Hof Amsterdam, 12-03-2015, nr. 13/00111

De inspecteur heeft met dagtekening 24 september 2003 aan belanghebbende een uitnodiging tot betaling (hierna: utb) uitgereikt voor een bedrag van € 32.566,20 aan douanerechten. De utb is vastgesteld wegens niet zuivering van het document T1 met nummer [xxx828], afgegeven op 13 november 2002 te [V].

De inspecteur heeft met dagtekening 26 september 2003 aan belanghebbende een utb uitgereikt voor een bedrag van € 32.275,02 aan douanerechten. De utb is vastgesteld wegens niet zuivering van het document T1 met nummer [xxx843], afgegeven op 18 november 2002 te [V].

Na daartegen gemaakt bezwaar heeft de inspecteur bij in één geschrift vervatte uitspraken, gedagtekend 19 januari 2012, de bezwaren ongegrond verklaard.

Bij uitspraak van 18 januari 2013 heeft de rechtbank het door belanghebbende daartegen

ingestelde beroep ongegrond verklaard.

Belanghebbende heeft tegen deze uitspraak hoger beroep ingesteld, bij het Hof ingekomen op 12 februari 2013. De inspecteur heeft een verweerschrift ingediend.

Belanghebbende heeft nadere stukken ingediend.

Het onderzoek ter zitting heeft plaatsgevonden op 3 februari 2015. Van het

verhandelde ter zitting is een proces-verbaal opgemaakt dat met deze uitspraak wordt meegezonden.

Evenals bij de rechtbank is bij het Hof in geschil of de utb’s terecht zijn opgelegd. Meer in het bijzonder is daarbij in geschil of bij het opleggen van de utb’s het recht op verdediging van belanghebbende is geschonden en of de utb’s in strijd met tussen partijen gemaakte afspraken zijn uitgereikt en zo nee, of bij belanghebbende door de inspecteur het gewettigd vertrouwen is gewekt dat dergelijke afspraken zijn gemaakt.

Voor de standpunten van partijen wordt verwezen naar de stukken van het geding waaronder het proces-verbaal van het verhandelde ter zitting.

De rechtbank heeft ten aanzien van het geschil het volgende overwogen.

Schending van het verdedigingbeginsel

Eiseres stelt dat verweerder het verdedigingsbeginsel heeft geschonden omdat de geautomatiseerd aangemaakte ‘mededelingen niet beëindiging regeling Douanevervoer’ van 22 januari 2003 en 27 januari 2003 in dit kader ontoereikend is nu daaruit niet valt af te leiden dat er een concreet voornemen tot uitreiking van utb’s bestond. Eiseres ging er juist vanuit, op grond van toezeggingen van verweerder, dat er géén utb’s zouden volgen. Eiseres is dan ook niet, voorafgaande aan het opleggen van de onderhavige utb’s, in de gelegenheid gesteld om naar behoren haar standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop verweerder de utb’s baseerde. Eiseres wijst er in dit verband voorts op dat de verdedigingsbelangen eens te meer zijn geschaad gezien de onmogelijkheid van verhaal op de opdrachtgever van eiseres. Had de inspecteur tijdig een voornemen gestuurd, dan had eiseres er nog voor kunnen kiezen af te zien van samenwerking met de FIOD/Douane. De koper van de desbetreffende partijen knoflook, [D], is in de zomer van 2003 overleden waardoor verhaal op hem nu niet meer mogelijk is. Eiseres is als gevolg van de schending van het verdedigingsbeginsel dan ook in haar belangen geschaad.

Verweerder voert aan dat hij door de verzending van de mededelingen heeft voldaan aan zijn verplichting om eiseres in de gelegenheid te stellen om, voorafgaande aan de uitreiking van de utb’s, zich uit te laten over de elementen waarop de utb’s zijn gebaseerd.

Eiseres was vanaf begin 2003 op de hoogte van alle relevante feiten, zodat de rechten van eiseres op geen enkele wijze zijn geschonden.

Uit het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: HvJ) van 18 december 2008 in zaak C-349/07 (Sopropé) volgt dat ‘eerbiediging van de rechten van de verdediging’ een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht vormt dat ook van toepassing is wanneer de administratie voornemens is een bezwarend besluit ten opzichte van een bepaalde persoon vast te stellen.

