HvJ EU, 10-12-2015, nr. C-594/14

Artikel 3 van verordening nr. 1346/2000, met het opschrift ‘Internationale bevoegdheid’, bepaalt:

Artikel 4 van deze verordening, met het opschrift ‘Toepasselijk recht’, luidt als volgt:

§ 64, leden 1 en 2, van het Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschränkter Haftung (Duitse wet op de vennootschap met beperkte aansprakelijkheid, RGBl. 1898, blz. 846; hierna: ‘GmbHG’), in de op de feiten in het hoofdgeding van toepassing zijnde versie ervan, bepaalde:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 4 van verordening nr. 1346/2000 aldus moet worden uitgelegd dat een vordering die op grond van een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG tegen de bestuurder van een vennootschap naar Engels of Welsh recht die in Duitsland voorwerp is van een insolventieprocedure, bij een Duitse rechter is ingesteld door de curator van deze vennootschap ter vergoeding van de betalingen die deze bestuurder heeft verricht voordat de insolventieprocedure was ingeleid, maar nadat het intreden van de insolventie van deze vennootschap was vastgesteld, binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1346/2000 valt.

In die context heeft het Hof reeds geoordeeld dat artikel 3, lid 1, van verordening nr. 1346/2000 aldus moet worden uitgelegd dat de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan een insolventieprocedure voor het vermogen van een vennootschap is ingeleid, op basis van die bepaling bevoegd zijn kennis te nemen van een vordering die de curator in het faillissement van die vennootschap tegen de bestuurder van deze laatste geldend maakt ter vergoeding van betalingen die zijn gedaan nadat de onderneming insolvent is geworden of nadat is vastgesteld dat deze een te hoge schuldenlast had (arrest H, C-295/13, EU:C:2014:2410, punt 26).

Het Hof heeft deze beslissing hoofdzakelijk gebaseerd op de overweging dat een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG, op grond waarvan de bestuurder van een insolvabele vennootschap de betalingen die hij voor rekening van deze vennootschap heeft verricht nadat deze laatste insolvent is geworden moet vergoeden, afwijkt van het gemene burgerlijk en handelsrecht, juist vanwege de staat van insolventie waarin deze vennootschap verkeert. Het heeft hieruit afgeleid dat een vordering op grond van deze bepaling, die is ingesteld in een insolventieprocedure, valt onder vorderingen die rechtstreeks uit een insolventieprocedure voortvloeien en hiermee nauw samenhangen (zie in die zin arrest H, C-295/13, EU:C:2014:2410, punten 23 en 24).

Derhalve heeft het Hof, ofschoon zijn antwoord op de prejudiciële vraag in het arrest H (C-295/13, EU:C:2014:2410) betrekking had op artikel 3 van verordening nr. 1346/2000 en op de internationale bevoegdheid van een nationaal gerecht om uitspraak te doen over een vordering op basis van een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG, een dergelijke bepaling van nationaal recht niettemin duidelijk aangemerkt als een bepaling van insolventierecht. Hieruit volgt dat deze laatste bepaling moet worden geacht te vallen onder het recht dat de insolventieprocedure en de gevolgen ervan beheerst in de zin van artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1346/2000. Als zodanig kan deze bepaling van nationaal recht, die onder andere tot gevolg heeft dat een bestuurder van een vennootschap kan worden verplicht de betalingen te vergoeden die hij voor rekening van die vennootschap heeft gedaan nadat de insolventie is ingetreden, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1346/2000 door de nationale rechter waarbij insolventieprocedure aanhangig is, worden toegepast als het recht van de lidstaat op het grondgebied waarvan de insolventieprocedure wordt geopend (hierna: ‘lex fori concursus’).

Hierbij komt dat § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG moet worden gelezen in samenhang met § 15 bis InsO, waarin is bepaald dat de leden van het vertegenwoordigende orgaan in geval van insolventie of een te hoge schuldenlast onverwijld, en uiterlijk drie weken nadat de insolventie is ingetreden of de te hoge schuldenlast is ontstaan, een verzoek tot opening van een insolventieprocedure moeten indienen. Zo kunnen met name bestuurders van een vennootschap die insolvent is of een te hoge schuldenlast heeft, die in strijd met § 15 bis InsO hebben nagelaten te verzoeken om de inleiding van een insolventieprocedure, op basis van § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG, persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. Zodra een dergelijke procedure is geopend, is het namelijk in de regel niet meer de bestuurder van de insolvente vennootschap, maar aan de curator ervan om betalingen voor rekening van deze vennootschap te verrichten of toe te staan. Hieruit volgt dat wanneer de bestuurder van een insolvente vennootschap zich aan de verplichting van § 15 bis InsO heeft gehouden, de sanctie die in wezen in § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG is vervat, geen toepassing zal vinden.

Volgens artikel 4, lid 2, van verordening nr. 1346/2000 bepaalt de lex fori concursus onder welke voorwaarden de insolventieprocedure wordt geopend. Met het oog op de nuttige werking van deze bepaling moet deze aldus worden uitgelegd dat, ten eerste, de voorafgaande voorwaarden voor de opening van een insolventieprocedure, ten tweede, de regels die degenen aanwijzen die moeten verzoeken om de opening van deze procedure en, ten derde, de gevolgen van een schending van deze verplichting, binnen de werkingssfeer ervan vallen. Bijgevolg moeten nationale bepalingen als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG en § 15 bis, InsO, die in wezen een sanctie vormen voor het verzuim om een insolventieprocedure aan te vragen, ook vanuit dit oogpunt worden geacht binnen de werkingssfeer van artikel 4 van verordening nr. 1346/2000 te vallen.

