtlijn het verzuim om de in artikel 6, lid 1, onder h), bedoelde informatie te verstrekken tot een verlenging van de oorspronkelijke herroepingstermijn met twaalf maanden vanaf het einde van deze termijn.

Het herroepingsrecht waarnaar artikel 14, lid 5, van richtlijn 2011/83 verwijst, strekt ertoe de consument te beschermen in de bijzondere context van een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst, waarbij deze consument, zoals in overweging 21 van deze richtlijn in herinnering wordt gebracht, onder mogelijke psychologische druk kan staan of te maken kan krijgen met een verrassingselement, ongeacht of hij nu zelf om het bezoek van de handelaar gevraagd heeft of niet. De precontractuele informatie over dit herroepingsrecht is voor die consument dus van wezenlijk belang en stelt hem in staat om met kennis van zaken te beslissen of hij al dan niet de overeenkomst met de handelaar wil aangaan (zie naar analogie arrest van 23 januari 2019, Walbusch Walter Busch, C-430/17, EU:C:2019:47, punten 45 en 46).

Hieruit volgt dat wanneer de betrokken handelaar nalaat, vóórdat een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst in de zin van artikel 2, punt 8, van richtlijn 2011/83 wordt gesloten, de consument de in artikel 6, lid 1, onder h) of j), van deze richtlijn bedoelde informatie te verstrekken en deze consument zijn herroepingsrecht uitoefent, artikel 14, lid 4, onder a), i), juncto lid 5, van deze richtlijn die consument vrijstelt van elke verplichting om aan die handelaar de prijs te betalen voor de dienst die deze laatste gedurende de herroepingstermijn heeft verricht.

De verwijzende rechter vraagt zich echter af of de aldus door de consument gerealiseerde meerwaarde niet in strijd is met het beginsel van het verbod van ongerechtvaardigde verrijking.

In dit verband zij eraan herinnerd dat richtlijn 2011/83 volgens artikel 1 ervan een hoog niveau van consumentenbescherming beoogt, zoals dit is vastgelegd in artikel 169 VWEU en artikel 38 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (zie in die zin arrest van 10 juli 2019, Amazon EU, C-649/17, EU:C:2019:576, punt 39).

Zoals uit de overwegingen 4, 5 en 7 van deze richtlijn volgt, voorziet deze richtlijn ter bereiking van dat doel in een volledige harmonisatie van bepaalde cruciale onderdelen van overeenkomsten tussen consumenten en handelaren (arrest van 13 september 2018, Starman, C-332/17, EU:C:2018:721, punt 27). In deze context legt artikel 4 van deze richtlijn de lidstaten de verplichting op om in hun nationale recht geen bepalingen te handhaven of in te voeren die afwijken van het in deze richtlijn vastgestelde niveau van consumentenbescherming, tenzij in deze richtlijn anders is bepaald.

Het door richtlijn 2011/83 vastgestelde doel zou evenwel gevaar lopen indien artikel 14, lid 5, van deze richtlijn aldus zou moeten worden uitgelegd dat de duidelijke bepalingen van artikel 9, lid 1, en artikel 14, lid 4, onder a), i), van die richtlijn buiten toepassing kunnen worden gelaten, waardoor een consument, nadat hij een buiten verkoopruimten gesloten dienstenovereenkomst heeft herroepen, kan worden geconfronteerd met kosten waarin die richtlijn niet uitdrukkelijk voorziet.

Deze oplossing strookt met het in punt 26 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte fundamentele belang dat richtlijn 2011/83 hecht aan precontractuele informatie betreffende het herroepingsrecht voor buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten. Wanneer de betrokken handelaar heeft nagelaten de consument die informatie mee te delen, moet deze handelaar dan ook de kosten dragen die hij voor de uitvoering van de buiten verkoopruimten gesloten dienstenovereenkomst heeft gemaakt gedurende de herroepingstermijn waarover deze consument krachtens artikel 9, lid 1, van die richtlijn beschikt. DC kan zich dus niet met succes beroepen, teneinde aan die kosten te ontkomen, op het in overweging 57 van die richtlijn genoemde beginsel dat sancties evenredig moeten zijn.

Ten slotte laten deze vaststellingen de mogelijkheid onverlet dat het nationale recht er eventueel in voorziet dat DC — voor zover deze niet aansprakelijk kan worden gesteld voor het feit dat HJ niet in kennis is gesteld van zijn recht om de buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst te herroepen — een regresvordering instelt tegen de verkoper die in een dergelijke situatie alle rechten die ontstaan zijn op grond van deze overeenkomst aan haar heeft overgedragen (zie naar analogie arrest van 17 oktober 2019, Comida paralela 12, C-579/18, EU:C:2019:875, punt 44).

Gelet op een en ander moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat artikel 14, lid 4, onder a), i), en lid 5, van richtlijn 2011/83 aldus moet worden uitgelegd dat het een consument vrijstelt van elke verplichting tot betaling van de prestaties die zijn verricht ter uitvoering van een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst wanneer de betrokken handelaar hem niet de in dit artikel 14, lid 4, onder a), i), bedoelde informatie heeft verstrekt en deze consument zijn herroepingsrecht heeft uitgeoefend nadat die overeenkomst reeds was uitgevoerd.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Achtste kamer) verklaart voor recht:

Artikel 14, lid 4, onder a), i), en lid 5, van richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van richtlijn 85/577/EEG van de Raad en van richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad,

moet aldus worden uitgelegd dat

het een consument vrijstelt van elke verplichting tot betaling van de prestaties die zijn verricht ter uitvoering van een buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst wanneer de betrokken handelaar hem niet de in dit artikel 14, lid 4, onder a), i), bedoelde informatie heeft verstrekt en deze consument zijn herroepingsrecht heeft uitgeoefend nadat die overeenkomst reeds was uitgevoerd.

ondertekeningen