Dit beginsel vereist, voor zover hier van belang, dat de (potentiële) adressaat van een besluit dat zijn belang aanmerkelijk raakt, in staat wordt gesteld naar behoren zijn standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de administratie haar besluit wil baseren. Deze procedurele verplichting rust op de autoriteiten van de lidstaten wanneer zij voornemens zijn dergelijke bezwarende besluiten te nemen, voor zover die besluiten binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallen.

Tussen partijen is niet in geschil dat de utb’s de belangen van belanghebbende aanmerkelijk raken. De rechtbank zal hier ook vanuit gaan.

De stelling dat de ‘mededelingen niet beëindiging regeling Douanevervoer’ niet kunnen worden aangemerkt als uitnodigingen tot het voeren van een verweer zoals bedoeld in het arrest Sopropé, volgt de rechtbank niet. De procedure ‘niet zuivering’ zoals door de douane gevolgd is bij uitstek een procedure om de verdedigingsbelangen van belanghebbenden te honoreren in die zin dat aldus in een vroeg stadium de geconstateerde niet-zuivering wordt meegedeeld alsmede de mogelijkheid wordt geboden om bewijs te leveren of informatie te verschaffen ten einde de uitreiking van een utb te voorkomen.

De rechtbank stelt voorop dat eiseres, als professionele marktdeelnemer, bekend moet worden verondersteld met de werking van de regeling extern douanevervoer en met de gevolgen die niet-zuivering heeft. Eiseres, zo blijkt uit de stukken, was ook voldoende geïnformeerd om inhoudelijk te reageren op de mededelingen. De mededelingen zijn gedaan in januari 2003 en de utb’s zijn opgelegd in september 2003. Gelet op tussenliggende tijdspanne die daar toentertijd voor gold (negen maanden), heeft eiseres voldoende gelegenheid gehad om zich te verweren.

Gelet op het vorenoverwogene is naar het oordeel van de rechtbank geen sprake van een schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging.

Utb’s opgelegd in strijd met gemaakte afspraken

Eiseres stelt dat in ruil voor medewerking aan de FIOD – via een gecontroleerde doorlating van twee zendingen knoflook in januari 2003 (T1 [xxx022] en [xxx051]) – door [C] (verkoper van de desbetreffende knoflook) en [B] (medewerker van eiseres) door de FIOD in een bespreking op 15 januari 2003 is toegezegd dat de douaneschuld als gevolg van de niet-zuivering van de aan [D] (reeds) geleverde partijen knoflook, niet op eiseres zou worden verhaald. Eiseres wijst in dit verband op het onder 2.6 opgenomen faxbericht. De onderhavige utb’s zijn opgelegd in strijd met gedane toezeggingen door verweerder zodat de utb’s niet in stand kunnen blijven.

Verweerder stelt, onder verwijzing naar van de brief opgenomen onder 2.7, dat er geen afspraken zijn gemaakt buiten de in die brief genoemde partijen knoflook (T1 [xxx051] en [xxx022]), zodat eiseres daaraan voor de onderhavige twee zendingen geen vertrouwen kan ontlenen.

De rechtbank verwerpt de stelling van eiseres. De rechtbank stelt voorop dat, vanwege de niet-zuivering van de onderhavige T1-documenten, de douane/btw-schuld van rechtswege is ontstaan en dat eiseres daarvoor, als indirect vertegenwoordiger, terecht als schuldenaar is aangemerkt. Daarmee staat vast dat de douanerechten en omzetbelasting wettelijk verschuldigd zijn en dat deze van de juiste persoon zijn nagevorderd.

De vraag die thans voorligt, is of toezeggingen van de douane aan de uitreiking van de utb’s in de weg staan. De rechtbank zal dit beroep aanmerken als een beroep op het vertrouwensbeginsel.

In dat kader stelt de rechtbank voorop dat de Hoge Raad in zijn arrest van 8 juni 2012, BNB 2012/236, heeft geoordeeld dat naast het bepaalde in artikel 220, lid 2, sub b, van het Communautair douanewetboek (hierna: CDW), er geen plaats is voor het achterwege laten van een navordering van douanerechten wegens schending van door de douane jegens de douaneschuldenaar gewekt vertrouwen (vgl. HvJ 5 oktober 1988, Padovani, 210/87). In het licht van het laatstgenoemde arrest dient ook het beroep van eiseres op de artikelen 3:35 en 3:59 van het Burgerlijke Wetboek, waarin het nationale civielrechtelijke vertrouwensbeginsel is verankerd, te worden verworpen.