Daarenboven draagt een bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG bij tot de verwezenlijking van een doelstelling die mutatis mutandis intrinsiek verband houdt met iedere insolventieprocedure, namelijk het voorkomen dat de boedel mogelijkerwijs wordt verkleind voordat de insolventieprocedure wordt geopend, met het doel de schuldeisers op gelijke voet te betalen. Een dergelijke bepaling lijkt dan ook ten minste vergelijkbaar met een regel houdende ‘niet-tegenwerpbaarheid van de voor het geheel van schuldeisers nadelige rechtshandelingen’, die krachtens artikel 4, lid 2, onder m), van verordening nr. 1346/2000 onder de lex fori concursus valt.

In deze omstandigheden moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 4 van verordening nr. 1346/2000 aldus moet worden uitgelegd dat een vordering die op grond van een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG tegen de bestuurder van een vennootschap naar Engels of Welsh recht die in Duitsland voorwerp is van een insolventieprocedure, bij een Duitse rechter is ingesteld door de curator van deze vennootschap ter vergoeding van de betalingen die deze bestuurder heeft verricht voordat de insolventieprocedure was ingeleid, maar nadat de insolventie van deze vennootschap was ingetreden, binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1346/2000 valt.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de artikelen 49 VWEU en 54 VWEU in de weg staan aan de toepassing van een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG op de bestuurder van een vennootschap naar Engels of Welsh recht die in Duitsland voorwerp is van een insolventieprocedure.

In dat verband vloeit uit de rechtspraak van het Hof voort dat, in bepaalde omstandigheden, de weigering van een lidstaat om de rechtsbevoegdheid te erkennen van een vennootschap die overeenkomstig het recht van een andere lidstaat is opgericht en er haar statutaire zetel heeft, op grond dat de vennootschap haar werkelijke zetel naar zijn grondgebied zou hebben verplaatst, een beperking van de vrijheid van vestiging kan vormen die in beginsel onverenigbaar is met de artikelen 49 VWEU en 54 VWEU (zie in die zin arrest Überseering, C-208/00, EU:C:2002:632, punt 82).

Het Hof heeft tevens geoordeeld dat voor zover nationale bepalingen betreffende het minimumkapitaal onverenigbaar zijn met de door het Verdrag gewaarborgde vrijheid van vestiging, noodzakelijkerwijze hetzelfde geldt voor de sancties die aan de niet-nakoming van deze verplichtingen zijn verbonden, zoals de persoonlijke en hoofdelijke aansprakelijkheid van de bestuurders wanneer het kapitaal het door de nationale wettelijke regeling voorgeschreven minimumbedrag niet bereikt of wanneer het tijdens de bedrijfsuitoefening onder dit bedrag daalt (zie in die zin arrest Inspire Art, C-167/01, EU:C:2003:512, punt 141).

Echter, wat een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG betreft, moet worden vastgesteld dat zij noch betrekking heeft op de weigering van een lidstaat om de rechtsbevoegdheid te erkennen van een vennootschap die overeenkomstig het recht van een andere lidstaat is opgericht en haar werkelijke zetel naar het grondgebied van de eerste lidstaat zou hebben verplaatst, noch op de persoonlijke aansprakelijkheid van de bestuurders wanneer het kapitaal van deze vennootschap het door de nationale wettelijke regeling voorgeschreven minimumbedrag niet bereikt.

Ten eerste volgt namelijk uit de verwijzingsbeslissing dat de rechtsbevoegdheid van de schuldenaar in de context van het hoofdgeding geheel niet ter discussie wordt gesteld. De tekst van § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG lijkt zelfs uit te sluiten dat deze bevoegdheid ter discussie wordt gesteld, omdat de toepassing van deze bepaling vooronderstelt dat er sprake is van een ‘vennootschap’.

Ten tweede houdt de persoonlijke aansprakelijkheid van de bestuurders van een vennootschap op grond van § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG geen verband met het feit dat het kapitaal van deze vennootschap het minimumbedrag niet bereikt dat is voorgeschreven door de Duitse wettelijke regeling of door de wettelijke regeling van het recht waarnaar een dergelijke vennootschap is opgericht, maar in wezen enkel met het feit dat de bestuurders van een dergelijke vennootschap betalingen hebben verricht in een stadium waarin zij krachtens § 15 bis, InsO, hadden moeten verzoeken om de opening van een insolventieprocedure.

Gelet op het voorgaande heeft de toepassing van een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG geenszins betrekking op de oprichting van een vennootschap in een bepaalde lidstaat, noch op de latere vestiging ervan in een andere lidstaat, aangezien deze bepaling van nationaal recht pas van toepassing wordt nadat de vennootschap is opgericht, in het kader van haar activiteit, en meer bepaald hetzij vanaf het tijdstip waarop zij volgens het nationale recht dat krachtens artikel 4 van verordening nr. 1346/2000 van toepassing is, als insolvent wordt beschouwd, hetzij vanaf het tijdstip waarop in overeenstemming met dit nationale recht is vastgesteld dat haar schuldenlast te hoog is. Een nationale bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG kan derhalve de vrijheid van vestiging niet aantasten.

In deze omstandigheden moet op de tweede vraag worden geantwoord dat de artikelen 49 VWEU en 54 VWUE niet in de weg staan aan de toepassing van een bepaling als § 64, lid 2, eerste volzin, GmbHG op de bestuurder van een vennootschap naar Engels of Welsh recht die in Duitsland voorwerp is van een insolventieprocedure.