Het betreft hier twee eerste boekingen zodat artikel 220, lid 2, sub b, van het CDW, dat enkel ziet op boekingen achteraf, in casu geen toepassing kan vinden. Gelet op de limitatieve mogelijkheden die het CDW biedt om in gevallen als deze de rechten terug te betalen of kwijt te schelden, komen daarvoor enkel de artikelen 236 en 239 van het CDW in aanmerking. In een procedure naar aanleiding van een verzoek om terugbetaling of kwijtschelding is evenzeer ruimte voor de vraag of het vertrouwensbeginsel door verweerder is geschonden. Een belanghebbende die terugbetaling of kwijtschelding wenst, dient daartoe echter een afzonderlijk verzoek in te dienen bij verweerder, die daarop bij uitspraak op bezwaar beslist. Tegen deze beslissing staat beroep open. Een dergelijk verzoek is in dit geval niet ingediend zodat de rechtbank zich daarover in deze procedure niet kan uitlaten. Het beroep op het vertrouwensbeginsel wordt verworpen.

Hetgeen eiseres heeft gesteld over de vermeende toezegging van verweerder met betrekking tot de gederfde uitoefening van het retentierecht kan haar om de redenen die onder 4.12 en 4.13 uiteen zijn gezet evenmin baten.”

Schending van het verdedigingsbeginsel

Belanghebbende stelt dat het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging is geschonden, omdat haar weliswaar de onder 2.2 genoemde ‘mededelingen niet-beëindiging regeling douanevervoer’ zijn toegezonden, maar dat deze mededelingen niet kunnen worden aangemerkt als een uitnodiging aan belanghebbende om haar standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de inspecteur zijn utb’s wilde baseren, zoals bedoeld in het arrest Sopropé. Belanghebbende stelt in dit kader dat zij, doordat zij ten tijde van de ontvangst van deze mededelingen (januari 2003) ervan uitging een afspraak te hebben gemaakt met de douaneautoriteiten, niet kon weten dat zij in september 2003 toch utb’s zou ontvangen. Belanghebbende stelt hierdoor benadeeld te zijn, omdat haar daarmee de mogelijkheid is ontnomen maatregelen te treffen jegens [D], zoals een regresactie of het uitoefenen van een retentierecht.

Anders dan de rechtbank is het Hof van oordeel dat uit het arrest HvJ EU 18 december 2008, C-349/07, (Sopropé), volgt dat het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging vereist dat belanghebbende in staat had moeten worden gesteld om vooraf naar behoren haar standpunt kenbaar te maken over alle elementen waarop de inspecteur de bestreden utb’s wilde baseren. Vaststaat dat de inspecteur zijn aankondiging van het voornemen tot het opleggen van de utb’s heeft beperkt tot de onder 5.1 bedoelde mededelingen. De inspecteur heeft op zichzelf met juistheid gesteld dat deze wettelijk voorgeschreven mededelingen hun grond vinden in het verdedigingsbeginsel (vgl. HvJ EU 8 maart 2007, C-44/06, Gerlach und Co. mbH, punt 36 en 37), doch dit betekent naar het oordeel van het Hof niet dat de mededelingen kunnen worden aangemerkt als een vooraankondiging van de utb’s, reeds omdat in de mededelingen geen melding wordt gemaakt van het voornemen tot het uitreiken van een utb. Evenmin zijn in de mededelingen de elementen vermeld waarop de utb’s zijn gebaseerd, zoals waarde, tarief en het daaruit voortvloeiende belastingbedrag. Het Hof is derhalve met belanghebbende van oordeel dat sprake is geweest van een procedurele fout bij het opleggen van de utb’s en dat daarmee het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging is geschonden.

Schending van het verdedigingsbeginsel leidt pas tot nietigverklaring van het genomen besluit wanneer de desbetreffende administratieve procedure zonder deze onregelmatigheid een andere afloop had kunnen hebben (vgl. HvJ EU 3 juli 2014, C-129/13 en C-130/13, Kamino en Datema, punt 79 en 80). Belanghebbende heeft ter zake ten eerste aangevoerd dat zij maatregelen zou hebben kunnen treffen jegens [D], ware zij eerder van de utb’s op de hoogte geweest, en ten tweede stelt zij dat zij de inspecteur gemakkelijker zou hebben kunnen overtuigen van haar gelijk in de periode voorafgaand aan het opleggen van de utb’s.

Het Hof stelt voorop dat het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging en meer in het bijzonder van het recht om te worden gehoord, tot doel heeft de bevoegde autoriteit in staat te stellen naar behoren rekening te houden met alle relevante elementen. Het beginsel beoogt, ter verzekering van de effectieve bescherming van de betrokkene, deze laatste in staat te stellen om een vergissing te corrigeren of individuele omstandigheden aan te voeren die ervoor pleiten dat het besluit wordt genomen, niet wordt genomen of dat in een bepaalde zin wordt besloten (vgl. arrest Sopropé, punt 49). Hieruit volgt naar het oordeel van het Hof dat bij de onder 5.3 bedoelde toets (de benadelingstoets), moet worden nagegaan of de fiscale procedure voor belanghebbende een andere afloop had kunnen hebben indien de utb’s zouden zijn aangekondigd. Het Hof concludeert hieruit dat het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging enkel op de mogelijkheid tot verdediging tegen de op te leggen utb’s ziet, en niet tot doel heeft belanghebbendes (verhaal)positie jegens derden te versterken. Reeds om die reden faalt belanghebbendes beroep voor zover zij stelt benadeeld te zijn met betrekking tot het niet kunnen uitoefenen van een regres- of retentierecht. Voorts geldt, blijkens het onder 2.4 aangehaalde proces-verbaal, dat belanghebbende al op 18 december 2002 ervan op de hoogte was dat er problemen waren met zuivering van de T1-documenten en dat de inspecteur haar ruim voorafgaand aan het opleggen van de utb’s, op 22 en 27 januari 2003 middels de onder 2.2 genoemde mededelingen op de hoogte had gesteld van de niet-zuivering, zodat belanghebbende al eerder stappen had kunnen ondernemen jegens derden om haar financiële belangen veilig te stellen.

Tevens heeft belanghebbende betoogd dat zij in de fase voorafgaand aan het uitreiken van de utb’s effectiever verweer zou hebben kunnen voeren jegens de inspecteur. Het Hof volgt belanghebbende niet in deze stelling. Belanghebbendes stelling dat de proceshouding van de inspecteur, eenmaal in de bezwaarfase beland, zou zijn ‘verhard’ is tegenover de gemotiveerde weerspreking daarvan door de inspecteur en mede gezien in het licht van het door de inspecteur in de bezwaarfase aangeboden schikkingsvoorstel, niet aannemelijk geworden. Gesteld noch gebleken is dat belanghebbende door het rauwelijks uitreiken van de utb’s de mogelijkheid is ontnomen om een vergissing te corrigeren of individuele omstandigheden aan te voeren die ervoor pleiten dat de utb’s niet of voor een lager bedrag zouden worden vastgesteld.

Gelet op het vorenoverwogene is niet aannemelijk geworden dat belanghebbende door de onder 5.2 genoemde procedurele fout is benadeeld en dient aan belanghebbendes beroep op schending van het verdedigingsbeginsel voorbij te worden gegaan. Wel ziet het Hof in de omstandigheid dat de utb’s zonder vooraankondiging zijn uitgereikt aanleiding om de inspecteur te veroordelen tot een proceskostenvergoeding alsmede de inspecteur te gelasten het griffierecht te vergoeden.

Strijd met gemaakte afspraken / beginselen van behoorlijk bestuur

Vooropgesteld gaat het Hof er – met partijen - van uit dat de douaneschuld terecht en op juiste gronden is geboekt. In geschil is of, zoals belanghebbende stelt en de inspecteur betwist, er gronden zijn voor het oordeel dat de mededeling van de douaneschuld aan belanghebbende, als bedoeld in artikel 221 van het CDW, achterwege had moeten blijven.

Belanghebbende stelt primair dat er tussen haar en de Belastingdienst/FIOD-ECD en/of douane een afspraak is gemaakt, inhoudende dat belanghebbende – in ruil voor medewerking aan nieuwe zendingen knoflook onder de regeling extern douanevervoer in opdracht van [D] in januari 2003 – geen consequenties zouden worden verbonden aan de niet-zuivering van de twee litigieuze T1-zendingen die in december reeds hadden plaatsgevonden. Belanghebbende heeft in het kader van de op haar terzake rustende bewijslast het bestaan van een dergelijke afspraak aannemelijk te maken aangevoerd dat haar enige reden om mee te werken aan gecontroleerde zendingen douanevervoer in januari 2003 er in gelegen was dat zij meende dat daardoor de zendingen van 13 en 18 november 2002 zonder fiscale consequenties zouden blijven. Belanghebbende wijst hiertoe op haar faxbericht van 8 januari 2003 aan de douane (zie 2.6), de onder 2.7 aangehaalde brief van de douane Roosendaal van 23 januari 2003 en de onder 2.1.2 en 2.1.3 aangehaalde correspondentie van 7 en 11 november 2003.

Naar het oordeel van het Hof volgt uit de genoemde documenten, ook in onderlinge samenhang beschouwd, niet dat de door belanghebbende gestelde afspraak daadwerkelijk is gemaakt tussen haar en de inspecteur. Ook kan uit deze documenten, noch uit de overige stukken van het geding, worden afgeleid dat de inspecteur bij belanghebbende de indruk heeft gewekt dat hij af zou zien van heffing van de verschuldigde douanerechten, nog daargelaten dat, naar vaste jurisprudentie, het vertrouwensbeginsel niet kan worden aangevoerd tegen een duidelijke bepaling van het gemeenschapsrecht, en een daarmee strijdige handeling van een met de toepassing van het gemeenschapsrecht belaste nationale instantie voor een marktdeelnemer geen grond kan opleveren voor gewettigd vertrouwen dat deze een behandeling kan genieten die strijdig is met het gemeenschapsrecht (HvJ EG 16 maart 2006, Emsland-Stärke GmbH, C-94/05, punt 31 en HvJ 7 april 2011, Sony Supply Chain Solutions (Europe) BV, zaak C-153/10, punt 47. Dit is niet anders indien sprake is van een zogeheten eerste boeking als bedoeld in artikel 221 van het CDW.

Slotsom

De slotsom is dat het hoger beroep ongegrond is. De uitspraak van de rechtbank dient te worden bevestigd.

Het Hof acht termen aanwezig voor een kostenveroordeling op de voet van artikel 8:75 van de Algemene wet bestuursrecht. De voor vergoeding in aanmerking komende kosten zijn opgenomen in artikel 1 van het Besluit proceskosten bestuursrecht (het Besluit)

Voor het onderhavige geval zijn dat de in onderdeel a vermelde kosten van door een derde beroepsmatige verleende rechtsbijstand. Ingevolge artikel 2, eerste lid, aanhef en onderdeel a, van het Besluit stelt het Hof het bedrag van deze kosten overeenkomstig het in de bijlage bij het Besluit opgenomen tarief op: 1 [bezwaarschrift] x € 244 x 1,5 + 4 [beroepschrift, bijwonen zitting, hoger beroepschrift, bijwonen zitting] x € 490 x 1,5 = € 3.306.

Het Hof:

- bevestigt de uitspraak van de rechtbank;

- veroordeelt de inspecteur in de kosten van belanghebbende tot een bedrag van € 3.306;

- gelast de inspecteur aan belanghebbende het betaalde griffierecht ad € 310 (beroep bij de rechtbank) en € 478 (hoger beroep bij het Hof), in totaal € 788 te vergoeden.

De uitspraak is gedaan door mrs. E. Polak, voorzitter, E.M. Vrouwenvelder en B.A. van Brummelen, leden van de douanekamer, in tegenwoordigheid van mr. N.A.J. den Ouden, als griffier. De beslissing is op 12 maart 2015 in het openbaar uitgesproken.

Tegen deze uitspraak kan binnen zes weken na de verzenddatum beroep in cassatie worden ingesteld bij de Hoge Raad der Nederlanden (belastingkamer), Postbus 20303, 2500 EH Den Haag. Daarbij moet het volgende in acht worden genomen:

1. bij het beroepschrift wordt een afschrift van deze uitspraak overgelegd.

2. het beroepschrift moet ondertekend zijn en ten minste het volgende vermelden:

a. de naam en het adres van de indiener;

b. een dagtekening;

c. een omschrijving van de uitspraak waartegen het beroep in cassatie is gericht;

d. de gronden van het beroep in cassatie.

Voor het instellen van beroep in cassatie is griffierecht verschuldigd. Na het instellen van beroep in cassatie ontvangt de indiener een nota griffierecht van de griffier van de Hoge Raad.

In het cassatieberoepschrift kan de Hoge Raad verzocht worden om de wederpartij te veroordelen in de proceskosten.